Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 9

[p. 129]

Prentenboeken.
Eene heusche Waarschuwing.
door H.J. Biegelaar.

Er was een tijd in de geschiedenis van Noord en Zuid - wie weet het niet? - dat het ‘kleine volkje,’ de ‘lieve kleinen’, het lezen leerden op school, door hardop samen te spellen. Indien men eene overlevering gelooven mag, zouden de jongens zoowel vroeger die van Jacob van Artevelde als later die van Jan de Witt ‘erg baladig,’ óók ‘op school’ zijn geweest. 't Was in den tijd, toen ‘men’ nog geen plaatjes en prenten, laat staan prentenboeken, had, zelfs niet voor de ijverigste kinderen uit den rijken stand. Toch zijn de losse prenten, gelijk de volksverhalen, ‘overoud’. Zoo verkochten o.a. reizende boekverkoopers, in 't jaar 1616, te Doornik, het portret van ‘den Wandelenden Jood’. Maar, bedriegt het geheugen schrijver dezer regels niet, dan kwamen pas tegen het einde der zeventiende eeuw de schoolplaten op. Was daarmede het ijs gebroken? Wie kan 't zeggen? Hoe 't zij, de geschiedenis onzer dagen - nadat voor 't eerst werk is gemaakt van kinderlezing, door den ‘Kinderbijbel,’ den Braven Hendrik,’ ‘de Brave Maria,’ benevens bewerkingen

[p. 130]

van oude, Fransche kinderboekjes, met ‘morale en action,’ - onze tijd kan wijzen op ettelijke kinderboeken, met gitzwarte prentjes, met uit de hand gekleurde plaatjes, op linnen en op papier. Daaronder zelfs prentenboeken met zoogenaamde ‘cromolithographiën’. Men heeft verder verzamelingen van sprookjes door vermaarde dichters en taalkundigen; boekjes over geschiedenis, voor kinderen bewerkt; geschiedverhalen voor jongens; ‘Levens’ van zeehelden, van groote vorsten enz. voor kinderen opgesteld. Zelfs de dagpers begint de kinderen, en lang niet vruchteloos, intepakken, en ‘kindertijdschriften’ van allerlei godsdienstige en staatkundige belijdenis zien wij ontstaan. Heel lang schijnt het niet meer te zullen duren, dat de ‘kleine kinderen’ onderscheid zullen leeren maken tusschen wezenlijk artistieke en niet artistieke boeken. De oude ongekleurde boekjes, als ‘Groote kinderen,’ de prentjes van ‘Martijntje,’ van ‘Pikkebeen,’ van ‘Bonte Mietje,’ van ‘Piet, de smeerpoes,’ ‘'t Schip ligt bijkans aan den wal,’ en dergelijken meer, deugen niet meer! Maar, de in kleuren schreeuwende en jankende prentenboeken, waarmeê de ‘lieve kleinen’ het nu moeten doen, deugen die wèl méér? Die wansmakige plaatjes, meerdeels van uitheemsche herkomst, bederven de oogen. De invloed van prentenboeken, op den smaak van kinderen, is, in waarheid, niet gering te schatten. De eerst ontvangene indrukken, van lijnen zoowel als van kleuren, blijven den mensch zijn leven lang bij. ‘Groote kinderen,’ weet ge u een meesterwerk in de musea van Noord- en Zuid-Nederland - om er geen van andere landen te noemen - zóó levendig voor te stellen als de plaatjes uit uwe eerste prentenboeken? Zijn ze niet, met al de kleurschakeeringen, als

[p. 131]

in- en overgedrukt in uwe groote en kleine hersenen? Gij weet u goed te herinneren, bijvoorbeeld, welken vorm Noord- en Zuid-Nederland, Italië, Rusland, Spanje, Zweden en Noorwegen, de Duitsche Landen, enz. hadden, op uwe eerst gebruikte schoolkaart, in uw eerste kaartenboek (atlas)? Er is dan ook bezwaar tegen vele, zoo niet alle, nieuwerwetschgekleurde kaartenboeken voor de jeugd, al zijn ze ook nog zoo duidelijk. De tijden zijn voorbij, en dát is ook maar goed, dat de heeren onderwijzers, op school, de leerlingen op de vingers tikten of ook wel sloegen, met een soort rietje; maar, geeft nu de kaartenteekenaar, aan de leerlingen, niet soms stompen in de oogjes, om hen toch te doen onthouden, wáár bergketenen van naam verwisselen en wáár valleiën beginnen? Wellicht zullen de kinderen dat tikken en slaan vergeten, maar levenslang zullen zij blijven zien het tartend kopergroen, het gierend rood, het morsig bruin. En wat al zijn zij ten laatste op school ‘mooi’ gaan vinden: die onmogelijke, die verschrikkelijke ‘kleurvereeniging?’ Men gewent er aan, bijna even als aan ransel.... Maar, striemen op de handjes, genezen ze niet van zelf? En wordt wansmaak wel ooit genezen?

Hetzelfde geldt van wandkaarten, waarvan het doel is: een algemeen beeld te geven, van de ondiepten langs de kusten, om het stranden van schepen op banken of buitengronden te doen begrijpen, en te doen zien, de noodzaketijkheid van vuurtorens, boeien, enz.; om grint- en zandgronden, duinen en andere heuvelgronden duidelijk te maken. Hierbij teekent men groote steden naar omtrekken van platte gronden, van vroegere vestingen, komvormige dorpen, andere die uitgebouwd zijn in de lengte, enz.

[p. 132]

Om nu het begrip daarvan te verduidelijken, vertoonen de kaarten nog allerlei diepten, vaargeulen, banken, dijken, uiterwaarden, hoogere gronden, binnendijksche landen. Wat zullen nu de pogingen van teekenaars, die, in navolging van beroemde Engelsche meesters, hun best doen, om, voor prachtprentboeken, het kinderoog te gewennen aan schoone kleurschakeeringen en lijnen - wat zullen die pogingen baten, als de heeren onderwijzers nog zouden komen aandragen met kaarten, afgrijselijk om te zien, waarop de leerlingen, week in, week uit, dagelijks uren lang moeten turen?

Het spreekt van zelf dat kinderen de gekleurde kaarten en prenten altoos boven de zwarte zullen verkiezen, al zijn die nog zoo schoon vervaardigd.

Mogen de onderwijzers dan zorg dragen dat niet van de eerste jeugd af aan de smaak voor harmonische tinten bij de kinderen bedorven worde. Op den meester ligt in dit opzicht eene groote verantwoordelijkheid, want met het onderdrukken van het gevoel voor kleurschoonheid wordt eene edele zijde der kinderlijke ziel benadeeld.

De onderwijzers zullen deze opmerkingen zeker zoo goed aanvaarden als zij gemeend zijn.