Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 5

[p. 206]

Een bisschop der IXe eeuw.
Door Prof. Dr. Paul Alberdingk Thijm.

Hinkmar, Erzbischof von Reims. Sein Leben und seine Schriften von Dr. Heinrich Schrörs. Freiburg im Breisgau, Herder'sche Verlagshandlung, 1884, 600 blz., 6 gulden.

Op bladzijde 469 en 471, Tab. LIV en LV van het werk De re diplomatica (Nap. 1739) van Mabillon ziet men de krachtige en sierlijke handteekening des beroemden aartsbisschops van Reims, wiens leven door Schrörs is beschreven.

Zij is een zinnebeeld des mans die midden in de moeielijkste kerkelijke en politische omstandigheden geplaatst met zijne geheele persoonlijkheid, onbuigbare energie en hoogen, edelen zin moest instaan voor de belangen van kerk en staat in het westfrankische rijk.

Hij zag toch van de eene zijde een koningschap dat naarmate het den alouden glans had verloren, des te meer naar grootere heerschappij over de geestelijkheid streefde. Van den anderen kant zag hij een pausdom daartegenover, dat des te machtiger werd naarmate de heerschappij der karolingers in hare verbrokkeling te gronde neigde; en waaraan hij geen enkel staatsrecht wilde opgeofferd zien. In de derde plaats had hij in zijne onmiddellijke nabijheid eene opkomende partij van jonge bisschoppen, die ondersteund door half wettige half onwettige kerkelijke voorschriften den invloed des onafhankelijken aartsbisschops zochten te verkleinen.

[p. 207]

Het was eene zware taak tusschen zoo velerlei tegenstrijdig werkende krachten de balans te houden, en de rechten des pausen te ontzien zonder aan de plichten des onderdaans te kort te doen. Hoe zou een karakter, groot en onafhankelijk genoeg om die moeielijkheden te boven te komen geene groote verdedigers en groote tegenstanders hebben gevonden! Zoo was het ook! Die uiteenloopende beoordeelingen hebben tot in onze dagen geduurd, nu door de algemeene studiën van Gfrörer, Dümmler en anderen, en de bijzondere onderzoekingen van Sdralez, den Engelschman Prichard, den Franschman Diez, Loupot, enz. doch voornamelijk door van Noorden en nu eindelijk bijzonder uitvoerig door Schrörs al de grootheid, onafhankelijkheid, de energie, en onbaatzuchtigheid des beroemden prelaats in 't licht zijn gesteld, zonder dat onze schrijver daarom Hinkmars karakter als geheel vlekkeloos beschouwt.

Hinkmars ouders zijn onbekend. Zijn geboortejaar is onzeker. Het valt omtrent 800. Als jongeling werd hij in de abdij van St. Denis door abt Hildecin tot het geestelijke, maar ook tot het staats- en hofleven opgevoed. In 822 verscheen hij reeds in de omgeving des konings. Door zijne groote bekwaamheid zocht Karel de Kale hem voortdurend aan zijn hof te houden, en hem voor zijne politische plannen te winnen. Toen Ebo, aartsbisschop van Reims in 845 afgezet was, besteeg Hinkmar met koninklijke ondersteuning den aartsbisschoppelijken stoel. Het kon niet uitblijven dat keizer Lothar II, in wiens gebied het aartsbisdom Reims gedeeltelijk was gelegen, den aartsbisschop voor de keizerlijke plannen (tegenover die van Karel den Kalen) verlangde te winnen. Dat Hinkmar aan dergelijke verlokkingen wederstand bood en voortdurend in dit geval, zoowel als in alle omstandigheden zijn levens, het rechtsbeginsel steeds in 't oog hield, is een zijner edelste eigenschappen. Doch daarom had hij ook zijn geheele leven met vijanden van verschillenden aard te kampen, welke hem van heerschzucht en eigenbaat beschuldigden.

[p. 208]

Hoe onafhankelijk hij het recht handhaafde bewees hij ook in het optreden tegen zijnen eigenen neef bisschop Hinkmar van Laon.

Hij zette hem af wegens zijne ongerechtigheden. De jonge Hinkmar meende zich achter de pseudo-Isidorische decretalen te kunnen verschuilen, die het recht der afzetting eens bisschops uitsluitend aan den paus toekennen. Het baatte hem echter niet. Hij werd zelfs gevangen gezet; korten tijd later werden hem op bevel des konings als landverrader de oogen uitgestoken en de paus bevestigde de door den aartsbisschop uitgesproken afzetting.

De aartsbisschop liet hem later weder vrij, doch den bisschoppelijken stoel bekleedde hij niet weder.

Energisch was Hinkmar van Reims ook opgetreden tegen de geestelijken welke zich door den afgezetten bisschop Ebo hadden laten wijden, Hij suspendeerde hen. Doch, toen hij hen, na verloop van dertien jaren weder in genade wilde aannemen, achtten zij die toelating niet, wendden zich tot den paus, wiens rechtbank door de pseudo-isidorische decretalen in aanzien verhoogd was.

Eene andere nederlaag onderging Hinkmar door bisschop Rothad van Soissons, welke door hem afgezet, maar door paus Nicolaas I in zijn bisdom werd hersteld.

Eene groote onafhankelijkheid, ja ruwheid zelfs tegenover den paus (Adriaan II) bewees Hinkmar bij gelegenheid van koning Karels opwellende lust de hand naar Lotharingen uit te strekken. Paus Adriaan had namelijk tegen dit onrecht gewaarschuwd. Hinkmar schreef daarop aan den paus over deze zaak op eenen toon die meer dan onwaardig kan heeten; Adriaan liet zich echter door Hinkmars beweegredenen niet overhalen.

De pseudo-Isidorische decretalen zijn (hoe onwaarschijnlijk het ook zij) gelijk men weet wel eens aan den aartsbisschop Hinkmar van Reims toegeschreven geworden.

De mitropolieten ontvingen door de daarin verzamelde kerkelijke, of minder authentieke uitspraken wel eene vermeerde.

[p. 209]

ring of althans eene bevestiging van hun gezag; doch, van den anderen kant vermeerderde tegenover dezen ook het gezag des Pausen. Een geestelijke kon zich volgens deze wetgeving in alle voorkomende gevallen, van de rechtbank des bisschops op die des pausen beroepen. Daaraan is ook wel Hinkmars ontevreden en toornige toon in zaken als de bovengenoemde toe te schrijven, waarin hij zich zelven voor den bekwaamsten rechter hield.

Hij was een oprecht patriot. Dat hij een van Rome onafhankelijk patriarchaat zou hebben willen stichten, is door niets te bewijzen. Daartoe bood hij aan de fransche koningen bij vele gelegenheden ook te zeer het hoofd en was dus te weinig hoveling of Herodiaan.

Ten opzichte der kerkelijke leer week hij nimmer van den rechten weg en handhaafde tegenover de leer der praedestinatie, door den priester Gotschalck opgesteld, heldhaftig die van St. Augustinus, al was hij ook geen godgeleerde genoeg om deze in alle fijnheden te verstaan. Zijn geleerde strijd, zoo als alles wat hij deed, moest een onmiddellijk practisch doel hebben, alle nieuwigheden in Kerk en Staat waren hem een gruwel. Daarbij komt (zooals Gfrörer opmerkt) dat Gotschalck een priester was die zich door eenen koorbisschop had laten wijden. Deze koorbisschoppen stonden omtrent dezen tijd den diocesaan-bisschoppen eenigszins vijandig tegenover. Reeds Karel de Groote had op hunne afschaffing gewerkt, omdat zij meer verwarring aanbrachten dan dienst deden in de frankische kerk en hun daarzijn soms tot voorwendsel diende der luiheid van de diocesaan-bisschoppen. Keizer Lothar had ook zijn politieke plannen, toen hij Gotschalck tegen Hinkmar ondersteunde. Of wij daarom Gotschalck van wezenlijke ketterij kunnen beschuldigen, is nog niet geheel klaar (zie bl. 480 vlgg.).

Eene hoogstbelangrijke bijdrage voor zede- en rechtsgeschiedenis levert ons Schrörs in zijne verhandeling over de echtscheiding van Lothar II, waarover voor eenigen tijd de bijzondere studie van Idralek bij denzelfden uitgever verschenen is. (verg. bl. 175-221). Daarover uit te weiden laat ons de plaats

[p. 210]

hier niet toe, en wij moeten daartoe naar deze beide werken verwijzen, alsmede naar de studie door Rudolf von Scherer daarover geschreven in het tijdschrift van Vering, Archiv für Katholisches Kirchenrecht, het 40^e deel.

Onze schrijver verdient nog bijzonderen dank voor de bibliographische bijdragen over Hinkmars werken, en het overzicht der door den prelaat bij zijne studiën gebezigde bronnen. Of Hinkmar, gelijk Schrörs meent, van alle vervalsching van actestukken, zoo dit in zijn voordeel was, vrij te spreken is, moge tegen Schrörs een specialist nader onderzoeken. De schrijver heeft in elk geval de argumentatie van Roth en van Noorden, ten nadeele des aartsbisschops, tot het minimum van waarde teruggebracht.

Schrörs' werk is eene historiestudie van de eerste klasse. Zoowel de kanonist als de geschiedschrijver zal daarin uitkomst vinden op alle punten die het leven van den grooten prelaat betreffen. Bovendien verliest de schrijver zich niet in noodelooze bijzonderheden, en houdt hij, bij 't bespreken van politische gebeurtenissen des tijds, immer aan Hinkmar als de held in het middenpunt der geschiedenis vast en groepeert deze als 't ware om zijnen persoon. De stijl is van dien aard dat het werk (bovendien ook typografisch keurig uitgevoerd) zelfs voor den oppervlakkigen lezer altoos nog eene aangename verstrooiing en kunstgenot biedt.

Wij hebben ten slotte slechts nog een enkel woord spijt te uiten, namelijk, dat er een uitvoerig register ontbreekt. Hierdoor alleen is het mogelijk dat het werk algemeen bekend worde en in alle kringen nut verspreide.