Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 11

[p. 127]

Vondel en de Turken¹⁾
door Gustaaf Segers.

ZIJN ware naam was Georg Castriota. Zijn vader, Jan Castriota, een kleine Grieksche prins, die schatplichtig was aan Sultan Murad, had zijne vier zonen als gijzelaars in de handen van zijnen leenheer gesteld. De drie oudsten stierven vroegtijdig, en Georg, alleen gebleven, won, door zijne zeldzame geestesgaven en zijn schoon gelaat, de vriendschap van den Turkschen vorst, die hem in den Muzulmanschen godsdienst deed onderwijzen. Hij dwong hem echter den naam en den titel Iskender-Bei aan te nemen. Dank aan zijne kracht en zijnen moed was hij op achttienjarigen ouderdom de geduchtste krijgsman van het leger. Sultan Murad, bij wien Castrioto gedurig in gunst klom, gaf hem het bestuur over een Sandjak. Maar, bij den dood van Jan Castriota, weigerde Sultan Murad aan Iskender-Bei het prinsdom Emathie te schenken, waar zijn vader geregeerd had. Hij stelde er eenen gouverneur aan, en zond den prins naar den oorlog. Iskender-Bei, gegriefd door deze onrechtvaardigheid, wachtte slechts het gunstig oogenblik af, om zich te wreken. Georg verliet dan ook het leger, wanneer de Ottomanen, in de omstreken van Nyssa, door Hunyades verslagen werden. Door geweld had hij den Reis-Effendi een bevel ontrukt, waardoor den Gouverneur van Ak-Hyssar werd opgedragen het oppergezag aan Iskender-Bei af te staan. Hij was alsdan negen en twintig jaren oud. Voorzien

1) Zie Dietsche Warande, blz. 66.

[p. 128]

van dezen ferman, doodt hij den minister, welke meende het leven te redden, terwijl hij dezen akt teekende. Skanderbeg gelukt er in te ontsnappen en doet de sleutels van Ak-Hyssar (Croia) leveren. Gedurende den nacht brengt hij er zeshonderd krijgslieden in, en verwurgt het garnizoen, dat in den slaap lag gedompeld.

Na in zijne stoute list volkomen geslaagd te zijn, roept Ismaël-Bei zijne verwanten ter hulp, welke verscheiden steden in Epiros bezaten, en beraadslaagt met hen over de middelen om het Ottomaansche juk af te schudden. De vestingen Petrella, Petralba (Arnaoud-Belgraden en Stelusia of Stallasia, erkennen den nieuwen meester van Epiros, die zich weldra in het bezit van bijna gansch het erfgoed zijns vaders bevindt. De Christen prinsen der omliggende landen voegen zich bij Iskender-Bei, dien zij tot hunnen hoofdman kiezen. Zij plaatsen hem aan het hoofd van een leger van vijftig duizend man, waarmede hij Ali-Pacha geheel verslaat, die veertig duizend man onder zijne bevelen had⁽¹⁾.

Men zal thans begrijpen hoezeer deze onversaagde held Vondel's geestdrift moest opwekken, die niet ophield den overmoed der Turken te tarten, en hun verliezen op verliezen deed ondergaan. Sultan Murad dwong hem het beleg van Croià op te breken, nadat hij te vergeefs gepoogd had hem om te koopen.

De Sultan bood hem vrede en vriendschap aan: hij wilde hem in het bezit der landen stellen, welker volkeren tot opstand waren gekomen, op voorwaarde dat hij de suzereiniteit des Sultans zou erkennen: Scanderbeg weigerde fier, zoodat Murad gedwongen

(1) Jouannin. La Turquie, 65-66.

[p. 129]

was naar Andrinopel op te trekken. ‘Dezen jongen vorst (S.) komt al de roem van dezen veldtocht toe, waarin hij gedurig oude, uitgeharde legerbenden versloeg, en die tienmaal sterker in getal waren dan de zijne’.⁽¹⁾

Het was echter Scanderbeg niet mogelijk de vorderingen der Turken de stuiten. Mahomet II, zoon en opvolger van Sultan Murad, nam in 1453 bezit van Konstantinopel.

De belegering dezer stad is, gelijk men weet, eene der beroemdste uit de krijgsgeschiedenis. Met hare inneming nam het Oostersche Rijk een einde; en begint men gewoonlijk de nieuwe geschiedenis. De vestiging van het Islamismus in de oude stad van Konstantijn den Groote was voor Europa een feit van het hoogste gewicht. De Turken hadden niet opgehouden hunne macht, zoowel als hun geloof, door het zwaard uit te breiden. Thans had Mahomet, hun zevende Sultan, die evenzeer door zijne wreedheid als krijgskundige talenten bekend is, vasten voet in ons werelddeel gezet. Dat de drang naar het Westen zich weldra heviger zou doen gevoelen, kon niemand betwijfelen. De herinnering aan deze inneming stond in Vondels geest met een zwart stip aangeteekend. De stad van Konstantijn, waar het kruis voor eeuwen over het Heidendom had gezegevierd, bevond zich in de handen van de bitterste vijanden van het Christendom.

(1) Jouannin. La Turquie. In de uitgaaf van Van Lennep, ook in de herziene en bijgewerkte uitgaaf door J.-H.-W. Unger leest men, dat Sultan Amurat (Murad) in 1450 vóór Croià overleed. Jouannin zegt, dat M. in 1450 op een eiland bij Andrinopel stierf. 67. Schlosser (Band 7, bl. 262) zegt: ‘Hij verbleef eenigen tiji op een met al de pracht van het landelijk en steedsche leven versierde eiland in de Maritza, bij Andrinopel, waar hem in Feb. 1451, in zijn 49 levensjaar de beroerte trof.’

[p. 130]

Waarlijk, men begrijpt, dat Vondels hart moest bloeden, telkenmale hij aan dit feit dacht. Hij had de bekeering van den grooten Romeinschen keizer met wegsleepende geestdrift bezongen. Thans prijkte de halve maan boven die trotsche muren. De hoofdkerk, door keizer Justinianus gebouwd, en aan Aja-Sofia, of de goddelijke wijsheid toegewijd, werd de hoofdmoskee van de eeredienst des valschen profeten. Al de Christenen werden uit de stad verdreven, om voor de Turksche bevolking plaats te maken, en men moest verwachten, dat van lieverlede ontelbare, van roof levende horden uit Azie naar Europa zouden afzakken. Men ziet dan ook Vondels angst en verontwaardiging in het verhaal der belegering en inneming van Konstantinopel doorstralen. Dit fragment heb ik reeds aan de Koninklijke Vlaamsche Academie doen kennen. Ik kom er hier echter op terug, niet het minst omdat zijne letterkundige waarde zoo groot is. Zwier, afgepastheid, welluidendheid kenmerken het in de hoogste mate.

De stoutheid der voordracht en de schilderachtigheid der voorstelling worden zelden geëvenaard, terwijl het als een model van echt Nederlandschen, gespierden zinnenbouw mag gelden. Het legt andermaal getuigenis af van des dichters zeldzame beheersching der stof:

Wat was 't een droeve dagh, een dagh, beschreienswaert,
Toen 't heir van Ottoman, verwoet, te voet, te paert,
Te water en te lant, Byzantium quam vloecken,
Bestormen storm op storm, en dreef uit zeven hoecken
Zijne elefanten op den muur en torens aen,⁽¹⁾

(1) ‘In het begin van April 1453 verscheen Mahomet II met een leger vóór Konstantinopel, dat men op 250,000 man schat. Den 15 derzelfde maand vertoonde zich de Turksche vloot, 420 vaartuigen sterk, van verschillende grootte, in de zuidelijke monding van den Bosforus. De gefallen 5 en 7 waren bij de Ottomannen heilig, naar het verset des Korans: ‘God heeft den 5^den en den 7^den gezegend.’ Jouannin en van Gaver.

[p. 131]

 

Met al zijne heirkracht, trots op haere halve maen,

 

Om 't moederlicht, de zon der weerelt, uit te doven.

 

Hoe stont die groote stadt, als Etnaes barrenoven,

 

In roock, en smoock, en vier, en vlam van overal,

 

Daer 't blixemde op den muur, en donderde op de wal.

 

De toren van Roman,⁽¹⁾ geschockt door zulck een' donder,

 

Komt endtlyck met gedruisch, dat d'aerde dreunt, van onder,

 

Neerploffen, dempt de graft met muur en puin en steen,

 

En roept den vyant, daer het gaept, om derwaert heen,

 

Als over eene brugh, gebout van steen en stucken,

 

Ter muurbreucke in, en voort recht stewaert in te rucken.

 

Achthondert ridders van 't Latijnsche en Griexe bloet,⁽²⁾

 

Alle even rustigh, en alle even trots van moedt,

 

Den doodt om Godt getroost, zich in de muurbreuck zetten,

 

En juichen op den klanck van trommels en trompetten,

 

Op 't onweêr van kortou en gruwzaem donderkruit.

 

Zoo vint zich Mahomet bedrogen, en gestuit.

 

Terstont gebiet hy, om het hart des volx te nijpen,

 

Langs nog een anderen kant de muuren aen te grijpen.

 

Hy bouwt een storrembrugh van tonnen op den stroom,⁽³⁾

 

En geeft de benden aen den stroomkant vrijen toom⁽⁴⁾

 

Te stormen, om met een op Pera toe te zetten.

 

Nu kan Godts ridderschap deze inbreuck niet beletten.

 

Daer Paleologus, en helt Justiniaen,⁽⁵⁾

 

Zoo onvertzaeght in 't spits, gelyck twee leeuwen, staen,

(1) De strijd was vreeselijk. Aan de poort des heiligen Romanus stond de Keizer zelf, nevens hem Guistiani met 300 uitgelezen Genueezen en Don Francesco van Tolledo./rs (Schlosser)

(2) Het waren meest Venetianen en Genueezen, onder Gabriël Trevisano en Mainotto, aldus Latijnen, die de haven verdedigden.’

(3) Sultan Mahomet, meester der haven, bouwde eene brug van tonnen, bij middel van ijzeren krammen aan elkander gehecht, en met sterke planken gevloerd. (Jouannin en Van Gaver)

(4) De Sultan deed alles voor eenen algemeenen aanval te water en te land voorbereiden. Hij beloofde het leger al den buit, en behield voor zich slechts den grond en de openbare gebouwen. (Jouannin en Van Gaver).

(5) De Genuees Jan Guistiani bewees, bij de verdediging der stad, zulke wezenlijke diensten, dat de Keizer hem het opperbevel opdroeg. De Sultan trachtte hem in het geheim verraad te doen plegen, doch Guistiani weigerde fier. ‘Wat zou ik niet geven,’ zegde Mahomet, om zulk eenen man aan mij te verbinden! (Jouannin en Van Gaver).

[p. 132]

 

Die Mahomets gebroet met opgespalckte blicken

 

Aengrimrnen overdwers, en met hun klaeu verschricken,

 

Tot dat Justiniaen, gewont, zijn wacht verlaet,⁽¹⁾

 

Om 't bloet te stulpen, schoon de keizer het ontraet.

 

Hier door begint de moedt der ridderschap te daelen.

 

Dus berst d'erfvyant in, gelijck een springvloet paelen

 

Noch dijck, noch paelwerck schroomt, en bruischt in 't lang en bree

 

En zet al 't platte lant alom in bare zee...

 

De leste Konstanten geeft midden in dien drang,

 

En onbekent den geest.⁽²⁾ Het woeden gaet zijn' gang.

 

Konstantinopel schijnt een treurtooneel vol plaegen.

 

Na eene belegeringe, een storm van vijftigh dagen

 

Wortze overweldight, juist op 't hooge pinxterfeest.⁽³⁾

 

Dat leert verlochenen, hoe Godt de Heilge Geest

 

Al teffens voortstraelt uit den Vader en den Zoone.

 

Nu leght de Keizer met zijn purper, staf en kroone,

 

Gewentelt in het bloet, getrapt in bloedigh stof.

 

Men ziet geen kercken aen, noch kloosters, koor, noch hof,

 

Gewijt, noch ongewijt.⁽⁴⁾ Dat schenden, dat schoffeeren

 

Ontvonckt de wanhoop, die zich ijdel wil verweeren.

 

De Bosforus verheft zijn kil, en bruischt in zee,

 

En roockt van schuimend bloet. Zoo huilt van hartewee

 

Een vrou in barensnoot, als deze stadt in rouwe.

 

Zy roept: dat niemant trots 't geluck te veel betrouwe.

(1) Dit feit, waarover V. ras heenschuift, strekt niet tot eer aan Guistiani...... ‘Bij den laatsten storm verliet hij, als hij gevaarlijk gewond was, plotseling de aangeduide plaats, ontvluchtte de stad, en vergemakkelijkte aldus aan de Turken het indringen in dezelve. (Schlosser).

(2) Constantijn streed te paard, moedigde de zijnen aan, maar, wanneer hij den ondergang van het vaderland zag, riep hij uit: ‘Is er dan geen enkele Christen, om mij het hoofd af te houwen? Hij wierp zich in den strijd, en viel, met wonden overdekt. (Cantu) Hist. Universelle 12^e deel, bl. 92.

(3) Hier over zijn alle schrijvers het niet eens:
La prise de Constantinople eut lieu le 29 mai 1453, le mardi après le dimanche de la Trinité, et pas le mardi après la Pentecôte. ‘Lebeau, Histoire du Bas-Empire.’

(4) Gansch eene bevolking, welker rangen onder elkaar vermengd, en door de algemeene slavernij gelijk waren gemaakt, vervulde de lucht met haar geschreeuw; rijken, armen, maagden, matrozen, kloosterzusters, priesters, ten getalle van meer dan zestig duizend, werden op Turksche schepen gesleept, verkocht en aan de onmenschelijkheid der barbaren overgeleverd.’ (Cantu)

[p. 133]

 

Een stadt, die duizent jaer, en hondert, en noch meer

 

Na haeren oorsprong stont, en Rome tarte in eer,

 

Gelijck een grenspylaer van Asie en Europa,

 

Valt nu de wraeck ten buit, en jammert zonder hoope.

 

Men steeckt het keizers hooft op eene speer ten spot,

 

Oock 't kruisbeelt, met geschrey: dit is des Christens Godt.⁽¹⁾

 

De keizerin wort, met den zoone en dochter t'zaemen,

 

Bij 't haer in 't hofbancket gesleept, en zonder schaemen

 

Geschonden, in 't gezicht van bloethont Mahomet,

 

Daarna gesabelt op 't gejuich van 't moortbancket.⁽²⁾

 

Men viert het overschot der stede in slavernye.

 

Aldus verzonck in bloet dees grijze heerschappye,

 

Daer d'oude wijsheit van de Griecken schipbreuck lijdt.

 

Het is vergeefs gestreên, als Godt u tegenstrijt.

(1) Het hoofd van den heldhaftigen Keizer, wiens ongeluk roemrijker was dan de overwinningen van velen zijner voorgangers, werd aan de zuil van porfier opgehangen, welke door den eersten Konstantijn ter eere zijner moeder Helena was opgericht. (Cantu)

(2) Het is mij onmogelijk geweest te vinden waar Vondel deze bijzonderheid gehaald heeft. Cantu, Jouannin, Michaud, Schlosser, Weber spreken niet over deze misdaden. Volgens Lebeau zou er zelfs te Constantinopel geene Grieksche keizerin geleefd hebben. ‘On a débité des légendes sur l'impératrice... Mais Constantin était veuf aux moment de la prise de Constantinople... La fille du roi de Georgie ou d'Arménie qui lui avait été fiancée, ne quitta pas la cour de son père; le mariage de cette princesse avec Constantin ne fut jamais accompli.’
(Wordt voortgezet.)