Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 1902

[p. 265]

Siddhartha, of de ster van Indië.
Historisch tooneelspel,
door G.D. en J. Minnaert.

De fijne pen van J.D.C. gaf in 't laatste nummer van Jong Dietschland een korten inhoud van Siddhartha en een beoordeeling, met zalf na de slagen. Veel heviger jakkerde in Tijl Uilenspiegel Raf. Verhulst er op los - en ditmaal was er geen zalf bij.

Wat het werk als tooneelstuk beduidt, is door die twee heeren, mijns dunkens, genoegzaam betoond en... uitgemaakt. Thans hier nog een enkel woordje.

We waren getroffen door 't vermoeden van iemand - 't was geen jury-lid, en zijn woorden dagteekenen van vóór 't verschenen verslag - als zou door de heeren Minnaert ‘The Light of Asia’ benuttigd zijn; zoo kwam het dat we in de Duitsche vertaling van Edwin Arnold's werk een verkenning deden; en hier volgt een stukske verslag daarover:

Siddhartha.	Die Leuchte Asiens.
Hij zag, hoe alles streed om het bestaan; den boer die zwoegde in 't zweet zijns aanschijns voor een karig loon; den paria die naast den buffel met de zweep werd voortgedreven, hij zag den arend in de lucht zijn prooi vervolgen, de slang die in het struikgewas de hagedis	Er sah, wie alles was da lebt... bittern Kampf besteht... wie um sein Lohn der braune Landmann schwitzt, (wie) der Mensch... seinen Bruder schlägt, wie er geiszelt der Ochsen Flanken, wie der Habicht raubt die Beute, die der Reiher sich geholt, wie von der Eidechse sich

[p. 266]

verslond, hoe alles leefde van plundering en moord.	die Schlange nährt, .. (wie) das Leben lebt vom Tod. (25-26 passim).
Dewadatta. De god der liefde moet zijn kwaal genezen.	Nur die Liebe solchen Trübsinn heilt. - Seine Räte der König frug: Da sprach der Ält'ste: ...sucht schöne Franen ihm und liebliche Gespielen’ (30).
Samir: 't Was ook 't gevoelen van den hoogen Raad: ‘Geef hem vriendinnen en een lieve, teedere vrouw,’ sprak 't oudste lid.
Dewadatta: Doch kon de schaduw niet doen wijken uit zijn ziel.	Doch immer kam der Schatten ihm zurück des finstern Grübens (29)
Samir: Een vrouwenhart verdrijft gedachten, die zelfs de sterkste macht weerhoudt.	[...] der Hirngespinste Macht, die ihr mit eh'rnen Ketten nicht bezwingt, leicht bindet eines Mädchens Locke sie (30).
Heraut Onze vorst gelast mij zijn trouwe onderdanen bekend te maken dat... prins Siddhârtha heden in het strijdperk treden zal met de prinsen Arjuna, Ananda en Dewadatta, mededingers naar de hand van prinses Yaçodharâ. Elk van hen toone zijne krijgsbekwaamheid met den boog en met het paard. Wie in den kamp zijn mededingers overtreft, verwerft de hand der edele dochter van vorst Dandapâni!... Zieken of melaatschen komen niet op straat, niets wat droevig is.	Also rief man aus, dasz Prinz Siddârtha auf den siebten Tag zum Streite fordre jeden der begehrt mit ihm zu messen sich im Männerkampf... Dewadatta war der beste Schütz, Ardjuna meistert jedes feurge Rosz, und Nanda war der Erst' im Schwerterspiel... Der Preis des Siegers sei Yasodhara... (35). Kein Kranker oder den der Aussatz plagt, soll sich zeigen... so dasz nirgend sich ein ekler Anblick bietet.
Prins Siddhartha op een wit paard.	Der Prinz auf seinem weissen Rosz (36).
Siddhartha: De beste alleen is deze parel waard! Indien ik overmoedig heb begeerd en haar niet waardig ben, men geve het bewijs daarvan!	Der ist nicht dieser Perle wert, der nicht der Würdigste; so laszt mich nun den Nebenbuhlern zeigen durch die That, ob es zu kühn war, dasz ich sie gefreit.
Siddhartha... neemt zijn boog en spant hem zoo sterk aan, dat hij midden door breekt.	Er zog an... bis die Hörner sich berührt, so dasz der steg zerbrach (37).
- Dat is een klucht! Wie heeft een boog, die beter past voor een prins van ons geslacht.	Dies ist ein Spiel...; giebt es nicht 'nen Bogen, wie er edlen Sâkyas ziemt? (36-37).

Waarom hebben de HH. M. het woord Sâkyas versmaad? 't ware voor de jury nog een ‘blijk van belezenheid’ te meer geweest. Maar 'k vergis me: want op bladz. 21 wordt het benuttigd.

[p. 267]

In onzen tempel hangt een boog, dien niemand spannen kan, zoover men zich herinnert.	‘Da liegt im Tempel, seit, ich weisz nicht wann, Sinha hânus Bogen noch, der niemand... spannen... kann.
Siddh.: Haal dan voor mij dit mannenwapen.	Holt mir, solch edle Waffe, wie dem Mann sie ziemt!
Schiet, waarde neven, eens hier mee.	Schieszt nun mit diesem, Vettern! (37).
Neemt (het paard) de teugels af. Een lok van zijnen hals is mij voldoende.	Entfernt die Ketten, laszt mich fassen nur das Stirngelock.
Een krijger: ziet hoe het beest den forschen nek reeds buigt, hoe kalm het zich besturen laat.	Bis man erstaunt das... Rosz sich beugen sah und sanft ergeben stehn. (40)
Een Man: Siddhârtha zegeviert! Hij is de kloekste!	Enden laszt den streit; Siddârtha ohne Frag' der Beste ist. (40)
Yaçodharâ: Aanschouw mij, lieve Prins, U behoor ik voor altijd.	Geliebter Prinz, dein bin ich, nimm mich hin! (41)
Dandapâni: U, Siddhartha, die mij ook de liefste waart, wenschte ik reeds den eersten prijs. Neem dan, mijn waarde Prins, den schat, dien Gij gewonnen hebt.	Diesen Ausgang wünschte ich insgeheim, so ist der Beste der Geliebteste... So nimm denn hin, mein Prinz, den du gewonnen hast, den holden Schatz. (40)

Zelfs als hij zijn verzen rijmen doet, kan Arnold de HH. Minnaert van achter zijn hielen niet krijgen: Hoor maar:

Het leven gaat gelijk een windvlaag voort	Das Leben wie der Wind dahin sich schlingt
Vergeet zijn last bij 't blijde harpakkoord	Wie leiser Ton des Saitenspiels verklingt. (52)

De eerbied van de HH. Minnaert voor de tradities uit de Veda's blijkt niet enkel uit de woorden, maar ook uit de minste bewegingen van hun personages. Siddhartha kan niet ‘glimlachen’ in 't Gentsche stuk of hij ‘lächelt’ in de heilige boeken; Yaçôdhara ‘trekt vóór het gezicht haar met goud geborduurden sluier’ en ‘slaat hem van 't gelaat weg’ beurtelings op hetzelfde oogenblik als toen ze ‘angstvoll übers Angesicht den goldnen Sari niederliesz’ of ‘ihr himmlisch Antlitz entschleierte’.

[p. 268]

Dat is een proefje uit het eerste bedrijf; 'k zou de vergelijkende bloemlezing kunnen voortzetten, maar mijn engel-bewaarder verwittigt mij ernstig dat ik al uren genoeg verspil, ook zonder dat.

Zijn er onder de lezers die smaak vinden in 't baantje van douanier en gaarne de ‘smokkelaars’ op sluikwaar betrappen, dan zullen ze met ‘Die Leuchte Asiens’ ter hand - prijs 50 centiemen, Reclamuitgave, - in de overige drie bedrijven de kansen even klaar hebben.

Wat ons het episch gedicht op meesterlijke wijze verhaalt, laat het tooneelstuk ons ‘quasi in speculo’ bekijken; of liever: Van de prachtige tafereelen uit de galerij der ‘Leuchte Asiens’ geeft Siddhartha een ontkleurde cinematograaf-vertooning.

Geen enkel beeld zelfs - geen enkel gebenedijd, hoor! - is eigendom van de HH. Minnaert; of 't zou hier en daar een moeten zijn, zoo oud als de straat. Bij hun plunderij schenen die HH. er niet eens op bedacht dat een salonschilderij mal figuur maakt in een achterkeukentje.

'k Mag echter niet verzwijgen dat bladz. 35 me een oogenblik genot heeft geschonken; ‘Yaçodharâ plukt een witte lotusbloem, neemt een langwerpig blad, buigt het om tot een schuitje, steekt er de bloem in’ en waagt dan het bootje, als symbool van Siddharthâ's trouw, op het water.

Dat was nu toch één bladzijde van waarde uit eigen koker! Helaas, een blik op blad. 43 van die Leuchte Asiens, moest me alweer ontgoochelen en bestrafte het half minuutje onredelijk optimism met een nieuwe ontdekking van de droevige waarheid in de volgende verzen:

(Man) warf Reis und Altar aus, liesz schmimmen auch
Strohhalme zwei auf rot gefärbter Milch -
Wenn schwimmend die einander kommen nah,
So soll's bedeuten: ‘Liebe bis zum Tod’.

[p. 269]

Ter eere van Arnold moet echter gezeid dat volgende nummers niet komen van hem: 1^o de lamlendige schets van de Indische toestanden in 't eerste bedrijf; 2^o jonker Dewadatta als dramatische persoon. 'k Meende dat figuur nu toch eindelijk door alle kunst als invalide buiten dienst gezet; .. en daar komt die menheer nu weer, zoo frisch als een bliek; 3^o het gesprek tusschen den koning en de pasgehuwde prinses, een Gentsch buurpraatje, op zijn Zondags; 4^o de nar; - àpropos, hoe is dat kakkenest-naneefje van Shakespeare's ‘fool’ in Indië verzeild? misschien op de vleugels van den Satan, bl. 16? 5^o het leger der Brahmanen, lijk een vlucht kraanvogels opkomend en weer wegdrijvend aan den horizont; 6^o passim korte reminiscensies uit derde schrijvers, als b.v. Van Beers: ‘Beminnen en bemind zijn, engel, weet ge wel wat dit wil zeggen? Zoo op eens een hemel voelen in zijn hart!’ Circumstantioe necessitate is door de HH. tooneelschrijvers 't woord ‘engel’ vervangen door ‘vrome kluizenaar.’

De taal van de HH. Minnaert werd door de jury bijzonder zuiver geprezen; en 't is waar! geen schoolmeester, die ze zuiverder schrijft: 1^o van spel- en taalfouten; 2^o van bezieling.

We wenschen de HH. Minnaert met een nieuw tooneelstuk een welverdienden bijval.

J. Persyn.

N.B. Wij hebben het artikel van den heer Persyn, aan een lid der jury medegedeeld die het ons terugstuurt met de volgende opmerking:

‘Het verslag van den heer Segers, over den prijskamp heeft genoeg aangetoond, waarom Siddharta, zoo niet ten volle goedgekeurd en bekroond, voor den prijs in aanmerking is gekomen. De jonge tooneelschrijvers moeten leeren, dat de schoonheid van een

[p. 270]

tooneelspel niet alleen bestaat in de schildering van zeldzame hartstochten en toevalligheden, gelijk meest allen het doen. 't Is niet eens genoeg “twintigmaal het werk te hervatten”, als orde van gedachten, natuurlijke spanning en ontwikkeling, goede smaak, gekuischte taalkennis ontbreken, wat bij de meeste “tooneeldichters” het geval is. Dat de heeren Minnaert hierop eene uitzondering maken, is door hunne al te eenzijdige beoordeelaars niet geacht. Van de andere zijde hadden de schrijvers duidelijker moeten aangeven, waarnaar zij gewerkt hebben. Zelfs Vondels Leeuwendalers bevat een tooneel uit Aminta!’

Red.