Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 12

[p. 433]

Kerkhofbezoek te Weenen.
Schets door Omer Wattez.

Ik was moegeloopen en moegezien in de groote hoofdstad der Oostenrijksche monarchie - het blinkende en bloeiende Weenen. Op reis toch hebben de oogen het leeuwenaandeel en dikwijls bij die snel opeenvolgende, vluchtige aanschouwingen van beelden, welke als Chineesche schimmen voorbijtrekken, gaat de indruk niet dieper dan de lichtstralen op het gevoelige plaatje van den photograaf. Veel is er in de hedendaagsche woelige wereld en haar uitspanningen voor de zinnen, weinig voor de ziel.

Ik had al die grootsche nieuwe paleizen nog eens bewonderd, welke Weenen op één punt van haar prachtige ‘Ringe’ te aanschouwen geeft: de rijke musea met het standbeeld van Maria-Theresia op den voorgrond, het overgroote gebouw van den ‘Reichsrat’ met zijn Grieksche zuilengangen, het nieuwe Gothische ‘Rathaus’ en de luchtige Votiv-Kirche met haar slanke Gothische torens.

Ik zat nu op een bank in het aangrenzende ‘Volkspark’, vlak vóór het gedenkteeken van Grillparzer te rusten, en toen ik de fraaie marmeren reliefs er van bezag, welke tooneelen uit 's dichters drama's voorstellen, greep me opeens de zucht naar inniger

[p. 434]

ontroeringen der kunst aan, indrukken die naderbij de ziel komen dan de wonderen der bouwkunst. Het was twaalf uren en ik begon te denken, hoe ik na mijn maal den namiddag zou doorbrengen. Gebouwen bezichtigen, woelige straten doorloopen, keizerlijke paleizen en parken bezoeken. O! ik had er op dat oogenblik genoeg van. Radeloos doorbladerde ik mijn reisboek. Daar vielen mijn oogen plotseling op de namen van Beethoven, Mozart en Schubert. Ik keek nader en zag dat het een beschrijving van het groote kerkhof van Weenen, het Central-Friedhof was, waar, volgens het boek, elk jaar een en twintig duizend lijken heengevoerd worden. Het is meer dan honderd twintig hectaren groot.... Doch ik las niet verder, dat alles boezemde mij minder belang in. Ik zou een bezoek brengen aan de graven van Beethoven, Mozart en andere toonkundigen en schrijvers, welke mij reeds zoovele edele ontroeringen geschonken hadden. Hier zou de ziel haar weerwraak nemen. In mijn geest zegende ik de instelling der begraafplaatsen, wat treurige herinneringen zij dikwijls in ons mogen opwekken, en ik kreeg een afkeer van de opnieuw in zwang komende lijkverbranding en het bewaren van een handvol asch in een bus, welke nevens honderd andere in een koud steenen gebouw wordt geplaatst.

Op de begraafplaatsen heerscht, in volle natuur, toch het leven bij den dood, en het groen en de bloemen op de graven zijn een zinnebeeld der opstanding. In die gedachten verdiept, spoedde ik mij naar een gasthof, gebruikte eenige versterkingen en niet lang nadien, zat ik in den electrischen tramwagen, die mij in weinig tijds van den ‘Kärntnerring’ naar de wijd afgelegen wijk ‘Simmering’ zou voeren, waar het Central-Friedhof ligt.

[p. 435]

Ik had onderweg de gelegenheid de groote uitbreiding van Weenen te aanschouwen, welke nu, volgens haar nieuwe verdeeling, negentien ‘Bezirke’ en ongeveer twee millioen inwoners telt. Van de ‘Ringe’ die het oude Weenen begrensden, tot aan ‘Simmering’, rijdt men twee mijlen ver langs de onafgebroken rijen huizen der reuzenstad. Eindelijk zijn wij er. Wat een kalmte in die groene dreven, wanneer men uit het woelige centrum der hoofdstad komt.

In het midden der voornaamste laan van het Central-Friedhof, bevinden zich de graven van degenen, welke Weenen bijzonderlijk wil vereeren en in de eerste plaats de beroemde toonkunstenaars, die gansch de wereld kent: Beethoven, Mozart, Gluck Schubert en Brahms. Zij vormen een kring. Het gedenkteeken van Mozart staat vooraan, bij een bloemperk in den vorm eener lier. Op den grafsteen prijkt een treurende maagd in brons met lier en muziekpartituur. De welbekende kop van Mozart staat in bronzen medaillon op het voetstuk van grijs graniet. Het graf van Beethoven is daarnevens. 't Is enkel een korte zware obelisk op een wit marmeren zerk, waarop niets dan de naam Beethoven staat. Wat opschrift zou daar nog bij behoeven? Rechts van dit laatste prijkt de Muze der toonkunst in reliëf van wit marmer op het graf van Schubert, den koning van het Duitsche lied. Zij kroont het borstbeeld van den toondichter. Een engeltje staat er onder bij een korf bloemen. Brahms, onlangs gestorven, had nog niets dan een platten steen met zijn naam er op. Meer naar achter staat een kleine granieten zuil op een ruwen rotssteen. Een medaillon toont u de trekken van Gluck, den zanger van Orpheus, den schepper van het lyrische drama, den voorganger van Wagner.

[p. 436]

In den groep, meer naar de middenlaan toe, ziet men het meer moderne en schitterende gedenkteeken van Von Suppé, den dichter van Fatinitza. De geest der nieuwmodische lichtzinnige operette rust dus niet ver van het genie, dat de grootsche symphonie in 't leven riep. Wat een afstand, wat een afgrond tusschen Von Suppé en Beethoven, die daar op tien stappen van elkander liggen. Toch zijn beiden zangers en hebben zij het stroeve stoffelijke leven aan de bron hunner kunst gelaafd. Was het bij den eenen maar lichte dauw, die uit die bron opging, dauw bij de minste warmte opgedroogd de andere bron werd een reusachtige vloed en stortte zich als een machtige bergstroom van een ontzaglijke hoogte.

Beethoven! Welke naam! Welk een genie! Zal nog ooit een dichter zooveel gevoel vertolken, als de schepper der klavier-sonaten, der symphonieën het in zijn zalvende adagio's, zijn schitterende scherzo's, zijn onstuimige presto's, zijn klankvolle hymnen, zijn statige marschen heeft gedaan? Beethoven! Dat woord, dat daar op dien eenvoudigen steen gegrift staat, het bevat een wereld, - een wereld, waarin duizenden kunstminnaars, vereerders van den grooten dichter het leven eener hoogere kunst leven in een uitgestrekt, grenzeloos onstoffelijk rijk, oneindig duurzamer dan de machtigste koninkrijken der vergankelijke wereld.

Te Weenen, gelijk overal elders, bereiken de standbeelden aan kunstenaars gewijd de hoogte niet, noch vertoonen de pracht niet van degene, welke oorlogshelden of regeerende vorsten of vorstinnen moeten vereeren. Ja, rond den groep der toonkunstenaars op het Central-Friedhof staan er thans gedenkteekenen, nieuw opgericht, reusachtig in grootte, schitterend van weelde, die het oog van den voorbij-

[p. 437]

ganger treffen en bij hem een uitroep van verbazing uitlokken. Doch hij gaat voorbij en de indruk zal dit vluchtige aanschouwen weldra in de vergetelheid volgen.

Onder elk dier rijke monumenten ligt een mensch, een Cresus misschien, een staatsman, een uitstekend geleerde! Wat hebben zij voor de wereld van het ideaal nagelaten, in welke ieder mensch, hij weze de meest versteende stofaanbidder, nu en dan kracht moet putten om het leven te kunnen dragen.

En gij, machtige scheppers in het rijk der tonen, die daar onder eenvoudige maar welsprekende gedenkteekenen rust, gij hebt het menschdom overvloedige schatten bezorgd. U kent men buiten de grenzen van het land, dat u zag ter wereld komen, u kent men door gansch de beschaafde wereld, en uw roem is zooveel hooger geplaatst, naarmate uw kunst idealer, reiner en edeler was, De bloemen, welke vrome handen daar op uw grafsteden nog komen neerleggen, toonen dat er nog andere banden dan de banden des bloeds de levenden aan de dooden verbinden. Neen! het ideaal is nog niet uit de wereld en vooral niet uit de kunst.

Mij in die gedachte vertroostende ging ik verder langs andere graven van beroemde personen: Hans Makart, den grooten schilder, Franz Dingelstedt en Anzengruber, den geliefden Oostenrijkschen volksschrijver. Ik stond den prachtigen bronzen groep onder het borstbeeld van dezen dichter te bewonderen: een vrouw, die biddend vóór een Christusbeeld ligt, gelijk men dat soms in leven in de Tiroler bergen kan aanschouwen.

Eensklaps hoor ik achter mij roepen ‘der Anzengruber! der Anzengruber!’ Het was een vrouw uit het volk, waarschijnlijk uit de omstreken van Weenen,

[p. 438]

die met gansch haar gezin - echtgenoot, zoons en dochters - het Friedhof was komen bezoeken. Ik trad op zijde en liet de lieden naderen. Daar stond nu de moeder met haar handen samengevouwen vóór het graf van den dichter, dien zij lief had, en herhaalde nog eens, maar nu zachter haar uitroep ‘der Anzengruber!’ met den lach der blijde verrassing en der aandoening op het gelaat... Diep was ik ontroerd tot weenens toe, als ik die eenvoudige vrouw daar vóór dat grafbeeld zag staan, de opwelling haar aandoening niet onderdrukkend, met dezelfde gevoelens in de ziel, als degene die mij naar het kerkhof hadden gevoerd.

Dat bezoek aan het Friedhof te Weenen zal ik nooit vergeten!

(Uit ‘Reisschetsen’) 1898.