Logo DBNL
Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 9 (1896)

Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 9

(1896)– [tijdschrift] Dietsche Warande–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Nederlandsche en andere oudheden.
Eene Schipbreuk in de XVIe Eeuw
door Edward Poffé.

Göthe: ‘Greif nur in 's Menschenleben, und wo man greift da ist's interessant.’

Merkwaardigheden - zoo vraagt de geestige Gerard Keller ergens - wat zijn merkwaardigheden? En hijzelf antwoordt terecht: ‘Dat is misschien nog het merkwaardigste, dat niemand juist zeggen kan, wat eene merkwaardigheid is, wat de opmerkzaamheid waardig is! Dan is de gansche wereld, en al wat daarop, en daarin, en daarboven is, eene merkwaardigheid. Men heeft echter algemeene, officieel erkende merkwaardigheden. Maar wanneer is eene merkwaardigheid begonnen eene merkwaardigheid te zijn? Wie heeft ze er toe aangewezen?....’

Als wij ons gevoel, dien bewaarengel van den Vlaamschen kunstsmaak, raadplegen - en wie onzer zou hem durven verstooten? - dan mogen wij de vraag van den Goudschen schrijver beantwoorden en zijn eigen antwoord schoren met de meening: voor ons, Vlaamsche navorschers, is al

datgene merkwaardig, wat ons het verleden door het prisma van het karakteristieke te begluren geeft. Merkwaardig heeten wij, zonder tegenspraak te duchten, even zoozeer het gekijf om 't betalen eener kleermakersrekening als het bouwen van een belfort, omdat uit beide zaken, hoe uiteenloopend van aard ook, datgene ons voor oogen wordt gesteld, wat ons steeds lief is en leerzaam: het eigen, zelfstandig, typische leven van ons kruimig en pittig voorgeslacht.

Ons volkskarakter, bij uitzondering beurtelings verstooten, misprezen, verwaarloosd, bevochten, wist zich gedurig, hoe vinnig de strijd ook woedde, kenmerkend in 't leven te houden; zelfs dan nog, wanneer de verbastering het zelfzijn van onze voorzaten aantastte, werden deze van de waarheid doordrongen, dāt het eigenaardige, het merkwaardige van een volk enkel met deszelfs dood verdwijnen kan. Onze uitzonderlijke toestand, verwekt door den eeuwenouden rassenstrijd, is daarvan, met zijn wel en wee, een sprekend bewijs. Nergens toch, in geen enkel land ter wereld, kon men ondervinden zooals wij dat deden, dat, terwijl Fransche kluchten en vreemde dubbelzinnígheden als het ware openbaar en ambtelijk, als zoovele pronkzieke lichtekooien, binnen onze grenzen gelokt en er met open armen ontvangen werden, te allen kanten volkskundige schrijvers en tijdschriften oprezen, als schildwachten ter wering van het vreemde in 't geweer gesprongen; en wijzelven ontvingen van onzen geliefden oūd-leeraar van vaderlandsche en Romeinsche geschiedenis A. Willemaers de vleiende goedkeuring: ‘On s'arrête aux guerres et aux tentatives de réformes politiques, mais la vie du peuple belge, ses

maeurs, ses institutions sociales, les conditions économiques de l'existence, tout cela a été trop négligé et vous montrez par l'exemple que la véritable histoire est pourtant là.’

Is het dan wonder, dat wij met immer klimmenden moed de bronnen van hetgeen ons in de geschiedenis van het vaderland het meest merkwaardig voorkomt, trachtten bloot te leggen? Geen toch, van al die zich het merkwaardige uit ons verleden laten welgevallen, kan datgene kleinachten, hetwelk van aard is om het maatschappelijk leven van voorheen te leeren waardeeren, juist omdat het zoo rijk is aan 'tgene wij ten huidigen dage veelal missen, dat is: merkwaardigs.

Of is het niet merkwaardig, dat de Italiaansche koopman Alexandro Rocca, te Hamburg verblijvende, in Maart 1596 zijn schip De vergulde Leeuw, varende van Civita Vecchia op Londen, deed verzekeren door de Antwerpsche firma Coenraedt Coymans, Balthazar de Smit en Adriaen van Nispen? Bestond er destijds in Italië geen genootschap van verzekeraars, dat de verzekering van een zeiler tegen 17 o/o van de waarde wilde aangaan, - althans is zeker, dat de onzen het vereischte contract sloten voor ‘alle periculen der zee, vier, wint, vrienden, vyanden, brieven van marcke, contremarcke, arresten, ophoudinghe van coninghen, princen oft andere heeren’, terwijl zij tevens borg bleven voor ‘veranderinge, baraterie, ongetrouwicheyt ende onnaxaemheyt van patroon, meester oft scipper.’(1)

Nauwelijks was het schip, groot 80 last - dus een dop in vergelijking met onze hedendaagsche zeekasteelen - zeilvaardig, met zijne lading tarwe, voorzien van munitie, poeder en lood, bemand met 17 koppen, 8 ‘gentelingen viersteen stucken ende andere wapenen’, ‘diemen tot behoef van sulcke voyaigie vannoode ende doen heeft’, of de schipper, Geerart Westerholt, zorgde voor mond-, liefst voor keelbehoeften, zooals duidelijk blijkt uit deze eerste opgave:

Guld. Stuiv. Den.
Ierst verteert op de rekeninge 3 - 12 - 0
Noch voor den dronck gegeven 8 - 5 - 0
Voor wyn gegeven - 12 - 0
Den volcke dwelck ick de huer gaf ende berchgelts voor drinckgelt gegeven 4 - 6 - 0
Noch voor een vat gorten 2 - 1 - 0
Noch aenden smit 24 - 4 - 0
Voor een boghereep ende oude touwe 20 - 9 - 0
Voor 120 gd. speck tot 2 st. 3 den 16 - 14 - 0
Voor delen 23 - 14 - 0
Voor een hout van gorigesen persen 3 - 8 - 0
Een tonne pensen  
Noch voor broot 18 - 9 - 0
Voor tvertollen van tschip ende tpaelgelt 8 - 12 - 0
Aen Hans Willers voor drinckgelt met den timmerman 5 - 2 - 0
Voor 4 brieven 8 - 4 - 0
Voor een tonne schapenvleesch 11 - 12 - 0

Guld. Stuiv. Den.
Voor een busse met salve 5 - 14 - 0
Noch voor 2 rollen lywaets 31 - 8 - 0
Voor twee wintboomen ende voor wagenschot 10 - 4 - 0
Voor een tonne boters tot 33, weghende 26 ℔ over, is 37 - 10 - 0
Voor tbintgelt van cuypen gegeven 1 - 12 - 0
Voor loon int Cattengat doen wy dancker nyet en consten lichten 4 - 2 - 0
Den timmerman 6 dagen 5 - 4 - 0
Noch voor den dronck 13 - 14 - 0
Voor kees gegeven 10 - 10 - 0
Voor een scheepsschuyte 18 - 0 - 0
Aen Lutken Edinck voor delen 18 - 9 - 0
Voor tbaecken op de Elve gegeven 4 - 2 - 0
Voor 2 versche boomen ende 4 ruenen 6 - 12 - 0
Opde drooge betaelt 6 - 14 - 0
Doploot 1 - 1 - 0

Dat de schipper van in den aanvang zijner reis tegen velerlei moeielijkheden te worstelen had, blijkt uit het feit, dat zijne volgende rekening verschillige herstellingswerken vermeldt en ons spreekt van des consuls optreden en van reizen te paarde naar Rome, zonder echter het slachten van 't vet zwijn te vergeten:

Ierst aenden galeyen in ende vuyt gegeven 17 - 0 - 0
Voor eerst gegeven aenden post na Roomen met brieven 2 - 7 - 0
Deerste reise naer Roomen verteert 9 - 3 - 0

Guld. Stuiv. Den.
Voor tpostpeert over ende weder 4 - 0 - 0
Den tol over lant mede naer Roomen gegeven 2 - 2 - 0
Den tol tot Roomen 5 - 0 - 0
Voor tconsulat 3 - 0 - 0
Voor vleesch ende broot 4 - 6 - 0
Verteert tot Civita Vecchia 4 - 9 - 0
Den smit gegeven 8 - 2 - 0
Den consul ende voor ballast gegeven 32 - 3 - 0
Voor de huer van eenen dregge 2 - 0 - 0
Voor een swyn gegeven 3 - 5 - 0
De ander reyse naer Roomen verteert met den postpeerde 15 - 6 - 0
Den tol tot Roomen 8 - 7 - 0
Den notarisen gegeven 6 - 5 - 0
Den volcke voor een derdepart hueren 168 - 6 - 0
Den volcke om te verdrincken 1 - 4 - 0
Voor 2 ossen costen met slaen 42 - 7 - 0
Voor hout ende backen gegeven 8 - 4 - 0
Voor den wyn gegeven 22 - 6 - 0
Voor sout ende edick 3 - 4 - 0
Noch hebbe ick moeten gheven in myn afwesen de leste reyse naer Roomen datze myn volck een tauw in storm vuytbrochten 10 - 4 - 0
Noch heeft de scrivent aen cleyn parcheelen vuytgegeven 2 - 5 - 0
Voor een pasport ende admiraelsgelt gegeven 3 - 6 - 0
Voor coolen ende wyn noch gegeven 1 - 3 - 0.

Een en twintig dagen lang duurde gewoonlijk de ontlading, het lossen van zulk So-lastenschip, na welk werk de schipper, ‘de meester nae Godt,’ zooals hij in de oorspronkelijke stukken wordt genoemd, zijn vrachtloon, 27 1/2 ducaten per last, en 15 rijksdalers bijloon, ontving. Daarvoor had hij niet alleen, in de moeielijkste omstandigheden, zijn leven prijs gegeven, maar tevens zorg moeten dragen voor de hernieuwde bevoorrading en het onderhoud van het vaartuig, blijkens deze derde rekening:

Guld. Stuiv. Den.
Den piloten van Nigenstede 2 - 1 - 0
Den reepslager 25 - 8 - 0
Den blockdraeyer 8 - 12 - 0
Den seylmaecker noch 8 - 14 - 0
Noch voor buschcruyt 6 - 14 - 0
In den Stat mansche verdroncken 9 - 12 - 0
Van Henrick Burdorp 2 tonnen vleesch 36 - 12 - 0
Voor loot gegeven 1 - 15 - 0
Voor een ton herincx 12 - 8 - 0
Tot admiraels gelt gegeven 8 - 4 - 0
Voor een ton bier gegeven 5 - 8 - 0
Verteert opde Elve allen den tyt over 8 - 14 - 0
Van Kort Burdorp 2 tonnen vleesch daervore 24 - 0 - 0
Voor 2 vette swynen costen 12, dat cost tsamen met houwt, vier, sout ende tslaen 24 - 4 - 0
Voor bernhouwt noch gegeven 13 - 8 - 0
Voor boonen, gort ende erweten 18 - 12 - 0
Noch voor den dronck met de vracht 11 - 10 - 0

Guld. Stuiv. Den.
Tot Staden voor nagelen gegeven 10 - 12 - 0
voor 6 tonnen meels gegeven 24 - 12 - 0
Voor een plancke gegeven 1 - 14 - 0
Een ton ter ende een ton pecx 11 - 0 - 0
Noch voor een oude touwe gegeven 4 - 2 - 0
Voor 2 latten, 2 riemen 1 - 12 - 0
Noch voor 2 tonnen vleesch 24 - 8 - 0
Den predicanten gegeven 2 - 1 - 0
Voor 3 tonnen gezouten visch 21 - 0 - 0
Voor 1 tonne rootscher tot 6, wegende 288 ℔, is 18 - 1 - 0
Inde Noortzee voor visch 6 - 8 - 0
Den lyndraeyer gegeven 19 - 9 - 6
Voor dranck oft verteringe 5 - 13 - 0
Voor een kinneken boters cost met den overgewichte 6 - 14 - 6.

Tot overmaat van ramp, leed de zeiler schipbreuk, hij was ‘genaufrageert ende gepericliteert’, tusschen Hamburg en Lissabon, nadat hij in laatstgemelde plaats nieuwe koopwaar had ingenomen.

Alexandro Rocca, de scheepseigenaar, trad thans op en gelastte zijnen vertegenwoordiger te Antwerpen, met name Alexander de Juncta, om eene vergoeding van 50 pond Vlaamsch van de verzekeraars te eischen, voor verloren ‘gereetschap, munitien, artilrye ende allen den anderen gewande vanden schepe genaemt den Vergulden Leeuwe.’

Vijftig pond Vlaamsch! En het schip had eene waarde van 3529 pond, want de verzekeraars hadden het voor 600 pond, voor 17% van de volle waarde, verzekerd! Gewis, er moest eene dwaling zijn geslopen in Rocca's rekening, en dies gingen

de drie makelaars aan 't verzinnen, of zij soms geen middel zouden vinden om zijnen eisch door de Antwerpsche schepenbank te doen afwijzen.

Eindelijk meenden zij dit middel gevonden te hebben. Zij herinnerden zich, dat de schipper te Lissabon nieuwe koopwaar had geladen zonder voorkennis van de verzekeraars, ofschoon de polis van verzekering uitdrukkelijk voorschreef ‘dat d'instrument van asseurantie oft versekeringhe sal moeten inhouden die soerten ende spetien vande waerden ende coopmanschappen, diemen sal willen versekeren, als olye, wyn, quiczelver, zuycker, fruyt, graen, zout, ruet, boter, kaes, hoppe, wageschot, twelck spetien zyn van grove waeren ende coopmanschappen.’ Zich op deze bepaling grondende, weigerden de verzekeraars Rocca's eisch te bewilligen en lieten den schipper maar rekening op rekening inzenden, zonder zich aan dezes inlichtingen te storen, ofschoon zij moesten vermoeden dat de volgende opgaven ongetwijfeld het schepencollege zouden aansporen tot het nemen van een afdoende besluit:

Guld. Stuiv. Den.
Dit zijn de oncosten die tot Alicanta zyn vuytgegeven, zoo volght den visiteerder 1 - 8 - 0
Den consul 4 - 8 - 0
Voor sout gegeven 2 - 8 - 0
Den cuyper voor banden ende van binden gegeven 7 - 9 - 0
Voor wyn tot Beneragie 34 - 7 - 0
Ongelt voor den wyn 1 - 9 - 0
Voor een vry pasport ende tgene wesser vertert is 5 - 5 - 0

Guld. Stuiv. Den.
Voor 48012 buntsport tot 34 realen het duyst is 164 - 4 - 0
Den volcke 66 - 4 - 0
Tollen ende tscheeps greetschap 11 - 4 - 0
Summa tot Alicanten vuytgegeven is in alles 301 - 6 - 0
Dit navolgende zyn de oncosten, gedaen tot Lisbonen, ierst den visitateurs 4 - 8 - 0
7 tonnen vleesch gecocht tot 6 ducaten 42 - 0 - 0
2 tonnen specx, daer vore 10 - 6 - 0
Voor 3 zyden specx gegeven 6 - 6 - 0
Den capiteyn tot Bolin 1 - 2 - 0
Opde schuddeborse 8 - 4 - 0
Voor een ton ters ende een ton lupsbier 7 - 7 - 0
Den wachter int schip 1 - 2 - 0
Van 8 1/2 guintalen broots tot 32 r. is 27 - 0 - 0
Den ballast aen dlant 6 - 0 - 0
Voor Terraneufvisch 14 - 4 - 0
Voor twee mannen gehuert 7 - 2 - 0
Voor licht 6 - 2 - 0
Voor licentie 0 - 4 - 0
Den consul gegeven 1 - 0 - 0
Voor botter gegeven 14 - 6 - 0
Voor mostartsaeyt, erweten, boonen ende edick 15 - 0 - 0
Voor trossen, te weten greedschap van schepe, seylgaren ende lynen 10 - 5 - 0
Voor 2 rollen lupschen doeck gegeven 12 - 0 - 0

Guld. Stuiv. Den.
Voor den wyn gegeven 32 - 8 - 0
Tollen vanden wyn 3 - 6 - 0
Voor sardynen gegeven, voor backen ende hout 7 - 4 - 0
Voor de despache 3 - 2 - 0
Voor 287 maten souts tot 7 realen, is 200 - 9 - 0
Den soutmeter gegeven 3 - 8 - 0
Den maeckelaer gegeven 1 - 0 - 0
Opt Indische huys ongevange Portaesen gegeven voor tschip ende sout 10 - 9 - 0
Den capiteyn tot Rosters ende den wachter ende den rengever 8 - 0 - 0
Verteert in de herberge 8 - 8 - 0
Den schryver opt slot 0 - 8 - 0
Voor admiraels gelt 1 - 8 - 0
Voor theyligh licht 1 - 0 - 0
Den Romeyn oft vereeringe 3 - 5 - 0
Den scrivent aen cleyne parcheelen vuytgegeven 2 - 7 - 0
Den armen vuytgegeven 1 - 5 - 0
Des is byden schepe gebleven nade gedane rekeninge.... 164 m. 9 s. 3 d. ende hebben de vrienden noch ingeleeght opt 1/16 part 16 m., is   256 s.
Noch tot Roomen voor vracht ontfangen van 80 lasten terwen, den last tot 27 1/2 ducaten, den ducat tot 11 spaensche realen, is 2200 ducaten, die tot Lupsche marcken gerekent beloopen 6050 marck, daeraf over gemaect is den vrienden int gemeyn 2000 m.s.d., soo bleef vande vracht over byden schepe   4050 m.s.

Noch tot vracht ontfangen voor 3..... 6 ducaten is 10 - 8 s.
Noch tot Lissabone vercocht 48.000 bunt spart 1000 voor 57 realen, is 273 d. 6 realen, makende in marcken   684 s.

Guld. Stuiv. Den.
Dit zyn doncosten gedaen op Norderwege, daer wy (God betert!) hebben dat schip verloren, wanneer ick met myn volck tot Pilworm opt slot alder eerst zyn aengecommen ende verteert metten volcke 8 - 12 - 0
Den weert opt slot gehuert, dat hy na den Nordenmarsche luep, ende my een schuyte huerde, ende hem gegeven 0 - 12 - 0
Voor de huer van eenen wagen na Ilvelder Sil doen ick naden staller reysde 2 - 1 - 0
Verteert in de eerste reyse na den staller van Norder Oge af 6 - 8 - 0
Eenen schuytman, Jesse Isseke, gehuert ende hem betaelt voor dry reysen 10 - 8 - 0
Noch Peeter Henssen den schuytman voor dry reysen gegeven 13 - 0 - 0
Noch den voorschreven Isseke Jesse voor dry reysen gegeven 12 - 0 - 0
Tvolck een derde part hueren gegeven 433 - 11 - 0
Noch verteert met den volcke opt Oge ende voor de 2 mannen voor 5 weken cost is 28 - 12 - 0

Guld. Stuiv. Den.
Verteert ende verreyst, doen ick naden Bisschop na Oeyttyen tegens Lupke was 14 - 12 - 0
Noch vanden strande weder naer Slesseweyck ende Gottorp, ende weder naer Norderoge verteert 8 - 4 - 0
Verschoncken in innegeleghden gengerberconserven ende Indiaensche decxsels oft tapyte 21 - 0 - 0
Voor eene supplicatie tot Husem gegeven 1 - 4 - 0
Verteert noch vanden Nortstrande na Hamborch ende van Hamborch weder na Husen, ende weder naer Hamborch metten varen 12 - 12 - 0
Tot Hamborch den secretaris Mr Evert Twestrenge voor 3 brieven gegeven 12 - 6 - 0
Den Borgemeester ende den dienaer gegeven 2 - 2 - 0
Noch den notaris heer Vincent Moller ghegeven, dat hy tot Husen den Bisschop spreken ende den brief overleveren zoude 12 - 8 - 0
Dit zyn doncosten de leste reyse na Jutlant om tgereetschap te halen, daerom ick vuyt was inde 6 weken. Voor eerst te varen van Hamborch nae Husen 4 - 8 - 0
Verteert tusschen Hamborch ende Husen ende inde noortstrande 11 - 12 - 0
Den lantscryver voor den brief aenden Raet te gheven 1 - 0 - 6

Guld. Stuiv. Den.
Verteert opt Norder oge met den volcke die my holpen tgereetschap aen te brengen 9 - 4 - 0
Voor den loon van tvolck 10 - 6 - 0
Tot berchgelt gegeven aen Motten Pour, Wirekes, die beyde den strant voegden 66 rycx daelders, is 136 - 2 - 2
Van thout te hoope te brengen gegeven 2 - 7 - 0
Opde Elve tegens den Rossenbachen, dat boochspriet met tstocken houwt van nootwegen laten dryven, ende vuyt dlant te halen, gehuert een schuyt, die de houten weder hebben gesocht, ende daer vore gegeven 2 - 1 - 0
Noch een schuytman gegeven ende verteert int lant te halen 1 - 0 - 6
Voor loon van de houten na Hamborch henen tot flotbeke te brengen gegeven 4 - 8 - 0
Den schuytman gegeven van de houten van Flobbecke binnen te brengen 11 - 0 - 6
Gegeven tot Hamborch van dat goet te brengen 4 - 2 - 0
Den brughsluyter 1 - 0 - 6
Van den houten opt lant te slypen. 0 - 12 - 0
Voor vracht vuyt Jutlant van tgoet naer Hamborch 18 rycx dat is 37 - 2 - 0
Anno 95, den 25 Aprilis, heeft Geert Westerholt zynen vrienden rekeninge gedaen, ende wordt bevonden dat zyne geheele oncosten ende vuytgeven tse-  

Guld. Stuiv. Den.
dert de leste gedane rekeninghe alhier tot Hamborch, ende Civita Vecchia tot Alicanten, ende tot Lisbona tsamen bedragen 3701 - 15 - 0
Noch die oncosten die opde gereetschap zyn geschiet doen (Godt betert!) tschip in schaden gecomen is 828 - 2 - 0
Summa in alles 4530 - 1 - 0
Noch heeft de schipper een touw mede gehadt, die hem eygen toebehoorde, daer vore is hem gelooft 12 - 0 - 0
Somma zyn de geheele oncosten ende vuytgeven geschiet ende gedaen nade lest gedane rekeninge 4542 - 0 - 0
Hiertegens beloopt des schippers geheelen ontfanck 7171 - 1 - 3, daer af heeft de schipper van Civita Vecchia overgemaect 2000 r., blyft by den schipper 5171 - 1 - 3
Hier is mede ingerekent tgelt dwelck lestmael by den schepe is gebleven   -  
Hier van afgetrocken de bovengescreven oncosten, te weten 4542, soo is noch by den schipper tot behoeve vanden gemeynen reders 629 - 1 - 3
Noch de haverye die de schipper van den cleynodien becommen heeft 650 - 10 - 6.

Terloops wijzen wij op de 2 gulden 1 stuiver ten bate van de predikanten, op den gulden ten voordeele van ‘'t heyligh licht’, en op den gulden 5 stuivers voor den arme - twee zaken: het godsdienstig karakter en de liefdadigheid, die zelfs bij ontij en schipbreuk

niet vergeten werden. Dat ook is, dunkt ons, merkwaardig genoeg, om in cursief geschreven te worden.

Zooals te voorzien was, gebeurde. Op bevel van de schepenbank, den 14en Februari 1598, deed Rocca uittreksels nemen uit den ‘lanckworpigen rekenboeck van Geerart Westerholt, int wit opercule gebonden’, waarna de verweerders in 't ongelijk gesteld en gedwongen werden de volle assurantiesom, dus meer dan gevraagd werd, te betalen, zegge 50 pond grooten Vlaamsch door Coymans, 50 door de Smit en 500 door van Nispen.

De stad Antwerpen had er belang bij, het vertrouwen van de vreemde kooplieden en reeders te versterken, en verdedigde diensvolgens hunne zaak op eene wijze, die den Antwerpenaars alles behalve aangenaam moet geweest zijn.(1)



illustratie


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs