Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1902

[p. 383]

Geesten.

Over dit werkwoord zegt Verdam in zijn Mnl. Wrdb. als volgt: ‘Geesten, zw. ww. intr. en trans. Mhd. geisten. Vgl. ingeesten.

Intr. - Ademen (fig.), (door een geest) bezield zijn. ‖ Hi (de Zoon) is die wijsheit des Vader, ende si gheesten enen gheest, Ruusb. 6, 12 en 109.

Trans. - Met eenen geest (bep. den heiligen geest) vervullen. ‖ Dese Gheest en baert noch en wert gheboren, maar hi moet ewelike van hen beiden ghegeest werden, Ruusb. 6, 109.’

Ongetwijfeld heeft de geleerde hoogleeraar hier Jan van Ruusbroec's woorden slecht verstaan. De beste schutter schiet wel eens mis.

Het ww. geesten staat in de aangehaalde voorbeelden niet onovergankelijk, maar telkens overgankelijk gebruikt. Ook heeft het niet de beteekenis die Verdam er aan toekent.

Op grond van de Openbaring leert de godwetenschap, nu evenals ten tijde van Ruusbroec (1294-1381), dat er in God twee inblijvende zelfstandelijke voortkomingen zijn: de voortkoming van den Zoon uit den Vader, door 't verstand; en de voortkoming van den heiligen Geest uit den Vader en den Zoon als uit één beginsel, door den wil of de liefde.

Van den Vader heet het in de Godsboeken, dat hij den Zoon teelt; van den Zoon, dat hij door den Vader geteeld, uit den Vader geboren is. Daarom ook wordt aldaar de eerste zelfstandeling van de goddelijke Drieëenheid Vader genoemd, en de tweede zelfstandeling Zoon. De voortkoming van den Zoon uit den vader is dus oprecht een teling, doch een teling door 't verstand en een oneindig volmaaktere als de teling bij de schepselen.

[p. 384]

Daarentegen wordt de heilige Geest hetzij in de Godsboeken hetzij in de Erfleering nooit met den naam van Zoon, noch zijn voortkoming met den naam van teling bestempeld. De derde goddelijke zelfstandeling heet heilige Geest, en zijn voortkoming draagt eenvoudig den gemeenschappelijken naam voortkoming (lat. procedere, processio). Zelfs wordt het denkbeeld van teling en zoonschap voor den derden zelfstandeling beslist uitgesloten, overmits de tweede zelfstandeling de eengeboren Zoon heet.

De geloofwetenschappelijke reden waarom uiteraard de voortkoming door 't verstand wel en de voortkoming door den wil niet den naam van teling verdient, vindt ge bij de godgeleerden uiteengezet.

Om nu de voortkoming van den heiligen Geest aan te duiden, gebruikte het Latijn in Ruusbroec's tijd zoowel als hedendaags, benevens het bovengemelde en algemeene ‘processio’, ook het woord spiratio. En men zei en zegt: Pater et Filius spirant Spiritum sanctum; Spiritus sanctus a Patre et Filio spiratur. Een bewoording die, wat de godwetenschappelijke taal betreft, ontleend is aan den Latijnschen naam zelf (Spiritus sanctus) van den heiligen Geest.

Dit Latijnsche spirare verdietscht Jan van Ruusbroec met geesten, en spirari met gegeest worden; een woord dat insgelijks aan den (Dietschen) naam van den heiligen Geest ontleend is. En hij zegt, dat de Vader en de Zoon den heiligen Geest (niet telen, maar) geesten; dat de heilige Geest door den Vader en den Zoon als uit één beginsel (niet geteeld of geboren, maar) gegeest wordt.

In Vondel's volledige werken (uitgave van H.J. Allard, 1870, II, 333-336) staat een Onderwijs van het geloofshoofdpunt der H. Drie-eenigheid.

Daar luidt het op blz. 335:

God ziet dien eenigen en eigen uitverkoren
Naturelijken Zoon, en eeuwig eerstgeboren,
En noemt hem zijnen Zoon, een Zoon die hem behaagt,
En daar de vaderschap met recht haar naam af draagt,
Gelijk de Zoonschap neemt haar oorsprong van den Vader;
Wat straalden deze beide, onscheibaar hecht te gader
Verknocht, toch anders dan den Geest der liefde, een gloed
Des Vaders en des Zoons, van wederzij gevoed?

[p. 385]

En op blz. 336:

De Vader en de Zoon, des Vaders glans en beeld,
Zijn ongeschapen, maar de Zoon alleen geteeld
Van zijnen Vader zelf; de Geest straalt van den Vader
En den Zone.

Vondel zal wel het Latijnsche vakwoord ‘spirare’ gekend hebben, doch niet Ruusbroec's woord ‘geesten’. Het geheimvolle voortkomen van den heiligen Geest uit den Vader en den Zoon heeft hij waarschijnlijk met het w. stralen aangeduid, omdat de heilige Geest voortkomt door de liefde, en de liefde gewoonlijk gedacht wordt als een gloed, een vuur. Welnu, men zegt: een straal van vuur, een vuurstraal.

Intusschen blijft geesten de eenig nauwkeurige verdietsching van spirare. Met het w. teling is de aard uitgedrukt van de voortkoming bij den Zoon. Om den aard van de voortkoming bij den heiligen Geest uit te drukken bestaat er geen woord in de menschentalen; want onder de schepselen is geen één voortkoming waar te nemen die op de voortkoming van den heiligen Geest gelijkt. Het w. geesten doet dan ook niet duidelijk den aard kennen van bedoelde voortkoming, maar drukt er niettemin een merk op, dat ze van andere voortkomingen onderscheiden laat.

Geesten, in de voorbeelden die Verdam aanhaalt, is bijgevolg een overgankelijk werkwoord, en beteekent: door een inblijvende en zelfstandelijke willing den heiligen Geest voortbrengen.

Gegeest worden beteekent: als heilige Geest voortgebracht worden, als heilige Geest voortkomen.

Bij de voortkoming van den heiligen Geest kan dus geen sprake zijn van teling, maar eenvoudig van voortkoming, of met een meer eigen en kenmerkend woord, van geesting (lat. spiratio). Het geesten vanwege den Vader en den Zoon heet in 't Latijn spiratio activa, d.i. geestendheid; het gegeest worden van den heiligen Geest spiratio passiva, d.i. gegeestheid.

Bij Van Dale, bij Kramers, in het Woordenboek der Nederlandsche Taal, enz. heb ik vergeefs naar de woorden ‘geesten’ en ‘geesting’ gezocht.

Heremans drukt:

‘Spiration, manière dont le St.-Esprit procède du Père et du Fils. Spiratie.’

[p. 386]

En Kramers:

‘Spiration (Théol.), Wijze waarop de Heilige Geest van Vader en Zoon uitgaat, spiratie.’

Echt wetenschappelijke taal!

Ook het naamwoord ‘geesting’ staat bij Verdam, doch niet met bovengemelden zin:

‘Geestinge - zegt hij - znw. vr. Van geesten; z. ald. Bezieling door den geest. ‖ Neemt waer sijn geestinge, sijn dodinge oft levendichmakinge, Hs. Serm G. 169^d; vgl. ald: want die Geest Gods geest daer hi geesten wil.’

Dit laatste ziet ongetwijfeld op Johannes, III: 8: Spiritus ubi vult spirat, d.i. de wind waait waar hij wil. Sommige uitleggers hebben echter onder ‘spiritus’ hier ‘spiritus sanctus’ of ‘spiritus Dei’ verstaan. Evenzoo de middeleeuwsche leerredenaar door Verdam aangehaald. Dan beteekent Johannes, III: 8 inderdaad: de Geest (Gods) geest waar hij (geesten) wil. Hier heeft ‘geesten’ den zin van: als heilige Geest of als Geest Gods buitenwaarts, d.i. met betrekking tot de schepselen, werkzaam zijn.

Dit ware Verdam een goed voorbeeld geweest, om te bewijzen dat het ww. geesten ook onovergankelijk gebruikt werd.

Uit Brugge.

J. Craeynest.