Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 10

[p. 462]

Over het Çvetadvîpa of het ‘eiland der blanken’ in het Mahâbhârata.
Door Dr. C. Lecoutere.

In het twaalfde boek van het Mahābhārata⁽¹⁾, het Çāntiparvan⁽²⁾, komt een uitgebreid stuk voor, nl. de bekende episode van het Çevetadvīpa⁽³⁾, die, in opzicht van inhoud, tot de merk-

(1) Het Mahābhārata, d.i. het groote verhaal der lotgevallen van de Bhārata's (nakomelingen van den legendarischen koning Bharata), is het uitgebreidste gewrocht der indische letterkunde. Het is een ‘heldendicht’, in achttien parvanas (of boeken) verdeeld, en samen meer dan honderd duizend çloka's (of dubbelverzen van elk zestien lettergrepen) bevattende. De hoofdinhoud is het verhaal van den langen en bloedigen krijg tusschen de Pāndava's (afstammelingen van Pāndu, d.i. ‘de bleeke’) en de Kaurava's (nakomelingen van Kuru), twee verwante vorstenhuizen van Noordelijk Hindostan, om de heerschappij van het rijk, waar Hastināpura, d.i. ‘de stad der olifanten’ (ten N.O. van het tegenwoordige Delhi) de hoofdstad van was. De Pāndava's behaalden den zegepraal. De jongste werken over het MBh. zijn die van A. Holtzmann, Das Mahābhārata und seine Theile, 4 deelen, Kiel, 1892-1895 en J. Dahlmann, Das Mahābhārata als Epos und Rechtsbuch, Berlijn, 1895.

(2) Het Çntiparvan of ‘boek der vertroostingen’ bevat de eerste helft der eindelooze redevoeringen van Bhīshma aan zijn achterneef Yudhishthira (zie bl. 416, noot 2), na het afloopen van den krijg. Om de droefheid van zijn neef over het gebeurde te verzachten, onderwijst hij hem in de zedeleer, en in alles wat een vorst moet weten en naleven.

(3) Zij maakt deel van de afdeeling Nārāyanīya geheeten (boek XII, hoofdst. 336-353, çl. 12650-13763). Ik citeer overal naar de Calcuttauitgaaf (1834-1839), deel III. - Cfr. over die uitgaaf Holtzmann, t.a.p.l., D. III (1894), bl. 2-6.

[p. 463]

waardigste deelen van het heele epos behoort. Er wordt daar, op twee plaatsen, verhaald van eene reis welke eensdeels Nārada, een goddelijke personage, en anderdeels drie Wijzen of rishi's, zouden ondernomen hebben naar het Çvetadvīpa, d.i. ‘het eiland of gewest der blanken’, met het doel tot de kennis te geraken van het wezen van den ‘oppersten God, den god der goden’, en dien te vereeren. - De berichten, die ons in de episode over dit Çvetadvīpa en zijne bewoners gegeven worden, klinken zoo vreemd met betrekking tot indische toestanden, dat vele Sanskritisten het vermoeden niet konden onderdrukken die te beschouwen als zijnde van niet indische herkomst, als toespelingen op een uitheemsche beschaving; ja, zij meenden in die zonderlinge opgaven het bewijs te hebben, dat de Hindo's met de christen Westerwereld in de eerste eeuwen onzer tijdrekening in aanraking waren gekomen. Alvorens die stelling verder te bespreken, zal het nuttig zijn den lezer met den inhoud van de episode nader bekend te maken⁽¹⁾.

Yudhishthira, die in dit gedeelte van het groote heldendicht als aanhoorder optreedt, had tot Bhīshma, zijn grootvader, die hier de rol van verteller heeft⁽²⁾,

(1) Hoewel deze episode overbekend is aan al wie zich met de studie der Sanskrit-litteratuur onledig houdt, werd er, zoover ik weet, tot dusver nog niets van in het Nederlandsch overgebracht. Daarom mogen, én de vertaling van de voornaamste gedeelten, én de bondige opgave der geleerde twisten, waartoe dit stuk aanleiding gegeven heeft, aan de lezers van dit tijdschrift welkom wezen. Immers, zooals men verder zien zal, verdient dit alles belangstelling ook in een ruimeren kring dan in dien der specialisten.

(2) Men wete dat de dichter van het epos, nl. Krishna Dwaipāyana (de Vyāsa of schikker der Veda's), zooals hij door de legende genoemd wordt, het gansche verhaal aan zijn leerling Vaiçampāyana leerde, die het op zijne beurt, ter gelegenheid van een plechtig offer, aan koning Janamejaya voordroeg. Het door hem verhaalde bestaat wederom uit eene verzameling afzonderlijke geschiedenissen, die door andere vertellers medegedeeld worden. Vandaar de afwisseling van sprekers en toehoorders, die van het gansche gedicht als een samenspraak maken. - Bhīshma, d.i. ‘de vervaarlijke’, is de grootoom van de beide strijdende families; bij het begin der vijandelijkheden was hij besluiteloos; ten slotte schaarde hij zich bij de Kaurava's en werd hun aanvoerder. Yudhishthira was de oudste der Pāndava's. Bhīshma werd doodelijk gewond in den laatsten slag dien de twee legers leverden, maar behield nog levenskracht genoeg om Yudhishthira zijn uitvoerige raadgevingen mede te deelen.

[p. 464]

de volgende vraag gericht: ‘Wie is de god der goden, de pitā (= eigenl. “vader”)⁽¹⁾ der pitaras? Wie is degene, die nog boven hem staat, die de god der goden en de pitā der pitaras is (çl. 12653)?’

Bhīshma antwoordt daarop door te verhalen (çl. 12655-12707) hoe de Wijze Nārada in de āçrama (= kluis) Badarī komt, om daar de goden Nara en Nārāyana, die er als boetelingen in de afzondering leven⁽²⁾, te vereeren; hoe hij daarna zijne reis voortzet, en, door het luchtruim vliegend, den hoogsten top van de gebergten Meru bereikt. Daar ziet hij, in de richting van het Noordwesten, het uitgestrekte eiland der blanken, op een afstand van meer dan twee en dertig duizend yojanas⁽³⁾, aan de noor-

(1) Door pitaras, d.i. eigenl. de “vaders”, patres, worden drie verschillende soorten van wezens bedoeld. Hier hebben wij te doen met de goddelijke pitaras, die, volgens het Harivamça (aanhangsel van het Mahābhārata) en het Vāyu-purāna, de zonen der goden waren, en in zeven klassen verdeeld worden. Zie Dowson's Classical Dictionary of Hindu mythology, etc., Londen, 1879, bl. 235-236.

(2) Nārāyana, van wien hier spraak is, is identisch met Narāyana, den oppergod, dien wij verder zullen zien optreden. Dat hij hier als boeteling wordt voorgesteld is merkwaardig. ‘De eeuwige Nārāyana, luidt het, de ātmā (= ziel) van het heelal, werd geboren als zoon van Dharma (= het recht, de plicht, de deugd, enz.) in een viervoudige gedaante, nl. als Nara, Nārāyana, Hari en Krishna (çl. 12658-59).’

(3) De yojana is een lengtemaat van acht tot negen mijlen.

[p. 465]

delijke zijde van de Melkzee liggen. Hij spoedt er zich heen, om aldaar de kennis te bekomen van de natuur en het wezen van Nārāyana, die in deze episode als de opperste godheid, ja als de eenige god, voorgesteld wordt. - De bewoners van het Çvetadvīpa bezitten die kennis, welke het hoogste heil is waartoe de mensch kan geraken. Zij worden afgeschilderd als buitengewone wezens: ‘zij hebben geene zintuigen, leven zonder welkdanig voedsel ook te eten; zij zien met onbeweeglijken oogappel, en verspreiden een aangenamen geur. Hunne huid is blank. Zij zijn vrij van alle smet der zonde; zij dooven, door hun blik, de oogen uit van de ondeugdzamen die het wagen hen aan te zien. Hunne beenderen en lichaamsorganen zijn hard als diamant. Zij zijn even onverschillig voor vereering als voor misprijzen. Zij schijnen afstammelingen van een hemelsch geslacht; allen dragen de kenteekens van hoogere macht. Hunne hoofden gelijken op zonneschermen; hunne stem ratelt als de donder; zij hebben elk vier mushka's⁽¹⁾; hunne voeten zijn als eene honderdvoudige lotosbloem; zij hebben elk zestig groote witte tanden, en acht kleinere. Met hunne tong likken zij aanhoudend en met ingetogenheid den god, die schittert als de zon, en wiens aangezicht terzelver tijd naar alle richtingen gekeerd is (çl. 12704 sqq.)⁽²⁾.’

(1) Ik verkies dit woord niet te vertalen, en schrijf de aanteekening over van den engelschen vertaler uit Calcutta, den Pratāpa Chandra Ray (Çāntiparvan, Calcutta, 1893, bl. 745, noot): ‘The word “Mushka” as ordinarily understood, implies the scrotum or testes. The Commentator Nilakantha supposes that it may stand for the shoulderknot. He believes that the phrase implies that the people of this Island had each four arms.’

(2) J. Muir, deze plaats besprekende (Metrical translations from sanskrit writers, Londen, 1879, inleiding, bl. XXIII) vraagt terecht ‘how had they tongues, if they had no organs of sense?’ Doch het is bekend dat men het met indische dichters zoo nauw niet moet nemen. De tastbaarste tegenstrijdigheden en ja, de onmogelijkste zaken schrijven zij op bijna elke bladzijde.

[p. 466]

Wellicht hadden wij terstond vernomen wat Nārada in het eiland der blanken verricht, ware de daad van het verhaal niet afgebroken geworden, ten gevolge van eene vraag van Yudhishthira. Deze toch, die zeer nieuwsgierig is, zooals hij zelf bekent, wou graag wat meer weten over de Çvetadvīpa-bewoners; hij verzoekt Bhīshma mede te deelen of o.a. ‘die blanke lieden de kenteekens dragen van diegenen, die tot de volledige vrijmaking van alles (muktā)⁽¹⁾ geraakt zijn (çl. 12708-12710)?’

Bhīshma voldoet aan dit verlangen, en begint tot dit einde met de geschiedenis van koning Uparicara Vasu (çl. 12711-12860)⁽²⁾. Deze vorst droeg op zekeren dag een plechtig offer op, waarbij de goden verschijnen, elk in zijn eigen, zichtbare gedaante, om het hun verschuldigd deel van het offer te bekomen. Nārāyana echter neemt zijn deel weg zonder zich te vertoonen. De offerpriester Brihaspati geraakt daardoor in toorn; om hem tot bedaren te brengen, verhalen de drie broeders Ekata, Dvita en Trita, die aan de plechtigheid deelnemen, wat hun wedervaren is. Het moet aan Brihaspati zóo verbazend niet toeschijnen, zeggen zij, dat Nārāyana

(1) Mukta beteekent “hij die tot de bevrijding (mukti) geraakt is”. Door mukti = bevrijding, wordt inzonderheid bedoeld de volledige bevrijding der ziel van herboringen in andere wezens (metempsychose), en hare opneming in de universeele ziel van de hoogste godheid.

(2) Het inschuiven van bij-episoden, zoo goed of zoo kwaad het gaat, die den gang van het hoofdverhaal voortdurend belemmeren, is niets buitengewoons in de letterkunde der Hindo's. De meeste indische werken, en het Mahāthārata eveneens, hangen aldus aaneen.

[p. 467]

voor hem onzichtbaar is gebleven; eertijds zijn zij zelf naar een verafgelegen gewest gereisd om de gunst te bekomen den god te aanschouwen; doch een strenge boete van duizende jaren heeft hen tot het gewenscht doel niet kunnen brengen. - Het is juist die geschiedenis der drie Brāhmanen welke, om de daarin voorkomende bijzonderheden, in opzicht van inhoud hoogst belangrijk is. Hoort wat zij verhalen (çl. 12772-12811):

Wij zijn zonen van Brahman, en gelden voor voortgesproten uit zijn wil⁽¹⁾. Eensdaags gingen wij, om het (voor ons) hoogste heil te bereiken, noordwaarts heen.

‘Wij deelen boete gedurende vele eeuwen, en volhardden in de strengste boetplegingen; wij stonden onbeweeglijk op één been, en werden uiterlijk ten eenen male aan stukken hout gelijk.

‘Ten Noorden van het gebergte van Meru, op de oevers van de Melkzee⁽²⁾, daar ligt de streek waar wij die strenge boete volbracht hebben.

‘- Hoe zullen wij er toe komen den goddelijken Nārāyana in zijn eigen gedaante te aanschouwen,

(1) Versta: wij werden geboren ten gevolge van een fiat van zijn wil, en niet volgens de gewone wijze, nl. door teling.

(2) De berg (of de bergketen) Meru speelt eene groote rol in de indische gedichten. Het is o.a. een fabelachtige berg, die zich op het middelpunt van de aarde verheft, en waar de Hindo's den Olympos hunner goden op plaatsen. Waar er spraak is van een wezenlijk bestaanden berg, zooals hier, schijnen er sommige gebergten ten Noorden van de Himālaya-keten mede bedoeld. Rondom den berg Meru strekken zich de Dvīpa's (eilanden) uit, zeven in getal, die van elkander door even zooveel zeeën gescheiden worden. Een dier zeeën is de Melkzee. In het Mahābh. wordt van vier dvīpa's melding gemaakt. Welke streek er hier mede aangeduid wordt, is niet gemakkelijk te zeggen. Daarop komen wij verder terug.

[p. 468]

hem, den uitmundenden, den weldoener, den eeuwigen Vishnu?

‘- Hoe zullen wij er toe komen den goddelijken Nārāyana in zijn eigen gedaante te aanschouwen? - Aldus dachten wij. Toen wij, na het volbrengen van onze boete, het zuiveringsbad namen, hoorden wij de stem van een onstoffelijk wezen:

‘Eene stem, o Machtige!⁽¹⁾ die op geheimzinnigen, doch zachten toon sprak, en in ons hart vreugde verwekte: ‘o Brāhmanen! met een zuivere bedoeling hebt gij eene voortreffelijke boete gepleegd.

‘Gij zijt Nārāyana toegedaan, en gij wenscht te vernemen hoe gij den Machtige zult kunnen zien. -Ten Noorden van de Melkzee is het eiland der blanken, het luisterrijke, gelegen.

‘Daar wonen menschen aan den dienst van Nārāyana toegewijd; zij zijn bekleed met den glans der maan; zij vereeren het Opperwezen met innige godsvrucht.

‘Zij dringen in het wezen van den eeuwigen God, die met duizendvoudigen glans schittert. Zij hebben geen zintuigen, geen behoefte aan spijs of drank, zien met onbeweeglijken oogappel, en verspreiden een aangenamen geur⁽²⁾.

(1) Dit epitheton slaat, niet op den toehoorder der drie Brāhmanen, d.i. Brihaspati, maar op Yudhishthira, tot wien Bhīshma het gansche verhaal richt. Aldus ook enkele epitetha's verder, terwijl door andere weer de offerpriester bedoeld wordt. Dit alles willekeurig, naar indische wijze, of liever, volgens de eischen van het vers; want, zooals ieder weet, zijn dergelijke ‘sieraden’ anders niet dan stoplappen. Zie bl. 423, aanteekening 1, en bl. 424, aanteekening 3.

(2) Deze beschrijving is bijna de woordelijke herhaling van de hooger voorkomende (çl. 12704 sqq). Verder wordt op twee plaatsen eene dergelijke beschrijving gegeven (çl. 12882 sqq.; 13355 sqq.), zonder belangrijke afwijkingen. Cfr. bl. 428 aanteekening 1.

[p. 469]

‘Deze bewoners van het Cvetadvīpa vereeren den éénen God. Gaat daarheen, o boetelingen; daar wordt ons de opperste God geopenbaard!’ -

‘Nadat wij deze tot een onstoffelijk wezen behoorende stem gehoord hadden, begaven wij ons op den aangeduiden weg naar die streek.

‘Wij bereikten het gewest der blanken, het uitgestrekte; steeds dachten wij aan het doel van onze reis, vurig begeerende den god te aanschouwen. Doch daar gekomen zagen wij hem niet.

‘Het Opperwezen konden wij niet zien, daar onze oogen door zijn glans met blindheid geslagen waren. Toen werd ons, door een gunst van den god, bekend gemaakt,

dat het, zonder lang genoeg gepleegde boete, volstrekt onmogelijk was zijn gedaante te aanschouwen. Derhalve begonnen wij opnieuw een zeer strenge boete, en volhardden er honderd volle jaren in.

‘Toen deze boete ten einde was, werd het ons gegeven schoone mannen te zien, die blank van huid waren, met een glans als die van de maan bekleed, en met alle gelukaanbrengende kenteekens voorzien.

‘Zij hielden steeds hunne handen gevouwen; sommigen waren met het aangezicht naar het Noorden, anderen naar het Oosten gekeerd. Brahman was het voorwerp hunner stille overpeinzingen. Deze grootmoedige zielen richtten inwendig tot hem hunne gebeden.

‘En juist omdat zij aan hem alleen met hunne gansche ziel gehecht waren, werd Hari⁽¹⁾ hun ge-

(1) Hari is Vishnu, hier identisch met Nārāyana. In de gansche afdeeling Nārāyanīya heet de opperste godheid Nārāyana, ook nog Vāsudeva en Purushottama, zelden Vishnu.

[p. 470]

nadig. O voortreffelijkste aller boetelingen⁽¹⁾! zooals de glans, dien de zon op het einde der wereld verspreiden zal,

‘aldus was de glans van elk dezer mannen. Wij dachten: - ‘Dit eiland is de zetel van macht en luister.

‘Volmaakte gelijkheid tusschen de burgers heerscht hier; allen schitteren met denzelfden luister.’ - Eensklaps zagen wij een plotseling opkomend licht, als dat van duizend zonnen.

‘O Brihaspati! Daarheen gingen dadelijk de inwoners, in dichte drommen;

‘ieder hield de handen saamgevouwen, en, vol blijdschap, riep uit: ‘eer, aanbidding!’ Toen hoorden wij een groot geruisch door deze biddende menigte voortgebracht;

‘voorzeker droeg zij aan den god een offer op. Wat ons betreft, plotseling verloren wij het bewustzijn ten gevolge van den luister (van den god).

‘Onze oogen waren verblind, onze zinnen gedood; derhalve hadden wij geene gewaarwordingen meer. Elk woord nochtans, door deze menigte uitgebracht, hoorden wij.

‘Zij zeide: - “Zege zij U, o gij lotosoogige! Eer zij U, o schepper van al wat bestaat! Eer zij U, o Hrishikeça⁽²⁾, o Opperwezen, o Eerstgeborene!’ -

(1) Dit epitheton zal wel tot Yudhishthira gericht zijn. Zie blz. 421, noot 1.

(2) Hrishikeça, een der namen van Vishnu (of Krishna). Die benaming wordt uitgelegd, meent de commentator van het Mahābh, in çl. 13184. Chandra Ray, t.a.pl., bl. 796, noot, merkt daarbij aan: ‘Agni is the digestive fire, and Shoma is food. Uniting together, Agni and Shoma, therefore, uphold the universe. In the form of digestive fire and food, Agni and Shoma are two gladdeners of the universe. They are called on this account “Hrishi” (in the dual number). At since they are, as it were, the “keça” or hair of Nārāyana, therefore is he called “Hrishikeça”. All these etymologies are very fanciful. Elsewhere the word “Hrishikeça” is explained as the “Iça” or lord of “Hrishika” or the senses.’

[p. 471]

‘Deze woorden hoorden wij uitspreken met duidelijkheid en op een voor het oor aangenamen toon, Ondertusschen blies een zacht, welriekend windje,

‘en bracht ons de geuren van hemelsche bloemen, en van de planten, noodig tot den dienst. Tot deze mannen, die het pañcakāla⁽¹⁾ kennen en beoefenen, die, den Éénen vereerende,

‘Hem in diepe godsvrucht met het hart, het woord en de daad verheerlijkten, is ongetwijfeld Hari genaderd, ter plaats waar wij hunne stemmen hoorden.

‘Doch wij zagen hem niet, bedwelmd als wij waren door zijne māyā (= zinsbedrog, begoocheling)⁽²⁾. Toen het opgehouden had met waaien en het offer geëindigd was,

stonden wij daar, o voortreffelijkste van Añgiras' nakomelingen⁽³⁾! met angstig gemoed. Tusschen deze duizende mannen, allen van edele afkomst,

‘was er niet éen die ons groette of een blik op ons sloeg. Deze schaar van vrome lieden, standvastige mannen, met degelijke godsvrucht vervuld,

(1) ‘The Pāncha-Kāla or Pāancha-rātra, or Sāttwata-vidhi, means certain ordinances laid down by Nārada and other Rishis in respect of the worship of Nārāyana (Chandra Ray, t.a.pl., bl. 754, noot 3)’. Men heeft er wel eens aan gedacht het ontstaan van dit stelsel te verklaren, als zijnde het gevolg van het bekend worden in Hindostan met het Christendom.

(2) De māyā, d.i. ‘zinsbedrog, begoocheling’ wordt verpersoonlijkt als een vrouwelijk wezen van goddelijke afkomst, geschapen om stervelingen (of goden) met geestesverbijstering te treffen. Als dusdanig wordt zij soms vereenzelvigd met de godin Durgā.

(3) Dit epitheton slaat op Brihaspati, Añgiras' zoon. Zie blz. 421, noot 1.

[p. 472]

‘letten niet op ons, zij die volkomen heerschappij over hen zelven oefenden. Terwijl wij daar stonden, gansch afgemat ten gevolge der gepleegde boete, en van vermoeienis bezwijkende,

‘zeide een goddelijk, onstoffelijk wezen tot ons: ‘Deze blanke mannen, die geen stoffelijke zinnen meer hebben, zijn in staat den god te zien; alleen deze voortreffelijke tweemaal geborenen⁽¹⁾ zullen den grooten god zien.

‘Gaat heen, gij boetelingen, daar van waar gij onlangs gekomen zijt. De god kan onmogelijk aanschouwd worden door een ongeloovige.

‘De Machtige, op wie niemand, uit oorzaak van den verblindenden glans dien hij verspreidt, den blik kan gevestigd houden, wordt enkel voor hen zichtbaar, die, na langdurige oefening, het volledig aan hem overgegeven zijn bereikt hebben.

‘O voortreffelijke tweemaal-geborenen! op u rust een zware plicht. Wanneer, na het eindigen van dezen Kritayuga, Vivasvat's tijdkring den tretāyuga zal aanbrengen⁽²⁾, dan zal een groote ramp overkomen. O gij

(1) ‘Tweemaal geborenen’ (dvija) heeten de leden der drie hoogste kasten of volksklassen, nl. de Brāhmanen (priesters, geleerden), de Kshatriya's (krijgers, edellieden), en de Vaiçya's (landbouwers, handelaars, ambachtslieden); zij worden immers een tweede maal geboren bij het plechtig aannemen van het heilig lint, dat zij op hun schouder dragen. Inzonderheid dragen de Brāhmanen den titel van dvija's.

(2) De indische cosmogonie verdeelt den duur van de thans bestaande wereld in vier lange tijdperken of yuga's, nl. de Krita, de tretā, de dwāpara en de Kali; wij leven tegenwoordig in den Kaliyuga; het in onze episode verhaalde heet gebeurd te zijn in den eerstgenoemden, toen de menschen vier duizend jaar leefden. Die yuga's zijn zeer lange tijdperken; de Krita heeft 1728000 menschenjaren geduurd; de tretā 1296000; de dwāpara 864000, en de tegenwoordige of Kali zal er 432000 duren. - Vivasvat, d.i. ‘de schitterende’, is eene benaming van Sūrya, de zon.

[p. 473]

deugdzamen! dan zult gij moeten samenspannen met de goden om de vervulling van het voorspelde onheil te verhoeden.’ -

‘Toen wij deze wonderlijke rede, aangenaam als de godendrank, gehoord hadden, kwamen wij spoedig, door den gunst van den god, in ons vaderland terug.

‘Noch het plegen van strenge boete, noch het opdragen van offers aan de goden en de afgestorvenen konden ons de gunst verwerven den god in zijn eigen gedaante te aanschouwen. Hoe zoudt gij hem nu zien⁽¹⁾?

‘Nārāyana is het Opperwezen, de Schepper van het heelal; hij verslindt de offers aan de goden en de afgestorvenen gebracht. Hij is zonder begin of einde; hij is de ongeopenbaarde, wien de goden en de daemonen vereeren.’ -

Aldus luidt het verhaal der drie Brāhmanen⁽²⁾. Hoe het verder met het offer, Brihaspati en Uparicara afliep, hoeven wij, voor ons doel, niet te weten⁽³⁾. -

(1) Die woorden richten de vertellers tot Brihaspati, om hem aan te toonen dat het zoo vreemd niet is, dat hij Nārāyana niet in zichtbare gedaante bij het offer heeft zien verschijnen (cfr. hooger, bl. 419).

(2) Ook in opzicht van taal is dit verhaal der drie broeders merkwaardig. Zij spreken van zich zelf, hetgeen natuurlijk is, in den eersten persoon meerv., en bovendien nog in den derden meerv.; op verschillende plaatsen heeft men, met een pronomen eersten pers. mw., een ww. met derden pers. mv. (b.v. çl. 12782 vayam pratipedire; 12789 menire vayam, enz.). ‘Wahrscheinlich, zegt Holtzmann, op. cit., D. II (1893), bl. 229, lag als Grundlage eine selbständige Erzählung vor, die dann den drei Brüdern in den Mund gelegt, aber nicht vollständig umgearbeitet wurde; an einen Barbarismus möchte ich nicht denken, da das Sanskrit des Stückes im Uebrigen ganz leidlich ist.’

(3) Brishaspati was door het verhaal der drie Wijzen overtuigd, naar het schijnt, want zijne gramschap bedaarde, en hij zette, zonder verdere opmerkingen, de plechtigheid voort. - Wat Uparicara betreft, deze had een onaangenaam avontuur. Hij wou aan de goden een bok offeren. De priesters wilden daar echter niet van hooren; en toen Uparicara, niettegenstaande hun verzet, zijn plan, met instemming der goden, doordreef, vervloekten hem de muni's (= heiligen, priesters), en veroordeelden hem in de aarde weg te zinken. De ongelukkige vorst bekwam redding door aan Nārāyana, onder den grond, een offer te brengen en hem te aanbidden (çl. 12819-12860).

[p. 474]

Na op die wijze op Yudhishthira's vraag geantwoord te hebben, herneemt Bhīshma de beschrijving van Nārada's reis (çl. 12861 sqq.).

Hij vertelt hoe Nārada, in het Çvetadvīpa aangekomen, daar aan de blanke mannen hulde bewijst, en wederkeerig door hen met eerbewijzen overladen wordt; hoe hij dan Nārāyana als den oppersten god aanbidt, en hem verheerlijkt met eene hymne, waarin hij negen en negentig zijner eigenschappen (veelal zelden voorkomende) opsomt. Daarop vertoont zich Nārāyana in zichtbaren lijve(çl. 12866 sqq.): in zijn wezen weerspiegelt zich het heelal; hij heeft duizend oogen, honderd hoofden en honderd voeten, duizend magen en duizend armen, enz. Hij prijkt met alle schitterende kleuren. In eene lange rede (çl. 12882-12973) leert hij aan Nārada wie hij eigenlijk is: hij is Vāsudeva, de verhevenste godheid en terzelver tijd de prakriti (= natuur). Met zijn wezen zullen alle geloovigen vereenzelvigd worden; alle goden en alle bestaande wezens zijn in zijn wezen besloten⁽¹⁾. Hij deelt verder mede in welke gedaanten hij in den loop der tijden nog zal herboren worden, en verklaart dat hij zich op een dergelijke wijze nog nooit aan iemand,

(1) In de çl. 12907 en 12913 luidt het: ‘Diegenen, die mij vereeren, worden in mij opgenomen en komen aldus tot de mukti (vrijmaking; cfr. bl. 419, noot 1)’. In çl. 12711 wordt gezegd: ‘Ik word het leven (jīva) geheeten; in mij is het leven; dat niemand denke dat hij het leven heeft aanschouwd.’ - Muir, op. cit., bl. XXV, wijst daarbij op een paar plaatsen in Sint Jans Evangelie (I, 4; V, 40; XI, 25, enz.).

[p. 475]

zelfs aan Brahman niet, geopenbaard heeft. ‘De groote Wijzen Ekata, Dvita en Trita, zegt hij, zijn herwaarts gekomen om mij te kennen en mijne gedaante te aanschouwen; doch die gunst is hun geweigerd geworden. Niemand is in staat mij te zien, uitgezonderd diegenen, die zich van ganscher harte aan mijn dienst toegewijd hebben (çl. 12876-77).’

Doch bij dit gedeelte der episode houden wij niet langer stil, omdat de uitvoerige berichten, die daar Nārāyana aangaande zich zelven geeft, voor ons onderzoek niet in aanmerking moeten komen en, van den anderen kant, geen duidelijker inlichtingen medegedeeld worden over den eeredienst, dien hem de bewoners van het Çvetadvīpa bewijzen⁽¹⁾.

Na zich aldus geopenbaard te hebben, verdwijnt Nārāyana; Nārada keert naar de āçrama Badarī terug, bij Nara en Nārāyana. Hiermede eindigt eigenlijk de geschiedenis; maar eenige honderden çloka's verder weidt een ander verteller, die intusschen aan het woord was gekomen, nogmaals uit over Narada's lotgevallen na zijn terugkomst uit het eiland der blanken (çl. 13333-13434)⁽²⁾. Nārada blijft

(1) Wij zeiden reeds (zie blz. 421, noot 2) dat nog op twee plaatsen verder de beschrijving van het Cvetadvīpa en zijne bewoners herhaald wordt, doch voor ons daaruit niets nieuws te leeren is, met betrekking tot ons doel. Van de Çvetadvīpa-episode wordt ook in andere - latere? - voortbrengselen der indische letterkunde melding gemaakt; zie die plaatsen aangehaald en besproken bij Holtzmann, op. cit., D. IV (1895), bl. 35, 55, 113, 190.

(2) Dit alles hangt tamelijk zonderling aaneen; doch wij kunnen dit hier niet nader aantoonen. Na dat Bhīshma zijn verhaal geëindigd heeft, treedt een ander verteller op, nl. Santi. ‘Es ist dies ein deutlicher Wink, merkt Holtzmmann op (loc. cit., II, 230), das, wir hier ein ganz junges Einschiebsel vor uns haben, ein Stück, das der Verfasser nicht wagte dem Bhīshma in den Mund zu legen. Die Tendenz dieser Abschnitte is ausschliesslich vischnuistisch.’

[p. 476]

duizend jaar wonen bij de beide boetelingen, die hem onderwijzen in allerlei zaken, den godsdienst van Vishnu rakende, derwijze dat Nārada alzoo tot het geloof aan hem als den éenen God (aikāntitva, çl. 13427) gebracht wordt. Daarna reist onze held verder naar zijn eigen āçrama op den berg Himavant⁽¹⁾.

Het hoeft nauwelijks gezegd, dat deze episode, die wij in het kort hebben samengevat en gedeeltelijk vertaald, aan de aandacht der Sanskritisten niet is ontsnapt, en aanleiding heeft gegeven tot meer dan éen onderzoek of poging tot verklaring⁽²⁾. Stonden de hier gegeven opgaven alleen in de indische letterkunde, men zou er al weinig kunnen uit opmaken. Doch uit tal van plaatsen, in het Mahābhārata en in andere indische werken, mogen wij met zekerheid besluiten - aldus meenen verschillende geleerden - dat de Hindo's, in de eerste eeuwen, met Christenen in aanraking zijn gekomen, het Christendom gekend hebben, en dat die ‘nieuwe leer’ op de ontwikkeling van hunne theologie en wijsbegeerte niet zonder invloed is gebleven⁽³⁾. Dit

(1) Op eene andere plaats wordt nogmaals gesproken (çl. 13554 en volgg.) over den Vishnu-eeredienst, en zijn voortdurend bestaan in de wereld. De verteller laat daar Nārada zeggen (çl. 13608), dat niet alle menschen tot den dienst van den éenen God (ekānta), dus tot het monotheisme, kunnen geraken; ware dit echter mogelijk, dan keerde op de aarde de gouden eeuw, de Kritayuga (zie blz. 425, noot 2), terug.

(2) Zie de bibliographie bij Holtzmann, op. cit., II, bl. 229-230

(3) Dit is een uiterst moeilijk en ingewikkeld vraagstuk. De voorgestelde oplossingen kan men als voorbarig aanzien, daar de noodige gegevens, om tot een oplossing te kunnen komen, lang niet in genoegzame mate voorhanden zijn. Muir, op. cit., inleiding, heeft op voortreffelijke wijze de gansche kwestie samengevat, en aangetoond, hoe weinig wij nog weten.

[p. 477]

gesteld zijnde, rijst als van lieverlede de vraag: of invloed van Westerschen godsdienst en beschaving ook in de Çvetadvīpa episode te bespeuren is?

Prof. A. Weber onderstelt dat indische pelgrims eene reis naar het Westen ondernomen hebben; het Çvetadvīpa zou ofwel Italië, ofwel Klein Azië, ofwel het Noorden van Egypte zijn. Daar zouden onze Hindo's den godsdienst der Christenen in hoofdzaken leeren kennen hebben; enkele stellingen daarvan zouden aanleiding gegeven hebben om, in hun vaderland, de leer van Krishna als den éénigen God voor goed vast te stellen, alsmede het Pāñcaratra-stelsel, dat, zooals in çl. 12776 gezegd wordt, datgene is welk Nārada uit het Çvetadvīpa herwaarts bracht. Inderdaad, uit de opgaven der aangehaalde plaatsen blijkt, meent hij, dat: 1^o de ‘blanke mannen’ Westerlingen (Europeanen) zijn; 2^o die lieden een monotheistischen godsdienst belijden, geene goden vereeren zooals in Hindostan; 3^o bij hen gelijkheid van rang heerschte, gelijk het toen was in het Romeinsch rijk: allen waren ‘burgers’, en niet verdeeld in kasten of klassen. - Hij vindt het nauurlijk dat de indische reizigers in een ‘Brāhmaansch gewaad’ de beschrijving hulden van hetgeen zij gezien hadden; doch de hoofdzaak, nl. dat zij godsdienstoefeningen van monotheisten bijgewoond hadden, is duidelijk genoeg te herkennen.

Lassen neemt insgelijks aan, dat de Brāhmannen het Christendom buiten hun vaderland, en wel, meent hij, in Parthia (ten Z.O. der Kaspische Zee, het noordelijk gedeelte van tegenwoordig Perzië) hebben leeren kennen; hij wijst er op, hoe uit onze episode blijkt dat zij met een volk in aanraking kwamen, dat een onzichtbaren God aanbad, en waarvan godsdienst een groot

[p. 478]

gewicht toekende aan het geloof en aan het gebed, altemaal zaken die niet strooken met de opvatting der Hindo's. - Men is zelfs verder gegaan. Men heeft beweerd dat het Çvetadvīpa Engeland zou zijn⁽¹⁾; dat de indische pelgrims de mis, zooals zij verricht wordt in de Roomsch-Katholieke Kerk, zouden bijgewoond hebben⁽²⁾. Die twee laatste beweringen zijn niet al te ernstig, en hebben wel bij niemand ingang gevonden. Maar onbetwistbaar is het dat, gedurende langen tijd, bij velen de meening heerschte, dat het niet gewaagd was het verhaalde in onze episode met tochten van Hindo's naar Europa, en invloed van het Christendom in verband te brengen.

Van andere zijde nu heeft men aangetoond, dat het uiterst gewaagd is dergelijke gevolgtrekkingen te maken. Uit de beschrijving van het Çvetadvīpa en zijn bewoners hoeft men volstrekt niet te besluiten, dat daar de Westerwereld en Westersche toestanden mede bedoeld worden. Er komen zoo veel wonderlijke zaken in de letterkunde der Hindo's voor; mag men hier niet denken aan een gril van den dichter, bij het lezen van het ‘portret’ der blanke mannen? Men heeft gezegd⁽³⁾ dat het Çvetadvīpa met gelijke betrekking tot Christenen uit Klein Azië staat, als Swift's Brobdignag of Aristophanes' νεφελοϰοϰϰυγία. - En dan, de beschreven godsdienst is niet een monotheïstische naar onze opvatting, en nog veel minder het Christendom. Alles laat zich

(1) Colonel Wilford, aangehaald bij Dowson, op. cit., bl. 315. Nader is mij desaangaande niets bekend.

(2) Volgens een aanteekening bij Ratāpa Chandra Ray, t.a.pl., bl. 752, noot 1.

(3) Muir, t.a.pl., bl. XXX, noot.

[p. 479]

verklaren zonder uitheemschen invloed te pas te moeten brengen. De pāñcarātra-leer is oorspronkelijk een godsdienstig stelsel der krijger-kaste, dat zich onafhankelijk van den Veda ontwikkeld heeft, doch later met de leer van den Bhāgavata versmolten werd. Holtzmann is van gevoelen dat het verhaal van het Çvetadvīpa enkel bewijst, dat de eeredienst van Vishnu (of Nārāyana) later ontstaan is, buiten den Veda; dat hij door het immer meer op den voorgrond tredend element der bhakti of godvruchtige, op vast geloof berustende, toewijding aan de godheid, zich als een nieuwe leer voordeed. - Verder moet men altijd voorzichtig wezen welkdanig gevolg ook te trekken uit indische teksten, al schijnen die den juisten weerklank van christene gedachten... Men denke slechts aan de beruchte Krishna-legende, waar zooveel gegevens in voorkomen, die klaarblijkelijk schenen te bewijzen dat zij door den invloed van het Christendom hervormd werd tot hare tegenwoordige inkleeding; en nochtans laat dit zich niet bewijzen. En men zou uit enkele berichten over het ìvetadvīpa besluiten tot toespelingen op een vreemden godsdienst en uitheemsche beschaving?

Maar, zal men dan vragen, is alles voor specifisch indisch te verklaren? - Het ware moeielijk een antwoord daarop te geven. Wij kunnen thans nog even goed van onze episode zeggen als Muir in 1879: adhuc sub judice lis est. Laat ons, alvorens uitspraak te willen doen, wachten tot verdere opgaven voldoende licht over zoo een ingewikkeld vraagstuk verspreid hebben. Intusschen mag men wel dit beweren: Is het voorzichtig, met Holtzmann, aan te nemen (op. cit., D. II, bl. 230), dat het nog lang zal aanloopen eer men, op goeden grond, het voor-

[p. 480]

handen zijn van sporen van invloed des christendoms zal kunnen aantoonen; - toch moet men daarmede de zaak niet als uitgemaakt beschouwen, en meenen dat men er van moet afzien ooit die sporen te ontdekken. Even goed zou men die stelling kunnen omkeeren en houden staan, dat het niet minder gewaagd is, a priori, dien invloed te loochenen. Alsof de indische letterkunde, en inzonderheid het Mabāthārata, een iets waren, dat, vóór betrekkingen tusschen Indië en het christelijk Europa mogelijk werden, als een geheel volledig en afgewerkt stond, en sedert ongewijzigd en onaangeroerd is gebleven! Het is moeielijk iets bepaalds te zeggen aangaande den tijd, waarop het groote epos zijn thans bestaanden vorm kreeg; doch het is onbetwist, dat nevens oude stukken, er zeer jonge zijn; dat in de eerste eeuwen onzer tijdrekening, en ja tot in onze middeleeuwen, er aanzienlijke brokken werden ingelascht. En even zeker schijnt het, dat de Çvetadvīpa episode niet tot de oudste deelen behoort; al diegenen, die ze bestudeerd hebben, zijn het eens om te verklaren dat zij een stuk is van betrekkelijk jonge dagteekening.

Men ziet het, er is zooveel voor als tegen de beide stellingen. Men kan het overbodig vinden de gegevens der episode uit te leggen met behulp van niet-indische bestanddeelen; men kan het even goed recht zonderling achten, dat zij zuiver indisch zouden wezen.