Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 5

[p. 459]

Vondel's albumblaadje
voor Jacob Heiblocq.

De opgaven van Jakob's geboortetijd zijn vrij onbepaald. Volgens zijn portret door W. Vaillant, was hij van 1623. Ondanks de meening van den heer Unger in Oud-Holland, 2,26, heeft het Leidsche Album zijn' naam wèl, doch wat onjuist geschreven, zoodat hij, vluchtig in 't register opgeslagen, niet dadelijk te vinden is en derhalve daarin tevergeefs wordt gezocht. Polyander verstond Heibloc en vertaalde Heibelocius, maar schreef eene t voor deze c en verdonkeremaande zoo den nieuweling, behalve voor iedereen, die de akademische omgeving des jongelings wil leeren kennen en daartoe het album zelf raadpleegt. Den 5 Februari 1641 heet hij daar zeventien jaar, en naar eene andere opgaaf, Farrago, 168, viel zijn geboortedag op den 19 Juni; op laatstgenoemden dag zou hij derhalve achttien worden, en van 1623 zijn. Bij zijne huwelijksinteekening maakten zijne titels van proponent en M^r. in de Latijnsche schole verdere aanduiding onnoodig, zoodat zijn leeftijd weggelaten is. Het is nog niet gelukt om den doopdag van Jacob of het kerkelijk aanteekenen zijner ouders in de registers van ondertrouw te Amsterdam op te sporen, en daarin zouden deze gegevens toch behooren aangetroffen te worden; de vader moet hervormd geweest zijn, want hij was pedel der doorluchtige school, en de zoon werd proponent, zij het ook volgens een

[p. 460]

onbewezen zeggen, bij de Waalsche gemeente. De eer Unger geeft hem op gezegde bladzijde, volgens eene onverklaarbare berekening, 1620 tot geboortejaar.

Daar wij bij het beoordeelen eener gebeurtenis uit zijne akademische leerjaren spoedig een verschil zouden krijgen van zijn heelen studietijd, zou dit van te grooten invloed zijn, zijne mindere of meerdere levensjaren in aanmerking genomen. Vandaar dat wij naar betere en vroeger niet medegedeelde gegevens blijven uitzien.

Voor ons dan was de jeugdige phil. stud. nog jong genoeg om in 't eind van zijn studietijd zich argeloos met dit albumblaadje te laten vereeren. Bij gelegenheid wenschen wij over den man en zijne bedrijven te spreken, en bepalen ons voor 't oogenblik tot eene kleine gebeurtenis in zijne zomervacantie van 1645. Hij was in zijn laatste verblijfjaar; weldra zou hij Leiden verlaten, en thans begaf hij zich manmoedig naar de woning van Vondel. Immers onze student had reeds in 1641 een Latijnsch gedichtje gemaakt op den dood van Dammius, den onderregent van 't Staten-College, en nog weinig maanden geleden vervaardigde hij een bruiloftsvers, beide door hem zelf tot de vruchten zijner jeugd gerekend; hij was daarmede evenwel in 't gild der poëten geraakt. Thans begeerde hij een handschrift van den grootsten onzer dichters in zijn album, dat door het opstel van mr. C. Vosmaer in den Ned. Spectator van 1863 zoo bekend geworden is.

Vondel was toen in zijn acht en vijftigste, en sinds een half dozijn jaren katholiek. De jonge theoloog van Leiden had geen ongelegener tijd kunnen kiezen voor zijn verzoek. Zes maanden vroeger was de Nieuwe kerk uitgebrand, en Vondel's gedicht op de ramp eindigde met den regel:

De ware Kerck staet vast en duert bestendig.

Drie Leidenaars van studie, een godgeleerde, een jurist en zelfs een med. stud. zetten haren op snaren, en men zal niet klagen, dat er geen kracht bij gebruikt werd. Het Eeuwgetij der Heilige Stede was niet geschikt om den bedreigden vrede

[p. 461]

te bewaren. Het uitgebreide dichtwerk der Altaergeheymenissen deed Westerbaen de pen opnemen tegen den man, die tot elken prijs de partij had verdedigd, waartoe de latere heer van Brandwijk reeds behoorde, toen hij op kosten der stad Delft in 't Staten-College gehuisvest werd. Lambert van den Bos wisselde de bijtendste epigrammen met Vondel.

Een kleine lofzang op den stichter der Jezuïeten orde en op dien der Kartuizers zagen het licht; dit alles in een half jaar tijds. Het Justus fide vivit, De rechtvaardige - of anders Joost - zal door het geloof leven, uitdagend boven de Altaergeheymenissen geplaatst, werd kwaadaardig verruild met de woorden uit Spreuken 24, 16: Septies cadetjustus, Derechtvaardige - of wederom Joost - zal zevenmaal vallen. En juist in zulke dagen kwam de aanstaande proponent. Vondel had echter dit met alle menschen van verstandelijke meerderheid gemeen, dat hij zeer hoffelijk en toenaderend was voor jongelieden, en hij voldeed aan het bescheiden verzoek.

Weer staat bovenaan het ook voor Heiblocq onwraakbare: De rechtvaardige zal door het geloof leven, en andermaal in de taal der Vulgata. De dichter heeft eene toespeling op zijn eigen naam willen maken, omdat hij dit ook doet op dien van zijn jongen vereerder, of hij is belust geweest om den nog niet zeer ervaren Calvinist iets voor te leggen, tegenover de leer der toen gezagvoerende kerk. Jammer is het - al wordt deze klachte nog zoo vaak herhaald - dat er geen einde is in dit album aan al die zinspelingen op heien, heipalen, heiblokken, maar Vondel heeft weer getoond hoe men daarbij talent kan aan den dag leggen, en hoe men zich niet moet bepalen tot het gebruik van dergelijke woorden, zonder er beteekenis of zin aan te geven. Wij willen dit albumblaadje, dat al zoo veelmalen overgenomen is, nog eens afschrijven en doen dit naar het facsimile, door den heer Unger in Oud-Holland gegeven, omdat de verdienste daarvan wel zal bestaan in de nauwkeurige spelling, die elders van het hs. afwijkt:

[p. 462]

Iustus fide vivit.

 

IACOB, pryst ghy eeuwigh werck,

 

Bouw geen huys, veel mineen

 

Op den veengront van elcks zin:

 

Want die gronden zacken in;

 

Schoon men hout noch HEIBLOCK spaer,

 

Veengront dreight u met gevaer.

 

Bouw dan liever op een rots,

 

Hel en afgront zelf ten trots.

 

Bouw gerust op gront en steen,

 

Tyt gemeen en plaets gemeen,

 

't ALTYT en het OVER-AL

 

Vreezen storm noch zwaren val

 

 

 

t' Amsterdam, 1645.

 

den 3^en van Oegstmaent.

 

 

 

I: v. Vondel.

Men ziet, dat de vergelijking niet veel anders is dan bij Job van Meek'ren in Jacob's bruiloftszang, Farrago, 259; de toepassing is toch iets fijner van smaak en bovendien juister van opvatting. De gronden, waarin de heipalen moeten gedreven worden, brengen tot de gronden der kerkleer, door den aanstaanden predikant te verkondigen, en de laatste zijn niet van zulken aard, dat daarin heipalen kunnen dringen: zij moeten op eene rots steunen, naar luid van Matth. 16, 18: - tu es Petrus et super hanc petrum aedificabo ecclesiam meum: de kerk bij uitnemendheid eeuwig en eenig; - ‘Hel en afgront ten trots’ staat zij: et portae inferi non praevalebunt adversus eam; - geen kerk, gebouwd ‘op den veengront van elks zin,’ - gelijk de dichter reeds vroeger gezegd had, want: ‘De ware kerck staet vast en duert bestendigh.’

Wij vragen of de jonkman dit alles niet verstaan heeft, en achten het niet onmogelijk, dat hij die les zonder de minste achterdocht beschouwde. Want het was eene les, die de Leidsche theoloog in zijn' zak kon steken, en dit heeft hij niet

[p. 463]

alleen gedaan, maar ook den ongevraagden raad met verrukking aan iedereen laten zien als een vereerend handschrift van den grooten man. Nog zeventien jaar later liet hij het gedichtje afdrukken op bl. 238 zijner Farrago. En wij zelf hebben nooit eenige opmerking gehoord over Vondel's albumblaadje, dan dat hij zoo aardig schertst met den naam van den student en zoo waarlijk groot is door het schenken van een zijner kunstjuweelen aan den gelukkigen jongeling.

J.G. Frederiks.