Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 5

[p. 482]

Schilderkunst
Over Albert Dürer, K. Müller, enz.
door L. Kaufmann.

DE naam welken wij boven dit opstel plaatsen is die van een der begaafdste onder de Duitsche kunstkenners, die op velerlei gebied, sedert een groot aantal jaren, door ernstige studie, door vastheid van karakter en edelen zin heeft uitgeblonken.

Niet alleen is hij, met Dankó, Thausing, von Eyen, Sträter en weinige anderen, een bijzondere kenner van Albert Dürer, hij is ook sedert eene reeks van jaren als staatkundige in het Duitsche parlement, en als bestierder der stad Bonn algemeen geëerd. Zijn naam wordt voluit aldus geschreven: ‘Leopold Kaufmann, Bürgemeister, a.D.’ Die letters a.D. hebben hier eene diepe beteekenis. Zij duiden oppervlakkig wel niets anders aan dan ausser Dienst, emeritus, voormalig, enz., doch een krachtige, hoogstbegaafde administrateur, een katholieke burgemeester, welke in het tijdperk van vorst Bismarck a.D. achter zijnen naam moet schrijven, ligt onder de verdenking, dat hij in den Kulturkampf wegens zijne overtuiging is afgezet. En dat is ook zoo. Toen het oogenblik was gekomen dat Kaufmann als burgemeester van Bonn moest herbenoemd worden, liet men hem officieel vragen, of hij de Meiwetten zou uitvoeren, hopende door een ontkennend

[p. 483]

antwoord een voorwendsel te hebben, den verdienstelijken ijveraar voor recht en plicht ter zijde te schuiven. Kaufmann antwoordde evenwel: ‘Ja, ik zal’.

Daarop werd eene andere schroef aangelegd, en men vroeg: ‘Bemint gij ook de Meiwetten?’ Nu was het antwoord ‘Neen!’... en dit heette grond genoeg tot afzetting. Kaufmann werd niet weder benoemd. - A.D. prijkte sedert dien achter zijn' naam, als bewijs zijns onafhankelijken karakters.

Wij hechtten er aan deze woorden aan dit opstel vooraf te laten gaan, om de kennismaking te vergemakkelijken. Thans spreken wij eenige regelen lang over het werk des achtbaren schrijvers.

Gelijk vermeld werd is Kaufmann een specialist voor Albert Dürer. Zijn hoofdwerk over dit onderwerp is een groot boekdeel in octavo van 184 bladzijden, prachtig uitgevoerd, met een portret (heliogravure) van Dürer, vijf lichtdrukken en negen houtsneden naar zijne schilderijen. In 1880 verscheen daarvan de eerste, in 1887 reeds de tweede uitgave, bij Herder in Freiburg. Het werk stelt zich ten doel om de tot dien tijd toe gevondene bijzonderheden over Dürer's leven en werken in kunstrijken, aantrekkelijken vorm, en niet alleen voor mannen van het vak, doch voor een grooter publiek in een beeld bijeen te vatten; en Kaufmann is daarin volkomen geslaagd: dat getuigen zoowel, de beoordeelingen welke over het werk zijn geschreven, als de arbeid zelf, waardoor verstand en hart gelijkelijk, op esthetische niet minder dan op wetenschappelijke wijze worden bevredigd.

De platen stellen voor: Portret van Dürer, De vier apokalyptische ruiters, De vier doodsengelen, Het rozenkransfeest, Veronica. Erasmus, Melancholia, Hiëronymus, titelblad van ‘de groote passie’, De gevangen-

[p. 484]

neming van Christus, De gouden poort, De H. familie in Egypte, Hemelvaart van Maria, Keizer Maximiliaan, Willibald Pirkheimer.

In 1891 werd L. Kaufmann de uitgever van ‘Tien voordrachten over kunst’, geschreven door den beroemden historieschilder Philipp Veit. De uitgever voegde daaraan een tal van opmerkingen en eene voorrede toe, die elk, wie in nieuwere kunstgeschiedenis belang stelt, hoogst welkom zijn.

Wij vinden daarin, op het voetspoor van Lessing, eene verhandeling over de grenzen der dichtkunst en der plastische kunst, eene andere over den stijl en zijne afwezenheid in onze dagen, eene levensbeschrijving van Fiesole, enz.

Reeds in 1884 gaf Kaufmann een eigenaardig werk, Bilder aus dem Rheinland, bijdrage tot de geschiedenis der beschaving, een fraai kl.-octavodeel van 268 blz. uit, waarin belangrijke bijdragen voorkomen tot de Rijnsche kunstgeschiedenis, de kennis van 't Eifel-gebergte, de geschiedenis van Gerhard von Kügelgen, die in Beethovens leven eene groote rol speelt: eene Rijnsche kunstenaarsgeschiedenis, als ook het muzikale leven aan het hof van Joseph Clemens, den laatsten Keulschen keurvorst, wiens hof, in 't begin der vorige eeuw, een middenpunt was van Fransche intrigen en daarbij een haard voor prachtig en wereldlijk leven, vooral op zijn buitengoed te Raimes bij Rijsel.

Over dit onderwerp heeft Kaufmann nog eene bijzondere verhandeling geschreven; want het dagboek van Joseph Clemens' verblijf in Vlaanderen is door den schrijver in handschrift ontdekt, bewerkt en uitgegeven Het dagteekent van het jaar 1712, en is vol van de merkwaardigste en koddigste bijzonderheden van al hetgeen de bisschop-keurvorst deed, om den tijd te verdrijven.

[p. 485]

Wij leeren er zelfs uit hoe hij zich soms zoo vermoeide bij het balspel in het bosch dat hij verplicht was t'huis komende van ondergoed te veranderen. Het dagboek is onder 's bisschops oogen geschreven en menigmaal door hem zelven letterlijk gedicteerd.

Eindelijk vinden wij onder Kaufmanns groote werken nog eene levensschets van den Dusseldorper schilder van gewijde geschiedenis, Karel Müller. Zij werd afgedrukt in het tijdschrift Die Kunst für Alle, bij F. Pecht, en in de Anstalt für Kunst und Wissenschaft te Munchen (vroeger Fr. Bruckmann) 1^e jaargang 1891-92, 2^e en 3^e aflev., van 15 October en 1 November 1891.

Deze studie, waaruit de oprechte en hooge vereering van den schrijver voor de Dusseldorper schilderwijze duidelijk spreekt, is versierd met afbeeldingen van Müllers hoofdwerken gewijd aan de geschiedenis van Jezus.

Wij weten dat de meeste Dusseldorper kunstenaars van dien groep waartoe de beide Müllers behooren, meer door liefelijkheid, vrome, ideale innigheid dan door energie van voorstelling en penseelstreek uitmunten. Daardoor treffen ook zulke voorstellingen het meest waarin deze eigenschap bijzonder kan uitkomen. Als compositie en uitdrukking schijnt ons Maria und Elisabeth (blz. 25) boven aan te staan, ofschoon wij de groote verdienste van de Familie bij den arbeid en de andere medaillons geenszins willen bestrijden.

‘Karel Müller’, zegt de schrijver, ‘is sedert den dood zijns broeders Andreas (1890) de enkele nog levende vertegenwoordiger van de onder Schadow gevestigde christelijke school, welke een groot sieraad der academie was. (Deger, Ittenbach, de beide Müllers, Veit, enz.) Karel bleef steeds trouw aan zijne overtuiging en hield zich vrij van Franschen realistischen invloed. Zoowel de regeering als zijne medeprofessoren sloegen zijne ver-

[p. 486]

dienste zoo hoog aan, dat hij in 1883 tot directeur werd benoemd, volgende op een tijdperk van anarchie onder eene soort van zoogenaamd directorium. Moge de groote kunstenaar nog menig lustrum zijnen gezegenden invloed uitoefenen. Eere zij den schrijver welke hem in het genoemde kunstblad een gedenkteeken heeft opgericht en op den triomftocht heeft gewezen, welke Müllers kunstwerken nu reeds sedert vele jaren door Duitschlands gouwen doen.

Leopold Kaufmann heeft hier opnieuw zijnen diepen kunstzin, zijnen uitmuntenden smaak, niet minder dan zijn edelmoedig hart, zijn onafhankelijken zin en zijne grondige kennis aan den dag gelegd.