Dietsche Warande. Nieuwe reeks 2. Jaargang 1

[p. 415]

Beeldhouwkunst.
Standbeelden,
door P. Alb. Th.

HET zijn niet allen koks die lange messen dragen.

Dat is een kostelijk spreekwoord, op elk gebied van wetenschap en kunst bruikbaar.

Wanneer men nagaat aan welke beweegredenen de standbeelden der negentiende eeuw hun ontstaan te danken hebben, zal men vinden, dat bij lange na niet altijd de erkenning van hooge verdiensten en weldaden aan het menschdom bewezen, den doorslag tot die verheerlijking hebben gegeven; maar dat het getal vrienden en goede kennissen, welke een persoon zich in zijn leven heeft verworven, vaak de hoofdaanleiding was, om zijne beeltenis na zijnen dood op een voetstuk te plaatsen, en den volke ter bewondering te vertoonen.

Een standbeeld vertegenwoordigt ondertusschen de grootste eer welke men aan eenen mensch kan bewijzen; ten eerste, dewijl zulk eene voorstelling zich nooit aan de blikken onttrekt, tenzij wanneer de winter, het gehouwen steen met nijpende koude bedreigende, eenen houten mantel noodzakelijk maakt; ten tweede, omdat zulk gedenkteeken, als voorbeeld en waarschuwing opgericht, gedurig openlijk predikt: ‘Doe wat ik gedaan heb!’

[p. 416]

Men leest op zeker kruisbeeld aan den publieken weg in Zuid-Duitschland:

‘Das that ich für Dich!
Was thust du fur mich?’

hetgeen ongeveer zeggen wil:

Dat deed ik voor u!
Hoe loont gij mij du?

Daarin ligt een raad, en misschien een verwijt. Dát is eigenlijk de taal die elk standbeeld spreekt. Dat is, mijns inziens, de roeping van een standbeeld: 1^o verheerlijking van eenen grooten weldoener; 2^o een voorbeeld, een raad voor het volk.

Zoo is het mij dan ook, als riep elk standbeeld ons toe: ‘Veel deed ik voor u; volgt nu mijn voorbeeld!’. Daarom bevreemdt ons het ruiterbeeld eens wijzen konings, dat met den hoed in de hand het volk schijnt te groeten; al is die vorst ook een constitutioneel monarch geweest. ‘Goeden morgen’ zeggen, knikken en vriendelijk zijn, mogen recht loffelijke bewegingen wezen - een standbeeld heeft aan andere meer monumentale eischen te voldoen, die de eeuwen trotseeren.

Daarbij laat ik nog onbesproken dat men een standbeeld als fontein of pomp, of als zuil gebruikt, omdat de markt..... ‘anders zoo kaal is’...

En toch komen zulke bedenkingen bij sommige gemeenteraden op.

Bestaat er dan geen onderscheid tusschen een standbeeld en een paal waaraan men de koeien vastbindt?..... Doch dit nu daargelaten.

Welke gedachte door een standbeeld eigenlijk moet verzinnelijkt worden schijnt in onze dagen meer en meer verduisterd te geraken.

[p. 417]

Indien wij eene lijst zouden opmaken van de personen der geschiedenis (nemen wij alleen eens die der Nederlanden), welke aan het menschdom groote en vruchtdragende diensten hebben bewezen, en van dezulken aan wie men standbeelden opricht, of wenscht op te richten, dan zal de verhouding bewijzen dat, gelijk ik zeg, andere dijfveêren dan de genoemde, het oprichten van zulke gedenkteekenen machtig in de hand werken.

De vriendschap is een loffelijk gevoel, maar...

Doch wij maken dezen volzin niet af. Het is in elk geval geene gewone vriendschap die heeft doen besluiten tot het oprichten van een reuzenstandbeeld des H. Jozefs, te Luxemburg, en van De zege des lichts (Le triomphe de la lumière) te Dinant.

Van beide standbeelden wordt verzekerd dat zij op eenen hoogen berg zullen staan, gelijk het Rijksmonument te Rüdesheim, en een of meerdere uren ver zullen kunnen gezien worden.

Op zulke gedachten kwam men ook bij 't verval der gothische en kerkelijke kunst, aan 't einde der middeleeuwen, gelijk dit vroeger door ons is ontwikkeld.

Dit streven heeft medegewerkt tot de overwinning, van de heidensche kunst op de christelijke behaald. De oudheid bezat haren Colossus van Rhodus, doch deze bleef uitzondering.

Zelden gingen de Ouden in de maat hunner beelden twee menschen-hoogten te buiten.

Merkwaardig is ook het onderwerp van 't Dinantsche monument. Wiertz vervaardigde 't bij zijn leven, en gaf daaraan den naam.

Les XX steken daarbij aardig af, wanneer zij in hunne kunst La recherche de la lumière als hun streven willen uitdrukken. Hier wordt ons reeds Le triomphe de la lumière voorgesteld.

[p. 418]

Mijns inziens hadden de Vingtistes beter gedaan hun streven La recherche de l'idéal te laten noemen. De kunst bestaat toch daarin - de natuur in haar eigenlijk diepzinnig leven te bespieden; en wat is dat leven anders dan een geheim waarnaar gezocht moet worden, en waarvan de ware kunstenaar het gevoel (die Ahnung) heeft!

La recherche de la lumière is daarom la recherche de l'idéal; dat is een volkomen natuurlijke logische gang van gedachten.

De kunstenaar heeft echter niet noodig zich literair, logisch uit te drukken. Zoodra hem het woord lumiėre in plaats van idéal beter bevalt... wij hebben er vrede mede... als er maar gewerkt wordt, als men maar opstreeft tot dat licht. Of Wiertz' reuzenbeeld daartoe aanlokt, dat betwijfelen wij, en moeten het monument voorloopig nog als een voorwerp van curiositeit beschouwen.

Wij hopen en verwachten evenwel dat Joseph Lambeaux, die met de uitvoering belast is, recht gelukkig moge slagen.

Vrijheid, blijheid! De een heeft lust aan eenen grooten geest die den zegen over het menschdom heeft gebracht een gedenkteeken op te richten; de ander doet dit liever aan eene afgetrokken gedachte... Dat zij zoo!

Men hoede zich slechts voor dit eene: namelijk aan zittende, of staande, of ruiter-beelden geenen anderen eisch te stellen dan dat de aldus voorgestelde vele goede kennissen in zijn dorp, stad, of provincie hebbe; men stichte van den anderen kant geen monument voor hen, wier leven en werken bij 't volk gansch onbekend zijn. Kortom, dat een standbeeld niet doe denken aan eenen keukenknecht die wel een lang mes draagt, doch daarom de kok niet en is!

[p. 419]

Dit denkbeeld tot oprichten van beelden en andere monumenten aan goede vrienden, wijst ons op het huiselijk leven en geeft van zelf aanleiding tot het volgend artikeltje, over gezelligheid.

[p. 420]