Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 9

[p. 476]

Bouwkunst.
Aanteekeningen over den bouw der Hoofdkerk van Antwerpen,
door P. Génard.

In onze studiën op de Vlaamsche bouwkundigen hebben wij ons dikwijls beziggehouden met de meesters, die hebben bijgedragen tot de oprichting van eene der grootste kerken in België: de O.L. Vrouwenkerk te Antwerpen.

Wij weten dat deze tempel omtrent het jaar 1352 werd begonnen; de eerste bouwkundige, wiens naam tot ons is gekomen, is zekere Jan Appelmans, wiens zoon Pieter Appelmans, naar het schijnt, de plannen van den reusachtigen toren leverde, en wiens naam men terugvindt in de rekenboeken der kerk, die aanvang nemen met het jaar 1430-31. De Heer Ridder Leo de Burbure, die, evenals wij, nasporingen over het verleden onzer hoofdkerk heeft gedaan, heeft in de Biographie Nationale eene wetenswaardige aanteekening over beide bouwmeesters geleverd.

In onze Verhandeling over O.L. Vrouwenkerk⁽¹⁾,

(1) Bl. 7.

[p. 477]

zegden wij het volgende: ‘Pieter Appelmans overleed in 1434, en werd onmiddellijk door Jan Tac in zijne bediening van meester der metsers, dat is van opperbouwmeester, opgevolgd; in 1449 had meester Everaert het bewind over de werken, en bleef het tot omtrent 13 November 1473 behouden. Alsdan werd hij door meester Herman de Waghemakere, den oude, als opperbouwmeester vervangen, die de werken tot in het jaar 1502 bleef bestieren; zijn zoon Dominicus de Waghemakere trad na hem op, en was, van 1521 tot 1530, bijgestaan door den vermaarden bouwmeester Rombout Keldermans, van Mechelen.’ Over de Waghemakere en Keldermans hebben wij in een afzonderlijk artikel, zoowel in het: Bulletin des commissions royales d'art et d'archéologie als in de Biographie Nationale gehandeld.

Bij ons, even als bij Ridder de Burbure, is menigmaal de vraag ontstaan, vanwaar de bouwstoffen voortkwamen, aan den bouw van Antwerpens hoofdkerk gebezigd, en deze vraag werd van des te meer belang, daar wij, voor vele jaren, de herstelling van verscheidene deelen des tempels zagen beginnen; men vroeg ons of er mogelijkheid was, de oude groeven van den gebruikten steen aan te duiden.

Ridder de Burbure en wij, kwamen tot de volgende uitkomst:

De groote koor en hare omgangen met de kapellen, alsook de kapittelkamer, de sacristijen der kanoniken en kapellanen en de bibliotheek der kerk zijn gebouwd tusschen de jaren 1352 en 1420. De zuiderbeuken, gelegen tusschen de hooge koor en den zuidertoren, te beginnen met de venerabelkapel tusschen 1425 tot 1472; de noorderbeuken. gelegen tusschen de hooge koor en de groote toren, van

[p. 478]

1472 tot 1500. De twee laatste gewelven, onder de torens, werden gesloten in 1508; de vijf volgende tot aan het hooge koor, op 4 April 1614, ten tijde der aartshertogen Albertus en Isabella.

Gelijk wij reeds dikwijls geschreven hebben, arbeidde van 1521 tot 1530 de uitmuntende Dominicus de Waghemakere, gezamentlijk met den bouwmeester des keizers, Rombout Keldermans, bijgenaamd van Mansdale. Zij voltooiden den grooten toren⁽¹⁾.

De gevel van het noorderportaal werd herbouwd in 1612, die van het zuiderportaal, (wie kan het gelooven?) in 1616 en die van het groot portaal, in 1619.

De steensoorten, voor deze groote werken gebezigd, waren de volgende.

In 1431	} Balksteen van Afflighem.
In 1470	} Balksteen van Afflighem.
In 1534	} Balksteen van Afflighem.
In 1431	Balksteen van Afflighem, gekocht te Brussel (Dilighem).
In 1434	} Trappen voor den trap, geleverd door den bailli van Ecaussines.
In 1468	} Trappen voor den trap, geleverd door den bailli van Ecaussines.
In 1458	Kolommen van Ecaussines.
In 1458	Blauwe steen (arduin) van Afflighem.
In 1469	Blauwe gooten van Ecaussines.
In 1469	Munstersteen.
In 1470	Voetsteen van Brussel.
In 1470	Voetsteen van Doornik.
In 1470	Voetsteen van Munster.
In 1472	Spitsbogen (ogives) van steen van Afflighem.

(1) Over het zoogenaamd onderbleven nieuw werk van 1521, waarvan Keizer Karel V den eersten steen legde, raadplege men onze verhandeling in de Annales de l'Académie a'Archéologie de Belgique van het jaar 1881.

[p. 479]

In 1482	} Caensche en Normandsche steen.
In 1493	} Caensche en Normandsche steen.
In 1500	} Caensche en Normandsche steen.
In 1530	} Caensche en Normandsche steen.
In 1484	Waschbak (lavatorium) met zijne kuip, in steen, van Ecaussines.
In 1495	Avesnessteen voor het versieren van het bovengedeelte des torens.
In 1499	Dorpels van Feluysteen (Henegouwen).
In 1495-1501	Valencijnsche steen.
In 1512	Bentheimsche steen, in groote hoeveelheid gekocht te Hoorne (voor het bovengedeelte van den toren).
In 1517	Balksteen (groote steenen) van Dilighem, gekocht bij den abt van het klooster diens naams.
In 1536	Steen van Avesnes, waarin de beelden der apostelen gebeiteld werden.

In den loop der tijden arbeidden de voornaamste beeldhouwers-bouwkundigen (want beide kunstenaren maakten deel van hetzelfde ambacht) aan het onderhoud van de O.L. Vrouwenkerk, zoo telt men voornamelijk de gebroeders Colyns de Nole, Jan-Pieter van Baurscheit, Jan Blom, enz.

Sedert den aanvang der herstelling,⁽¹⁾ hebben wij werkzaam gezien: Frans Durlet (1847-1867), Eugeen Gief (1867-1890), Frans Baeckelmans (1890-1896); deze laatste, onlangs overleden, is vervangen door zijne oud-leerlingen: de heeren Julius Bilmeyer en Jozef van Riel (1896).

(1) Zie onze eerste verslagen over de werkzaamheden der Antwerpsche provinciale Commissie van Monumenten van 26 September 1861.