|
| |
| |
| |
Adriaen van der Brugghe,
oude Vlaamsche dichter.
door Jan Broeckaert.
BIJ het snuffelen in eene verzameling oude drukwerken en papieren, ten huize van den heer Beeckman, vrederechter te Hamme, ontdekten wij dezer dagen, onder meer andere bibliographische zeldzaamheden, een boekje van 33 bl. in-4o, gedrukt te Brugge in het begin der verledene eeuw, en voor titel voerende: Verhandelinghe van de waegh-spelen met kaert en teerlinghen, waer in stichtighlyck betracht wordt om den te grooten drift en aenkleventheydt tot de selve spelen te betoomen: in Rijm ghestelt door Adriaen van der Brugghe.
Wij herinnerden ons niet van dien schrijver ooit iets gelezen, zelfs zijnen naam vermeld gevonden te hebben. Noch de Biographie des hommes remarquables de la Flandre Occidentale, noch Piron, in zijne Levensbeschrijving der vermaarde mannen en vrouwen van België, noch de uitgevers van het Biographisch Woordenboek der Noord- en Zuid-Nederlandsche letterkunde maken het minste gewag van eenen Adriaen van der Brugghe, die in de stad van Breidel en de Coninc, ruim anderhalve eeuw geleden, de pen
| |
| |
zou hebben gevoerd. Wij hadden dus de voldoening met eenen sedert lang vergeten Vlaamschen dichter kennis te maken; doch wat hij verder nog schreef en welken stand hij in de maatschappij bekleedde, moeten wij voor het oogenblik onbeantwoord laten.
Uitwijzens zijne eigene getuigenis was hij de schoonbroeder van den ‘kunstminnenden’ Joris de Zuttere, vaandelmaker en borduurder in genoemde stad, wien hij zijn werkje in dezer voege opdroeg: ‘Ick vervoordere my, dit Kaert- en Teerlingh-Spel Ul. aen te bieden; al-hoewel ick verzekert ben, dat Ul. in die onnutte en tydt ver-spillende oeffeninghen zoo onervaeren zijt, als ick ben in de handelinghe van Ul. konstigh werck van kerck-ghewaeden, vaendel-maecken en bordueren: het welck niet min eerlick, als voordeeligh is voor de stadt en ghemeenebest, die andersints met dobbele kosten haer gherief moet haelen of ontbieden van andere steden; daer die teghenwoordigh zelve naer onse stadt Brugghe komen, om gherieft en ghedient te wezen; zoo dat Aristoteles Lib. 2 Polit. wel bemerckt, dat ieder stadt constwerckers noodigh heeft, en dezelve te begunstigen zijn. Ul. zult waerschijnelijck verwondert wezen, dat ick mijn werckje geen machtiger en aensienelijcker persoon aen en bevele, als aen een borgher; ick wil wel openhertigh belyden, dat ick daer toe eenighe ghedachten ghehadt hebbe; maer bemerckt hebbende, dat den eersten op-draegher van schrijf-wercken eenen bedelaer was, zoo scheen het my, zoo doende, zynen volgher te moeten wesen: oversulckx heb ick liever my aen een kleen vuur te warmen, als aen een groot te verbranden; te meer, alsoo ick vervremt van laffe vleyerye (daer het veele tot voordeel op aenlegghen) ick oock bewust ben, het zeggen van Ovidius Eleg. 3, dat niemant gheacht of
| |
| |
bemint wordt, als die de voorhooft-haerlocken van de Luckvrouw ghevat heeft; ende alzoo ick door ondervindinghe gheleert heb, hetgonne Salvianus in Prefat. bewaerheydt, dat de woorden en schriften maer ghewaerdeert worden naer de groot of kleen achtinghe van den maecker; zoo waere het wel te duchten, dat mijn verhandelinghe te haest zoude dienen voor peperhuysjës of boterzwachtels, ten zy het zelve beschut ende bewaert wierde door de macht en gunst van eenen oprechten en ghetrouwen vriendt, die in dese gulde eeuw zoo zeldzaem te vinden is als een witte raef...’
Onze Van der Brugghe, zoo men uit de voorgaande regelen ziet, was dus bekend met de dichters en andere schrijvers der oudheid, welke hij dan ook in den loop van zijn werk ten overvloede aanhaalt. Dat hij bij zijne tijdgenooten hoog in achting stond, ja voor eenen ‘gheleerden ende volgheestighen, zoetvloeyenden’ poëet doorging, bewijzen het drietal lofdichten, welke, naar het toenmalig gebruik, zijne verhandeling voorafgaan.
De volgende verzen:
‘Ghy die aen het Ghemeen voor desen hebt gegeven
Soe menigh eel ghedicht, 't sy tot den roem geschreven
Van eenigh oorloogs heldt, of wel een hekelvers:
Wat brengt gij, Van der Brugghe, al weder op de pers?’
doen zien dat hij met het hier besprokene hekeldicht aan zijn proefstuk niet was.
Het ligt in ons bestek niet eene breedvoerige ontleding te geven van het gewrocht des Brugschen dichters. Hij betoont er vooreerst in wanneer de waagspelen in de wereld werden gebracht, en beroept zich desaangaande, in den rand, op Herodotus, den oudsten Griekschen geschiedschrijver, op Cornelius Nepos, Quintus Curtius, St. Augustinus en meer andere
| |
| |
eerbiedwaarde getuigenissen, om tot de slotsom te komen dat de dobbelsteenen
‘voor drye mael duysent jaeren
Het tijdt-verlies van Jood, Romeyn en Grieken waeren’.
De opkomst van het kaartspel, zegt hij, is van veel latere dagteekening, en inderdaad, het schijnt hier eerst in 't gebruik te zijn gekomen omtrent het midden der XIVe eeuw, nadat het in Italië reeds eene halve eeuw te voren bekend was.
Vervolgens treedt de dichter in eenige beschouwingen over de eigenschappen van het spel, inzonderheid dat met de dobbelsteenen, waarna hij, door menigvuldige voorbeelden gestaafd, de nadeelige gevolgen van het spel - die ‘queeckerye van zonden en ghebreken’ - afschetst. Daar is, zegt hij,
‘Daer is op 't Spel geen gront van vast geluck te bouwen,
't Is Salmacis, een beeck, die vroome doet verflouwen.
Het is Avernus poel, die zuyv're locht bederft,
Waerdoor het beste deel des Menschs, den Geest versterft;
Het is Oreas, nimph, door Ceres uyt-ghesonden,
Die voor Eristichton, den hongher heeft ghevonden;
't Is het Trophoonsche nol, waer in den Nicker woont,
Die, zoo men zeght, wel eer veel wonders heeft ghetoont,
't Zij dat een speelder by hem quam, of Venus jancker;
Maer keerden maegher uyt, gelyck een Spaenschen ancker.
't Is Ate, die den Mensch tot quaede dinghen port,
Of Apedia, die in 't breyn de domheydt stort;
't Is Misoponia, die noyt van wercken hoorde,
Of wierdt zoo zeer vermoeyt, dat zy in 't zweet versmoorde;
Het is een Afgodinn', wiens Priester Komon is,
Een Heydens Heyligdom, en Duyvels Waepen-Smis;
Of die van Seneca haer' eygenschap wilt weten,
Het is een dollen Hont, die dol maekt door syn beren.
Want, wie ghenegentheydt tot 't spel heeft dol ghemaeckt,
Syn' Reden wordt gheboeyt, en zwaerlyck los gheraeckt:
Hy moet, als Sisyphus, den steen geduerigh rollen,
En 't bodemlooze vat der Danaïden vollen,
| |
| |
Het spel is als het paerdt, waarop Seianus reedt,
't Welck hem van groot gheluck in groot' ellende smeet;
Het is de Meulen, daer den speelder rond moet draeven.
Die reden-blint, ghelyck een paert zigh wilt verslaeven,
Met dit verschil, dat 't paerdt syn Meester voordeel doet,
Daer eenen speelder quist syn en een anders goedt,
't Welck meest in d'handen valt van waerden en waerdinnen
Die met dit reed'loos volck hun meeste ryckdom winnen...’
De drift naar het dobbelspel was, gelijk men weet, eene der zwakheden onzer voorouders, die er niet zelden hunne have en goed, tot zelfs hunne vrijheid aan opofferden. Dewijl dit meerendeels aanleiding gaf tot twisten en krakeelen, waaruit niet zelden doodslagen volgden, waren de keuren onzer steden en dorpen dan ook uiterst streng tegenover degenen, die zich aan het tuischspel overgaven. Het werd, onder andere, bepaald verboden bij een plakkaat van Karel II, onder dagteekening van 6 Maart 1699, zonder dat men er evenwel toe geraken kon het kwaad uit te roeien. Onder dit opzicht verdient Adriaan van der Brugghe, door zijne stem te voegen bij die der regeering, den onverdeelden lof van alwie het met de verzedelijking des volks wel meent, en, hoewel geen meesterstuk hebbende voortgebracht, mag hij, onzes dunkens, naas zoovele anderen in de rei onzer oude Vlaamsche dichters worden opgenomen.
Ziehier hoe hij, ten slotte zijns werks, tegen de kaart en teerlingspelers uitvaart:
Terlingh-worpers, kaert-verstekers,
Handelaers van houdt en been,
Eyghen naem en faeme-brekers.
Oorzaek-ghevers van gheween,
Hongher-maeckers, dorst-verweckers,
Vleck der mannen, vrouwen-last;
On-ghespysde taefel-deckers,
Toe-bereydsels voor een bast,
Tydt-verquisters, konst-verdoovers,
| |
| |
Ledigh-werckers, niemants vriendt,
Nu berooft, dan zelve roovers,
Wichelaers die Theutus dient.
Ongherechtighe begeerders,
Vlammende naer and'rens goedt,
Schandelijke gelt-verteerders,
Zoeckers naer een bitter zoet.
Onbedachte gast-huys-vinders,
Heden rijck en morghen kael,
Altijdt corte-rijcke winders,
Duyvels broodt, in ronde tael.
Last der aerde, deughenieten,
Sott' aenbidders van 't gheval,
Missers, om naer deught te schieten,
Heden niet, en ghister al.
Toccadillers, ticketackers,
Marssers, speelders van Six Aes,
Muyse-bruyers, met uw mackers,
Enghels-rammers, en die baes
Van het wel-ghenaemt verkeeren,
Van Pas Dix, of Raeffel zijt,
Of die 't geeren zouden leeren,
Met verlies van geldt en tijdt.
Mengelaers van kaerte-blaedren,
Daeghers voor een boos gherecht,
Dweepers, die wel stil vergaed'ren
Zomtijdts scheyden met ghevecht.
Jan-turluders en picketters,
Loochenaers van rechte rom,
Belle-bruyters, troef-uitzetters,
Schanden voor het christendom,
Bancq-falitt', barlanghers, flonckers,
Minders van 't bassette spel,
A l'ombre speelders, heeren, jonckers,
Die malckander gaet aen 't vel,
En door spelen, queelen, steelen.
Keelen, 't volght, het rymt en voeght,
Kan dat quaet u niet verveelen,
Streckt mijn werck tot on-ghenoeght.
Speel, en laet het onghelesen,
't Is om mijn vermaeck gheschiedt,
't Zal mij onverschillig wesen,
Lees het, of en lees het niet.
Het boekje draagt de volgende goedkeuring: ‘Den inhoudt van dit Rijm verhandelt en verthoont
| |
| |
seer klaer het ghonne den H. Johannes Chrysostomus eertijds heeft gheseyt, dat den drift tot het tuysschen, blasphemien, ghebreck, gramschap, lasteringhen en ontallijcke ander en swaerder qualen veroorsaeckt. Daerom sal dit Rijm profijtelick ghedruckt worden. Actum, den 21 July 1716. J. Verslype. Archipbr. Brugensis Librorum Censor.’
|
|
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd