Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1903

[p. 73]

Theodor schmid, S.J.,
door Alb. Vander Elst.

Een krans van onvergankelijke bloemen zoude ik willen neêrleggen op zijn graf.

In 't liefelijke Silberthal der Vorarlberger Alpen zag ik hem voor 't eerst, - nadat wij reeds vele brieven gewisseld hadden, - den vromen priester, den fijnen kunstkenner, den eerlijken, heerlijken man met het breede denkervoorhoofd, den helderen en toch zoo diepen blik, de goedige gelaatstrekken, het levendige wezen, het eenvoudige voorkomen, de humorvolle spraak; even bescheiden als geleerd, dichterlijk en kinderlijk, nog vol idealen over menschen en dingen.., dien kleinen, grooten Theodor Schmid.

‘Eensgezindheid is nader bloed dan magen.’... Wat heb ik met hem toch gelukkige uren doorgebracht! 't Was in de stille pastorij van het Silberthal, waar Pater Schmid alle jaren uit het naburige Feldkirch aanlandde om den dorpsherder een kort verlof te gunnen.

Terwijl mijn reisgenoot de bergen beklom, zaten wij samen in den hof te kouten, en liep ons gesprek over alle nieuwe voortbrengselen der kunst, vooral over muziek, waarin Pater Schmid uitmuntte. Hij had een breeden horizont, de man. Hij, die zich niet alleen onledig hield met gewijde muziek (de missen van Palestrina kende hij van buiten), maar tevens de beste beoordeelaar is geweest van Wagner's theorieën, werd door een Parijsch criticus terecht genoemd: un des maîtres de la critique musicale contemporaine.

Ik moest hem veel vertellen van de lettervruchten en andere kunstuitingen van ons land, vooral over Guido Gezelle, Gevaert

[p. 74]

en Tinel. Voor dezen laatste legde hij een bijzondere belangstelling aan den dag en indien de meester het mij niet kwalijk neemt, zal ik straks eenige volzinnen, hem aangaande, uit Schmid's brieven aanhalen.

Eerst eene korte levensschets van den te vroeg ontslapen strijder.

Theodor Schmid is geboren in Beyeren, den 9ⁿ Nov. 1837, te Dillingen, waar zijn vader orgelist der hoofdkerk en leeraar aan de normaalschool was, later bestuurder van het koor der St-Joriskerk te Augsburg. De talentvolle zoon studeerde bij de Benedictijnen te St-Stephan, en trad op twintigjarigen leeftijd in het noviciaat der Jezuiëten, te Gorheim.

Toen de proeftijd voorbij was, zond men hem naar het college te Aken, om wijsbegeerte te studeeren. In 1865 was hij te Maria-Laach, als medewerker aan de uitgaven der orde, terwijl hij een jaar later zijn theologische studies begon en in 1868 de priesterwijding ontving. In 1870 liet men hem reeds te Paderborn den kerkzang besturen, en van 1871 tot 1872 ook te Bonn, waar hij tevens zielzorger was, preeken en schrijven moest. Zijn groote beloften legde hij te Feldkirch (Vorarlberg, Oostenrijk) af, in het college en pensionaat Stella Matutina, onder de bescherming van haar, die niet alleen de Morgenster, maar de ster van geheel zijn leven is geweest.

Hier vertoefde hij 29 jaren en bekleedde er de ambten van leeraar der geschiedenis, der aesthethiek, der wijsbegeerte van den godsdienst en later ook dat der duitsche taal. De geleerde theoloog was tevens bestuurder van de congregatie der jongelingen en een buitengewoon gezochte prediker en biechtvader. Maar de muziek zou naast den godsdienst geheel zijn hart en leven uitvullen. Niet enkel op 't oxaal droeg hij den dirigentenscepter⁽¹⁾: hij gaf met de leerlingen van het pensionaat groote concerten in het college te Feldkirch, waar de oratorio's van

(1) Hij was de eerste, die de mis van Orlando Lasso ‘Puisque j'ay perdu’ naar de tweede uitgave, door Mitterer verbeterd, uitvoeren liet. (Men leze hierover het Vorwort van het Kirchenmusikalisches Jahrbuch 1890).

[p. 75]

Händel, Haydn, Mendelssohn en ook de allermodernste met orkest uitgevoerd werden. Verder componeerde hij een aantal godsdienstige gezangen, een Ave Maris Stella, Signum magnum, etc. en tien tooneelspelen en zangspelen.

Maar wat hem ook in het buitenland vermaardheid verwierf, waren zijne schriften: Das Kunstschöne in der Kirchenmusik; Zur Choralkunde, etc., en vooral zijne twee standaardwerken: Principes musicoe: Palestrina und Orlandus Lassus en Das Kunstwerk der Zukunft und sein Meister Richard Wagner. Dit laatste, nooit volprezen werk is het beste wat ooit over Wagner is gedrukt. In 1885 verschenen, werd het toenmaals in talrijke duitsche en buitenlandsche dagbladen en tijdschriften met den grootsten lof besproken en een tweede druk volgde spoedig den eersten. Een mijner vrienden wilde het in 't fransch vertalen, maar kon geen uitgever vinden! Pater Schmid schreef mij daarover (21 April 1898) eenen brief vol humor, waarin hij sluit met de volgende woorden:

‘Ich lege Ihnen die Uebersetzungsfrage zur freiesten Verfügung vor. Leicht wird die Sache nicht sein, denn wenn Wagners theoretische Schriften schon uns Deutschen mehr als schwierig zu verstehen sind, wie wird's erst im Französischen gehen?’

En een paar weken later:

‘Wegen der französischen Uebersetzung hätte ich nur den Wunsch, dass ich an einer Stelle eine kleine Fussnote anfügen könnte, - wenn's zustande kommt. Ich habe wenig Vertrauen zur Sache!’

Moest ik nu alle kleinere schriften opsommen, die Schmid nog verder uitgaf, ik zoude er bladzijden meê vullen. Laat mij slechts noemen, wat vooral België aangaat, namelijk zijne uitvoerige studiën over Franciscus, Godelieve en de gezamenlijke werken van Tinel, verschenen in de Stimmen aus Maria-Laach, het tijdschrift der Jezuiëten en de Alte und Neue Welt.

In de talrijke brieven, die ik van hem ontving, komt hij altijd weer op den vlaamschen toondichter terug.

Den 13ⁿ October 1897, schrijft hij mij o.a.:

[p. 76]

‘Ich erlaube mir Ihnen die Correcturbogen meines Godoleva-Artikels zu schicken mit der Bitte etwaige Unrichtigkeiten zu notieren. - Offen gestanden bin ich sehr unzufrieden mit der Analyse von C... Solche Führer führen irre. - Uebrigens beweist C. nolens volens, dass Tinel ein Musikdrama im Sinne Wagners geschaffen hat und nur das Ungesunde dabei zu vermeiden wusste. Dass Meister Tinel auf diesem Boden sich mehr und mehr zu Hause fühlen wird, versteht sich bei seinem Genius von selbst. Der plumpe Ausfall gegen das “Wagnerianische” ist ebenso wenig an seiner Stelle, als die weise Bemerkung: “qu'elle s'applique avec non moins de justesse à toute composition théâtrale où la musique fait partie intégrante du drame”.. Das heisse ich gründlich danebenschlagen.’

Den 1ⁿ Nov. 1897 schrijft hij:

‘Ein heisssporniger Cäcilianer in Norddeutschland, wo sie sammt und sonders das Gras wachsen hören, hat sich die salomonische Leistung gestattet und sie der Welt bekannt gemacht, dass in der Lourdes-Messe von Tinel eine Reminiscenz an Wagners Kaisermarsch sei. Die Dummheit wird nicht alle⁽¹⁾.

Ich halte Ihr Urtheil sehr hoch. Finden Sie nicht auch dass einiges in der Godoleva doch besser sein könnte, nicht so sehr in den Details als im Ganzen und nicht in der Musik, sondern in der Dichtung von H. Ram? Da sind die Texte Wagners wahre Meisterstücke. Lesen Sie Die Walküre und besonders Siegfried. Das marschiert in geschlossenen Kolonnen vom Anfang bis zum Ende. Damit will ich nicht sagen, dass Siegfried in der Tetralogie selbst passend angebracht sei, denn in ihr kommt die Handlung des Ganzen keinen Schritt vorwärts.

Was auch einer bedeutenden Auktorität in Deutschland nicht eingehen wollte, ist die Zeichnung der hl. Godoleva. Der Herr sagte, erst sei Hochzeit und dann sei Godoleva wieder die Jungfrau. Er ist eben Protestant und da fehlt auch dem gescheitesten für solche Dinge die Fassungskraft. Vergl. S. Paulus, I Cor. 2. 14.

(1) Is nooit uitgeput.

[p. 77]

Wenn ich die Musik Tinels betrachte, so wird mir das Urtheil immer fester, dass er an Erfindung über Wagner steht, in allem übrigen nicht unter ihm. Tinel ist nach mehr als einer Seite hin der Mann ein Musikdrama in Vollendung zu schaffen. Es wäre zu wünschen, dass bei seinem nächsten Werke erst eine dem Drama als solchen, eine künstlerischer Weise theoretisch vollkommen entsprechende Wortdichtung fix und fertig vorliege, ehe die Musik sie anfasst.

Einen Stoff, der für ein Musikdrama sehr gefügig wäre, böte die Jungfrau von Orléans. Noch eines: Meister Tinel darf nicht vergessen, dass die meisten Legendenstoffe, die sich für die Bühne eignen, etwas ähnliche Züge haben werden und dem alten Spruche: varietas delectat etwas spröde sich gegenüber stellen. Auch dürfte beim nächsten Werk die Rücksicht auf Oratorienaufführung am besten tota et totaliter wegfallen.’

Den 9ⁿ Dec. 1899:

‘Ich habe aus der Kölnischen Volkszeitung von dem glänzenden Erfolge der Godoleva in Crefeld gelesen. Ebenso in Singenberger's Zeitschrift über die eminenten amerikanischen Erfolge Ich zweifelte keinen Augenblick, dass es so gehen würde. Diese deutschen Orchester haben Disciplin und das ist schliesslich die Hauptsache. Ich kenne es, wie das dort zugeht; bin als junger Mensch selbst darin gewesen. Dem Maestro Tinel lasse ich gratulieren.’

Den 21ⁿ April 1901:

‘Da erhielt ich den beifolgenden Brief des Hernn A..., der durch die Lectüre meines Godoleva-Artikels zu der Idee kam, ich möchte dem Maestro Tinel Die Weisen des Morgenlandes von Molitor unterbreiten, ob er es als Musikdrama in 5 Akten komponiren wolle. Das geht nun allerdings nicht, aber ich will Ihnen das Ding doch zuschicken; es macht wirklich dem Meister Tinel klar, dass man auf ihn baut und wird ihm desshalb Freude machen.’

[p. 78]

Den 5ⁿ Dec. 1901:

‘Viel Schönes noch ad novum annum. Wie steht's mit der Catharina?’⁽¹⁾.

In het begin van 1902 verlangde Ons Heer een groot offer van den trouwen dienaar. Zijne oversten verzochten hem den dirigeerstaf voor altijd neêr te leggen, en in een ander huis, in dezelfde streek, het z.g. Exercitienhaus, - waar geheel het jaar door retraites gehouden worden, zijne rijke geestesgaven uitsluitelijk voor apostolischen arbeid te gebruiken. Hij, die zijn leven lang een gehoorzame en ootmoedige zoon van den H. Ignatius geweest is, verliet met kinderlijke onderworpenheid de hem zoo dierbare bezigheden in het college en met de opofferende liefde van zijn echt priesterlijk hart gaf hij zich geheel aan de nieuwe taak over.

Maar zijn levensavond zou niet lang zijn. Op een missiereis in de Vasten van dit jaar werd hij ziek, ernstig ziek.

't Was Palmenzondag. Op Witten Donderdag weêrklonk voor Theodor Schmid reeds het Alleluia in den hemel... Op Paaschavond werd hij naar Feldkirch ten grave gebracht.

Daar rust hij nu, de brave, edele man, de kloekmoedige strijder voor het Schoone, daar ligt hij in de stralen der Stella matutina.

En ik zal naar 't Silberthal nimmer meer gaan...

(1) Het werk dat Tinel onder handen heeft.