Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 4

[p. 203]

[1884, nummer 3]

De Philoktetes van Sophokles,
in dichtmaat overgezet door A. Flament.
(Vervolg van blz. 137).

De verspieder, als scheepsvoogd vermomd, een schepeling, de vorigen.

 

Scheepsvoogd.

 

Achilleus' zoon, ik heb deez' bootsgezel verzocht,

 

Die met twee andren nog uw schip bewaakte,

 

Te zeggen waar gij thans vertoeven mocht,

 

Daar ik u aantrof hier, schoon buiten mijn vermoeden,

 

Maar door het toeval naar hetzelfde strand gevoerd.

 

Ik vaar als scheepsvoogd¹ met een enkel vaartuig

 

Van Troja naar mijn land, het druifrijk Peparethos²;

 

Toen ik vernam dat al het scheepsvolk aan deez' reê

 

Het uwe was, zoo scheen 't mij goed, om niet in stilte

 

Mijn koers te volgen, zonder u te spreken,

 

Eer mij een billijk loon door u geschonken was.

 

Gij zijt gansch onbewust van 'tgeen u staat te wachten,

 

Wat nieuwe plannen tegen u bestaan

 

In Argos' heer; dan, 't zijn geen plannen slechts,

 

Maar daden reeds volvoerd, niet uitgesteld.

1 In de gewone edities heet de scheepsvoogd eenvoudig bootsgezel, doch Wecklein toekent te recht aan, dat de naam van scheepsvoogd beter past, wijl hij zich zelf zoo noemt; ook Donner heeft ‘schiffsherr’.

2 Het kleine eiland Peparethos, ten Z.W. van Lemnos ten N. van Skuros, was wegens zijn rijkdom aan wijn, olie en tarwe beroemd (zie Plinius H.N. XIV, 7. 9).

[p. 204]

 

Neoptolemos.

 

Het vriendlijkst gunstbetoon wacht, vriend, uw goede zorg,

 

Of anders zou mijn aard onedel wezen;

 

Maar spreek, wat meendet gij? Opdat ik weten moog,

 

Wat nieuwen aanslag van de Argeërs gij wilt melden.

 

Scheepsvoogd.

 

De grijze Phoinix is met Theseus' zonen¹

 

Reeds uitgezeild, en zij vervolgen u op schepen.

 

Neoptolemos.

 

Om door geweld mij met zich mee te voeren,

 

Of overredingskracht?

 

Scheepsvoogd.

 

Ik weet het niet,

 

Maar meld u slechts hetgeen ik zelf vernomen heb.

 

Neoptolemos.

 

En handlen Theseus en zijn scheepsgezellen

 

Met zulk een ijver, om de Atriden te behagen?

 

Scheepsvoogd.

 

Denk, 't is geen toekomst meer, maar 't is alreeds geschied.

 

Neoptolemos.

 

Maar is Odusseus zelf, dan niet bereid gevonden

 

Tot dezen tocht, of heeft hem vrees teruggehouden?

 

Scheepsvoogd.

 

Hij ging met Tudeus' zoon, op andre vangst,

 

Toen ik vertrekken ging.

 

Neoptolemos.

 

Wie zou het wezen,

 

Tot wien Odusseus zelf is uitgezeild?

 

Sgheepsvoogd.

 

Het was... (halfluid) Maar zeg mij eerst wie deze is;

 

Doch antwoord fluistrend slechts.

1 Akamas en Demophon, die, onder de oude Epische dichters, Arktinos van Milete, in zijn ‘verwoesting van Troja’, het eerst heeft ingevoerd.

[p. 205]

 

Neoptolemos.

 

't Is de eedle Philoktetes,

 

Dien gij aanschouwt

 

Scheepsvoogd.

 

Zoo vraag mij verder niet,

 

Doch rep u voort, zeil weg, verlaat deez' grond ten spoedigst.

 

Philoktetes.

 

Wat zegt die scheepling, kind? wil hij misschien

 

In 't duister mij aan u verkoopen, met zijn fluistren?

 

Neoptolemos.

 

Ik weet niet, wat hij meent. Hij spreke in 't volle licht,

 

Hetgeen hij zeggen wil, tot u en mij en deze.

 

Scheepsvoogd.

 

Achilleus' zoon, klaag mij niet aan bij 't leger,

 

Indien ik spreken zal, wat mij verboden is.

 

Veel voordeel toch geniet ik van mijn diensten,

 

Wat aan een armen man zeer goed te stade komt.¹

 

Neoptolemos.

 

Ik ben gezworen vijand van de Atriden,

 

En dien gij hier aanschouwt, hij is mijn grootste vriend,

 

Wijl hij de Atriden haat. Zoo gij als vriend dus kwaamt,

 

Moet gij ons niets verbergen van wat u

 

Ter oore kwam.

 

Scheepsvoogd.

 

Zie toe wat gij begint!

 

Neoptolemos.

 

Sinds lang bedenk ik dit.

 

Scheepsvoogd.

 

U stel ik voor dit alles

 

Aansprakelijk.

1 Aldus verklaart Wecklein; vele verklaarders zeggen juist het omgekeerde. Zoo ook vertaalt Donner:
Manches gute thun sie mir Und thu' ich ihnen wieder, wie 's ein Armer kann.
Ook de scholiast verklaart aldus.

[p. 206]

 

Neoptolemos.

 

Dat kunt gij doen, maar spreek!

 

Scheepsvoogd.

 

Ik zal dan spreken. Hem, uw gastvriend, geldt de tocht

 

Van 't heldenpaar, dat ik reeds heb genoemd:

 

Odusseus en den zoon van Tudeus, Diomedes,¹

 

Die zich met duren eed er toe verbonden,

 

Hem mee te voeren, òf door overredingskracht

 

Verwonnen, òf door openlijk geweld;

 

Die taal werd duidelijk door gansch het heer vernomen;

 

Hij toch kan, meer dan één, vertrouwen koestren,

 

Dit waagstuk te bestaan.

 

Neoptolemos.

 

Wat zou de reden wezen,

 

Dat Atreus' zonen na zoo vele jaren,

 

Op hem, dien zij reeds lang verstooten hadden,

 

Hun aandacht vestigen? welk een verlangen

 

Heeft hen bekropen? Dwingt hen soms de macht

 

Der Goden, die de booze daden weren?

 

Scheepsvoogd.

 

Ik wil u dan o vorst, de reden gansch ontvouwen,

 

Wellicht u onbekend. Er was een edel ziener,

 

Een telg van Troja's vorst, wiens naam is Helenos,

 

Die door Laertes' zoon gevangen werd,

 

Toen deze sluwe held, die al wat schande heet

 

En smaad, zich daaglijks hoort verwijten, in den nacht

 

Alleen het kamp verliet. Hij bracht hem toen geboeid

 

In 't midden van het heer, en toonde hem aan allen:

 

Zijn schoone vangst. Die heeft hun alles toen voorspeld,

 

En onder meer, hoe Troja's burcht door hen

1 In het Grieksch staat er: Tudeus' zoon en Odusseus' kracht, zoo als Donner dan ook letterlijk vertaalt, maar zouden zulke Grieksche uitdrukkingen als: Odusseus' kracht voor Odusseus, in het Hollandsch geoorloofd zijn? Zouden zij verstaan worden? in het Grieksch zijn dergelijke omschrijvingen geheel niet vreemd, zoo: voor een dierbaren persoon, de omschrijving met hoofd, zie b.v. in Antigone en Oidipous Turannos.

[p. 207]

 

Nooit ingenomen werd, wanneer zij dezen held

 

Door overredingskracht, het eiland niet ontlokten,

 

Waar hij thans woont. Nauw had Laertes' zoon die woorden

 

Des zieners aangehoord, of, hij beloofde

 

Den held te ontvoeren, en aan 't leger voor te stellen;

 

Liefst zag hij hem vrijwillig in zijn macht,

 

Maar met geweld, als hij onwillig zich zou toonen;

 

En zoo hij falen mocht, dan gaf hij wie maar wilde

 

Vergunning, 't hoofd hem van den romp te klieven.

 

Nu weet gij alles, kind! ik spoor u aan tot spoed,

 

U zelf en iedereen, zoo gij voor andren zorgt¹.

 

Philoktetes.

 

Wee mijner, ach! zoo heeft hij dan gezworen,

 

Die man vol van verderf, en schandelijk bedrog,

 

Om mij naar Argos' leger mee te troonen?

 

Ik volg hem zeker, ja, gelijk men na den dood

 

Mij overhalen zal, om uit het schimmenrijk

 

Te keeren in het licht, gelijk zijn vader² eens.

 

Scheepsvoogd.

 

Dit is mij onbekend, maar 'k ga terug naar 't schip.

 

Dat u een God het gunstigste verleen!

(Scheepsvoogd af).

1 Op Philoktetes doelend.

2 Nl. Sisuphos, zie eene vorige aanteekening.

Philoktetes - Neoptolemos - Koor.

 

Philoktetes,

 

Is dat te dulden, kind: Laertes' zoon

 

Durft hopen mij door zoete vleierij,

 

Te voeren met zijn schip naar Troja's strand,

 

En dan in 't midden van het heer ten toon te stellen?

 

Eer nog dan hem, zou ik mijn aandacht schenken

 

Aan de adder door wier beet ik van 't gebruik des voets

 

Beroofd ben, 't wreede dier mij zoo gehaat.

 

Maar alles durft zijn tong, niets spaart zijn overmoed,

 

En nu ook weet ik wel, dat hij zal komen.

[p. 208]

 

Maar gaan wij toch, mijn kind, opdat de golven ons

 

Ver van Odusseus' vaartuig mogen scheiden;

 

O gaan we dan! want spoed ter goeder uur

 

Brengt, aan het eind van 't werk, rust en verkwikking aan.

 

Neoptolemos.

 

Zoodra de wind die op den boeg thans blaast

 

Gaat liggen; nu belemmert hij de vaart.

 

Philoktetes.

 

Wanneer men onheil vlucht, is steeds de wind ons gunstig

 

Neoptolemos.

 

O ja, maar hen belet dezelfde wind.

 

Philoktetes.

 

Geen kaper kan de wind vijandig zijn, wanneer

 

De kans tot roof en plundertocht hem vrij staat.

 

Neoptolemos.

 

Nu, als het u behaagt, kom laten wij vertrekken;

 

Maar wil dan eerst uit uwe woning nemen,

 

Waartoe begeerte en nut u 't meeste drijven.

 

Philoktetes.

 

Daar is wel iets wat mij van dienst kan zijn,

 

Maar toch de keuze is klein.

 

Neoptolemos.

 

Wat hebt gij in uw woning,

 

Dat u mijn vaartuig niet verschaffen kan?

 

Philoktetes.

 

Een kruid, waarmede ik steeds het eerst de pijn der wonde

 

Te sussen pleeg, zoodat zij gansch bedaart.

 

Neoptolemos.

 

Zoo haal het uit uw woon, doch wat verlangt gij meer?

 

Philoktetes.

 

Te zien of ook een deel des eedlen boogs,

 

Soms uit nalatigheid aan mij ontglippen zou,

 

Om 't andren niet ton buit hier na te laten

[p. 209]

 

Neoptolemos.

 

Is dat die eedle boog, dien thans uw hand omspant?

 

Philoktetes.

 

't Is deze boog, dien ik thans draag; geen andre, neen.

 

Neoptolemos,

 

En is het mij vergund hem van nabij te aanschouwen,

 

Te omvatten, en te kussen als een God?¹

 

Philoktetes.

 

Niet dit genoegen slechts, maar al wat in mijn macht is,

 

Wil ik u toestaan.

 

Neoptolemos.

 

't Is mijn grootst verlangen,

 

Maar ik verlang het slechts zoover 't geoorloofd is

 

Zoo niet, versmaad mijn wensch.

 

Philoktetes.

 

Gij vraagt mij niets

 

Wat ongeoorloofd is, mijn kind, het staat u vrij.

 

Door u alleen mag ik het zonlicht weer aanschouwen,

 

Door u mijn Oita-land en mijnen grijzen vader,

 

Door u mijn vrienden. Toen ik lag verneerd

 

Aan 's vijands voet, hebt gij mij opgeheven.

 

Wees wel te moe, gij moogt mijn boog hanteeren,

 

En geef hem mij terug, die u hem heb gegeven,

 

Zoo moogt ge juichend roemen, dat slechts gij,

 

En gij alleen, van hen die op deze aarde wonen

 

Uw eedle deugd ten loon, hem mocht omvatten,

(Hij reikt Neoptolemos den boog over).

 

Door liefdedienst heb ik hem zelf verworven.

 

Neoptolemos.

 

Het rouwt mij niet dat ik u zag, en uwe vriendschap²

1 Als een god vereert de held zijn wapen: zie Aischulos ‘zeven tegen Thebe’ waar Parthenopaios zegt: Hij zweert, de lans, dien hij draagt meer dan een god te eeren; ook van de Scythen zegt Clemens Alex. (Cohort ad gent. dat zij hunne lans vereeren.

2 Deze woorden tot ‘Treed binnen’, kent Bothe aan Philoktetes toe.

[p. 210]

 

Verwerven mocht! want wie het goed dat hij genoot,

 

Met goed te loonen weet, die vriend is meer dan schatten. -

 

Treed binnen.

 

Philqktetes.

 

O kind, geleid gij mij,

 

Daar nog mijn kranke voet uw steun verlangt.

 

Koor.

 

1^ste strophe.

 

Wel hoorde ik van de Faam gewagen -

 

(Hem-zelv' aanschouwen mocht ik niet) -

 

Hoe hij die eens de huwlijkssponde

 

Dorst naadren van der Goden vorst?

 

Ixion¹ door den albeheerscher,

 

Den zoon van Kronos, werd geboeid

 

Aan 't wentlend rad, maar buiten dezen

 

Ken ik geen sterv'ling, dien het lot,

 

Zoover ik hoorde of mocht aanschouwen,

 

Ooit trof met grooter vijandschap,

 

Dan hem, die niemand ooit beroofde,

 

Of onrecht deed, maar edel was

 

Te midden van al de eed'le helden,

 

En toch zoo schuldloos hier verging!

 

Ja! dit ook slaat mij met verbazing,

 

Dat hij, die hier in de eenzaamheid

 

't Gebruisch der golven wijd in 't ronde

 

Aanhooren moet, met zooveel kracht,

 

De last des levens nog kan dragen,

 

Dat hem zoo rijk aan tranen is.

 

Antistrophe.

 

Hij heeft hier niemand dan zich zelven,

 

En mist de krachten om te gaan,

1 Ixion had zijn schoonvader Eïoneus op bedriegelijke wijze vermoord. Daar geen mensch hem verzoenen en van zijn waanzin verlossen kon, ontfermde zich Zeus over hem, maar hij, zoo als Pindaros zingt, ‘beminde in zijn razenden geest Hera (Juno),’ waarom Zeus hem aldus strafte.

[p. 211]

 

Geen nabuur, die er kan getuigen

 

Van 't lijden dat hij dragen moet!

 

Wien hij de felle smart kan klagen

 

Der wond, die immer voort verslindt

 

En vloeit van bloed, in jammerkreten

 

Wier galmen de echo slechts aanhoort;¹

 

Neen, niemand, die met zachte kruiden,

 

Gelezen uit den schoot der aard,

 

Wanneer de smart hem mocht bevangen,

 

Komt stelpen 't bruischend heete bloed,

 

Der wonde van zijn voet ontvloeiend,

 

Verwilderd, door den langen duur;

 

Want, als het zieleknagend lijden

 

Een korte wijl verpoozing biedt,

 

Dan kruipt hij, ach, nu ginds dan herwaarts,

 

En sleept zich zelf met moeite voort,

 

Gelijk aan 't kind, dat door zijn voedster

 

Aan eigen steun verlaten is.

 

2^de strophe.

 

Geen vrucht der heilige aarde voedt hem,

 

Geen spijs, die 't schrander² menschenkroost

 

Tot voedsel strekt, maar wat zijn schichten,

 

Die vliegen van den snellen boog,

 

Het uitgehongerd lijf verschaffen.

 

Ach, ach, wat lijden treft zijn ziel!

 

Geen wijnteug kwam zijn hart verheugen,

 

In tiental jaren, maar, zoo vaak

 

Hij stilstaand water mocht ontdekken³,

 

Beweegt hij moeizaam zich daarheen.

1 Donner vertaalt ‘rings vernehmbar’; Wecklein en eenige oude Latijnsche vertalingen vatten het woord αντίτυπον op als: het klagen der anderen wekkend nl. van den nabuur die zijn klachten hoort: (widerhallend, weil die klagen des einen die klagen des andern wecken).

2 Volgens vele verklaarders minder poëtisch: ‘brotesser,’ doch Jacobitz kent deze beteekenis van ἀλφησταί niet.

3 Zoo verbeeldt zich het koor de levenswijze van Philoktetes. Odusseus sprak in den prologos van eene bronwel, Philoktetes zelf aan het einde gedenkt ook de bronnen van Lemnos.

[p. 212]

 

2^de Antistrophe.

 

Nu bij den telg der helden aantreft,

 

Volgt op zijn leed, geluk en eer;

 

Na tal van wisselende maanden,

 

Voert hem het zeedoorklievend schip

 

Naar 't vaderland van Melis' nymfen

 

Aan de oevers van Spercheios' vloed,

 

Waar, door het goddlijk¹ vuur omschitterd,

 

De godentelg met koopren schild,²

 

Naar 't Godenheer is opgevaren

 

Hoog boven Oita's hoogste kruin!

 

Neoptolemos

tot Philoktetes

.

 

Kom, zoo gij het verlangt. Maar hoe, aldus gezwegen,

 

Zoo zonder grond? Hoe, dus ter neer geslagen?

 

Philoktetes.

 

Ach, ach, ach, ach!³

1 Sommigen verklaren: in den donder en bliksem van Zeus; anderen: uit het vuur des brandstapels.

2 Herakles; zoo stelde hem de oudere poëzie voor, tot dat de lyrische dichters, Stesichoros en anderen, hem met de, later blijvend gewordene, leeuwenhuid, knods en boog opvoerden.
In het Grieksch staat geen godentelg, maar god-man, zoo heet het ook van den vergoden Lichnos in een epigram.

3 Men bemerke vooral in deze vreeslijke schildering der smart, die zich hier voor het eerst uit, hoe waar het is wat Zimmermann (über den Philoktet des Sophokles in aesthetischem betrachte) aanteekent: ‘Endlich unterliegt der held dem schmerz, aber er bricht nicht in töne der brüllenden verzweiflung, des wüthenden geschreis aus, nein, auch jetzt noch hören wir den ausdauernden mann, der im gemessenen wort den durchbohrenden schmerz klagt und, statt zu rasen, das wort im lang aushallenden klagelaut ersterben läst. - Doch wie wenig ist nun das geschrei und gelärme hauptton! Philoktet stöhnt und ächzt; aber, was vor allem gehört wird, ist die energie seines gemüthes in den wildkräftigen flüchen, die er auf seine feinde schleudert, in dem zornigen anruf an dem tod, der ihn nie erhören wolle, endlich in der grandiosen zumuthung, Neoptolemos solle ihn in den feuerberg von Lemnos werfen.’ Niet minder juist zegt Herder: ‘der ganze auftritt kan ein gemälde des schmerzes heiszen, durch alle seine grade, vom stummen, bis zum betäubenden schmerze, die sich selbst gleichsam ertödtet, aber im ganzen doch das gemälde des zurückgehaltenen und nicht des ausgelassenen schmerzes, das ist's unstreitig bei Sophokles von anfang bis zu ende.’

[p. 213]

 

Neoptolemos.

 

Wat deert u toch?

 

Philoktetes.

 

Niets van belang;

 

Maar ga, mijn kind!

 

Neoptolemos.

 

O wis gevoelt gij smart,

 

Bij 't naadren van de kwaal.

 

Philoktetes.

 

O neen, maar naar ik denk

 

Verlichting volgt nu snel, o Goden, ach!

 

Neoptolemos.

 

Waarom roept gij aldus met bitter klagen

 

De goden ons ter hulp?

 

Philoktetes.

 

Dat zij als redders ons

 

En vol erbarmen, nu ter hulpe mogen komen.

 

Ach, ach, ach, ach!

 

Neoptolemos.

 

Wat deert u, spreekt gij niet? Volhardt gij dus in 't zwijgen?

 

't Is duidlijk dat gij thans in druk verkeert.

 

Philoktetes.

 

Ik ben verloren, kind! Hoe zou ik u mijn lijden

 

Verhelen, ach, ach, ach! 't Dringt mij door 't lichaam heen,

 

't Dringt door: O vreeslijk leed! Ach mij rampzalige!

 

Ik ben verloren, kind! ik word doorknaagd, ach, ach!

 

Mijn kind! Ach, ach, ach, ach, wee mijner, ach, ach, ach!¹

1 In het grieksch παπαῖ, απαππαπαῖ παπαππαπαππαπαπαππαπαῖ waarbij Hermann zeer juist aanmerkt: ‘Zeer geschikt drukt die veelvuldige herhaling der letter π (p) de trilling van mond en kaken uit, die dergelijke smart eigen is’ in het Hollandsch kan men dit echter niet weergeven, Donner vertaalt dan ook: .... Ach kind, o weh!
Ach wehe, weh! Weh, weh, o weh! Ach wehe, weh!

[p. 214]

 

O bij de Goden! zoo ge een zwaard ter hand mocht hebben,

 

O sla dan toe, en tref den top des voets,

 

O snel! Spaar zelfs mijn leven niet, o kind!

 

Neoptolemos.

 

Wat nieuwe smart greep u zoo plotseling aan, dat gij

 

Zulk jammren en gesteen rondom u heen verwekt?

 

Philoktetes.

 

Gij weet het kind.¹

 

Neoptolemos.

 

Wat? spreek.

 

Philoktetes.

 

Gij weet het, zoon.

1 Anderen: o.a. ook Donner vertalen de woorden (τίσοί) als: wat verhaal ik u (mijne smarten); en schrijven die woorden aan Philoktetes toe. Neoptolemos zegt dan alleen: ‘'k weet het niet’ (zoo leest ook Bothe). Tot goed begrip der gansche scene diene het volgende: ‘Den aanval der kwaal, die zich bij het uittreden van de spelonk vertoont, zoekt Philoktetes te verbergen, uit vrees van door zijn vrienden, uit schrik en afschuw, verlaten te worden, tot dat hij eindlijk de smart niet meer bedwingen kan. De uiting daarvan is, echter zoo plotseling en buitengewoon, dat Neoptolemos, verwonderd en twijfelend, herhaaldelijk naar de oorzaak vraagt, waarop hem Philoktetes eerst zacht, daarna ongeduldig antwoordt, dat hij het reeds weet; gelijk zieken door vragen gemelijk worden; en zij van hun kant, die ze doen, hunne afgebrokene uitingen des te onverstaanbaarder vinden, naarmate zij een levendiger verlangen koesteren om ze te helpen. Dat hij echter nu de oorzaak weet, verklaart Neoptolemos hierop duidelijk. Intusschen is Philoktetes weer tot zich zelven gekomen, en geeft hem den boog over voor den tijd dat zijn slaap zal duren. Na een tweeden aanval laat hij zich eerst beloven, dat zij zullen blijven, en wenscht dan, reeds door krachteloosheid overvallen, in zijn hooger gelegen rotshol te zijn gebracht om daar rustig te slapen zonder door het daglicht gestoord te worden. Echter verstaat Neoptolemos hem niet en houdt hem, daar hij star naar den hemel blikt, veeleer voor buiten zijn zinnen, zooals hij reeds eenmaal heeft geloofd, en houdt zijne hand vast, onzeker wat te beginnen. Philoktetes echter, die hierdoor verhinderd wordt zich neer te leggen, onttrekt zich aan hem met heftigheid. Bij het inslapen heeft hij door zwakte het gevoel eens stervenden, en voelt zich tot den dood toe afgemat.’ ‘Tudichum. Herder's veronderstelling dat: Sophokles om het overdrijven der smart te voorkomen, Philoktetes van smart in onzin laat vervallen schijnt deze plaats te gelden;’ zoo teekent Zimmermann aan bij deze woorden; volgens hem echter is het meer ontevredenheid, wijl Neoptolemos hem in dien toestand heeft gezien, die hem driemaal de belangstellende vragen van Neoptolemos met een ‘gij weet het’ doet afwijzen.

[p. 215]

 

Neoptolemos.

 

Wat deert u? 'k weet het niet.

 

Philoktetes.

 

Hoe! weet gij 't niet, ach, ach!

 

Ach, ach, ach, ach!

 

Neoptolemos.

 

Wel vreeslijk drukt uw kwaal,¹

 

Philoktetes.

 

Ja, gruwzaam, onuitspreeklijk is mijn lijden.

 

Maar heb toch deernis!

 

Neoptolemos.

 

Spreek wat moet ik doen?

 

Philoktetes.

 

Verlaat mij niet uit vrees;² zoodra zij is verzadigd

 

Sluipt steeds de kwaal tot mij, langs 't zelfde kronkelpad.

 

Neoptolemos.

 

Ach, ongelukkige! rampzalig door al 't lijden

 

Naar 't blijkt! O wilt gij, dat ik u omvatte en steun?

 

Philoktetes.

 

Neen dit verlang ik niet, maar neem den boog, dien gij

 

Zoo even hebt gevraagd, totdat de ziektesmart,

 

Die thans mij foltert, weer verdwijne; dat uw hand

 

Hem veilig dan bewaar'; de slaap bevangt mij steeds,

 

Zoodra de pijn haar toppunt heeft bereikt,

 

Niet eer verlaat zij mij. 't Is noodig dat men thans

 

Mij rustig slapen laat; maar als intusschen ons

1 Anderen lezen: ‘Is de aanval’ van uw kwaal (ἐπείσαγμα voor ἐπίσαγμα, hoewel Jacobitz geen verschil van beteekenis tusschen die twee woorden schijnt aan te nemen).

2 Zoo vertaalt Donner, de woorden schijnen echter in het Grieksch door de overschrijvers bedorven te zijn, zie Sneidewin, die de zin aldus vaststelt: De krankheid komt slechts van tijd tot tijd terug en als zij eenmaal verzadigd is, is een nieuwe aanval zoo spoedig niet te duchten. Bothe schrijft die woorden aan Neoptolemos toe. ‘Die ziekte komt wellicht na lange tusschenpoozen terug, als zij eens heeft uitgewoed? (Donner leest ἴσοις gelijk; Bothe ἴσως wellicht).

[p. 216]

 

Die lieden¹ naadren, dan, 'k beveel u bij de goden,

 

Noch willig, noch door dwang, noch door hun list verstrikt,

 

Den boog hun af te staan, opdat gij niet u zelf

 

Noch mij, uw smeekeling, den dood bereiden moogt.

 

Neoptolemos.

 

Vertrouw op mijne zorg, want geen der stervelingen

 

Dan u en mij zal ooit deez' boog geschonken worden,²

 

Geef mij den boog nu hier, vertrouwend op 't geluk.

 

Philoktetes.

 

Aanvaard hem, kind! maar wil het eerst den Nijd³ verzoenen,

 

Opdat de boog voor u geen bron van leed ooit zij,

 

Gelijk voor mij, en die hem vroeger nog, bezat.

 

Neoptolemos.

 

Dit zij ons deel, o Goden, dat de vaart

 

Voorspoedig moge zijn door goeden wind begunstigd,

 

Waarheen een God het wil en we ons zeevaardig maken!⁴

 

Philoktetes.

 

Ik vrees dat dit gebed ons vruchtloos zij, mijn zoon!

 

Het donker bloed gudst uit de diepe wonde

 

In drupplen neer, 'k vermoed een nieuwen aanval

 

Ach, ach, o wee!

 

Ach, ach, mijn voet; ach, ach, wat kwelt gij mij!

 

De smart kruipt voort!

 

Zij dringt steeds naderbij, wee mij rampzaalge!

 

O; ach, ach, ach!

1 Diomedes en Odusseus. Zie het verhaal van den scheepsvoogd. Uit afschuw schijnt Philoktetes den gehaten naam van Odusseus nooit te willen noemen, maar bezigt steeds aanwijzingen.

2 Meer dan eens, gebruikt Sophokles in zijne treurspelen woorden en zinnen, die de toeschouwers, bekend met de plannen der tegenpartij, of de orakels der goden, noodzakelijk anders moeten uitleggen dan de hoofdpersoon; zoo kunnen de toeschouwers hier aan deze woorden ook de beteekenis toekennen van: ‘Ik zal wel voorzichtig genoeg zijn, om ze niemand over te geven.’

3 Groot geluk wekt den nijd der goden op, de goddelijke boog had zijnen bezitters veel leed berokkend: Herakles' leven was van strijd en lijden vervuld. Philoktetes was reeds tien jaren op Lemnos in lijden en gebrek.

4 Ook hier spreekt Neoptolemos met opzet dubbelzinnig, zoodat Philoktetes de woorden anders opvat als de met zijne plannen bekende toeschouwers.

[p. 217]

 

O Kephallener vorst,¹ o mocht hetzelfde lijden,

 

Uw borst doorvarend, u bevangen, wee; ach, ach!

 

Wee, nogmaals, wee! o broeders, legervorsten!

 

O Agamemnon, Menelaos! Gij,

 

Mocht gij in mijne plaats die wreede wonden voeden.

 

En 't eigen jarental, als ik, ach mijner, ach!

 

O dood, o dood! dat gij, zoo vurig afgebeden,

 

Ja elken dag, toch nooit verschijnen kunt!

 

O kind! o edel kind! ach neem mij in uw armen,

 

Verbrand me in Lemnos' vlammengloed daarginds²!

 

Ik riep hem daaglijks in; ik heb Kronion's zoon³

 

Den zelfden dienst gedaan voor deze waapnen, die

 

Uw hand omvat, wat zegt gij, o mijn kind?

 

Wat zegt gij? och gij zwijgt! Waar zijn thans uw gedachten?

 

Neoptolemos.

 

Ik klaag en zucht reeds lang om uwe smart.

 

Philoktetes.

 

Heb moed, mijn kind, die smart zoo hevig in haar aanval,

 

Verdwijnt ook spoedig, maar ik smeek u thans,

 

Ach, laat mij niet alleen!

 

Neoptolemos.

 

Vertrouw, wij blijven.

 

1 hiloktetes.

 

Blijft gij?

1 Odusseus, zie boven.

2 Zonder die toevoeging ‘daar ginds’, merkt Scheidewin aan, zouden de toeschouwers te Athene het niet begrepen hebben, want in Athene, waar men met het eiland Lemnos (ten tijde van Miltiades gewonnen) nauwkeurig bekend was, noemde men naar de hevige uitbarstingen, van den tijdens Alexander den Grooten uitgewerkten vulkaan, elk hevig verslindend vuur, een Lemnisch vuur. Philoktetes vordert aldus Neoptolemos op, hem in het Lemnisch vuur, hetwelk in den vollen zin des woords Lemnisch was, neder te werpen. Vandaar dat men in plaats van de woorden ‘ik riep het daaglijks aan (zooals ook Donner verhaalt,) het Grieksche ἀναϰαλομένω door ‘dikwijls in geroepen’ (nl. door de menschen in het algemeen) kan vertalen Tudichum vertaalt ook ‘angerufnem feuer.’

3 Kronion (zoon van Kronos) is Zeus; Kronion's zoon is Herakles.

[p. 218]

 

Neoptolemos.

 

Wees daarvan overtuigd.

 

Philoktetes.

 

'k Verlang u niet

 

Te binden door een eed.¹

 

Neoptolemos.

 

't Is toch mij niet geoorloofd,

 

Om zonder u te gaan.²

 

Philoktetes.

 

Geef mij uw hand,

 

Tot blijk van uwe trouw

 

Neoptolemos.

(Hem de hand reikend.)

 

Ziehier, geef mij uw hand!

 

Ik blijf bij u.

 

Philoktetes.

(Zijne hand vattend en naar de hooger gelegen rotsholte wijzend.)

 

Neen ginds nu, voer mij ginds!³

 

Neoptolemos.

 

Werwaarts bedoelt gij?

 

Philoktetes.

 

Daar omhoog.

 

Neoptolemos.

 

Ach welk een waanzin

 

Grijpt u weer aan? Wat richt gij uwen blik,

 

Omhoog naar 't hemelwelf?⁴

1 Philoktetes had gaarne eene verzekering onder eede, maar durft die niet rechtstreeks vorderen, om geen mistrouwen te toonen.

2 Ook hier spreekt Neoptolemos dubbelzinnig. Philoktetes vat die woorden op als eene verzekering dat hij zijn gegeven woord zou houden. Neoptolemos denkt aan de orakelspreuk.

3 Bij den derden aanval der smart worden hem de woorden zwaar, daar hij echter te gelijk door smart en afmatting overmand, het hoofd achterover zinken laat, meent Neoptolemos, dat hij naar den hemel blikt.

4 (Donner vertaalt ‘de Zon’; (in het Grieksch staat Κύϰλον; rondte.) Volgens Bothe zou hij veeleer het verlangen te kennen geven om evenals Herakles van de aarde naar den hemel opgevoerd te worden, de Scholiast meent dat hij zinneloos is van smart; doch die verklaring is niet noodzakelijk, al meent Neoptolemos dit ook. Zie wat Tudichum hieromtrent zegt, in eene vorige aanteekening.

[p. 219]

 

Philoktetes.

 

O laat, o laat mij vrij.

 

Neoptolemos.

 

Waar dan?

 

Philoktetes.

 

Ach laat mij vrij!

 

Neoptolemos.

 

'k Verlaat u niet.

 

Philoktetes.

 

Gij zult mij dooden, gij, wanneer gij mij nog aanraakt!

 

Neoptolemos.

 

Nu, 'k laat u vrij, daar gij thans weer bij zinnen komt.

 

Philoktetes.

 

O Aarde, ontvang mij, thans, gelijk ik mij bevind,

 

Reeds stervend, in uw schoot! Het lijden, dat mij kwelt,

 

Gedoogt niet dat ik mij nog staande houde.

(Hij valt ter neder en sluimert in.)

 

Neoptolemos.

 

Het schijnt dat dra de slaap hem zal bevangen,

 

Daar 't hoofd voorover neigt, het zweet langs 't lichaam vloeit;

 

Een ader aan den top des voets borst open,

 

En laat het zwarte bloed nu bruischen uit de wonde,

 

Maar, vrienden, laten wij hem rustig liggen, dat

 

Hij spoedig vall' in slaap.

 

Koor.

 

Slaap vrij van kwellingen, slaap, die geen smart kent,

 

Kom ons ter hulp met uw adem zoo zacht,

 

Gunstige, gunstige God, houd den nevel,

 

Uitgespreid thans, voor zijn oogen. O kom!¹

1 Eenigen vertalen: Houd ver van zijne oogen 't licht van de zonne dat nu is uitgespreid (over de aarde). Anderen, doch onzes inziens veel minder juist: Houd voor zijn oogen het licht, wat nu daarover uit is gespreid: hetwelk min of meer ironisch zou zijn, wijl de duisternis des slaaps zijn oogen gesloten houdt (quae quoniam nulla est, sed caligo potius, haec est intelligenda.) Hier is de zoo juiste verbetering van Prof. v. Herwerden gevolgd.

[p. 220]

 

Heilbrenger kom! O Mijn kind, wil nu toe zien

 

Waar gij nu staat, tot wat zorg gij u wendt,¹

 

Zie toch, hij slaapt! o waartoe dan te dralen!

 

't Juiste gebruik van den gunstigen tijd,

 

Die ons in alles beslissing en raad geeft,

 

Brengt aan ons handlen de zegepraal aan.

 

Neoptolemos.

 

Hij hoort nu niets, maar toch, vergeefs is ons 't bezit

 

Des buitgemaakten boogs, wanneer wij zonder dezen

 

Nu scheepgaan. Hem behoort de kroon, hem moeten wij

 

Meevoeren, naar 't bevel der Godheid. Welk een schande,

 

Te roemen zonder grond, op werk slechts half volbracht!

 

Koor

tot Neoptolemos

.

 

Dit, o mijn kind, is de zorge der godheid,²

1 Duitsch van Donner ‘wo du stehst. wohin du gehst’; ook wij kennen in het Hollandsch die uitdrukking, in: ‘hij weet niet waar hij gaat en staat’, dat de Grieksche uitdrukking letterlijk weergeeft. Overigens bedenke men hier, dat het koor slechts door korte aanduidingen zijne gevoelens te kennen geeft; opdat, zoo ook al Philoktetes een woord opving, het zich zelf niet verraden zou. Vandaar dit duistere op vele plaatsen, waarbij nog de kritische onzekerheid komt; ik heb hier de lezing van Wecklein gevolgd, die eenigzins van die van Schneidewin afwijkt.

2 Het is hier de plaats om de aandacht te schenken aan het karakter van het koor in den Philoktetes; zonder dit, is het onmogelijk, om zich maar eenigzins een begrip te vormen van hetgeen het koor hier wil; want hoewel het moeielijk moge zijn, ja bijna onmogelijk den zin te vinden, die met de waardigheid van het koor en van den dichter overeenkomstig is, zoo hangt dit bezwaar veel meer af van de omstandigheid, dat het koor met halfduistere wenken zijn gevoelen moet te kennen geven, dan wel van de verminking des teksten. Het koor dan in Philoktetes, hetwelk uit bejaarde scheepsgezellen van Neoptolemos (15 in getal) is samengesteld, heeft veel meer deel in de handeling dan het koor in Sophokles' andere treurspelen, en het karakter van geïdealiseerde toeschouwer, hetwelk A.W. Schlegel het koor wilde toekennen, komt het hier in veel geringere mate toe, dan bijv. in Antigone. ‘Men kan ook niet zeggen dat het koor hier het oordeel des dichters over personen en gebeurtenissen weergeeft. De rol welke Sophokles het toekent,’ zegt Zimmermann, ‘bestaat deels in toespraken tot zijn heer, wiens hooger inzicht en wil het zich steeds onderwerpt, deels in gemoedelijke opmerkingen over het ongelukkig lot van Philoktetes, deels in vermaningen, die het aan Philoktetes zelven richt. De hoogere vlucht in het ethisch gebied, van waaruit in andere treurspelen de groote verhoudingen des menschelijken levens met de oogen der wijsheid betracht worden is in het algemeen voorbijgaand en vluchtig; waarlijk volgens de regelen der kunst, (canonisch) is in Philoktetes echter de tact, waarmede de dichter het koor aan de handeling laat deelnemen, en tot haar voortgang laat medewerken, zonder dat die door hetzelve gemotiveerd wordt, want dit voegt zijn onpartijdig standpunt niet. Hiermede is het niet in strijd, dat het koor in ons stuk, bij al zijne deelneming voor Philoktetes, hoofdzakelijk de belangen van Odusseus, of veeleer die van zijn heer Neoptolemos, welke met de belangen van het Achaische volk samengaan, voor oogen heeft; het ondersteunt de list van Neoptolemos, door de aan dezen gerichte opvordering, Philoktetes naar zijn land te voeren; te voren reeds, na de logenberichten van Neoptolemos is het ingevallen met de aanroeping van “Gaia, reeds in Phrygië aangeroepen, toen de Atriden Neoptolemos zijn wapenen weigerden;” natuurlijk heeft de geheele, inderdaad huichelachtige, aanroeping ten doel, het vertrouwen van Philoktetes jegens Neoptolemos te steunen..... Daar intusschen hetzelfde koor zoo hartelijk in de ellende van Philoktetes deelneemt, zoo is het slot van het koorlied, waarin zich dit schoon openbaart: “Nu Philoktetes een eedlen held bejegent, zal hij gelukkig en groot uit dit leed te voorschijn treden;” in hoofdzaak, eerlijk gemeend; want het komt toch eigenlijk daar op aan, zooals Thudichum bemerkt, om “het lijden, tegen den wil van hem, die daarin verkeerde, te eindigen, hem te genezen en tot met roem bekroond overwinnaar te maken.” Het koor kan zich derhalve niet duidelijker uitdrukken, daar Philoktetes in de nabijheid gebleven is, en het hooren kan; daarin vertoont het zichzelven als werkelijk medespeler. Wanneer nu het koor na deze ongedwongene gemoedsuiting, zichzelf niet kan tegenspreken; wanneer het na den aanblik der lijdensscene, die dan volgt niet onnatuurlijk verstokt zal schijnen; dan is het zeker, dat de tusschen Neoptolemos en het koor verdeelde strophe, niet de hardvochtige opvordering kan behelzen, om zonder den boog af te reizen, en den slapenden held aan zijn lot over te laten. Dit heet niet alleen de rol van het koor naar de omstandigheden veranderen, maar zijne gezindheid in het midden uit elkaar rukken. Het meeste spreekt wel voor dit gevoelen, het wijzen van het koor op de stijfheid des kranken, gelijkende op die van een doode, die hem niet veroorlooft een enkel lid te bewegen, daar toch voor de opvordering om heimelijk weg te trekken, de vermelding des sluimers, waarin hij verkeert, ten volle zou toereikend zijn; waarom zou het ook wegloopen, daar het in geen anderen toestand Philoktetes lichter zou kunnen meester worden? Het heeft, in hetgeen voorafgaat, meermalen gehoord, dat men den persoon van Philoktetes noodig heeft, en Neoptolemos spreekt het hier nogmaals uit.’ - Zeer juist, dunkt mij, verklaart Zimmermann wat het koor niet wil; doch wat is wel zijne bedoeling? Schneidewin teekent het volgende aan: Der sinn der unheilbar verdorbenen worte lässt sich kaum errathen. Man könnte etwa erklären: du weisst ja, wie ich dir ergeben bin, (darum höre meinen rath) denn wenn du jene absicht (zie de woorden van Neoptolemos, die deze antistrophe onmiddelijk voorafgaan) mit diesem (Philoktet) hast so sehen vorsichtige leute unsägliches unheil darin. Mit ‘du weisst ja, wie ich ergeben bin’ würde sonach der chor, der seinem gebieter einmal zu widersprechen wagt, den Neoptolemos seiner ergebenheit versichern.
N. Wecklein: ‘Indien gij dit gevoelen hebt (over) deze - gij weet wat ik bedoel (de wapenen). Wunderus (in de editie die ik geraadpleegd heb) meent, dat met de woorden: “gij weet wien ik bedoel” Odusseus gemeend wordt. Bothe - “Indien gij het gevoelen van hem (Philoktetes) deelt, ziet gij duidelijk, in het verschiet rampen, die onvermijdelijk zijn voor die wijze mannen, welke ik bedoel (d.i. Odusseus).” Hier is dus, volgens Bothe, Philoktetes bedoeld, en dit geeft een goeden zin, dunkt mij; het karakter van het koor is dan ook geheel zooals Zimmermann het ons zeer juist beschrijft: het koor wil dat Neoptolemos Philoktetes naar Troja voere, en niet, zooals Philoktetes wil, naar zijn vaderland; juister nog, dunkt mij, is de lezing en vertaling van Donner: Von wem ich hier rede, Das weisst du ja. (Thudichum: wem ja das wort gelt, weisst du.’,) Want hier is duidelijk Philoktetes bedoeld, wiens naam het koor met opzet niet noemt, omdat vooral het hooren noemen van den naam in staat is om een kranke, die een ‘slapeloozen slaap’ geniet, nauwkeurig te doen opletten, op hetgeen hij niet weten mag. Of met de woorden: ‘dat zelfs het schranderste brein niet vermijdt’ (Donner: ‘entwirt selbst ein kluger solch wirrsal kaum,’) Odusseus bedoeld wordt, betwijfel ik.
Ook de woorden: ‘want in krankheid is slaaploos de slaap; vaardig om alles te zien en te hooren’ geven wel ongeveer den zin weer van betgeen Sophokles schreef, maar van de woorden zelve zegt Schneidewin: ‘sie entziehen sich der erklärung.

[p. 221]

 

Maar, wen gij 't antwoord zult richten tot mij,

 

Stier mij dan zacht het geluid uwer woorden,

 

Zacht, want voor kranken is slaaploos de slaap,

 

Vaardig om alles te zien en te hooren.

 

Zoek dan, o zoek, naar gij 't beste vermoogt,

 

Wik nu en weeg in 't geheim wat gij doen zult;

 

Deelt gij zijn meening; - van wien ik nu spreek

 

Weet gij, mijn kind! - o dan wacht u een lijden

 

Dat zelfs het schranderste brein niet vermijdt.

[p. 222]

 

Koor

(tot Neoptolemos)

.

Slotzang.

 

Gunstige, gunstige wind voor de vaart thans,

 

Kind! en de vreemdling ligt hulploos ter neer,

 

Uitgestrekt als in den nacht op zijn leger,

 

[Edele slaap!]¹ Hij beheerscht nu niet meer

 

Handen en voeten, als wie in de Hades

 

Neerligt; o spreek wat het tijdstip thans eischt;

 

Dit, o mijn kind, kan mijn geest slechts bevatten,

 

Werk zonder vreeze verricht, is het best.

1 Wecklein verklaart deze woorden voor geinterpoleerd. Donner: ‘Wilkummener schlaf uns.’ Thudichum: ‘Der erwärmende schlaf hilft.’ Zie bij Wecklein de gissing van Dobree hieromtrent.

[p. 223]

 

Neoptolemos.

 

Zwijgt thans, 'k beveel het u, bewaart uw geestkracht nu;

 

Ziet: hij vertrekt zijn oog, zijn hoofd beweegt.

 

Philoktetes

(ontwakend)

.

 

o Daglicht, dat den slaap vervangt, o trouwe wake¹

 

Van deze vreemden, die mijn stoutste hoop beschaamt;

 

Mijn zoon, dit had ik nooit verwacht of durven hopen:

 

Dat gij 't verdragen zoudt te blijven aan mijn zij,

 

En, zoo vol medelijden mij verzorgend,

 

Zoudt wachten tot mijn smart uw hulp zou vordren.... Neen,

 

Dit waagden Atreus' zonen niet te voren,

 

Die dappre leggerhoofden! Maar uw aard,

 

En ook uwe afkomst kan van adeldom getuigen;

 

Dit alles viel u licht, schoon ook mijn smartgeschrei

 

En mijn besmetting u omringden van alom;

 

Maar thans, nu ik verpoozing mag genieten,

 

Die mij, gelijk ik voel, de smart zal doen vergeten,

 

Zoo hef mij op, o kind, en zet mij neder,

 

Opdat, zoodra ik maar mijn krachten heb hernomen,²

 

We ons spoeden naar het schip, en niet de vaart vertragen.

 

Neoptolemos.

 

Wat vreugd, nu ik aanschouw, hoe, tegen mijn verwachting,

 

Uw oog voor 't licht zich weer geopend heeft,

 

Dat gij nog ademhaalt, en vrij van smarten zijt;

 

Daar, bij den aanval op dat oogenblik,

 

Ons alle teeknen reeds uw dood verkondden!

 

Doch richt u zelf nu op, of wilt gij 't liever soms,

 

Dan dragen zij u heen, geen arbeid doet hen vreezen,

 

Wanneer het u en mij, dus goed zal dunken.

1 Slechts den zin kan men ten naastenbij hier weergeven, over de juistheid der tegenwoordige lezing wordt getwijfeld.

2 Het kan wellicht bevreemding wekken, en is weinig overeenkomstig de stemming van Philoktetes, dat hij het vertrekken aan eene voorwaarde verbindt, vooral na de woorden: ‘Nu mij verpoozing werd geschonken’; ook bevreemdt het misschien, dat hij nog spreekt van door Neoptolemos ondersteund te worden; daar zijn er dan ook die deze twee regels voor geinterpoleerd verklaren.

[p. 224]

 

Philoktetes.

 

Dank voor die goedheid, kind,¹ draag mij zooals gij wilt,

 

Laat hen thans vrij, opdat niet voor den tijd,

 

Hun mijn besmetting kwell'; 't is toch reeds zwaar te dragen,

 

Met mij op 't eigen schip te moeten varen.

 

Neoptolemos.

(Zijn arm biedend aan Philoktetes).

 

Gelijk gij wilt, maar richt u zelven op en steun u²!

 

Philoktetes.

(zich oplichtend).

 

Stel u gerust, 't valt door gewoonte licht.

 

Neoptolemos.

 

Ach, ach, wat nu gedaan, wat moet ik nu beginnen!

 

Philoktetes.

 

Wat deert u, kind? waarheen zijn uw gedachten?

 

Neoptolemos.

 

Ik ben ten einde raad, hoe ik mijn woord moet wenden!

 

Philoktetes.

 

Gij in verlegenheid, mijn kind! o zeg dit niet.

 

Neoptolemos.

 

En toch bevind ik mij in 't midden van zulk lijden.

 

Philoktetes.

 

De last van mijne kwaal heeft u toch niet bewogen,

 

Om mij den overtocht te weigren op uw schip?

 

Neoptolemos.

 

Ach, alles is hem last, die zijn natuur verloochent!

 

Philoktetes.

 

Gij wijkt niet af in woord of daden, van den aard

 

Uws vaders, als ge een edel held beschermt.

1 Afwijzend: ik dank u; letterlijk: Ik prijs dit, ik waardeer uwe goedheid.

2 Dat is: help mede door u zelven met ééne hand en één voet te steunen.

[p. 225]

 

Neoptolemos.

 

Weldra blijkt mijne schand, dat ducht ik reeds sinds lang.

 

Philoktetes.

 

Nooit uit uw daden, maar, ik vrees het, uit uw woorden.¹

 

Neoptolemos.

 

O Zeus! wat vang ik aan? mij weder smaad verwerven,

 

Verbergend tegen plicht, en snood bedrog verkondend?

 

Philoktetes.

 

Die man, indien mijn oordeel thans niet faalt,

 

Verraadt mij, laat me alleen en steekt aldus in zee.

 

Neoptolemos.

 

Verlaten, neen, maar lang reeds kwelt het mij,

 

Dat ik u grief veeleer, door u van hier te voeren.

 

Philoktetes.

 

Mijn kind, wat spreekt gij toch? Want ik begrijp het niet.

 

Neoptolemos.

 

Ik meld u alles dan: gij moet naar Troja varen,

 

Naar Argos' volk en 't leger Atriden.

 

Philoktetes.

 

Wee mij! wat zegt gij daar?

 

Neoptolemos.

 

Vrees niet aleer gij weet....

 

Philoktetes.

 

Wat moet ik weten? spreek. Wat meent gij mij te doen?

 

Neoptolemos.

 

Ik wil u eerst genezen van uw kwaal,

 

Dan Ilion's gebied met u verwoesten gaan.

 

Philoktetes.

 

Is dit u waarlijk ernst?

 

Neoptolemos.

 

Een machtig noodlot dwingt,

1 Uit hetgeen gij nu zegt d.i. uit uwe verwarde en twijfel verradende taal.

[p. 226]

 

Maar gij, vertoorn u niet bij deze woorden.

 

Philoktetes.

 

Ik ben verloren ach! ik ben verraden vreemdling!

 

Wat wrocht gij mij? geef snel den boog terug.

 

Neoptolemos.

 

Dat kan ik niet, want plicht en voordeel¹ roepen

 

Mij tot gehoorzaamheid aan 's legers oppervorsten.

 

Philoktetes.

 

O gij verslindend vuur², o onmensch vol verschrikking,³

 

Afschuuw'lijk weefsel van het schandelijkst bedrog,

 

Wat deedt gij mij; waartoe mij dus bedrogen?

 

Geen schaamte grijpt u aan, wanneer gij mij aanschouwt,

 

Een smeekling, die zich uw bescherming had bevolen?

 

Wee mijner! met den boog hebt gij mij 't leven

 

Ontroofd; geef weer den boog, ik smeek u, geef hem weer,

 

Ik bid het u, mijn kind; bij uwer vaadren Goden;

 

Ontneem mij 't leven niet! Helaas! hij spreekt niet meer

 

Tot mij, maar wendt zijn aanschijn van mij af,

 

Als wilde hij mij nooit, nooit meer, den boog hergeven.

 

O zeebocht, voorgebergte, woudgedierte,

 

Die mijn verblijf slechts deelt, o steile rotsen,

 

Aan u, aan u alleen, - want niemand weet ik hier

 

Tot wien ik spreken zou, - aan u slechts kan ik klagen,

 

- Gij zijt mij hier nabij, en mijn gekerm gewoon -

 

Wat leed mij heeft gewrocht Achilleus' zoon,

 

Die onder eede mij beloofd heeft te geleiden

 

Naar 't vaderland terug; naar Troja voert hij mij;

 

Hij geeft zijn rechterhand mij tot een pand van trouw,

 

En rooft den heilgen boog van Herakles⁴,

 

Den zoon van Zeus, en wil zijn buit d' Achaiers toonen!

1 De roem dien hij zou verwerven door met Philoktetes Troja in te nemen.

2 Donner: ‘Du Feuerbrand’, Thudichum: ‘O brand du’. Jacobitz teekent in zijn woordenboek aan: vuur, beeld van onbeschaamdheid bij de tragici.

3 Grieksch: πᾶν δεῖμα. Thudichum: ganz grauen.

4 Wecklein: den boog aan Herakles geheiligd.

[p. 227]

 

Als hadde hij een sterken held bedwongen,

 

Voert hij mij met geweld; en hij bedenkt het niet,

 

Dat hij een lijk vermoordt¹, een schaduw slechts van rool

 

Een ijdel beeld; want zoo ik kracht bezat

 

Nooit ware ik in zijn macht, daar nu, schoon machteloos,

 

Ik slechts door listen viel. Helaas wat vang ik aan?

 

Maar geef den boog terug, ach wees u zelf toch weer,

 

Ach, nu ten minste nog! wat zegt gij? ach gij zwijgt!

 

't Heeft uit met mij, met mij den fel beproefden man!

 

O rots met dubble poort, ach, naakt en zonder voedsel,

 

Keer ik tot u terug, ja gansch verlaten,

 

Zal ik in dit verblijf versmachten; vlugge vooglen,

 

Noch bergbewonend wild vel ik ter neer

 

Met dezen boog; maar zelf verstrek ik, na mijn dood,

 

Ten voedsel aan die mij voorheen tot spijze dienden,

 

Ik ongelukkige! Die ik voorheen vervolgde,

 

Vervolgen mij nu zelf, en ik rampzaalge man,

 

Boet met mijn eigen dood, den moord aan hen bedreven;

 

En dat wrocht hij, die 't kwaad niet scheen te kennen;

 

Verga! Maar neen, niet voor ik weten moog,

 

Of gij tot inkeer komt; zoo niet dan sterf rampzalig!

 

Koor.

 

Wat thans gedaan, mijn vorst? u staat de keuze vrij:

 

Van hier te varen, of hem toe te geven.

 

Neoptolemos.

 

Mij heeft een diep gevoel van meedelij bevangen

 

Voor dezen vreemdling; niet eerst nù, maar sedert lang.

 

Philoktetes.

 

Heb medelijden, kind, ach bij de Goden! neen,

 

Onteer u zelven bij het menschdom niet

 

Door schandelijk bedrog!

 

Neoptolemos.

 

Wat moet ik thans beginnen!

1 Spreekwoordelijk zie Homeros' Ilias 24-54.

[p. 228]

 

Ach Skuros, had ik nooit uw kust verlaten!

 

Zoo kwelt en foltert mij, wat ik thans lijden moet.

 

Philoktetes.

 

Gij zijt geen booswicht, neen, maar slechts verleid door boozen,

 

Kwaamt gij naar deze kust, gelijk het duidlijk blijkt;

 

Maar laat den boozen nu, zooals het voegt, hun boosheid;

 

Geef mij den boog terug, en zeil van hier.

 

Neoptolemos.

 

Wat doen wij, mannen?

 

ODUSSEUS

(treedt snel op)

. DE VORIGEN.

 

Odusseus.

 

Spreek, wat wilt gij doen?

 

O groote booswicht, zult gij niet vertrekken,

 

Den boog op de eigen stond aan mij in handen geven?

 

Philoktetes.

 

Wie is die man; hoor ik Odusseus soms?

 

Odusseus.

 

Ja 't is Odusseus' stem, van mij; mij ziet gij hier.

 

Philoktetes.

 

Wee mij, ik ben verraden en verloren!

 

Hij was het dan, die mij gevangen heeft genomen,

 

De pijlen mij ontstal!

 

Odusseus.

 

Gewis ik zelf, ik was het,

 

Geen ander, neen, ik durf dit vrij bekennen.

 

Philoktetes.

 

Geef mij den boog, mijn kind, o laat mij hem.....

 

Odusseus.

 

Neen nooit!

 

Al zou hij 't willen ook, zal hij dit durven doen;

 

Maar ook gij zelf moet met uw boog van hier,

 

Of deze

(op het scheepsvolk wijzend)

zullen u meevoeren met geweld.

 

Philoktetes.

 

Mij met geweld? En zullen zij dat doen,

[p. 229]

 

Gij aller boozen schaamtelooste booswicht?¹

 

Odusseus.

 

Wanneer gij ons vrijwillig niet wilt volgen.

 

Philoktetes.

 

O Lemnos' grond, en gij o alverslindend vuur,

 

Door God Hephaistos zelf ontstoken, zult gij dulden,

 

Dat ik door hun geweld aan uw gebied ontvoerd word?

 

Odusseus.

 

Zeus is het, weet het wel, Zeus, heerscher van dit land,

 

Zeus is 't die dus gebood, ik steun slechts zijn bevel.

 

Philoktetes.

 

Afschuuwlijk booswicht, wat verzint gij toch te zeggen?

 

Wendt gij de Goden voor, dan doet gij Goden liegen.²

 

Odusseus.

 

Neen waarheid spreken, gij moet dezen weg bewandlen!

 

Philoktetes.

 

Ik nimmer!

 

Odusseus.

 

Ik gebied, gij zult u onderwerpen!

 

Philoktetes.

 

Ach mij! Het draagt den schijn, alsof mijn vader

 

Tot slavernij, en niet als vrijen man mij teelde!

 

Odusseus.

 

O neen, als wapenbroeder van de dappren,

 

Met wie gij Ilion moet nemen en verwoesten.

 

Philoktetes.

 

Neen, nooit; al moest ik zelfs al 't lijdenswee verduren,

 

Zoolang die steile rotskloof mij nog rest!

 

Odusseus.

 

Wat zult gij doen?

1 Donner: Du der schlimmen schlimmster und verwegenster.

2 ‘Wijl ik toch nooit met u naar Troja ga’, zoo verklaart Donner.

[p. 230]

 

Philoktetes.

 

Mij storten van de rots,

 

En aan het rotsgesteent mijn brein te pletter stooten.

 

Odusseus.

 

Dan grijpt hem aan, dit zij niet in zijn macht!

(Philoktetes wordt door de dienaren gegrepen en bij de handen vastgehouden.)

 

Philoktetes.

 

o Handen, welk een leed moet gij verduren thans;

 

Gij mist uw dierbren boog, en wordt nu vastgekneveld

 

Door zulk een man! o Gij die nimmer nog uw zinnen

 

Gesteld hebt op hetgeen een vrijen man betaamt,

 

En goed en edel is, hoe hebt gij mij besprongen,

 

Hoe viel ik in uw macht, terwijl deez' jongling u

 

Ten schild verstrekken moest? Deez' knaap, dien ik niet kende,

 

Die mijner waardig, u geheel onwaardig was,

 

Die slechts te handlen wist, naar gij hem hadt bevolen,

 

Aan wien men duidlijk nu kan zien dat hij betreurt,

 

Wat hij misdreven heeft, en 't geen ik lijden moet;

 

Uw boos vernuft, dat, steeds in hinderlaag verscholen,

 

Een kans beloert, heeft hem, den argeloozen knaap,

 

Die 't noode slechts volbracht, goed onderricht,

 

Bij 't plegen van het kwaad zich schrander te betoonen;

 

Thans is 't uw plan geboeid mij weg te voeren,

 

o Boosaard, van deez' kust, waar gij mij hebt geworpen,

 

Verlaten, zonder land en vrienden, levend, dood!

 

Wee! wee!

 

Verderf zij over u! 'k Heb dikwils op uw hoofd

 

't Verderf reeds afgesmeekt, maar vreugd was nooit het deel,

 

Dat mij de Godheid schonk; want gij leeft nog in vreugd,

 

En ik gevoel slechts smart, dat ik steeds leven moet,

 

Omringd van jamm'ren, een rampzalig leven ach!

 

Bespot door u, en door de beide legervorsten

 

Uit Atreus' stam, wien gij uw dienst betoont;

[p. 231]

 

En toch moest list en dwang u aan den tocht verbinden;¹

 

Ik, kind des onheils, die met zeven schepen² meevoer,

 

En zonder dwang, ik werd door hèn, naar uw beweren,

 

- Zij echter noemen u - zoo schandlijk uitgestooten,

 

En thans, wat boeit gij mij, wat voert gij mij tot u,

 

Die niet meer leef, voor u sinds lang gestorven ben?

 

Waarom, o vloek der Goden, ben ik thans

 

Voor u niet kreupel meer, en vol besmette lucht?

 

Hoe! is 't u thans vergund, als tochtgenoot van mij,

 

Den Goden offergaaf en plengdrank toe te wijden?

 

Dit toch werd voorgewend door u, om mij te bannen:

 

O sterf ellendig dan! En sterven zult gij, ja,

 

Voor 't onrecht dat gij deedt aan dezen man,³ zoo 't recht

 

Den Goôn ter harte gaat. Ja 'k weet, het is hun heilig;

 

Want nooit hadt gij den tocht aanvaard naar dezen lijder,³

 

Zoo u, van hooger hand geen prikkel dreef naar mij.

 

o Grond mijns vaders, gij o Goôn die nederziet,⁴

 

- Hebt gij, voor mij, althans een luttel medelijden -

 

Wreekt, wreekt dan eindlijk eens mijn lijden op hen allen!

 

Wel leef ik hier vol leed; maar is het mij vergund,

 

Hun ondergang te zien, dan waan ik dat mijn kwaal

 

Genezen is.

 

Koor

(tot Odusseus)

.

 

De held is vreeslijk in zijn toorn,

 

O vorst Odusseus, en ontzettend is het woord,

 

Dat hij daar sprak tot u, dat voor geen lijden buigt.

1 Zie eene vorige aanteekening. Hyginus verhaalt dit aldus, fab. 98 ‘Toen Ulysses wist dat er gezanten tot hem zouden komen, wendde hij waanzinnigheid voor, en bond een paard met een os voor den ploeg; zoodra Palamedes hem zag, begreep deze dat hij veinsde, nam zijn zoon Telemachus uit de wieg, wierp hem voor den ploeg en sprak: ‘Leg af uw veinzerij en kom onder hen die zich door eed verbonden:’ toen gaf Ulysses zijn woord ‘dat hij zou komen.’ Zie ook in Ovidius' Metamorphosen 13, 34: de rede van Ajax (door da Costa in zijn ‘Heldenpleit’ vertaald).

2 Met zeven schepen toog Philoktetes naar Troja; zie Ilias' 2, 716. seq.

3 Op zich zelven doelende.

3 Op zich zelven doelende.

4 Donner: ‘Allsehender.’ Wecklein verklaart: ‘gij die op de misdaden der menschen neerziet, wrekend,’ beide vertalingen geven een goeden zin.

[p. 232]

 

Odusseus.

 

Veel zou ik op die woorden kunnen zeggen,

 

Waar 't mij vergund; nu zij een enkel woord genoeg:

 

Waar ik dus¹ handlen moet, daar handel ik als nu;¹

 

Doch waar het braven geldt en eedle helden,

 

Daar treft men niemand aan, godsdienstiger dan ik.

 

Wel spoort mij steeds een drift, die mij is aangeboren,

 

Naar de overwinning aan, doch over u slechts niet;

 

Vrijwillig zal ik mij aan u gewonnen geven.

(Tot de lieden die Philoktetes geboeid houden.)

 

Laat hem dan vrij, ja waagt het niet hem aan te raken;

 

En dat hij blijve! Neen, uw afzijn deert ons niet,

 

Als ons die waapnen zijn. Wijl Teukros² bij ons is,

 

Die zich op deze kunst ook goed verstaat,

 

En ik, die niet in 't minst voor u behoef te wijken

 

In 't booghanteeren, of in juist het doel te treffen.

 

Wat dan behoeven wij naar u nog om te zien?

 

Vaarwel dan, wandel³ vrij op Lemnos' grond!

 

Komt, laat ons gaan! Misschien verwerft uw eergeschenk,

 

Aan mij den roem, die u beschoren was.

 

Philoktetes

 

Ach mij; wat vang ik aan, wat lijden, ach! gij zult

 

Dus met mijn boog versierd u aan de Argeërs toonen?

 

Odusseus.

 

Spreek thans niet meer tot mij, daar 'k reeds vertrek.

1 Nl. zooals Philoktetes mij heeft geschetst als sluw en niets ontziend.

1 Nl. zooals Philoktetes mij heeft geschetst als sluw en niets ontziend.

2 Halfbroeder van Aias, uit denzelfden vader Telamon, maar uit eene andere moeder; beroemd door zijn boogschieten van hem zegt Homeros (zie de schoone vertaling van M^r Vosmaer):

Wijders, als negende, Teukros, den boog met de krommende einden
Spannend, terwijl met zijn schild Telamonios Aias hem dekte
Soms hief Aias even zijn schild, dan spiedde de dappre
Rond, en zoodra hij, zijn pijl afschietend in 't woelen der strijders,
Raakte, en nedergestort de getroffene slaakte den adem,
Liep hij terug, en, gelijk bij de moeder het knaapje, zoo week hij
Dicht aan Aias' zij, wiens blinkende schild hem bedekt hield.

3 Bittere ironie voor een armen kreupele.

[p. 233]

 

Philoktetes.

 

Achilleus' telg, zou 't ook me ontzegd zijn uwe stem

 

Voortaan te hooren? zoudt ge aldus vertrekken?

 

Odusseus

(tot Neoptolemos.)

 

Snel voort, aanschouw hem niet, al is uw aard ook edel,¹

 

Opdat gij ons geluk niet zoudt verstoren soms.

 

Philoktetes

(tot het Koor.)

 

Mijn vrienden, word ik ook van u aldus verlaten;

 

Toont gij geen deernis?

 

Koor.

 

Deze jongling hier,

 

Is onze scheepsvoogd, en wij stemmen allen bij,

 

In 't geen hij zegt.

 

Neoptolemos.

 

Wel zal ik moeten hooren,

 

Van vorst Odusseus, dat ik vol van deernis ben;

 

Toch wil ik dat gij blijft, zoo 't hem behagen kan,

 

Terwijl het bootsvolk 't schip zeevaardig maken zal,

 

En wij het Godendom gaan smeeken; licht dat hij

 

Intusschen zich bezint, tot betere gedachten,

 

Voordeeliger voor ons; maar gij snelt ijlings toe

 

- Wij beiden gaan naar 't schip - wanneer wij u ontbieden.

(Odusseus en Neoptolemos af.)

 

Koor.

 

1^e Strophe.

 

Woning, gewelfd in de holte der rots,²

 

Die mij verwarming en koelte steeds biedt,³

1 En geneigd tot medelijden.

2 De voordracht van de koren, vooral waar het koor niet meer in strophen spreekt, schijnt tusschen den koruphaios (kooraanvoerder) on de leiders der beide halfkoren verdeeld te zijn geweest; in Philoktetes bestaat het koor uit 15 personen, in Ajax, een der eerste stukken van Sophoklesuit 12 personen, wie een goed denkbeeld wil hebben van hetgeen 't koor verrichtte leze vooral den Ajax vertaald door D^r v. Leeuwen.

3 ‘Heet in den zomer, kond in den winter’ meent Wecklein; dus zou Philoktetes zich over dit verblijf beklagen. Thudichum vertaalt dan ook ‘heiss und eisiges du’; Donner echter ‘warmes, kühles gewölbe du’, wat, dunkt mij, meer overeenkomt met de gunstige schildering die Odusseus (misschien wel om zijn schuld, in het verstooten en aan land zetten van Philoktetes, te verkleinen) aan Neoptolemos in den prologos geeft, waar het heet: dat de spelonk's winters verwarming biedt, 's zomers koelte.

[p. 234]

 

Nimmer zal ik ongelukkige meer,

 

U gaan verlaten, maar zelfs in den dood¹

 

Biedt gij mij hulpe! Wee mijner, ach, ach!

 

o Gij ellendig verblijf in de rots,

 

Steeds van mijn jammren en klagen vervuld,

 

Hoe nu verschaf ik mij daaglijksche spijs,

 

Welk eene hoop rest mij nog? ach van waar!

 

Dat een, mij arme met voedsel gedenkt?

 

Komt nu gesneld door de suizende lucht,²

 

Schuchtere kindren des ethers, voortaan

 

Tref ik u niet; ik vermag het niet meer!

 

Koor.

 

(2^e Stropte.³)

 

Gij zelf, gij zelf, o zwaar beproefde,

 

Hebt dit gewild; geen ander neen,

 

Geen, die u overtrof in krachten,

 

Heeft u gebonden aan dit lot;

 

Toen u het wijsberaden vrij stond,

 

Koost gij voor beter lot, het kwaad.

 

 

 

1^e Antistrophe.

 

Philoktetes.

 

Wee mij, rampzalige, wee mijner, ach,

 

Diep door de rampen ter neder gedrukt!

 

Nimmermeer deelt nog een sterv'ling met mij

 

Hier het verblijf, en zoo kwijn ik hier weg!

 

Wee mijner, wee! Neen geen buit torsch ik meer,

 

Door den gevleugelden pijl, die mijn hand

1 Wecklein leest συvείδει en vertaalt ‘um meinen tod wissen, meinen tod mit erleben.

2 Ook deze woorden zijn in liet Grieksch geheel verminkt, de vertaling die wij hier geven is volgens de lezing van Prof. v. Herwerden. Donner heeft: ‘o dass hoch empor Vögel mit sausendem schwung in die lüfte mich entrafften! Nicht mehr wehr ich's’. Wunderus laat hem wenschen dat de stormwind hem moge opnemen.

3 De strophen-verdeeling van Donner staat hier steeds naast die in de gewone edities (Schneidewin, Wecklein enz.) wordt gevolgd.

[p. 235]

 

Krachtig bestuurde, ter neder geveld,

 

Want onvoorziens heeft het listige woord

 

Van dien bedrieglijken geest mij verrast!

 

Mocht ik aanschouwen, dat, wie het bestond

 

Treffen mocht, 't eigene leed dat mij trof,

 

Even zoo lang als het mij heeft gekweld!

 

Koor.

 

(2^e antistrophe.)

 

De lotsbeschikking van de Goden,

 

Geen list door mijne hand volvoerd,

 

Heeft u verstrikt; o richt dien vloek dan,

 

Dien gruwbren onheilvollen vloek,

 

Op andren!¹ 't Gaat ook mij ter harte

 

Als gij de vriendschap dus verstoot.

 

 

 

2^e (3^e) Strophe.

 

 

 

Wee mij, wee mij! Aan 't strand der zee,

 

Der grijze zee ter neer gezeten,

 

Lacht nog die snoodaard met mijn leed,

 

Zijn hand beweegt het oorlogswapen,

 

Dat mij rampzaalge voedsel schonk,

 

Dat niemand ooit heeft mogen voeren.

 

o Dierbre boog, zoo wreed ontrukt

 

Aan de u zoo zeer geliefde handen!

 

o Ziet gij niet vol deernis neer,

 

Zoo u althans gevoel beziele,

 

Op mij den vriend van Herakles,²

 

Die nimmer meer u zal hanteeren!

 

Eens andren hand, de hand van hem³

 

Die slechts op list denkt, zal u voeren;

1 Volgens Wunderus zouden die anderen de Goden zijn; maar terecht teekent Schneidewin hier aan: Aan bepaalde personen denkt het koor zoo min als wij, wanneer wij zeggen: ‘dat moogt gij anderen opleggen; daarnaar moet gij anderen vragen.’

2 Donner: Diener des Herakles.

3 Donner volgens eene andere lezing: ‘Den Hernn wechselu, wirst du jetzt von dem listigen frevler gehandhabt.’

[p. 236]

 

Het snoodst bedrog aanschouwt gij nu,

 

Den wreeden vijand ook, die 't lijden,

 

Dat hij te voren reeds verzon,

 

Door nieuwe snoodheid nog deed volgen.¹

 

Koor.

 

3^e (4^de) Strophe.

 

 

 

Wel staat een man het vrij, zijn meening²

 

Te uiten, maar hij werpe nooit

 

Het nijdig gift der tong op andren.

 

Odusseus toch, hij werd alleen

 

Uit velen tot dit werk verkoren,

 

En heeft aldus, op hun bevel,

 

Aan al zijn vrienden hulp geschonken.

 

Philoktetes.

 

2^de (3^de) Antistrophe.

 

 

 

Gevleugeld heer der snelle voog'len,

 

O roofgediert met wilden blik,

 

Wien deze bergstreek voedsel aanbiedt,

 

Ontvlucht zoo snel mijn grot niet meer;³

 

Mijn handen wapent niet als vroeger

 

Der pijlen kracht: wat lijden thans!

1 Aan het einde van deze strophe is een woord uitgevallen, eenigen voegen hierin: ‘Odusseus’, anderen: ‘niemand’, weer anderen: ‘Zeus’, nog anderen: ‘man (ἀνήϱ)’, Al deze lezingen geven natuurlijk eene verschillende vertaling, zoo vertaalt Schneidewin: ‘Die uit zijne schandelijkheden, ontelbare rampen liet ontspruiten, zooals niemand (anders) ons ooit heeft verzonnen’. Wunderus gist: ‘die Zeus mij heeft gewrocht’, en heeft het vorige zooals Schneidewin Bothe stelt voor: ‘Duizende listen ontvouwend, met welk een leed mij overstelpte (ἔνησε) Odusseus’. - Donner (en Thudichum vertaalt ongeveer eveneens) Der zu dem leid, das er zuvor schon mir ersann, zahllose smach hinzufügt. Eene geheele andere verklaring geeft Lisch (die ἀνήϱ leest): Den wreeden vijand (Neoptolemos) die door booze raadgevingen aangezet, de ontelbare boosheden ten uitvoer brengt, die deze man (Odusseus) tegen mij heeft uitgedacht. - In mijn vertaling is Odusseus de wreede vijand, hoewel ook de lezing van Lisch een zeer goeden zin geeft.

2 Volgens eene andere lezing Donner: ‘Männern ziemt es das gute recht zu nennen.’

3 Donner volgens de gewone lezing: Niemals naht ihr aus höhlen mir mehr um wieder zu fliehn.

[p. 237]

 

o Nadert vrij; ik arme kreuple,¹

 

Die hier teruggehouden word,

 

Ik ben voor u niet meer te vreezen;

 

Wat schoone kans, naar hartelust

 

Uw snebben, die naar moordwraak hunkren,

 

Te weiden in 't doorwonde vleesch

 

Van mij, die hier weldra het leven

 

Verlaten zal! want ach, van waar

 

Zal mij het voedsel nu geworden?

 

Wie toch wordt door de lucht gevoed,

 

Wanneer hij niets kan machtig worden

 

Van 't geen de alvoedende aarde biedt?

 

Koor.

 

(4^de Antistrophe.)

 

 

 

Bij 't Godendom, is iets u heilig,

 

o Nader hem, die tot u komt

 

Zoo welgezind. Maar wil gedenken:

 

Die kwaal te ontvlieden staat u vrij,

 

't Is vreeslijk langer haar te voeden;

 

Zij leert het duizendvoudig leed,

 

Dat haar te omringen ploegt, nooit dragen.

 

Philoktetes.

 

Weer hebt gij, weer, ach, 't oude lijden

 

Herinnerd, gij, die de eêlste zijt

 

Van allen, die dit strand bezochten;

 

Wat foltert, wat vermoordt gij mij!

 

Koor.

 

Hoe dat?

 

Philoktetes.

 

Wijl gij de hoop blijft voeden,

 

Mij mee te voeren naar het land,

 

Dat ik zoo haat.

1 Volgens Donner en de lezing die Lisch in zijne uitgave der koren volgt De gewone lezing heeft: deze streek wordt vrijgelaten beschermd d.i. niet beschermd.

[p. 238]

 

Koor.

 

Dit acht ik 't beste.

 

Philoktetes.

 

Verlaat mij dan op de eigen stond!

 

Koor.

 

o Blijde last, o zoete woorden!

 

'k Volbreng dit gaarne, spoeden wij,

 

Komt spoeden wij, een ieder onzer

 

Neem' weer zijn plaats op 't vaartuig in!

 

Philoktetes.

 

o Neen, verlaat mij niet, ik smeek het,

 

Bij Zeus, die steeds den vloek vervult!

 

Koor.

 

Betoom u!

 

Philoktetes.

 

Vreemden, bij de Goden!

 

Ach blijft toch, ach!

 

Koor.

 

Wat klaagt gij dus?

 

Philoktetes.

 

Ach, ach, ach ach! o noodlot, noodlot!

 

Ik sterf, ik arme! voet, mijn voet!

 

Wat doe ik, ach, met u in 't leven

 

Voortaan? Mijn vrienden nadert weer!

 

Koor.

 

Om welk een andren raad te volgen,¹

 

Dan dien gij vroeger deed verstaan?

 

Philoktetes.

 

Men moet niet toornen als een lijder,

 

Gansch zinneloos door wilde smart,

 

Ook klaagt en kermt als onverstandig!

1 Dat is: waarom zouden wij naderen dan om weer het bevel te ontvangen om te vertrekken, zooals gij ons zoo even gaaft?

[p. 239]

 

Koor.

 

Ga nu, gelijk ik u beveel,

 

Rampzaalge!

 

Philoktetes.

 

Neen, dit nimmer, nimmer!

 

Dit zij diep in uw geest geprent;

 

Al zou, wiens hand de donder slingert,

 

En 't bliksemvuur als fakkel draagt,

 

Mij met zijn dondergloed verzengen,

 

Ter neer met Ilion! 't Verderf

 

Aan allen, die haar wal omringen,

 

En 't waagden mijn doorwonden voet

 

Dus te verstooten! Maar, mijn vrienden,

 

Vervult mij slechts deez' enkle beê!

 

Koor.

 

Wat wilt gij? spreek.

 

Philoktetes.

 

Een zwaard, of zoo

 

Gij ergens soms een bijl mocht hebben,

 

Of boog, o brengt die dan tot mij!

 

Koor.

 

Om welk een aanslag te volvoeren?

 

Philoktetes.

 

Om met mijn eigen hand, het hoofd,¹

 

En al mijn leden af te houwen:

 

Mijn geest is vol van moord, van moord.

1 ‘Nu op het uiterste punt van beslissing teruggedrongen, blijft hem, wanneer hij niet aan zichzelven ontrouw wil worden, niets over dan de vurige wensch naar vernietiging, daar elke vorm van toegeven in tegenspraak is met zijn geweldig bewogen geest. Nooit, nooit zal hij wijken, zelfs niet als de bliksem, om hem te vernietigen, op hem neder viel. Met de heftigste verwensching tegen de vijanden bidt hij als laatste gunst, om een wapen, ten einde zich woedend van een te houwen. Het is oneindig tragisch en diep, dat de vreeselijke beweging in zijn ziel tegelijk de zachtste aandoening met zich mede aan het licht des bewustzijns brengt; dat hij begeerig naar zijn eigen bloed, en reeds waanzinnig smachtende, in hetzelfde oogenblik in liefdevol verlangen naar zijn doodgewaanden vader verkwijnt, dat het beeld zijner vaderstad, hartverteederend voor hem staat,’ Zimmermann. Dezelfde gevoelens vinden wij bij den Aias van Sophokles, op hetzelfde oogenblik dat deze held zichzelven den dood gaat toebrengen; aldus voortreffelijk weergegeven door D^r J. van Leeuwen J^r, in zijne vertaling, die de lezing overwaard is:

Gij Helios, straks rust weer op mijn vadergrond
Uw oog: o, kort de teugels dan van 't vierspan in,
En breng de tijding van mijn rampen en mijn dood
Aan 't oudrenpaar, dat vruchtloos op mijn thuiskeer wacht, -
Mijn arme moeder! Als die mare tot u dringt,
Zal heel de stad weergalmen van uw jammerkreet! -

[p. 240]

 

Koor.

 

Waarom?

 

Philoktetes.

 

Ik wil mijn vader zoeken.

 

Koor.

 

En waar ter aard?

 

Philoktetes.

 

In Hades' woon,

 

Want hij aanschouwt niet meer het zonlicht,

 

o Stad, o mijner vaadren stad,

 

o Mocht ik ooit u weer aanschouwen,

 

Ik arme! die uw heilgen stroom¹

 

Verlaten heb, om hulp te bieden

 

Aan 't mij zon zeer gehate heer

 

Uit Argos, ik die thans een niet ben!

 

(Hij gaat in de spelonk).

 

Koor.

 

Ik zou reeds lang tin bij ons vaartuig wezen,

 

Indien ik niet den zoon van held Achilleus zag,

 

En vorst Odusseus, die ons nader treden.

1 De Spercheios.
Wordt vervolgd.