Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 4

[p. t.o. 81]

W.F.G. NICOLAÏ

[p. 81]

Toonkunst.
Willem Frederik Gerard Nicolai,
door C. van der Linden. (Met portret).

DE kunstenaar, wien de volgende regelen zijn gewijd, is zoowel in het buitenland als in de twee koningrijken der Nederlanden, als toondichter, klavierspeler, organist, leeraar en criticus wel befaamd.

Hij werd geboren te Leiden, den 20ⁿ November 1829. Reeds jong verloor hij zijne ouders, doch liefderijke hulp omzweefde den jongen muzenzoon, welke reeds spoedig zijn bijzonder talent verried.

Aan de stedelijke muziekschool verwierf hij zich in korten tijd een aantal belooningen. Daaruit volgde dat hij op 20jarigen leeftijd tot zijne verdere muzikale vorming in 't conservatorium te Leipzig werd opgenomen. Na met schitterenden uitslag aldaar drie jaren te hebben gewerkt, zette hij zijne studiën te Dresden voort, om bij den beroemden organist Johann Schneider zijn orgelspel te volmaken.

In 1852 keerde hij naar 't vaderland terug Thorbecke stelde hem alras tot leeraar in 't orgelspel en

[p. 82]

het contrapunt bij de koninklijke muziekschool te 's Gravenhage aan. Ook werkte hij vervolgens als organist in de fransche kerk en later bij de luthersche gemeente.

In het jaar 1865 werd hij Lubecks opvolger als bestuurder der koninklijke muziekschool, welke aan Nicolaï hare groote ontwikkeling te danken heeft.

Behalve de vruchten die zijn onderwijs droeg, riep hij een geheel orkest, uit leerlingen der muziekschool samengesteld, in het leven, hetwelk met goed gevolg oude en nieuwe muziekwerken ten gehoore brengt. Het gevolg van zijnen edelmoedigen ijver was de verheffing van 't Haagsche conservatorium tot eene school die met de beste buitenlandsche inrichtingen wedijveren kan, en door 300 leerlingen wordt bezocht. Verder werkte hij te gelijk als directeur van de concerten der Maatschappij tot bevordering der toonkunst, niet alleen in 's Gravenhage, maar later ook, als opvolger van Verhulst, te Rotterdam.

Daarna wijdde hij zich uitsluitelijk aan de leiding der concerten van de toonkunstenaars-vereeniging De Toekomst, in 's Gravenhage.

Ondertusschen was hij niet minder werkzaam als toonzetter. Tot zijne oudste grootere werken behoort eene symphonie in C en drie ouverturen voor groot orkest. Hij kent geene slaafsche navolging, beheerscht de nieuwere instrumentatie; zijne muzikale gedachten treffen door hare natuurlijke innigheid en vloeiende klaarheid.

Een groot getal liederen (meest bij Breitkopf und Härtel uitgegeven) - Spielmannslied, Ich musz hinaus, ich musz zu dir, Die stille Wasserrose, O sieh mich nicht so lächelnd an, Vo͘glein, wohin so schnell, leveren het bewijs niet alleen van studie maar van wezenlijk diep gevoel en reinheid van zin.

[p. 83]

Tot de schoonste liederen behoort wel de muziek op Hoffmann von Fallerslebens Loverkens. Voor klavier en violoncel schreef de kunstenaar nog een aantal smaakvolle stukken.

In latere jaren dichtte Nicolaï muziek op Het Lied van de Klok, op gedichten van Nic. Beets, S.J. van den Bergh, enz. b.v. Hansken van Gelder, voor mannenstemmen met orkest, hetwelk ook (door C.v.d. Linden voor het tooneel ingericht) als lyrisch drama is uitgevoerd.

Voor een feest ter eere van Vondel, te Amsterdam gevierd, schreef hij eenen Hymne met orkest, op woorden van D^r H.J. Schaepman, voor het Thorbeckefeest, eene cantate op een gedicht van H.J. Schimmel, enz. enz.

De belgische dichter De Geyter leverde den tekst tot de voortdurend met grooten bijval uitgevoerde cantate, ter eere van Jenny Goldschmidt-Lind geschreven: De Zweedsche Nachtegaal. Nicolaï's hoofdwerk is zijn oratorium Bonifacius, op tekst van Mevr. Lina Schneider gecomponeerd. Dit werk munt uit door het gezag wat de toonkunstenaar uitoefent over de speeltuigen, zoowel als over de interpretatie van het gedicht. Het glanst verder niet alleen door oorspronkelijkheid van melodieën, maar toont tevens een diep en klaar gevoel voor de muzikaal-dramatische ontwikkeling, die door den tekst wordt vereischt. De strijd tusschen de Christenen en de Heidenen is op meesterlijke wijze geschilderd. Het karakter der twee groepen van strijdenden is goed uiteengehouden, in fugatieve tegenstelling geschreven.

Zoo wisselen zich ook in het geheele werk liefelijkheid en ruwheid, zachtheid en kracht van uitdrukking af tot een harmonisch geheel.

Het oratorium werd in Nederland een groot aantal malen, in Keulen en Maagdeburg bij de vergadering der Algemeene Duitsche muziekvereeniging uitgevoerd.

[p. 84]

Als orkestdirekteur heeft Nicolaï niet alleen de van ouds beroemde meesters in 't licht gesteld, maar niet minder die der nieuwe richting, Wagner, Liszt, Berlioz, van de Vlaamsche toondichters, Benoit, Waelput, Huberti, enz, met schitterend gevolg ten gehoore gebracht.

Als schrijver heeft de kunstenaar zich doen kennen, 1^o in Caecilia, het muzikaal tijdschrift, voormaals onder de leiding van D^r Kist, doch thans sedert vele jaren onder Nicolaï's hoofdredactie. Daarin bewijst hij de deugdelijkheïd niet alleen van zijnen critischen blik, maar niet minder die van zijn karakter als mensch, als onbevooroordeelden, onafhankelijken, stiengen, maar toch zachtaardigen meester.

Nicolaï schreef ook een verdienstelijk werk over de theorie der toonkunst. Hier schittert hij door zijnen practischen geest als leeraar.

In 't jaar 1875 grondde hij met de heeren Heinze Hol, Meyroos en Stumpff de Nederlandsche Toonkunstenaarsvereeniging, met het doel om miskende of verduisterde jonge talenten op te beuren en aan 't licht te brengen; het is hem gelukt deze maatschappij tot groote hoogte te verheffen.

Van zijne invloedrijke plaats, zijne belangrijke theoretische kunde, zijnen practischen zin, zijn dirigeeren componeertalent, zijn onvermoeiden ijver voor de hoogste kunst kunnen de Nederlanden nog veel schoons en goeds verwachten.

Nog pas een paar jaren geleden schreef hij eene cantate ter inwijding van het standbeeld van Hugo de Groot, te Delft, en door 1000 kinderstemmen, met begeleiding van koperen speeltuigen uitgevoerd.

Zijn jubilee als 25jarig bestuurder der koninklijke muziekschool werd dan ook met den grootsten glans en oprechte deelneming van duizenden vrienden en vereerders gevierd.

[p. 85]

Nicolaï werd onlangs door de Fransche regeering tot Officier d'Academie benoemd. Moge daarbij de kroonorde, die zijn borst versierd, tegelijk een zinnebeeld zijn van de lauwerkrans dien hem ten allen tijde diegenen zullen vlechten, wien ware kunst en een oprecht gemoed dierbaar zijn.