Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 4

[p. 501]

Bibliografie.
Verslagen van en korte opmerkingen aangaande nieuw verschenen boeken.

l'abbaye d'echternach, en 1597. Extrait d'un manuscrit de l'abbé Bertels, 67 blz. gr. 4^o met register. Luxembourg, typographie J. Hary, 1882.

Aldus luidt de titel van een werk, uitgegeven door den heer Breithoff, professor aan 't gymnasium van Echternach. Deze studie is toegevoegd aan het schoolprogramma van 1882-1883, op de wijze als dit in Duitschland gebruikelijk is. Daar zulke ‘Schulprogramme’ in den regel in 't vergeetboek geraken, wanneer het jaar hunner uitgave is verstreken, is het dubbel noodzakelijk op het bestaan en de belangrijkheid van eenige dezer te wijzen, gelijk dit bij voorbeeld door den heer D^r Hulskamp in den ‘Literarischen Handweiser’ wordt gedaan. Wij maken om dezelfde reden onze lezers opmerkzaam op de studie van den heer Breithoff, welke een gewichtige steen is tot het gebouw der beschavingsgeschiedenis van Luxemburg en van Nederland in 't algemeen. Want, gelijk men weet, is de abdij Echternach (Epternacum, of Esternach) in de 7^e eeuw doof H. Willibrordus gesticht, en daardoor een middenpunt van geestontwikkeling geworden, tot de merkwaardigste behoorende, welke in die eeuwen in de noordwestelijke streken van Europa's vasteland bestonden.

De schrijver geeft een overzicht van het leven des genoemden abts en verhaalt onder anderen, hoe hij, nadat de abdij door vijanden was bedreigd, en zelfs gebrandschat was geweest, zijn eigen lijf en leven in veiligheid bracht naar Triër, waar hij in de Brittaniërstraat een huis kocht, met name ‘Het blauwe Schild’. De abt geeft in het hier uitgegeven handschrift eene korte beschrijving van de stad Epternach en hare lotgevallen, de rechten der abdij, enz. enz,

De uitgever Breithoff stapt daarbij over de vraag heen betreffende

[p. 502]

de echtheid van Willibrords testament; men ziet niet of 't door Bertels genoemde actestuk met datgene overeenstemt hetwelk gewoonlijk aan den apostel en eersten abt wordt toegeschreven. Overigens leeren wij uit dit gedeelte van 't Hs reeds menigen merkwaardigen trek uit de rechtsgebruiken, dier tijden kennen. Daarna wordt van oord tot oord medegedeeld welken grond de abdij bezat, en welke rechten zij over de omliggende streken uitoefende, welke de opbrengsten daarvan waren, enz., waarbij de methode zoowel als de nauwkeurigheid des uitgevers onzen oprechten lof verdient.

Bij Kynhem (bl. 41) hebben wij alleen op te merken dat ‘Carolus magnus, Pipini tertii filius’, niet ‘le maire du palais Charles’ is en dat het aangehaalde charter daarom wel niet van 715-739 zal zijn.

Eindelijk is des schrijvers mededeeling merkwaardig hoe de abdij in latere eeuwen een soort van bankhuis werd, alwaar men tegen kleinen, maar soms ook alleen tegen hoogen intrest geld kon opnemen. De pogingen door Albrecht en Isabella aangewend, om den armen man tegen den woeker der lombarden en pandhuizen te beschermen, was niet bij machte dergelijk winstbejag geheel uit te roeien.

Leuven.

D^r P. Alb. Th.

jus primae noctis. Eine geschichtliche Untersuchung, von D^r Karl Schmidt, Oberlandesgerichtsrath zu Colmar, im Elsas. Freiburg im Breisgau, Herder'sche Verlagshandlung, 1881, XLIII, en 397 blzz. groot octavo.

Wij hebben hier een werk vóor ons van groote beteekenis, niet alleen wat het daarin behandelde onderwerp, maar evenzeer wat de wijze van bewerking betreft. D^r Karl Schmidt heeft de stof zijner studie met eene ultvoerigheid en nauwkeurigheid behandeld, die niets te wenschen overlaat, Het werk opent met eene lijst van eenige honderden gebruikte werken, waarop in den loop van de studie herhaaldelijk wordt verwezen. Een zeer uitvoerig woorden zaakregister aan 't einde des boeks geeft antwoord op alle vragen betreffende den inhoud, en stempelt het werk al dadelijk tot een voortreffelijk boek.

De schrijver geeft als Inleiding een hoofdstuk over de ‘wijze

[p. 503]

van argumentatie’, van hen die deze stof tot nu toe behandelden. Hierbij worden de hoofdschrijvers over het onderwerp éen voor éen aan den lezer voorgesteld en op hunne plaats gezet. Aan L. Veuillot wordt eene palm toegereikt.

Vervolgens worden de theorie en de werking van genoemd Jus, bij erfrecht, de oorsprong der dwaling, de huwelijksbelasting, enz. besproken.

In het tweede gedeelte wordt de vraag gesteld, of zulk een recht in de oudheid of in de middeleeuwen heeft bestaan. Alle landen worden daarbij achtereenvolgens behandeld, en eindelijk de vraag ontkennend beantwoord, of in de nieuwere eeuwen iets dergelijks heeft bestaan.

In het derde gedeelte des werks eindelijk wordt de geheele stof nog eens kortelijk overzien en de uitkomst van het onderzoek duidelijk medegedeeld.

Deze is, dat een dergelijke zaak als Recht in geen land, in geene eeuw heeft bestaan; dat onder de heidensche volksstammen evenwel in nieuwere tijden nog iets dergelijks als gewoonte, of uit bijgeloof, aan de priesters wordt toegestaan; dat een aantal mededeelingen zoowel uit de oudheid als uit de middeleeuwen op verkeerde verklaring van teksten berusten, vooral daar waar van ‘vergoeding’ wordt gesproken bij het sluiten van een huwelijk; dat weder andere mededeelingen op eenvoudige scherts berusten; dat een aantal sagen over dit onderwerp zonder den minsten grond van waarschijnlijkheid zijn ontstaan; dat zelfs daar waar in sommige moderne wetgevingen van die zaak wordt gesproken, geen bestaand recht maar een misbruik bedoeld wordt, zoowel in Italië (bl. 373), in Frankrijk (bl. 375), als elders; dat ook het in 1812 ontdekte ‘oordeel des groot-seneschals van Guyenne,’ wat eindelijk de zaak moest bevestigen, een valsch actestuk is. Ten slotte blijkt dat de genoemde fabel van een voormalig bestaand ‘Jus primae noctis’ op 't einde der 15^e of in 't begin der 16^e eeuw is uitdacht. Wij herhalen: dat het werk aan grondige en volledige studie, aan wel aangelegd plan, goeden stijl, nauwkeurigheid van tafels en registers niets te wenschen laat en daarom de geschiedvorschers zoowel als elken beschaafden lezer, die in het ontwerp belangstelt, op 't warmst wordt aanbevolen.

Leuven

D^r P. Alb. Th.

[p. 504]

vittoria colonna. Leben, Dichten, Glauben im XVI. Jahrhundert, von Alfred von Reumont. Freiburg im Breisgau, Herder'sche Verlagshandlung, 1881. XVI en 288 blzz. kl. 8^o.

Het leven dezer edele, begaafde en vrome vrouw, door eenen Alfred von Reumont geschilderd, die zoo vertrouwd is met de politieke en kerkelijke geschiedenis van Italië, is op zich zelf reeds eene aangename verrassing, temeer omdat wij den aantrekkelijken stijl des schrijvers nevens de klaarheid zijns oordeels kennen. Wij hebben hier de lotgevallen eener vrouw voor ons, die als gemalin, als dichteres, als christin steeds naar het hoogste strevende, haar leven lang in hare verwachtingen werd teleurgesteld, door de zwakheden der personen harer omgeving, den hoogmoed en lafheid dergenen die het voorbeeld moesten geven in den strijd tegen de verdorvenheid der eeuw en het uitbrekende protestantismus. Doch langs dien weg wilde God haar tot volkomenheid voeren. De harde proeve waarop haar hoogstrevende geest werd gesteld, haar vruchtelooze pogingen voor hare tijdgenooten datgene te wezen waartoe zij meende geroepen te zijn, staalde haren wil en gaf haar ten laatste de kracht dier groote zelfverloochening, waardoor de edelste Italianen (Annibale Caro, Pietro Bembo) van haar getuigden: ‘Zij heeft eerst de wereld en dan zich zelve overwonnen,’ en als dichteres heeft zij ‘heilige gedachten in hemelsche woorden gekleed.’

Leuven.

D^r P. Alb. Th.