Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 5

[p. 211]

Prof. Mr. G.W. Vreede.
Eene levensschets door Mr. J.W. Spin.

Voor ongeveer vijf jaren verscheen er van den schrijver van bovengenoemde Levensschets, onder den titel ‘Piae Memoriae G.W. Vreede’ in dit Tijdschrift eene bijdrage, welke geschreven onder den diepen indruk van het afsterven des Utrechtschen Hoogleeraars, getuigenis aflegde van eene even warme als zeldzame vereering van diens toenmaals als schrijver nagenoeg geheel onbekenden discipel Mr. J.W. Spin.

Tijd zoowel als aard van dat stuk gedoogden niet, dat de schrijver het volle licht kon laten vallen op wat Vreede als Geleerde, Vaderlander, Hoogleeraar, Schrijver en Politicus voor ons land was geweest; doch klaarblijkelijk bedoelde de schr. zulks in die dagen ook geenszins. Toen slechts was het hem te doen om hun, die Vreede alleen bij name gekend hadden en minder met zijn streven bekend geweest waren, een enkelen blik te doen slaan op diens beminlijk karakter en bovenal om hun te doen gevoelen, hoeveel Nederland en der studeerende jongelingschap in Vreede ontvallen was. En dat door die bijdrage dit doel volkomen bereikt werd, zal wel door geen lezer in twijfel zijn getrokken.

Op eene der laatste bladzijden dier bijdrage sprak schr. den wensch uit, dat het te eeniger tijd hem mochte gegeven zijn nog eens eene Levensschets van zijn hooggeachten Leermeester en Vriend te ontwerpen, waarin het werken en streven van dezen grooten Geleerde, over wien de meeningen zoozeer

[p. 212]

uiteenloopen, eenigermate althans tot zijn recht zou komen.

Vijf jaren zijn er verloopen sedert die verwachting werd uitgesproken, die door de aankondiging van bovengenoemd werk door den uitgever Beyers te Utrecht in vervulling wordt gebracht.

Hoewel geheel op zichzelf staande, maakt het werk het 1ste stuk uit van een tweeden bundel, onder den algemeenen titel ‘Oudere Tijdgenooten’ waarvan de eerste bundel voor nu ongeveer een jaar geleden bij Johs. Müller het licht zag.

Niettegenstaande bovenstaand werk reeds ter perse is, verscheen het nog niet in den handel en is het aan bijzondere omstandigheden te danken, dat steller dezes, reeds vóor de verschijning, in staat wordt gesteld de ‘Levensschets’ met enkele regelen bij de lezers van de Dietsche Warande in te leiden, waartoe de hooggeachte redactie wel de goedheid had hare kolommen open te stellen. Natuurlijk kan het geenszins op onzen weg liggen de Levensschets aan eene grondige studie te onderwerpen. Dit blijve overgelaten voor hen, die daartoe meer dan steller dezes met de werken van Vreede en de kracht welke van hem uitging, zijn vertrouwd. Slechts op enkele punten zij 't ons vergund de aandacht te vestigen, vertrouwende, dat straks meer bevoegden zich opgewekt zullen gevoelen tot eene uitvoeriger beschouwing dan de aard van dit Tijdschrift en de beschikbare ruimte toelaten. Het doel dat wij ons voorstellen zal volkomen bereikt zijn, wanneer de aandacht van allen, voor wie de persoon van Vreede geen alledaagsche verschijning ten onzent was, op den arbeid des heeren Spin zal zijn gevallen.

Waar de litteratuur over den onvermoeiden schrijver, aan wien de schets gewijd is (want eene schets is het zonder meer - trouwens de schr. zelf is de eerste dit te erkennen -) voorshands nog zoo luttel is, daar verdient elke poging, om die uit te breiden, toejuiching. Daarmede wil geenszins gezegd worden, dat het werk zelf toejuiching verdient of ondervinden zal.

Zonder in dezen partij te kiezen, meenen wij geen voorbarig oordeel uit te spreken met te beweren, dat de Levensschets

[p. 213]

zoo warme bewonderaars als felle bestrijders vinden zal. En dat kan niet anders, wanneer wij in het oog houden, hoe innig de band was tusschen den schrijver der schets en den man, wiens naam zij draagt. Van dien band vinden wij doorloopend in het werk de sporen terug, zoozeer zelfs dat door schr., naar onze meening, meer dan eens een zeer partijdig standpunt wordt ingenomen. Eén voorbeeld uit vele moge hier eene plaats vinden. Laat hij in den strijd tusschen Thorbecke en Vreede, wat de groote verdiensten van eerstgenoemde als staatsman betreft, aan deze alle recht wedervaren, ons komt het bedenkelijk voor zonder meer te durven beweren, dat de grond tot tweedracht tusschen beiden behalve in verschil van inzichten, ook voor een groot gedeelte te zoeken is in het feit, om het eens triviaal uit te drukken, dat Vreede Thorbecke te veel in de kaart gekeken zou hebben. Voorzeker, zij die Thorbecke persoonlijk gekend hebben, leggen niet steeds een vriendelijk getuigenis af van diens beminlijke persoonlijkheid, doch menig ‘n'est pas si diable qu'll est noir’, en naar 't ons voorkomt wordt Thorbecke te veel in zijne verhouding tot Vreede met zulke donkere tinten gekleurd, dat het licht, hetwelk schr. op Vreede vallen doet, ons schel, wel wat al te schel, in de oogen straalt.

Eigenaardig is de hier geschetste verhouding tusschen Pieter Vreede, den vurigen republikein, den eersten der vijf Directeuren der Bataafsche Republiek en zijn kleinzoon. Belangrijk vooral wat de schr. over de laatste rustige levensdagen van den Grootvader mededeelt, zoo zeer in tegenstelling met de woelige jaren, waardoor zijn vroeger leven zich gekenmerkt had. En al trachtte men ook den kleinzoon van zijn Grootvader, den geweldigen Staatsman van 1798, die het beginsel van ‘eenige en ondeelbare Republiek’ had weten door te drijven, te vervreemden, schr. doet ons de redenen aan de hand, waaraan het is toe te schrijven dat die toeleg mislukte en hoe de bewondering, die Vreede voor zijn Grootvader gevoelde, niet zonder invloed is gebleven op zijn volgend leven.

Wat in de Levensschets boven alles tot zijn recht komt is

[p. 214]

de heldere uiteenzetting van de warme, eerlijke, oprechte gevoelens van vaderlandsliefde, waardoor Vreede te allen tijde werd bestuurd in alles wat hij schreef en sprak. Bij Vreede stond het a priori vast, dat ons land, ook op het gebied der Buitenlandsche Staatkunde nog iets meer te beteekenen had dan dat, waartoe ‘onze tegenwoordige Staatkunde ons schijnt te veroordeelen.’ Met andere woorden, Nederland moest (en volgens Vreede was het daartoe in staat) weêr trachten te worden, hetgeen het in de dagen van Oldenbarneveldt en bovenal in die van de Wit en Willem III was geweest. Met deze gegevens als uitgangspunt in de hand, worden door den schr. Vreede's uitingen zoo mondeling als schriftelijk herhaaldelijk toegelicht en het valt niet te ontkennen, dat, onder dit licht bezien, er in het dikwijls, het zij ons vergund het te zeggen, schijnbaar verwarde optreden van Vreede, eene waarlijk verrassende samenhang van gedachten en eene eenheid van handelen te vinden is.

Of de punten van verschil tusschen Thorbecke en Vreede, op pag. 35 en v.v. gegeven, den toets der kritiek naar waarheid kunnen doorstaan, zij aan meerbevoegden overgelaten ter beoordeeling. Dit laatste geldt ook, waar de Heer C. Busken Huet, die eenmaal de meening uitsprak, als zou Vreede voor Thorbecke bevreesd geweest zijn, door den schr. met een beroep op alle oud-leerlingen en hen, die over Vreede's karakter kunnen oordeelen, tot de orde wordt geroepen.

Eene leemte in den arbeid des heeren Spin noemen wij het, dat enkele werken van Vreede, welker titels (wij komen zoo aanstonds daarop terug) hij wel vermeldt, niet de eer eener enkele bespreking zijn waardig gekeurd, wat bijv. uit een historisch oogpunt van belang had kunnen wezen voor het tweede der geschriften, welke schr. op pag. 39 mededeelt. Daar tegenover staat, dat de schr. aan zijn werk een Index heeft toegevoegd, waarop de werken, die Vreede het licht deed zien, zijn vermeld. Wij weten niet of die lijst volledig is, doch dat zij voor hen, die Vreede uit zijne werken willen leeren kennen, van veel belang voor hunne studie is, ligt

[p. 215]

voor de hand. De schrijver deed daarmede een goed werk.

Het zij ons vergund het bij deze regelen te laten blijven. Overviel ons bij het schrijven herhaaldelijk de lust, hier en daar te citeeren en te verwijzen, wij stelden dat verlangen paal en perk, om niet te uitvoerig te worden, bovenal om ons doel niet voorbij te schieten. Het was ons voornemen eene aankondiging te geven, geen kritiek te leveren. Wij treden dan ook ten eenenmale niet in eenige waardeering van het werk zelve, al erkennen wij gaarne, dat het geheele boek doorloopend getuigt van eene even warme vereering als eene diep gevoelde piëteit en dat het waarlijk niet aan den schr. te wijten is, als de lezers, die Vreede, gelijk steller dezes, nooit persoonlijk gekend hebben, geen diepen indruk ontvangen van diens beminnelijk en waarheidlievend karakter. Waar de Leermeester op den discipel zulk een indruk wist teweeg te brengen, dat deze vijf jaren na diens afsterven, dezen nog in zulke bezielde en bezielende taal weet weer te geven, daar moet van dien Meester eene kracht zijn uitgegaan, die hem in de oogen van hen, welke hem vreemd waren, tot eene grootsche persoonlijkheid stempelt.

Aan dien overweldigenden indruk nu danken deze regelen hun ontstaan. Dat in onze materiëele eeuw zulk een boek in het licht verschijnt, achten wij inderdaad een vertroostend teeken des tijds.

Wij meenden het onzen plicht daarop de aandacht te vestigen.

Moge het werk zelf weldra in veler handen zijn!

J.A.H. Rz

den Haag.

Mei 1885.