Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 11

[p. 197]

Het Gulden der Vrije Vinckenaers van Gent (1674).
Medegedeeld door J.F. Kieckens, S.J.

Benevens de vier groote Gilden van Sint Joris, Sinte Sebastiaan, Sint Antoon en Sinte Michiel, die, in verleden eeuwen, nevens de dappere gezellen der Ambachtsgilden of Neringen,

....elk, gelijk een legerschaar
Het harnas gespten in 't gevaar
En wilden wat was recht, en wonnen wat zij wilden,

telde de stad Gent ook niet min dan zeven-envijftig vreedzamere broederschappen, beroepsverzamelingen en officiën van alle slag, waarvan ieder zijne politie, zijne gebruiken en gewoonten bezat. Onder dezen, die ‘aerbeyders’ begreep als werklieden der ‘Kaeien’, ‘Bargelossers’, ‘Biervoerders’, ‘Taveniers’ en ‘Apothekers’, bevond zich ook ‘het Gulden der Vinckenaers met de Slagnette, Vogelaers’ onder de bescherming van Sint Gillis. Het Stads Archief van Gent bewaart over al die Broederschappen een groot getal oorkonden⁽¹⁾.

(1) Zie Inventairc des Archives de la Ville de Gand, par Victor van der Haeghen, archiviste de la ville: Catalogue méthodique général (1896), bl. 108-136.

[p. 198]

Het Gulden waarover er hier spraak is, schijnt vóor 't jaar 1673 ingericht, vermits Karel II, koning van Spanje, dit jaar het reglement er van goedkeurde. Nochtans één jaar verliep nog voor dat het Resolutie Boeck der Vinckenaars begonnen werd; het Register der Akten van aanvaardiging der leden dagteekent insgelijks van het zelfde jaar 1674. Deze naamlijsten doen zien dat het gilde uit mannen der goede burgerij bestond; de twee laatste leden die op 't einde der XVIII^e eeuw, kort voor 't afschaffen, ontvangen werden, waren heelmeesters, met name Nicolaas-Frans De Block en Jan-Frans Van der Donkt. Het broederschap werd afgeschaft in 1795⁽¹⁾.

Het wapenschild der Vinckenaers dat tot zegel diende, verbeeldde Sint Gillis, den abt, houdende in eene hand zijn staf: met de andere, door een pijl gekwetst, streelt hij eene hind die zich tegen den stat opricht. Neven den heilige, is eene kooi met een vogel er in. Rondom den zegel, leest men: Sente Gillis Gulden....

Vond het oud spreekwoord: Vinkers, Visschers en Jagers, zijn Vrouwenplagers, natuurlijk dikwijls hare toepassing op die gildebroeders, het onderhouden van 't Reglement dat gaat volgen kon van de Gildebroeders Vinckenaars geene slechte christenen maken.

De leden der Vinckenaars Gulde die, voor hunne goddelijke diensten, in den oorsprong in de kerk der Paters Recolletten vergaderden, kwamen, in

(1) Zie Saint Gilles, sa vie, ses reliques, son culte en Belgique et dans le nord de la France, par le chanoine Ernest Rembry, Bruges, 1881, B. II, bl. 235-238.

[p. 199]

latere tijden bijeen in verschillige andere kerken, en eindelijk, vóor hun afschaffen, in die der Paters Carmeliten Discalsen.

De oorkonde die wij overschrijven is merkwaardig niet alleen ten opzichte van haren inhoud, maar tevens van haren uiterlijken kunstvorm. Zij meet 1^m36 in lengte en 0.58 c. in breedte, en bedekt gansch een perkamenten rol van drie samengenaaide stukken. Het is het oorspronkelijk plakschrift dat meer dan eene eeuw lang (1674-1795) ‘alle sondaghen en heijlich dach in den Vasten, mitsgaders tsondachs voor sinte Maria Magdaleenendach - dus rondom den 20 Juli - op de Halle ofte Cautere binnen deser stede van Ghent’, uitgehangen placht te worden, na afgelezen te zijn ‘in de Camere vande Vergaderinge’.

Een ware kunstenaar-schoonschrijver, met name Bonjours, vervaardigde het in 1674. Boven, rechts en links, teekende zijne behendige pen een lijst van figuren uit eenen trek volmaakt, en van allerlei bloemen en vogelen van alle slag. Daarenboven is elk ad lineam voorgegaan van eene puike en kunstig doorvlochtene hoofdletter. Dit meesterstukje zeer weinig door de jaren en het gebruik geschonden, hoort nu aan de verzameling van 't sinte Barbara's College van Gent toe. Het luidt aldus:

‘Reglement waer naer de generaele Guldebroeders van S^te Gillis, gheseijt Vinckenaers, onderhouden mette slachnetten binnen deser Stede van Ghendt, hun pointuelick sullen hebben te reguleeren, ghetrocken vuijt het privilegie ende octroij aen het (2)Ibid. bl. 235-236.

[p. 200]

t'selve Gulden verleent bij sijne Ma^t van daten xvj^en xbre 1673, ende dat opde boeten ende peenen hier bij ghestatueert.

‘Eerst ende alvooren wort te kennen ghegheven dat tvoorschreven Gulden heeft eenen Bailliu omme te Calengieren alle de persoonen die jeghens dit Reglement quaeme te misbruijken, waertoe bij die vanden Eedt van 't selue Gulden ghecommitteert is Joos Dijans, die daervooren bij een jder ghekent ende gereuendeert moet worden, als hij in Cas sijnder Officie wesen sal, opde boete van twee schellinghen gr. ten proffijte van tvoorn. gulden.

‘Soo oock bij desen ghestatueert wort dat men nu voortaen alle iaeren ghehouden zal zijn te kiesen eenen Nieuwen Deken, met ses nieuwe Proviseerders, die ghehouden sullen wesen ten ghestelden daghe ende ure hun te vinden ter plaetsen daer sij bijden cnape door ordre vanden heuverdeken, deken ende eet ghedachvaert zullen worden, opde boete van twee schellinghen grooten, in proffijte als vooren; zoo dat oock opden selven voet behouden zal zes oude Proviseerders, de welcke telckent tvoorgaende jaer aenghecommen zullen sijn ende alzoo twaelf Proviseerders zonder meer; al welcke, Deken ende Proviseerders, ghehouden sullen sijn, ten aencommen van hun officie, te doen den Eet daertoe staende; soe sij oock ghehouden zullen sijn reflectie te nemen ende ordre te stellen op al 't gone bij hunlieden voorsaete, als meeste gevoijsde, geraempt, geradicht ende gheresolueert is, ende bij de naercommers voorder geraemt ende ten resolutie boecke gestelt saude moghen worden; ende wie vande selve oude Proviseerders twee iaeren ghedient sullen hebben, zoo voorseijt is, zal alsdoen gheexcuseert worden

[p. 201]

voor den tijt van zes iaeren, ten waere datter gheen ander bequame bevonden en wierde.

‘Ende alzoo hier vooren gestatueert is, dat men alle iaeren den voornonden (sic) Eedt saude veranderen, zoo sal den cnape ghehauden zijn daertoe te roepen ende te dachvaerden met billiette, die hij ten huijse vanden Greffier van t' zelve Gulden haelen zal, den heuverdeken, Deken, Bailliu ende Prouiseerders, omme deselve nieuwen Prouiseerders te kiesen; ende wie in faute blijven zal van te compareren ter gedesigneerde plaetse, zullen verbeuren eene boete van twee schellinghen groote in proffijte als vooren.

‘Item zoo is oock bijden voorschreven Eedt ghecommitteert eenen Greffier, den welcken, onder sijn handtteeken vuijtgeven zal alle de comisien vande Persoonen die in desen onsen Gulden zullen willen commen, jnsgelijcx alle de comisien om de generaele Guldenbroeders een gheheel saijsoen te mogen gaen vincken, ende ten lesten, soo zal oock bij hem ten boecke notitie gehouden worden vande plaetsen die elck Guldebroeder zal willen bevrijden, zoo te velde als onder eenige canten.

‘Item dat alle de gone wie jnt vornomde Gulden zullen willen comen, zullen ghehouden sijn te betaelen aenden voornoemden Greffier, voor hunne commissie van acceptatie, tot twintich schellinghen, ende te stellen voor heurlieden dootschult thien schellinghen groote, al ten proffijte van t' selve Gulden, wel meer, maer niet min; zoo sij oock ghenootsaeckt zullen sijn te doen den behoorelicken Eet daertoe staende, in handen vanden Bailliu, ter presentie en de ouerslaene vanden Heuverdeken, Deken ofte eenighe proviseerders, de welcke ghehouden zullen wesen hunnen Name te stellen ten boecke als present; ende alle die

[p. 202]

jeghenwordich jnt Gulden sijn sullen van ghelijcken den Eet presteren als Guldebroeders, ende beloven, onder den selven Eedt, geene vogelkens te vanghen in beslotenen tijde; ende bij zoo verre jemandt bevonden wierde contrarie te doene, zullen bekent ghemaeckt worden als mijneedighe. ende bij die vanden voorn. Eet gestraft worden naar bevindt vande saecke.

‘Item sal den zelven greffier gehauden sijn eens ter maent te geven aenden cnape de beillietten ofte daghijnghen bij hem onderteekent, ende dat om te doen vergaderen den eedt, dannof den zelven cnape gehauden zal zijn die te commen haelen ten huijse vanden Greffier, ende die te draghen aan elck een vanden voors. Eedt, ten minsten eenen dach voor den dach dienende, wanof den selven wesen zal den ij^en sondach van jeder maent, ten een uren naer noene, ende dat om te doen daffairen t'selven Gulden raeckende, opde boete van twee schellinghen gr. jn proffijte als vooren, ten waere sij van heuverdeken, Deken ofte Greffier waere gheexcuseert; danof de selve vergaderijnghe geschieden zullen ter plaetsen daertoe te designeren, ende zonder datter tot laste van het zelve Gulden geschieden zullen eenighe costen, ende dat tot alderstont het zelve sal wesen ontlast van alle sijne schulden.

‘Item zoo zullen alle de gene van auden ende nieuwen Eedt gehauden zijn alle Jaeren, op S^te Gillis dach, nadien sij bijden cnape daertoe ghedachvaert sullen sijn, hun te vinden inde kercke vande Paters Recollecten, ten thien uren voor noene, om te hooren den Goddelijcken dienst der misse, ende vandaer hem te vinden mette Generalen Eedt jnde vergaderinghe ter plaetsen ordinaire, emmers daer die vanden auden Eedt gestelt zal worden, om aldaer

[p. 203]

te nemen d'exercisie neffens dander presenten; ende dies in faute blijvende, zullen verbeuren eene boete van twee schellingen gr. ten proffijte als vooren, ende niet min belastelijck zijn met alf ghelaeghe dat de presenten sullen verteiren.

‘Item dat alle de gene Guldebroeders sijnde, ten voorn. daeghe ende ure gehauden sijn hun van gelijcken te vinden jnde voorn. kercke, sonder datter jemandt vande selve daertoe sal moeten gedachvaert worden, ende aldaer comen offeren, naerdien den Eedt gheoffert sal hebben; ende naerdien de selfde misse gedaen zal wesen, sullen zij hebben te volghen die vanden voorn. Eedt naer de camere vande vergaderinge, om hun aldaer ter plaetsen te hooren afroepen; ende wie absent bevonden zal wesen, zal verbeuren eene boete van twee schellinghen grooten in proffijte als vooren, ende tende dies, sullen die vanden selven Eedt aende generaele confraters geven eenen bijlech om die te verteeren, als wesende een ordinaire, wel verstaende sulcx als zij sullen vinden te behooren.

‘Insgelijcx zoo sullen die vanden Eedt gehauden sijn daeghs naer S^te Gillis dach, ter voorseijder ure, hun te vinden inde voorseijde kercke, om aldaer te aanhooren de misse van requiem, voor alle geloovige sielkens die in desen onsen gulden Guldebroeder hebben geweest, opde boete van twee schellinghen grooten, jn proffijte als vooren, sijnde bij desen daertoe oock begroet alle andere Guldebroeders sonder boete.

‘Item dat alle de gene int selve Gulden wesende, niet en sullen moghen deen jeghens den anderen questie te maecken, nochte jnjurien, telcken op de boete van vijf schellinghen gr. de welcke sullen bedeelt woorden in drij deelen, zoo hier vooren noch doet te sien; ende wie feitelijck elckanderen zullen

[p. 204]

aggresseren, sullen daerover bij die vanden Eedt, naer Calainge vanden Bailliu, gecomdemneert worden in eene meerdere boete, naer bevindt vande saecke.

‘Item zoo is noch gestatueert ende geconditioneert, dat alle de voorn. proviseerders sullen gehauden zijn te compareren (: mits voorgaende daghijnghe), ter begravijnghe van elck Guldebroeder overleden sijnde, ofte bij faute van dien, zal verbeuren telckent de boete van twee schel. gr. in profijte van het voorn. Gulden.

‘Item soo wie vande selve Guldebroeders belieft vereert te wesen mette vaene t'selve gulden, zal gehouden wesen te betaelen tot twee schellinghen gr., te weten, eenen schellinck voor het gulden ende eene schellijnck voor den cnape.

‘Soo insghelijckx ghestatueert is, dat alle de gene wie sij int voorn. Gulden niet vrij Guldenbroeder te zijne, ende bevonden wort te vijncken ofte te veugelen, naer cleene veugelen, t'zij met nette, slaghen, huijl ofte andere gewan, binnen de drij mijlen jnt ronde van Ghendt, mitsgaders het vrije van diere Auderburchsche ende lant van Aelst, wesende tvrije van tvoorn. Gulden, jngheuolghe van zijn octroij, vervallen zal in eene boete van twintich schellinghen gr. te bedeelen in drijen, een deel in profijte van zijne Ma^t., een deel ten profijte van het voorn. Gulden ende het resteerende derde deel, tot profijte vanden aenbringher ende Exploiteur, met verbeurte van nette, vogels, slaghen ende andere gewan.

‘Item dat wie vrij Guldebroeder wesende, niet en zal vermogen vuijt te gaen om zijn Exercitie te nemen, ten zij hij jaerlijcx voorzien sij met eene behoorelijke comissie, die geseghelt ende geteeckent zal worden bij den Greffier van t'selfde Gulden, ende

[p. 205]

voor welcke comissie hem een jder zal moeten betaelen ter somme van thien stuivers, welcke sommen geemploijeert zullen worden tot tvinden vande oncosten vande octroije, als andere schulden t'zelven gulden rakende; wel verstaende nochtans dat niemant de selve commissie, den eenen den anderen, t'sij gulde broedere ofte vremdelinghe en zal vermoghen te leenen, op de boete van zes guldens, in proffijte van t'voornoemde Gulden.

‘Item dat geene vande selve supposten vande voorn. gulden en zullen vermoghen te vanghen, niet meer met netten, slaghen ofte andere jnstrumenten eenighe cleene voghelkens, van wat sorte ofte specie dat de selve saude moghen wesen, dan alleenelijck van S^te Maria Magdaleenen dach tot ende met Vastelavont ten twaelf uren jnden nacht, in elck jaer, ende dat tot twee plaetsen, te weten, eene opden vlacken ende een onder den cant, in elck geweste ofte prochie daer zij eerst gecomen sullen zijn opden cautere die zij sullen moeten te kennen geven aenden greffier, zoo voors. is, om daervan notitie te hauden, ende waer vooren aenden selven greffier betaelt sal worden tot iij gr. van elck; ende zoo wie bevonden zal worden op jmants streke ofte plecke te ligghen, zal naer vermaen vanden geinteresseerden, hem terstont van daer vertrecken, ende soo hij niet verstaet te reverenderen, sal verbeuren eene boete van xx strs. grooten, ten proffijte alsvooren.

‘Ende op dat d'een den anderen hem lieden inde selve exercitie niet en saude troubleren nochte interesseren, zoo en sullen sij niet vermoghen te vijncken ende hun gewan te stellen ofte legghen binnen het gehoor ofte sanck van elck anders vogelkens, ende zoo wie (: hij vande gejnteresseerden vermaent

[p. 206]

sijnde) ende niet en verleijde ende obedierde, zal telcken reijse verbeuren eene boete van thien schell. grooten in profijte als vooren.

‘Item zoo wanneer jmant zal bevonden worden in beslotenen tijde gevangen ende in huys te hebben eenige vogelkens van wat sorte die mochte wesen, zal den Bailliu van tselfde gulden ofte aenbringer beneffens officier die feijtelijck vtten huijze mogen haelen, boven de boete van xxx st. gr., in profijte, ende te bedeelen als vooren.

‘Item dat elck, guldebroeder wesende, zal gehouden worden te betalen alle jaeren sijn part ende deel jnt gone omgestelt zal worden bij heuverdeken, Deken ende Eedt, wel te verstaene als zij tselve soude mogen hebben van noode, ende dat ter causen vande Goddelicken dienst der misse, als andere noodige oncosten int selve Gulden rijsende, op peijne van daervooren bij officier feijtelijck geexecuseert te worden naer dien sij eens bij den cnape van tselve gulden daertoe vermaent sullen wesen.

‘Met al welcke boeten, breucken ende omgestelde pennijngen, den Greffier ende ontfanger gehouden zal sijn te betaelen alle renten ende schulden het voorn. gulden raeckende, mits aen hem ter hant gedaen zal wezen ordonnantie onderteekent bijden heuverdeken, ende in sijn absentie, bij den Deken, met twee proviseerders; waarmede bij hem alle jaeren aen die vanden afgaende Eedt, rekeninge gedaen zal worden, ghelijck in alle andere gulden wert geuseert; ende zal alsdoen volle geloof attribueren, zonder datter eenich racolement zal moeten geschieden, mits den Eedt op tdoen vande selve rekeninghe gedachvaert zal wesen bijden cnape van tselve Gulden, danof deselve ordinairelijk geschieden

[p. 207]

zal ter plaetsen daer die vanden eedt op S^ter Gillis dach vergadert sullen sijn geweest, naer de misse van requiem, gedaen sal wesen.

Ende op datter niemant eenighe jgnoransie en soude conen pretexteren, zoo zal men dese Reglemente doen uijthanghen alle sondaghen ende heijlich dagh jn den vasten, mitsgaders tsondachs voor S^te Maria Magdeleenen dach opde Halle ofte Cautere binnen deser stede van Ghendt, ten aensien van een jder, naerdien het selve sal sijn gheprononsiert jnde Camere vande vergaderinge van die vanden voorn. Eedt, ten aenhooren vande generaele guldebroeders, naer dien sij bij den Cnape daerop ghedaegvaert sullen wesen.

Ende naerdien den voorn. Eedt gebleken was dat den Cnape van t'selve Gulden de generaele Guldebroeders daarop hadde gedachvaert, zoo is het selve gepubliseert met oppene camere, ten aenhooren vande selve guldebroeders ende andere bijstaenders, desen iiij^en frebruarij 1674; in teeken der waerheijt zoo hebben wij hier op doen drucken den segel van onsen Gulden⁽¹⁾ ende doen teeckenen bijden Griffier voorn.

P. De Graeve, 1674.

Fecit Bonjours.

(1) Die zegel, in rooden was, stond, rechts, boven het stuk, maar hij is er afgevallen. Links staat een ander merk, met den Leeuw van Vlaanderen en de letteren 6 S, en het handteeken: P. Poelaerd, 1674; het is de stempel van hem die met het plakkaatrecht der stad gelast was.