Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 11

[p. 401]

Onze Boeren binnen Oudenaarde.
Eenige bladzijden uit den Belgischen opstand van 1798. Medegedeeld door J.-F. Kieckens, S.J.

EEN handschrift uit de boekerij der Bollandisten bevat eene reeks oorkonden nopens hetgeen te Oudenaarde tusschen de jaren 1792-1806 voorviel. Wij ontleenen er de belangrijke stukken uit, die den Boerenkrijg aangaan. Hunne nauwkeurige inhoud zal toelaten hetgeen sommige schrijvers over den inval der Boeren in Oudenaarden gezegd hebben met zekerheid te wijzigen. De Fransche wetten, welke men in België wilde toepassen, maar bijzonder de hatelijke wet op de conscriptie, die den 5 september 1798 werd afgekondigd, had eene algemeene wederstreving doen ontstaan. Te Ronsse en in de omliggende gemeenten was alles in rep en roer, en te Oudenaarde, wiens Municipaliteit franschgezind was, en wiens garnizoen naar Vlaanderen had moeten trekken, was men in groote onrust. De Boeren, die men Brigands noemde, bedreigden de stad. Den 25 october (4 Brumaire) werd het volgende te Oudenaarde afgeroepen en uitgeplakt:

‘Liberté, Égalité.

D'administratie Municipale van het Canton van

[p. 402]

Audenaerde aen de inwooners der commune van den selven naem.

Borgers!

Gijlieden hebt gehoort soo wel als wij dat tsedert eenigen tijt een bende baenstroopers sigh heeft beginnen te versaemelen in eenige communen van het landt van Waes, ende aldaer heeft begaen de aldergrootste schelmstukken. Tot nu toe en hebben dese schelmen hun in d'omstreken van dit Canton niet verthoont; maer alsoo men verneemt dat eenige van hun sijn toegevallen binnen Ronsse, ende dat het soude connen gebeuren dat hunnen quaeden geest hun langts dese canten ook soude connen doen afcommen, alswanneer het te laet soude wesen om maetregelen te nemen om aen hunne woede te wederstaen; soo ist dat de municipaliteijt voornoemt, mits desen inviteert ende aenmoedight alle de goede borgers deser Commune ten eijnde van sigh aenstonts, voorzien van de wapenen de welcke sij hebben, te begeven op de saele van het stadhuijs alhier, alwaer men gesaementlijck sal beraeden soo tot het stellen der wachten aen de poorten als tot het doen van patrouillen, ende het nemen van sulckdaenige andere maetregelen, als men sal vinden te behooren; dit alleenlijck tot er tijdt er troupen sullen wesen gearriveert, de welke men van moment tot moment is verwachtende.

Audenaerde, den 4 Brumaire, 7^e jaer der fransche republique,

Gruloos. Secret^r, en chef.

De Bleeckere-Gruloos, pres^t.

Le Commissaire du Directoire P.J. De Smet.’

Nog denzelfden dag, werd deze tweede oproeping gedaan:

[p. 403]

‘Liberté, Égalité.

D'administratie Municipale van het Canton van Audenaerde,

In aendagt nemende dat eenige Benden Baenstroopers in d'omliggende plaetsen sigh verthoonen en de sekerheijd der Borgers deser commune bedreijgen. In aendagt nemende dat het arrivement der troupen de ghone desen avond ofte in den nacht staen in te komen binnen dese Commune, souden connen onrust voortsbrengen, indien eene volkomen gerustheijd niet gemainteneerd en wierd van wegens de Borgerije.

Den Commissaris van d'uytwerkende macht gehoort; arrêteert het volgende:

1^o Allen Borger deser commune werd geordonneerd, sigh met den slagh van negen uren van desen avond elck in sijn huijs te begeven.

2^o Allen Borger die naer de selve ure in de straeten sal bevonden worden, sal seffens gearresteerd worden, ende als vijand van de gemeene ruste getracteerd worden.

Actum den 4 Brumaire, 7^e jaer der fransche republique.

P. Vandermeersch, Ag^t nationaal,

J. Gruloos. S^re en chef.’

Niettegenstaande deze omzichtigheid, vielen denzelfden dag de dappere Boeren van rondom Ronsse in Oudenaarde in; het was ten vijf ure des avonds. Ziehier het verhaal van een ons onbekenden tijdgenoot:

‘Verhael van 'tgone geschied is binnen Oudenaerde ten tijde van tgone men noemde Brigandaege, in October 1798.

Op den 25 October 1798, wesende eenen donderdag, zijn binnen Audenaerde gekomen, om vijf uren 's avonds, naer dat hun eenige resistentie door de gendarmerie en

[p. 404]

sommige burgers was gedaen, aen de Baerpoort, de welke men haest bij faute van poer en andere behoeften moest abandonneren, eenige nabuerige boeren.

De Municipaliteit: zoo noemde men die die uijt den naeme van t'volck de stad immediaet regeerden, te weten den president De Bleeckere, en den secretaris Gruloos, den Commissaris van uijtwerkende magt, De Smet, en generael alle die eenig ampt oft emploij bekleedden, verlieten de stad, en begaven sig met groote schreden naer de stede van Gend, des departements hoefstad, eens deels om de handen der gewapende Boeren, die meestendeel uit Ronssenaers en nabuerige bestonden te ontgaen, eensdeels om in de stede renfort van troepen te haelen, gelijk het daer naer is gebleken.

Ondertusschen de boeren, ofte zoo men die daernaer heeft beginnen noemen, brigands, waeren in de stad, en begonsten hun meesterschap te doen kennen door het luijen van alle de klokken, die van hunnen intré af, tot s'anderdaegs om 5 uren s'avonds blieven luijden; hunnen haet toonden zij eerst door het plunderen van de Gendarmerie ofte woonst der gendarmen; daernaer door het verbranden van den Vrijboom, die tusschen de fonteijn en stadhuis daer geplaets was; het plunderen van het huijs van den Commandant, welk voortijds de refugie van Eenaeme geweest was en het in stukken slaen van het Correctionneel tribunael, welkers greffie nogtans intact is gebleven.

Daernaer eenen hoop muitelingen gingen op het stadhuis, braken de deuren en vensters, als wel namenlijk van de Colege Kamer, van stad Greffie, van de Kamer van oppervoogden toen bureau van den juge de Paix, alwaer zij in de greffie van oppervoogden ruckten, en zouden alle de staeten misschien in asschen hebben gelegd, ten sij eenen borger die met hun mede was opgegaen,

[p. 405]

en stadhuis situatie kende, hun raedde die alle door eene venster te werpen, waer hij hem aanstelde, en die zoo alle langs den peerdestal afwierp, waer door eene van de rijkelijkste, oudste en dienstbaertste schatten en antiquitijd van Audenaerde, en misschien van geheel Vlaenderen in dat geslagte met veele rechieven (sic) van dese stede, die men om plaets te maeken in de beneden greffie deser stede, aldaer had gebracht, van de raesernij en van het vuer der muitelingen wierd bewaert, en soo verging het plunderen op de greffie van oppervoogden.

De plunderinge heeft een teenemael ander lot toegebragt aen den bureau van den juge de Paix, die was, zoo ik gezeijd heb op de Kamer van oppervoogden; zij braken de kassen open, wierpen de papieren af, draegden die naer den vrijboom en omstaken daer mede het vier t'welk den vrijboom verslinden moest.

Ondertusschen wierd gepluntert Stads Greffie, die beneden was, en waerop waren de papieren van de nieuwe organisatie, als arrêtés of besluijten, rollen van de militaire opschrijving des jongheijd, rollen van Contributien en andere papieren van den nieuwen organisatie, insgelijks de doopregisters ingebracht door alle de heeren pastoers van de respectieve plaetsen van het Canton, twelk dan bestond uijt de prochien van Ste-Walburgis, tot Audenaerde, onderhander tot Pamel, Leupeghem, Etichove, Melden, Edelaere, Volkegem, Eenaeme, Neder-Eenaeme, Marke, Beveren, Eyne, Oijcke, Mooreghem, Peteghem, Elseghem en Worteghem. Alle de papieren der nieuwe organisatie zijn daerop vernietigd en gescheurd, de doopboeken zelve, en wel naementlijk die van Maeter hebben veel geleden; eenen register van staten van het jaar 1500 a 1510, welk bij gevalle op de beneden greffie was, wierd ook

[p. 406]

door het scheuren geschonden, welkers bladeren men nogtans ten meerderen deele daernaer heeft aen eengebracht.

De Boeren ofte zoo men die dan noemde brigands, wilden s'anderdaegs van hunne ankomst, wesende den vrijdag 26^e October, voorts rukken naer de stad van Gend, en inderdaed veele plaetsen van Vlaenderen waeren in opstand, als een groot deel van t'land van Waes, van land van Aelst, van land van Bornhem, van land van Dermonde, van tembagt van Assenede etc. etc. en bedreijgden insgelijks de stede van Gend, wiens poorten men lang heeft gesloten gehouden, want in klaeren dag hoorde men langs alle kanten de klokken alarm slaen, als tot Loochristi en andere omliggende prochien, dus dat men tot Gend zelve wel daer meest volk van oorloge en van den franschen aenhang in was, de boeren ofte brigands alle uren verwagte.

Omtrent den drij uren s'middags van den zelven dag, publiceerde men tot Audenaerde van wegen de ingekomen boeren, en uijt naeme van...., dat alle jonge lieden van 20 tot 25 jaer, sig moesten laeten vinden om..... uren op de maerkt, om gesaementlijk voort te trekken naer de stede van Gend, en andere plaetsen van Vlaenderen; maer iedereen vreesde de zwakheyd van het begonste spel en hield sig soo stil als hij konde, sommige self verlieten hunne huijsen, en gingen sig bij vrienden of kennisse verbergen; ieder een begonste de wederkomste der vlugtelingen en fransche troepen te vreesen.

Desen dag luijde men nog geheel den dag alle de klokken, en veele lieden van de omliggende dorpen, quamen sien wat in de stad omging; alles was tamelijk gerust tot in den avond.

[p. 407]

Ondertusschen haedden de boeren of brigands de hooftwagt en stadspoorten met eene klijne wagt beset, veele waeren wel gedronken, andere waeren moeij van fatigue, dus dat zij zig tot de rust begaven; andere gelijk het in diergelijke affairen gaet, verheugden sig in hunnen voorspoet; maer mits onder hun weijnig order of discipline was, en dat het scheen, dat alleen den drift hun thoop hield, sommige waeren weder naer Ronsse gereijst om hunne kennisse te bezoeken en hunne kleijne conquesten te gebruijken.

Maer de Fransche en de vlugtelingen, die daegs te voeren uijt stad waren vertrokken, en niet te min onder hunne familien ofte aengedaene eenige als spionen in Audenaerde gelaeten hadden, van alles onderrigt, quamen met groote stappen naer Audenaerde; eenige van hun verdoeken sig in ofte achter eene voiture van eenen borger van Audenaerde, en quaemen zoo tot aen de Beverpoort. Men vraegde aen den koetsier wie hij was; hij, niet durvende openbaeren hetgene hij wiste, of misschien van het verborgen krijgsvolk geene kennisse hebbende, seijde en noemde volk welk met hem in de chaise was; de brigands of boeren alles wel betrouwende, deden de poorte open; nauwelijks was zij open of het verborgen krijgsvolk overmeesterde de wagt die slegs uit wijnig mannen bestond, alhoewel deze poorte van de vier poorten van stad de meeste bedrijgd was. De reste van de troepen, de gevluchte borgers selfs, verspreijdden sig alomme door de stad, schieten alles dood wat sig op straet bevind, boer, burger, vrouwen, kinders staende of gaende, niets worden gespaert; doodt alles dat sig op straet bevind, dus waeren d'orders gegeven, soo men segt, door eenen der principaele vlugtelingen van Audenaerde.

Het was een helder maengeschijn, en niemand

[p. 408]

verwagtte da fransche binnen de poorten, mits men zig op de wagt betrouwde, dus dat men niet moet verwonderen zijn er zoo veele Borgers de victime geweest van den raed en daed van hunne medeburgers.

Op dien zelven nagt, hebben eenen twintig, zoo men zegt, ofte negen en twintig, zoo andere, boeren en borgers door het geweld het leven verloren⁽¹⁾; eenige andere sterk gequets; en veele andere paijsibele Borgers zijn het door de rasheijd van hun loopen met een ongehoort geluk ontkomen.

Nademaal dit alles was gebeurt Donderdags van 5 uren naermiddag, tot s' vrijdags om 9 à 10 uren s' avonds, en dat er menige doode in de stad waeren blijven liggen, wilden sommige de doode op straet tot naer drij daegen laeten liggen, andere aenstonds ter aerde bringen; dus heeft men om alle opspraek en indignatie te vermeijden, nademael zij ontkleed waren, naekt op eenen waegen geworpen, en buijten de Eijnpoort gevoert, alwaer sij in eenen en selven put gedolven zijn, en liggen tot den dag van heden begraven circa sestig stappen van de poorte, noordwaerts. Den Saterdag omtrent den middag, quamen wederom eenige brigands tot Leupeghem, en klepten de klok. Aenstonds gingen eenige ruijters en voetknegten buijten, en vervolgden hun tot in de bosschen; veele wierden er gesneuvelt welkers getal dien dag tot.... beliep. Eenige der uijtgegaene voetgangers die langs de kerk van Leupeghem, die maer weinig stappen van de Schelde staet, gegaen waren, wierden weergedreven, dus dat zij sig genoodzaekt vonden door de rivier te

(1) Volgens de fransche verslagen verloren 400 patriotten hierbij het leven. (Cfr. De Belgische Conscrits, door Auqustin Thijs, bl. 58).

[p. 409]

swemmen, alwaer eenige van hun in het overswemmen het leven lieten.

Aldus verging de Brigandage binnen Audenaerde, en den selfden dag of daegs daer naar, was zij tot Ronsse geeijndigt, en sedert dienen tijd, heeft men weijnig van de Brigandagie gehoort. Maer op den zelven tijd en misschien den zelven dag, was ook het Kempen land in Braband in roer die de omstreeks van Mechelen, Leuven, Arschot, Diest, Antwerpen en Thienen seer ontrusten, en Mechelen, Diest en Aerschot selve innamen. Maer aengesien ik maer voorgenomen heb te beschrijven het gone in die zaek omtrent Audenaerde is voorgevallen, zal ik daer mede mijn boek eijndigen.’

Den dag naar het uitwijken der Boeren, 27 October (of 6ⁿ Brumaire), nam de ‘Commandant der militaire magt’ het volgende besluit 't welk terstond uitgeroepen wierd. Wij zijn overtuigd dat al de Boeren zich hadden uit de stad weten te redden, vermits in de volgende stukken geen het minste gewag is gemaakt van éénen Patriot die gevonnist zou geweest zijn:

‘In den naem der Fransche Republique.

Van wegen den Commandant der militaire magt word eenieder geordonneert van binnen d'ure naer de publicatie deser aen te bringen ende te verklaeren ten stadhuijse deser Commune allen vremdeling die sij in hun huijs konnen hebben, op peijne dat de gonne in faute blijven, sullen aansien worden als vijand ende voor sulks sullen worden aenstonds door den kop geschoten.

Gedaen in het huijs deser Commune den 6 Brumaire, 7^e jaer der republique.

‘F.C. Striffens.’

[p. 410]

Den 28 october (7ⁿ Brumaire) deed de Municipaliteit van Oudenaarde den volgenden oproep tot de Borgers die eenige archieven of gered of verstoken zouden gehad hebben:

‘Vrijheijd, Gelijckheijd.

De Municipalitijt van het Canton van Audenaerde geinformeert sijnde, datter verscheijde insetene deser Commune onder hun bewelt sijn hebbende registers, papieren ende andere effecten toebehoorende aen de selve municipaliteijt, inviteert bij desen een iegelijck de registers, papieren ofte andere effecten aen de Municipaliteijt competerende, wan of sij voorsien sijn aenstonds te bewegen in de vergaederplaetse der selve Municipaliteijt, op peijne dat degonne men sal bevinden daer van in faute te sullen sijn gebleven, sullen worden aensien als publique dieven ende vervolghd volgens de wetten op de materie geëmaneert.

Actum desen 7^e Brumaire, 7^e jaer der fransche republique.’

Den 30ⁿ October trachtte de Municipaliteit al de Borgers, onder bedreiging, te ontwapenen:

‘Vrijheid, Geluckheud.

De Municipaliteijt van het Canton van Audenaerde ordonneert mits desen aen alle de insetene deser Commune aenstonds in de Municipaliteijt te commen déclareren alle de waepenen waer van sij voorsien sijn, ende de welcke thunnen huijse berustende, tsij de selve aen hun toebehooren, ofte thunnen huijze door andere gebracht ende gestelt sijn geworden, als mede al hel poeder ende loot het gone sij onder hun bewelt sijn hebbende, op peijne dat de gonne daer

[p. 411]

van in faute blijvende, sullen behandelt worden volgens de wetten ende arreteën op de materie geëmaneert.

Actum in de Municipaliteijt, den 9 Brumaire, 7^e jaer der Republique.

De Bleeckere-Gruloos, président.

J. Gruloos, Secrét. en chef.

P.J. De Smet, Commissaris.’

Den 31ⁿ October (10ⁿ Brumaire) werden de inwoners van Oudenaarde uitgenoodigd, ‘als beminnaers der Vrijheijd’ het planten van eenen nieuwen Vrijboom bij te wonen, en des avonds hunne huizen te verlichten:

‘Vrijheijd, Gelijckheijd.

De Municipaliteijt van het Canton van Audenaerde adverteert mits desen alle d'insetene deser Commune dat hedent ten drij uren precies, met alle mogelijke solemniteijten geplant sal worden eenen nieuwen boom van vrijheijd ter plaetse alwaer geplant is geweest den gonnen door de baenstroopers in den avont van den 4 deser maendt afgekapt ende verbrandt is geworden.

Gevolgentlijck worden alle de insetene deser Commune van wegen de voorseijde municipaliteijt geinviteert sigh ter bestemde ure op de gesigneerde plaetse te laeten vinden ten eijnde van de voorschreven feeste als beminnaers der vrijheid bij te wonen, alsmede desen avont met het opgaen der triomph Kloeke hunne huijsen te verlichten.

Actum den 10 Brumaire, 7^e jaer der Fransche Republique.’

[p. 412]

Terwijl men te Oudenaarde zich scheen te vermaken, hadden de republikeinsche soldaten het erg te doen met de heldhaftige Boeren, die rondom Leuven, Antwerpen, Mechelen en op de oevers van Schelde en Ruppel meer dan eens de Franschen versloegen of deden achteruit wijken. Uit Oudenaarde, waar nu alles gerust scheen, werd het Fransch garnizoen naar die bedreigde gewesten met spoed verzonden, en de stad gesteld onder de bescherming der Borgers, in ‘Garden Nationale Sedentairen’ herschapen, (5ⁿ November of 15ⁿ Brumairé).

‘Vrijheijd, Gelijcheijd.

Audenaerde den 15 Brumaire, 7^e jaer der Fransche republique.

De Municipaliteijt van het Canton van Audenaerde aan d'insetene der Commune van den selven naem.

Borgers!

Waer het saeken gijlieden geen levend exempel gehad hadde, van de excessen en moedwilligheden de welke binnen dese Commune hebben begaen de baenstroopers die sich alhier hebben bevonden den 4 en 5 dezer loopende maend, wij zouden UL. voorenhanden de schelmstukken die sij en de gone van hunne bende hebben gepleegen in andere plaetsen, alwaer sij sig insgelijken hebben begeven; maer het gone gijlieden hebt gesien en van andere waerscheijnelijk hebt gehoort, moet UL. overtuijgen waertoe dese schelmen bequaem sijn ende wat sij noch voorder souden hebben uijtgevrogt, waert saeken dat sij door de troupen der fransche republique niet verjaegd ende ten groote deele gedood hadden geweest.

Men is nog geduerig bezig met te vervolgen degone hun hebben weten te onttrekken aen de wape-

[p. 413]

nen der troupen, ende Gijl. mogt versekert sijn dat niet eenen en sal ontgaen de straff die hij zoo rechtveerdiglijk verdient heeft. Hoe strikt onderzoek daer omtrent sal worden gedaen, en welkdanige vraeke daer over sal worden genomen, soude het nogtans konnen geschieden dat sommige van hun 't zij door de vlugt ofte verbergentheijd zullen ontgaen de straffe bij hun verdient; en wat is er van dese schelmen te verwagten? Niet anders dan dat sij naer verloop van eenigen tijd hun zullen tragten te versamelen, en gedurende den wintertijd die allengskens begint te naderen, nieuwe banden sullen tragten te maeken, om uijt te werken hun plan van plunderingen, moorden, branden, hetgene als nu mislukt is. In dese gestanden, Borgers, en is er maer eenen middel open, te weten den gonnen vooren geschreven bij de constitutie, behelsende dat in geheel de republique sullen worden opgerecht Garden Nationale sedentaire, wiens pligt is te waeken op de vijligheijd der Commune alwaer sij opgerecht sijn, en te beschermen de eijgendommen en het leven der inwoonders.

Door deezen middel, en zal er geduerende den aenstaenden winter niet te vreesen zijn voor eenig ongevaer het gone aen d'insetene deser Commune, van buijten soude konnen worden aengedaen, want de Borgers, aldus vereenigt sijnde, zullen hun in staet bevinden om daer aen te konnen wederstaen, ten minsten tot 'er tijd, in cas van noode, de troupen ter hulpe sauden sijn gekomen.

Om welke redenen en tot het voorschreven oogwit te konnen berijcken, de Municipaliteijt voornoemt, mits deézen alle de Borgers en borgers kinderen dezer Commune in staet zijnde de wapenen te draegen, is inviterende, ten eijnde van te compareren

[p. 414]

in sittinge der selve Municipaliteijt, om hun aldaer te laeten opschrijven als deelmakende van de Garde Nationale sedentaire deser Commune, de welke t' eijnde dies, volgens de wetten sal worden georganiseert, en sal dienen soo tot de inwendige vijligheijd der selve, als tot tegenstand aen de benden, baenstroopers de welke sich daer binnen souden willen begeven.’

P. Van der Meersch, Ag^t. Nl.

‘Gruloos, Secrét. en chef.

Den Commissaris, P.J. De Smet.’

Eindelijk, den 8ⁿ November (18 Brumaire), verplichtte de Municipaliteit van Oudenaarde de ingezetenen, voor den dag te brengen het geen nog geplunderd was geworden. Daarenboven werd het bevel gegeven van de Nationale Cocarde te dragen, en zich aldus franschgezind te toonen op de straat, en dat op pijn van voorziene straf:

‘Vrijheid, Gelijkheijd.

Actum binnen de Commune van Audenaerde, den 18 Brumaire, 7^e jaer der fransche Republique.

De Municipaliteijt van het Canton van Audenaerde onderricht dat verscheijde inzetene deser Commune onder hun bewelt hebben, kleederen en lijnwaed, mits gaeders andere effecten de welke op den 4 en 5 dezer loopende maendt gestolen zijn geworden door de baenstroopers die zig als dan binnen deze Commune hebben bevonden, in de huijzen en andere plaetsen alwaer de gezeijde schelmen plunderingen hebben begaen, inviteert mits desen alle de insetene der gemelde Commune, voorzien zijnde van eenige der ge-

[p. 415]

melde effecten, ten wat titel het zoude konnen of mogen wezen, de zelve aenstonds te bewegen in de vergaederplaetse der voorseijde Municipaliteijt, op pijne dat de gonne daer van in gebreke blijvende, zullen worden vervolgt als publike dieven en medeplichtig der gedaene plunderingen en gestraft zullen worden volgens het rigueur der wetten. Voorders de voorschreven Municipaliteijt ondervindende dat verscheijde inzetene van deze Commune af hebben gelaeten de Nationale Cocarde de welke zij te voorent waeren draegende, waer door zij hun grootelijks suspecteren, al of zij deel zouden willen nemen met de bende welke de natie is haetende, ordonneert mits deézen aen alle de insetene dezer Commune te draegen de Nationale Cocarde op pijne dat de gonne zonder diergelijke Cocarde, zig op de straet bevinden, zullen aengehauden en vervolgt worden volgens de arreteën op de materi geemaneert.

P. Gruloos, S^re en chef.’