Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 4
(1891)– [tijdschrift] Dietsche Warande–
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd
[pagina 189]
| |
Nederlandsche en andere oudheden.
| |
[pagina 190]
| |
Van waer compt anders dat den Mensche ghesneeft,
Hier ten werelt in alle boosheydt leeft,
Cranck, onghevallich, gheneycht tot sonden,
Ga naar margenoot+ Dan deur dyen dat Adam ghesondicht heeft?
Ende oversulcx is dees onwetentheyt ghebonden
In den Mensch, soo dat hy tot gheenen stonden
Hem selven en can kennen, hoe schoon oft hoe fris,
Nochtans en wordter niemant ter werelt bevonden
Oft hy en laet hem voorstaen dat hy wat is,
Daer nochtans Paulus leert ende seydt gewis,
Ga naar margenoot+ Ist saecke dat hem iemant laet duncken fyn
Dat hy wat is, die slaet voorwaer veer mis
En bedriecht hem selven, o Broeders myn!
Want alsmen niet alleen het uutwendich schyn,
Maer oock de saecke van binnen insiedt,
Dan bevindt men al eenen schyn sonder syn.
Hierom en kent den Mensch hem selven niedt.
Ist dan niet een verwaende sodtheyt weert beclaecht,
Dat menich mensch hem selven soo behaecht,
Dat hy hem niet alleen en laet duncken dat hy
In syn selven wat is? Maer onversaecht
Heeft hy noch de quellinghe van sinnen daer by
Van meer te willen weten dan ander vry.
En oversulcx hem verheffende meer en meer,
Een ander verdruckende deur dees fantasy,
Ga naar margenoot+ Ghelyck Nabuchodonosor, den grooten heer,
Die van verwaentheyt niet en wiste hoe seer
Oft hoe hooghe hy hem verheffen wou.
Ga naar margenoot+ Oock Aman die altyt was hakende naer eer,
Maer wist luttel waer toe dat hy comen sou.
Ga naar margenoot+ Sgelycx gebeurden Ihesabel die boose vrou.
Dit en veel meer anders is al gheschiedt
Door oorsaecke als voor, dies ick hier op bou.
Hierom en kent den Mensch hem selven niedt.
Prinche.
Hoe waerdt moghelyck dat den Mensche alleyn
Syn selven sou kennen in swerelts pleyn,
Die soo bedorven is in syne natuer
Dat hy tquaet voor tghoet kiest, d'onsuyver voor t'reyn,
Ga naar margenoot+ De duysternisse voor dlicht, voor tsoete het suer,
En die van al des heeren wercken puer
Dminste door sy selven niet begrypen en can?
Laet hem eens gaen ondersoecken teeniger uer
| |
[pagina 191]
| |
Hoe dat d'leven in hem compt, en hoe en waer van
Dminste lidt van syn lichaem is gheschapen, dan
Moet hy immers kennen dat niemandt alhier
Dan rechte kennissen heeft van vrou oft man,
Ga naar margenoot+ Dan diet al heeft gheschapen deur syn bestier,
Want dan Mensch in hem selven is een arm dier
Ga naar margenoot+ Verdwynende als eenen roock die snellyck vliedt
Daer hem de windt dryft het sy in wat manier.
Hierom kent den Mensch hem selven niedt.
Allengskens aan kwam er wederom leven in de Antwerpsche Rederijkkamers. In het jaar 1613, zien wij den Olyftack eenen uitroep doen, bekend gemaakt door het volgende
Acrosticon.
Ga naar margenoot+ Langh had Rethorica ghelegen over doodt
Als Mars regneerde, haer doende menich aenstoodt,
Verslenssende haer bloemkens, had sy aen eenen candt
Reuck en geur verloren; maer Godt minoodt
Een Vrede was gunnende ons bedruckt nederlandt.
Yn Antwerpen d'Olyftacxken van oout geplandt,
Spruytten weder uut VAN veers met een Chaert lofbaer,
Pertinentelyck vragende om te hebben tverstandt
Aen alle minervisten die voor ofte naer
Prys sochten te halen: WAT CONSTE, dat daer
ES DALDERSEKERSTE EN SORCHLYCSTE. Niet te min.
Noch een Refereyn int reyn boerde eenpaer;
Bovendien noch een liedeken waer af den sin
Raken moest HOE GODT VERCOREN HAD SYN VRINDIN.
Op al welcke feest ick stelden met reden ‘fyn,
En wan den hoochsten prys, daer voor ick dry pont tin
Creech, en voert niet meer, moest daer med'te vreden ‘syn.
Als antwoord op de eerste vraag, had Laureys ‘in vier seventhienen’ met dit slotvers geantwoord: ‘Gheleertheyt int lesen der heyligher Schriftuer.’
Hij was immers zelf daarin niet weinig behendig, zoo ook als in het kennen der werken der hh. Vaders, hetgeen ons doet vermoeden dat hij zich eenigen tijd, | |
[pagina 192]
| |
in bereiding tot het priester- of kloosterleven, op de godgeleerdheid had toegelegd. De ‘vier sesthienen’ en de ‘5 clausen’ van 't liedeken werden niet gekroond.
Refereyn.
Gheen saecke ter werelt en hoortmen maer t'achten
Oft neerstigher, sorchvuldigher te betrachten
Dan daer onse salicheyt in is gheleghen.
Maer dat te beclaghen is, al ons ghedachten
Syn meest tot tghene dat eertsch is gheneghen.
Ga naar margenoot+ Wy roepen al om tvleesch, d'manna is ons teghen.
Ga naar margenoot+ Wy en hebben gheenen smaeck in hemelsche dinghen.
Naer ons vernuft, so de hoveerdighe pleghen,
Souden wy alle menschen wel willen dwinghen.
Wy willen al meesters syn en sonderlinghen
In d'lesen van schrittuer, al syn wy qualyck knecht.
Ghy sult my segghen en daer tegen bringhen:
Tis de sekerste conste ter salicheyt recht.
Ick antwoorde: tis waer, maer syt ghy noch soo slecht
Dat ghy niet en bemerckt tot de laste uer
Dat oock d'aldersorchlycxt is, dit eens wederlecht,
Ga naar margenoot+ Gheleerthcyt int lesen der heyligher Schriftuer.
Wel is waer, en ick bent oock bewyselyck,
Dees conste is boven alle consten pryselyck,
De salichste, de volmaekste, ik segh noch meer:
Geen conste ter werelt en is ons soo spyselyck
Oft soo profytlyck naer der sielen teer.
Deur dees const ontfanghen wy d'oprechte leer
Hoe wy moeten leven en sy wordt gheplandt
Van den heylighen Geest, want aldus spreect den heer:
Ga naar margenoot+ Ick sal myn wet gheven in haerlieder verstandt
Ga naar margenoot+ En in haerlieder hert sal ick die schryven, wandt
Sy moeten die kenlyck maken mans en vrouwen.
Maer wie ontfanght alsoo dees const van Godts handt,
Deuchtsame, ootmoedighe, die niet en souwen
Willen iet nieus versieren, maer altyt houwen
Met d'eenicheyt, d'outheyt van ons geloove puer,
Anders ist dat den mensch meest bringt int benouwen,
Gheleertheyt int lesen der heyligher Schriftuer.
Dat dees const tsorchlycxst is blyct claer als den dach
Aen al d'exempelen die men bemercken mach.
| |
[pagina 193]
| |
Oock veel gheschrei te syn in onsen droeven tydt;
Och hoe veel sullen cryghen dien herden slach:
Ga naar margenoot+ Gaet int eeuwich vier en syt vermalendydt,
Alleen deur dees const, die anders bevrydt
Souden syn en hadden sy noot dees conste ghehadt.
Dit waerschout ons d'Apostel. Dus hem elck toch mydt
Hoe dat in de brieven van d'uytvercoren vadt
Ga naar margenoot+ Syn veel dinghen swaer om te begrypen, soo dadt
Menich sai beclaghen dat hy oot dees const beghan.
Maer het schyndt, veel menschen weten nu al badt
En seggen: ick lees de schrift, daer houd ick my an;
Ga naar margenoot+ Hier eenen suffenden, daer een die qualyck can
Een A voor eene be; tis al, leest suster, leest bruer.
Dus geen sekerder oft sorchlycker conste dan
Gheleertheyt int lesen der heyliger Schriftuer.
Prinche.
Nerghens uut, Prinche en worden inder waerheydt
Soo veel dolinghen oft ketteryen verbreydt
Als dat den ongheleerden maeckt soo cleynen werck
Van dees const thanteren sonder d'authoriteydt
Oft schriften aen te sien van de heylighe kerck.
Ga naar margenoot+ Den gheleerden Nestorius die daer was soo sterck
In dees const hervaren en oock daer by
Apollinarius, vry gheen ongeleerdt clerck,
Orighenes niet veel geleerder als hy,
Ontallyck meer ander vande selve party
Syn al gheraeckt in groote dolinghe verblindt,
Midts te seer staende op haer eyghen fantasy,
Ga naar margenoot+ Const en wysheydt; wandt hoe een man beghint
Meer in schriftuer te verstaen, hoe hy daer in vindt
Daeghelycx meer swaricheyt, en sy valt hem suer.
Wel d'ootmoed ghe, die hem weynich onderwindt,
Gheleertheyt int lesen der heylighe Schriftuer.
Hovt Recht Devr.
Het jaar 1614 schijnt niet gunstig te zijn geweest voor de vlaamsche dichtkunst, want niet één stuk van dit jaar wordt in het handschrift vermeld. Zelfs een jaar verliep sedert den wedstrijd van den Olyftack voor dat de Violieren begonnen te ontluiken. Dit geschiedde eindelijk den 16n Juni 1615, zoo men het lezen kan in deze | |
[pagina 194]
| |
Balade.
Uut tViolierken dat weynich had gheroken
Gheduerende dees oorloch, maer lach meest gedoken,
Is deur Troost v in Godt een chaert ontspronghen
Daer geen prysen in hebben ghebroken,
Want ierst warender twaelf die daer honghen
Tot een dicht sonder letter, soo onbedwongen,
Voor tbest werck, best schilderkonst en tbest verchieren net;
Dry voor tbeste liedeken, oock dry voor die tbest songen;
Vier voor tbeste Refereyn. Noch warender gheset
Dry voor den besten reghel. Ten lesten, hier op let,
Soo wasser noch twee voor tbeste prononcheren.
Maer al was dit al in de chaerte begrepen ‘met
Een constmen volstaen en den Prinche contenteren,
Dus sond ick, mits niet en const compareren,
Alleen een Refereyn, waer van my wert toegewesen
Den tweeden prys, in d'iaer vyfthien, wilt noteren,
Sesthien Iuny werden de wercken ghelesen.
Laureys Van Papenbroeck teekent aan dat ‘elck naer synen sin’ het Refereyn mocht opstellen en dat hij voor zijn loon ‘een mes met een forckel vergult’ ontving. Wie de insteller van dien prijskamp was, wiens leus Troost v in Godt luidde, blijkt ons genoegzaam uit de dichtstukken der Schadt-Kiste, waarvan wij zullen spreken. Het was de ‘Prinche vande Reden-rycke Gulde de Peoen’, van Mechelen: I. Thieullier. Was men toen in tijd van vrede, de gemoederen waren niet bedaard vermits de ‘kettersgezindheid’ die heimelijk nog te Antwerpen in menig hart schuilde. Daarom de haat en de liefde werden dan door Laureys tegenovergesteld en geoordeeld. Zie hier de laatste stroof van zijn bekroond dichtstuk:
Prinche.
Een haetnydich Mensch daer den vyant in stordt
Een inwendighen haet, ylacen, die wordt
Van syn selven gequelt, ende hy en vindt
Nergens geen ruste, tis al te lanck of te cordt
Wat datmen hem doet, soo is hij verblindt;
| |
[pagina 195]
| |
Ga naar margenoot+ Tis een verrottingh die syn gebeente verslindt.
Ter contrarie, eenen Mensch die een ander natuer heeft
En synen even naesten als sy selven bemindt,
Is altyt wel en hem lust dat hy leeft.
Ist dat hem iemant voor deucht iet quaet tot loon geeft,
Hy nemet al int goede, deur de liefde sterck.
Hierom, christen broeders, wat tyt u voorts aencleeft,
Ga naar margenoot+ Schout haet, soeckt liefde voor alle werck.
Haet is van svyants dienaers het rechte merck.
De liefde, het teecken, soo ghy hier leeren meucht,
Van die kinderen Godts in syn heylighe kerck.
Haet ‘soect raet’ tot quaet ‘Liefde trect’ en wect tot deucht.
Een enkel klein rijmfeest had plaats in 1616, den 24n Meert: Op vierentwintich meert, sesthien hondert sesthien,
Een liefhebber op de camer van den Olyftack
Een chaerten uutghaf, en wilde daerop sien
Vier seventhienen op d'woort dat Christus sprack
Indt leste Avontmael tot syn Apostels vast:
Neempt en eet dats myn lichaem, met claren bewys.
Merckt oft dnaervolgende daer op niet en past
Dwelck naer hun iugement oock had den hoochsten prys.
De prijs dien Laureys dan behaalde met zijn ‘Refereyn’, bestond in ‘een pont ten’. De dichter nam de gelegenheid waar om tegen diegenen op te komen welke Christus waarachtig tegenwoordig in het H. Sacrament, loochenden: Nu seght ghy met uwen blasphemighen mondt:
Christus en heeft ons maer een figuere ghegheven.
Och hoe wordt ghy van uwen meester ghedreven!
Heeft Christus niet claer ghenoech tot d'Apostels geseyt,
Nemende tbroodt d'welck geensints broodt en is bleven:
Dats myn lichaem ‘voor elck bequaem’ ter salicheyt?
Het is kort nadien dat de vader van onzen dichter moet gestorven zijn, vermits dit zelfde jaar nog, dat is te zeggen in 1616, het bewijs zijner dood ons uit de archieven voorkomt. Een verkoop werd dan gedaan door eene zekere ‘Barbe Blocx en consoorten aen Laureyse van Papenbroeck, Laureyssone wyle, van | |
[pagina 196]
| |
2 erfrenten op een huys, op tZand en op een huys groote markt’. 't Is ook het eerste teeken dat wij aantreffen van de vooruitkomst der tijdelijke zaken des timmermanszoons, welken wij in het volgende jaar 1617 niet één zijner stukken zien afschrijven. Zonder twijfel de rouw belette hem te dichten. Niettegenstaande den vrede en de kleine bijzondere dichtfeesten waren, tot in 1618, de Rederijkkamers van Antwerpen nog altijd gesloten gebleven. Dit bewijzen ons de requesten aan het Magistraat dit jaar aangeboden door den Olyftack en de Violieren. Was het toegelaten geweest aan elk in zijne kamer zich met dichtkunst te vermaken, het openbaar vertoog van het spel van Sinnen, op Sint-Lucasdag, was nog niet wederom toegestaan. Aan dien wensch werd eindelijk den 14n Januari 1619 voldaanGa naar voetnoot(1). Intusschen had een gemeen Princelijk feest plaats in 1618. Het volgende dicht getuigt ervan:
Balade.
Van dierste generael Princhelycke feest
Die den Olyftack hiel wat dit het inhout meest:
Stelt een sonder letter dicht, die alsulcx bemindt,
In vier seventbienen ontdeckt ons metten gheest
Wat daet ter werelt heeft den meesten lof verdindt,
Gheen Godlycke daet, dus versint eer ghy beghindt.
Wat lust ter werelt ons de meeste nutheyt baerdt,
Solveert met een Sonet. Elck soo hy was ghesindt
Const met een van dryen te vollen voldoen de chaerdt.
Hierom heb ick de cost van het blasoen ghespaerdt,
Maer stelden een Refereyn met een Sonet propys.
Dan in geen van de beyen en heb ick, tsy u verclaerdt,
S'princhen sin gesolveert. Hier door creech myn devys
Van den besten regel alleen den hoochsten prys.
Het ‘Jaerdicht’ dat hier op volgt doet ons kennen waarin de prijs bestond, dien hij kreeg ‘van den besten regel’: | |
[pagina 197]
| |
Ga naar margenoot+ WeLCken prYs Was CerteYn een WYnpInt Van drY pont ten
DIebroCht MY den Cnaep VrY thUYs dIes ICk teVreden benGa naar voetnoot(1).
Laureys had slechts met één Refereyn naar prijs gedongen, en tot oplossing van de vraag het volgende opgegeven: ‘Midts al vergaet’ meest lof toestaet ‘de daet’ van tschrijven.’
Daarenboven had hij ook voor het liedeken den tweeden prijs: ‘1 ½ pont ten’. De kamer de Peoen, van Mechelen, deed in 1620 eenen oproep tot een Blasoenfeest in dezer voege: ‘Caerte uut Mechelen, Anno 1620.
Mercuri Godt u spoeit, treckt u wiecken snel,
Vlieght totten twee-tack bergh, en haelt daer een bevel,
Aen Phoebus uwen broer, en Pallas wijs van sinnen,
Oock der ghedencken zaet, de negen Sangh-godinnen,
Dat sy u seynden tot de gheesten altemael,
Die roeren Redenrijck in Neder-duytsche tael:
Om sonder Letters dicht, vier reghels net te stellen,
Elck sijnen sin te wil, sonder schandael te mellen,
Van Oli-verw gemaelt, omringelt met chiraet:
Want t'sal hanghen ten thoon, soo langh ons Camer staet.
Sonder herseggingh noch, stelt vier mael seventhien,
Roert gheen Heylighe Schrift, maer laet ons daer in sien:
Der Philosophen leer hun schriften en belijden,
Die men waerachtichst hout van d'alder-oudtste tijden:
Daer by een nieuwe Liedt, vol van Poetery,
Dat van vijf veirskens met bekende wijse zy:
Dees wercken brengt oft sent, daer wy seer naer verlanghen,
Een, twee, oft alle dry, men sal's in danck ontfanghen,
Den derden dagh in Mey, ten thienen vor den noen,
Op Sint Ians Camer compt, gheheeten de Pëoen.
Selden Rvst.’
| |
[pagina 198]
| |
Cornelis De Vos, die toen Deken van de Violieren was, met eenige van zijne gezellen, trok derwaarts op, gelijk de Olyftack en de Goudbloem van Antwerpen, en andere Rederijkkamers van Brussel, 's Hertogenbosch, Lier, Vilvoorden, Diest, enz., zoo dat 24 dichtersgenootschappen er deel in namen. Laureys van Papenbroeck bleef ook ditmaal niet achteruit. Ziehier hoe hij van dit ‘Refereynfeest’ van Mechelen spreekt:
Balade.
Al in het leste iaer van twelfiarich bestant
Waer deur Rethorica was weder heel ontbonden,
Dmechels Pioenken van vrees voor Mars den tirant,
Heeft allen theel lant deur eene Chaerte uutgesonden
Waer in veel prysen schoon voor elck te winnen stonden,
Want sy eyschten een Blasoen constich van schildery
Ende een Refereyn waer in moest syn bevonden
Der Philosophen leer, mitsgaders noch daer by
Van vyff clausen een liedt, vol van Poétery.
Maer mits dat men met een van dryen mocht ghestaen,
Heb ick alleen gestelt een Refereyn en vry
Ghesonden met een vrint die derwaerts woude gaen,
Waer van ick heb met vreucht voor tweeden prys ontfaen
Twee tenne schotels schoon, elck vier pont int gewicht.
Den thienden dach van mey was de feest onbelaen,
En in november, siet, creech ick, seer wel gesticht,
Myn prysen thuys, dwelck heeft den arbeyt heel verlicht.
Het gekroond dichtstuk van Laureys van Papenbroeck staat gedrukt bl. 31-32 der Schadt-kiste der philosophen ende poeten, te Mechelen bij Hendrik Iaye in 1621 uitgegeven. Men vindt daar al de Blasoenen, de Refereynen en de Liedekens der 24 kamers en ook van eenige bijzondere liefhebbers die naar prijs kampten. Meer dan honderd Refereinen werden daar beoordeeld en Laureys, die den tweeden prijs won, had reden om fier en vergenoegd te zijn over dien uitslag. Boven hem nogtans had een dichter van den Olyftack die teekent Dint uwen al, uitgeschenen. Na dezen leest | |
[pagina 199]
| |
men: ‘Den tweeden: Hout recht duer (sic), Violier van Antwerpen’. Een dichter van de kamer Vruechden Blom van Berg-op-Zoom, verkreeg den derden. Op de drie en dertich prijzen die tot 't gewicht van 253 pond tin opliepen, verkreeg de Violieren, 65 pond: den 1en voor 't best gedicht Blasoen, den 2en voor 't Referein (8 pond), den 1en voor t'best zingen (3 pond) en ook den 1en voor het schilderen van t'blasoen (24 pond). De Olyftack won 61 pond, en telde 8 prijzen; aan de Goudblom werden enkel 3 prijzen toegekend. Zoo dat de kamer der Violieren toch de kroon spande... Het volgende jaar stierf de Aartshertog Albrecht. Het twaalfjarig verdrag was te niet en het oorlogsvuur begon wederom te blaken tot in 1648, als door het tractaat van Munster, de Vereenigde-Provinciën voor eenen vrijen staat erkend werden. Sedert dien tijd vierden de Rederijkers hunne bijzondere feesten elk op zijne kamer. Dit moet nogtans zelden plaatsgegrepen hebben, want Laureys dichtte alleen uit tijdverdrijf in 1624. De prince, dekens en oudermans van den Olyftack, bestatigden in een request aan het Magistraat dat, voor zekere reden, ‘er vele eenen grouwel van Rhetorica’ kregen en de kamer verlieten, zonder hunne doodschuld te betalen. Na den grooten wedstrijd van Mechelen, waar men, zoo het van Steensel zong ... schier van Nederlandt al die Poeten coene
had vergaderd gezien en toegejuigd, kwamen er nog twee flauwe wedergalmen van de dichtkunst aan de ooren van Laureys en zijne medebroeders van de Violieren. Zoo spreekt er onze dichter van: Neghen Augusti, in d'iaer twintich daer neven,
Ick de twee voorgaende wercke beseven
| |
[pagina 200]
| |
Tshertogenbosch op de Laurier camer sondt.
Van d'liedeken wert my den tweeden prys gegeven
En den regel van tReferyn hun soo wel aen stondt
Dat my den prys vanden besten Reghel wert geiont.
Het referein eindigde viermaal met dezen goeden raad, gegeven aan mannen die in het geloofsgevaar verkeerden: ‘Hout eendracht en vrede met de heylighe kerck.’
Het liedeken waarmee hij ‘1 ½ pont ten’ won, laten wij hier volgen omdat hij hier beter dan in veel andere gelukt is. (Slot volgt.)  |
|