Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 7

[p. 516]

Dichtkunst, letteren.
Lessen en raadgevingen
uit een handschrift van Jan de Neve, medegedeeld
door Jan Broeckaert.

Ons werd onlangs door den heer Robrecht Schoorman, hulpbewaarder der Staatshandvesten te Gent, een handschrift medegedeeld, voor opschrift dragende: Phraseis ac loquutiones aliquot sane elegantes rei militaris congeste per Johannem Nepotianum, Wasiae secretarium ex variis generibus autorum. Anno M.D. XXXV. Het behelst, in een 400tal bladz. in kl. 4^o, een groot getal voorschriften, niet alleen over de krijgskunst, maar over allerlei wetenschappelijke onderwerpen, met uittrekselen der werken van Romeinsche schrijvers en eene verklarende lijst van Latijnsche woorden en uitdrukkingen, welke het bewijs opleveren dat de verzamelaar een man van buitengewone belezenheid moet geweest zijn.

Jan de Neve, de schrijver van het hier bedoelde werk, dat als eene soort van vademecum is te beschouwen, was inderdaad een der verdienstelijkste ambtenaars des voormaligen Lands van Waas. Wij hadden reeds

[p. 517]

de gelegenheid hem te doen kennen in het veertiendaagsch tijdschrift de Vlaamsche Wacht (1^e jaargang, N^r 21), gelijkmede in de geschiedenis der gemeente St.-Pauwels, alwaar hij op het einde der XV^e eeuw, vermoedelijk ten kasteele van Voorde, eene hem toebehoorende heerlijkheid, van het leenhof des gemelden Lands verheffende, geboren werd.

Gesproten (zoo schreven wij in het hem betreffende opstel) uit een oud adellijk geslacht, dat verscheidene leden aan het hoofdcollege des Lands van Waas opleverde en met de voornaamste Vlaamsche familiën vermaagschapt was, behoorde Jan de Neve niet tot dezulken, die in hunne strevingen naar de hoogste bedieningen er enkel op uit waren hunne eerzucht te voldoen, maar wel tot dat vroeger aanzienlijk getal ernstige mannen, die de hun opgedragen taak zelf verrichtten en hunne kennis en ondervinding ten dienste van het algemeen stelden.

Boudewijn de Neve, zijn vader, gehuwd met Regina van Heetvelde, vrouwe van Voorde, bediende gedurende verscheidene jaren het griffiersambt van 't Land van Waas, en het was in de school dezes rechtsgeleerden dat Jan, na, vermoedelijk, zijne studiën in de hoogeschool van Leuven voltrokken te hebben, tot dezelfde bediening werd opgeleid. Hij volgde den griffier Lodewijk van Steelant op den 6ⁿ December 1523 en bleef in deze hoedanigheid tot in 1551, wanneer hij burgemeester werd van Dendermonde. Volgens Edm. Van der Vynck was hij terzelfdertijd ook lid van het hoofdcollege des Lands van Waas, in welke beide betrekkingen hij zich verre boven zijne voorgangers en medeleden wist te onderscheiden. Als griffier liet hij in de handvesten de bewijzen zijner veelzijdige bekwaamheid na. Niet alleen legde hij er zich met voorliefde op toe de zijner zor-

[p. 518]

gen toevertrouwde registers en papieren als een knappe archivaris te rangschikken, maar verrijkte ze bovendien met tal van wetenswaardige aanteekeningen nopens de geschiedenis en de rechtspraktijk, welke van zijne grondige geleerdheid en onvermoeide werkzaamheid de klaarste getuigenis geven.

De oude oorkonden, bevattende de rechten en voorrechten des Lands van Waas, stelde Jan de Neve vooral op hoogen prijs; hij had het gelukkige gedacht ze door afschriften te vermenigvuldigen en in afzonderlijke registers, naar het voorbeeld der meeste steden en kloostergemeenten, over te schrijven. Een dezer registers, bekend onder den naam van Cartularium De Neve, bevatte, behalve de akten van de voornaamste gebeurtenissen zijns tijds, de afschriften van al de oude ‘letstraigen ende munimenten’, aan de verwoestingen ontsnapt gebleven, en werd alzoo eene kostelijke bron voor de latere geschiedschrijvers. Ongelukkiglijk schijnt het in den brand des stadhuizes van St.-Nikolaas, den 26 Februari 1874, de prooi der vlammen te zijn geworden.

Een ander, minder lijvig register, door De Neve onderhouden en eveneens de vrucht van gewetensvolle opzoekingen, is bewaard gebleven. Het berust in het archief van den Staat te Gent en werd, om zijne belangrijkheid, door den Oudheidkundigen Kring des Lands van Waas reeds ten grootsten deele uitgegeven. Enkele daarin voorkomende opstellen, betrekking hebbende tot de plichten der openbare ambtenaren, werden door de schrijvers der geschiedenis van de gemeenten der provincie Oost-Vlaanderen in de aangehaalde levensschets van De Neve medegedeeld.

Het baarde ons derhalve geen wonder in het tot dusverre onbekend gebleven handschrift van den Waaschen

[p. 519]

griffier eenige spreuken, invallende gedachten en dergelijke, welke hij er, als het ware, ter verpoozing in neerschreef, aan te treffen. Hij bezigt daartoe zoowel het Latijn, en het Fransch als de taal zijner landgenooten en geeft er ons het bewijs in dat hij ook in den dienst der muzen gewijd was, alhoewel zijne verzen aan hetzelfde euvel mank gaan, als de meeste gedichten van zijnen tijd.

Wij meenen onzen lezeren geen ongenoegen te doen met hun eenige der bladvullingen van De Neve, als een staaltje van zijn denken en opvatten, onder de oogen te brengen. Ziehier vooreerst hoe hij de goede hoedanigheden van den wijn beschrijft:

Ic zegghe dat goeden wyn zekerlycke
Den mensche brynct in hemelrycke.
Goeden wijn maect goet bloet;
Goet bloet maect complexie goet;
Goede complexie maect goeden sin;
Goeden sin brynct wijsheit in;
Wijsheit leert Gode kennen mede;
Gods kennesse maect salichede:
Salichede, des zijt wijs,
Brynct den man int paradijs.
Dus laet ons dryncken wijn van beane (sic),
Hij zal ons wijsen te Gode te gane.

Mag het uit deze verzen blijken dat De Neve slechts den wijn aanprees als een middel tot versterking van hart en geest, ook uit de volgende, welke hij tot de jeugdige schoonen richt, kan de gestrengheid zijner zeden worden opgemaakt:

Lieve dochters, wat ghij doet, wilt die jeucht
Des maechdoms sorchvuldich bewaren al te zame,
Want 't is een bloem der excellentien ende vreucht
Der eerlijckheit; dus waect, zo ghij best meucht,
Om die reyn ende zuver te houden sonder vlame;
Want 't is beter duisent mael te sterven met goeder fame
Dan in oneeren te leven; dit u in 't herte prent:
Deur een cleyn vleck is een wit cleet gheschent.

(Slot volgt.)