Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 4

[p. 101]

[1884, nummer 2]

De Philoktetes van Sophokles,
in dichtmaat overgezet door A. Flament.

Het eenige doel, dat mij bezielt bij het uitgeven dezer proeve van vertaling, waartoe ik ben aangemoedigd door het gunstig oordeel van een der geachte medewerkers der Dietsche Warande, is: de lezers van dit tijdschrift, die niet genoeg bekend zijn met de Grieksche letterkunde om den ‘Philoktetes’ van Sophokles in de oorspronkelijke taal te lezen, nader met dit meesterstuk van den grooten treurspeldichter bekend te maken. Evenals Professor van Herwerden, in zijne schoone vertalingen van Aischulos, en om de zelfde reden, heb ook ik gemeend de oorspronkelijke versmaat¹ niet te moeten behouden; daar deze, hoe welluidend ook, - voor hen, die het Grieksche treurspel zelf niet hebben gelezen, en niet bekend zijn met de wetten der Grieksche prosodie, vooral wat de vrije, maar toch altijd gemotiveerde, altijd harmonische afwisseling van den rhythmus in de koren betreft, onmogelijk in hare volle schoonheid is te genieten.¹ Slechts op eenige plaatsen der koren heb ik getracht den gang van de oorspronkelijke versmaat eenigzins weer te geven; den dialoog zelven, die in het Grieksch uit jambische senariën (zesvoeters) bestaat (niet te verwarren met onze²

1 Veel is er in den laatsten tijd geschreven over metrische vertalingen; men leze slechts de voorrede der vertaling van de Ilias, door Mr Vosmaer, en hetgeen nog onlangs in den Amsterdammer (van 12 Maart) hierover door Dr v.d. Vliet en A.S. Schoevers is geschreven.

1 Veel is er in den laatsten tijd geschreven over metrische vertalingen; men leze slechts de voorrede der vertaling van de Ilias, door Mr Vosmaer, en hetgeen nog onlangs in den Amsterdammer (van 12 Maart) hierover door Dr v.d. Vliet en A.S. Schoevers is geschreven.

2 G.C.F. Lisch (gymn. Fridericiani Suerinens. Collab) heeft zelfs sporen van alliteratie in de koren ontdekt en geeft daarvan eenige voorbeelden, hoewel hij verklaart: ‘Doctiores rem ridiculam habebunt; sufficiat tamen, aliquot locos afferre, qui nulla ratione rejiciendi sunt.’

[p. 102]

Hollandsche Alexandrijnen), heb ik door eene vrije afwisseling van vijf- en zesvoetige jamben (alexandrijnen) weergegeven, wijl de enkelo Alexandrijnen mij minder geschikt voorkwamen. De geleerde vertaler van Aischulos, zoo even genoemd, was ook van dit gevoelen en heeft daarom alleen vijfvoetige Jamben gebruikt (zie den Gids van 1878, vertaling van Agamemnon). Eene opmerking zij mij nog vergund. Ieder, die maar eenigzins bekend is met de oude letterkunde, zal wel weten, hoe op vele plaatsen de ware lezing der meesterstukken soms verminkt en vervalscht is door de schuld en nalatigheid van hen, die, voor het uitvinden der boekdrukkunst, deze overschreven, en gemeend hebben ze soms met eigen vindingen te moeten vermeerderen of veranderen; ik heb daarom, hoewel ik mijne vertaling niet als letterlijk wil doen beschouwen, zoo veel mogelijk de beste lezing gevolgd en, niet slechts verschillende uitgaven (Wunderus, Bothe, Schneidewin en de in 1881 verschenen editie met aanteekeningen van N. Wecklein te Munchen) geraadpleegd, maar ook gebruik gemaakt van de tekstverbeteringen, voorgesteld o.a. door Professor Naber in zijn Lanx Satura (Verslagen der K. Akademie van W.L. en Sch. K. afd. Letteren 1871) en door Prof. v. Herwerden in dezelfde verslagen en in zijne Analecta Critica, Studia Critica, en in Mnemosyne, 1878.

Wat de spelling en het gebruik der eigennamen betreft, zoo heb ik met den vertolker der Ilias, M^r Vosmaer, gemeend, dat de Grieksche eigennamen zooveel mogelijk bewaard moesten blijven, en dat vooral, wat hij te recht afgeknotte onwezens noemt, als Jupijn, Minerv', Neptuun, zeer goed door de echte Grieksche namen konden vervangen worden. Zeus, Athene, Hephaistos, Hermes, Herakles, Odusseus staan dus, waar sommigen Jupiter, Minerva, Vulcanus, Mercurius, Hercules, Ulysses zouden verwachten.

Zien wij nu, in het kort, welke plaats dit treurspel, volgens bevoegde beoordeelaars, in de Grieksche letterkunde inneemt, en gunnen wij het eerst het woord aan v. Limburg Brouwer, die zich ten onzent zoo verdienstelijk heeft gemaakt door zijne geschriften over de Grieksche tragici:

[p. 103]

‘Na de beide Oedipussen, de Antigone en den Ajax, zou men haast mogen twijfelen of er door hetzelfde genie een ideaal zou kunnen verwezenlijkt worden, dat ons op nieuw eene gelijke belangstelling, eene gelijke bewondering zou kunnen inboezemen: en, intusschen, wie is er, die ook na deze meesterstukken, den Philoctetes lezende, dit voortbrengel niet bijna voor het toppunt der kunst houden zou? Waar zag men ooit grooter eenvoudigheid met een hooger graad van belangrijkheid vereenigd? Waar genoot men immer een fijner, een edeler hartdoordringender tragisch genot? Waar zag men ooit juister en waardiger karakterschildering, waar, eindelijk, edeler en eenvoudiger uitdrukking van het diepste gevoel? De afzondering van allen omgang met zijn medemenschen en het doorstaan van een verschrikkelijk tienjarig lijden, alleen om te leven, maken waarlijk den Philoctetes tot het treurspel bij uitnemendheid.’

Deze schoone regelen van P. van Limburg Brouwer, den geoefenden kenner en beoordeelaar der Grieksche poëzie, geven in weinige woorden een goed en helder denkbeeld van den hoofdinhoud en de strekking, maar tevens van de groote voortreffelijkheid van den Philoktetes, doch misschien komt u het oordeel van dien grooten beminnaar der oude letterkunde, die bekent ‘dat hij nooit een treurspel gelezen heeft, dat hem zoo innig heeft getroffen als de Philoctetes van Sophocles’, en dat nooit eenige hoofdpersoon zulk eene belangstelling, zulk een diep medelijden bij hem verwekt heeft als deze ‘ongelukkige, deze eenzame Philoctetes’, komt u dit oordeel misschien eenzijdig voor; zien wij daarom, wat de Fransche kunstrechter La Harpe van dit treurspel dacht; hem zal men toch zeker niet van klassieke vooroordeelen verdenken, hem, die genoeg kind van zijn tijd en van zijn land was, om de Fransche klassieke tragedie boven de Grieksche te stellen, vooral wegens de meerdere afwisseling en verscheidenheid en het meer kunstrijke in de intrigue, die van Aischulos' Prometheus eenvoudig weg verzekert ‘Cela ne peut pas même s'appeler une tragédie’, in de schoonste treurspelen, waar anderen er niet aan denken,

[p. 104]

‘remplissages’ en horsd'oeuvre aantreft, niet weet aan welken Oedipos de voorkeur te geven - dien van Voltaire of van Sophokles en er onmiddelijk op laat volgen: ‘Il n'en est pas de même d'Electre; quelque belle que soit celle de Sophocle, celle de Voltaire l'emporte de beaucoup, au jugement des plus sévères connoisseurs (?).’

Diezelfde La Harpe verklaart ronduit: ‘Il est honorable pour la mémoire de Sophocle, qu'en voulant trouver le chef-d'oeuvre de l'ancienne tragédie il faille choisir entre deux de ses ouvrages: l'Oedipe roi et le Philoctète........ Il y a dans l'Oedipe... je l'avoue, un plus grand intérêt de curiosité, il y a dans le Philoctète un pathétique plus touchant, l'intrigue du premier se développe est se dénoue avec beaucoup d'art, c'est peut-être un art encore plus admirable d'avoir pu entretenir la simplicité de l'autre; peut-être et il encore plus difficile de parler toujours au coeur par l'expression des sentiments vrais que d'attacher l'attention et de la suspendre pour ainsi dire au fil des événements.’ Maa de fransche aestheticus, die zoo goed zijn volk kende, dat hij wel begreep, hoe het bij velen afkeer zou verwekken, toen hij zijne verminkte vertaling wilde opvoeren, omdat het een stuk was, ‘non seulement sans amour, mais.... même sans rôle de femme,’¹ hij meende toch ook dat eigenlijk de Philoktetes het eenige stuk was, dat men geheel en zonder verandering op het moderne tooneel kon brengen, omdat het tot onderwerp heeft eene stof, die ten allen tijde en op alle plaatsen belang kan wekken, nl. de lijdende menschheid. Slechts eenige aanmerkingen veroorlooft zich La Harpe, wij zullen de voornaamste behandelen en daarover het oordeel van Winckelmann, Lessing en anderen in het kort vernemen. De eerste aanmerking is ‘On n'y peut remarquer qu'une scène

1 Chateaubrun, een Franschman, wist er raad op in zijn Philoctète. Dit getuigt o.a. het volgende vers, Achilleus'zoon in den mond gelegd:
Act II Scène III. De mes déguisemens que penserait Sophie?
Ook komt daar eene prinses Philoctète bezoeken, vergezeld van hare hofmeesteres, waarvan Lessing (Laokoon) zegt: ‘ein Ding, von dem ich nicht weisz, ob es die Prinzessin, oder der Dichter nöthiger gebraucht hat.’

[p. 105]

inutile, celle du second acte, où un soldat d'Ulysse déguisé vient par de fausses alarmes pressor le départ de Pyrrhus (Neoptolemos) et de Philoctète; ressort superflu; puisque celuici n'a pas de désir plus ardent que de partir au plus tôt. Cette scène alonge inutilement la marche de l'action.’ D^r F. Zimmermann, die een afzonderlijk werk over Sophokles' Philoktetes, onder aesthetisch oogpunt beschouwd, heeft geschreven, behandelt diezelfde opmerking, het is alsof hij La Harpe beantwoordt: ‘De gebiedende noodzakelijkheid van dit tooneel ‘ligt veel meer (hij heeft te voren eenige andere minder belangrijke redenen opgenoemd) in den gang der handeling zelve. Het hoofddenkbeeld dat het stuk bezielt, gebiedt namelijk, niet langer met de goddelijke beschikking, die Neoptolemos abstract aanduidde, achterwege te blijven, maar deze te openbaren in hare voornaamste en zakelijkste uiting (wat het belang der handeling betreft): de voorspelling van Helenos, opdat reeds nu de rechtvaardiging van Ulysses en Neoptolemos duidelijk uitschijne en tevens het treurspel op de hoogte van zijn ideaal standpunt verheven werd, terwijl eene opheldering, die het levendige weefsel der ontwikkeling achterna kwam, dit niet zoo concreet zou kunnen ten uitvoer brengen. De hoogte, tot welke Neoptolemos zijn bedrog doorvoert vooral, zou in ons oog niet met zijn edel karakter in eene goede verhouding treden, wanneer wij niet op den juisten tijd den sterksten bewijsgrond daarvoor aantroffen. Deze plaats is daarvoor het geschiktste, wijl juist dan de zichtbare krankheid van Philoktetes als sterkst tegenbewijs daarvan optreedt. Ook verlangt de uitwendige techniek der handeling reeds, dat over de maatregelen tegen Philoktetes genomen, tot op de laatste gronden toe licht worde verspreid, en wel tot volmaking der expositie. Daarbij wordt Philoktetes treffend op de verschijning van Ulysses voorbereid. Na dit tooneel zijn er later slechts eenige woorden van Neoptolemos noodig, om zijn waar inzicht te openbaren, en reeds de bloote verschijning van Ulysses geeft zonder eenige woorden aan Philoktetes de overweldigendste opheldering; Ulysses geniet eindelijk het voor-

[p. 106]

deel, met de kernachtigste woordenkracht en geheel als snel doortastend held op te treden.’

Eene tweede aanmerking, die La Harpe tegen het stuk schijnt te hebben, is het vreeselijk klagen van den hoofdheld, maar laten wij liever het woord weer eens aan van Limburg Brouwer. La Harpe is het met ons eens, dat Philoctetes zijne smart mag te kennen geven¹. Hij mag wel schreeuwen maar - niet tweemaal. Zijne redenen hiervoor zijn een weinig minder wijsgeerig dan die van Cicero², die in het geheel tegen alle uitdrukking van smart is....... De abt Auger had eenige aanmerkingen op La Harpe's Philoctetes gemaakt, en, o.a., dat het beter geweest ware, hem door zijn gesteen en een onwillekeurigen uitroep van smart, dien hij in de verte doet hooren, dan door een soldaat, te laten aankondigen. Neen, zegt La Harpe, ik heb wel opgepast, hem niet te laten schreeuwen. Wat zou ik dan met dat schreeuwen gedaan hebben, dat hij naderhand nog doen moet? Non bis in idem. Il ne faut pas employer deux fois le même moyen. Si l'on veut montrer Philoctète souffrant à la fin de la scène, il ne faut pas le montrer tel en arrivant; car alors il n'y auroit plus de progression.’ Cours de Littér. T.I. p. 304.

Winckelmann, in zijn werk: ‘Von der Nachamung der Griechischen Werke in der Malerei und Bildhauerkunst’, denkt er anders over dan La Harpe, en ik meen zeker, dat ik mijnen lezers genoegen doe, als ik zijn gevoelen hier mededeel, want op

1 La Harpe zegt dit alles eigenlijk ter verdediging van zijne eigene omwerking van den Philoktetes.

2 Ook Cicero in zijn Tusc. Disp. II. 7 laakt de jammerklachten van Philoktetes. Aardig is het te hooren hoe v. Limburg Brouwer hem hierover aanvalt; ‘En dan durft een Cicero, die zelf, in zijne eigene rampen, zich zoo kleinmoedig gedroeg, de jammerklachten laken, die onlijdelijke lichaamssmart den grooten man met geweld afperst, en die hij met de uiterste moeite zoekt in te houden.’ Zie ook Lessing in zijn Laokoon, over Cicero (Cap. IV 3^e aanmerking): ‘Man sollte glauben, er wolle einen Gladiator abrichten, sosehr eifert er wider den äuszerlichen Ausdruck des Schmerzes etc.’ Ter eere van Cicoro dient er echter gezegd dat hij zelf t.a.p. n^o 9 er bijvoegt: Ei concedendum est gementi ipsum enim Herculem viderat in Oeta magnitudine dolo rum ejulantem’. (Men duide hem zijn klagen niet euvel, want Hercules zelven, had hij op den Oeta door het overwicht van smart zien jammeren.)

[p. 107]

het gebied der aesthetica is Winckelmann een bekende naam. ‘Gelijk de diepte der zee altijd rustig blijft, hoe ook de oppervlakte moge woeden, zoo ook toont de uitdrukking in de figuren der Grieken, bij alle hartstochten, eene groote en onwrikbare ziel,’ en na eene toepassing op den Laokoon gemaakt te hebben, vervolgt hij: ‘Laokoon lijdt, maar hij lijdt als Sophokles' Philoktetes: zijne ellende gaat ons tot in het diepst der ziel, maar wij wenschten, zooals deze groote man, de ellende te kunnen dragen. De uitdrukking eener zoo groote ziel gaat verre boven de afbeelding der schoone natuur.’ Even schoon drukt Schlegel dezelfde gedachte uit, als hij zegt dat ‘Philoktetes lijdt met de teruggehouden smart eener niet geheel ter neergeslagen heldenziel.’ Lessing verdedigt het jammeren van den grooten heros op eene andere wijze in zijn Laokoon, als hij zegt dat de helden van Sophokles even als de helden van Homeros naar hunne daden, schepselen van hoogere natuur, naar hunne gewaarwordingen ware menschen zijn, bij den Griek was de heldenmoed als de verborgene vonken in den vuursteen, die rustig slapen, zoolang geene uitwendige kracht ze opwekt....... Hij gevoelde en vreesde, hij uitte zijn smart en zijn leed, hij schaamde zich over geen van de menschelijke zwakheden¹. Maar toch ook Lessing vond geen aanstoot in het veelvuldig jammeren des helden, dit getuigt deze schoone uitroep: ‘Und diesen Felsen von einem Manne hätten die Atheniensen verachten sollen, weil die Wellen, die ihn nicht erschüttern können, ihn wenigstens ertönen machen?’

Ziehier hoe Herder den indruk mededeelt, dien de lezing van Sophokles' treurspel op hem maakte: ‘de indruk van een held, die midden in de smart zijne smart bestrijdt, haar met diepe zuchten terughoudt, zoolang hij dit vermag, en eindelijk als hem het ontzettende ach! en wee! overmant, nog altijd

1 Zie Laokoon I. ‘Allein die Art, wie Philoktet seine Schmerzen kund giebt, hat er nach unserer Ansicht, naturalistischer befanden als sie ist.’ zegt Zimmermann.

[p. 108]

slechts enkele onderdrukte jammertonen uitstort, en het overige in zijne groote ziel verbergt.’ Terecht getuigt dan ook van Limburg Brouwer: ‘Neen voorwaar, al misten wij dat onnavolgbaar tooneel, waar Philoktetes den aanval van pijn, die hem eensklaps overvalt, op het oogenblik, dat hij scheep zal gaan, het hoofd biedt¹, een tooneel dat den Philoktetes in de poëzy, tot een volmaakten tegenhanger maakt van den Laokoon in de beeldhouwkunst; al misten wij dit heerlijk tooneel, waar de voorstelling van lichaamssmart tot eene belangrijkheid is opgevoerd, die het hevigste zielelijden niet overtreffen kan, wij zouden nog de sterkte van geest van Philoktetes bewonderen. Zeker toch zou die niet daaruit blijken, dat hij niet schreeuwde, als hij pijn gevoelde, maar daaruit, dat hij, tien jaren lang genoodzaakt het van pijn uit te gillen, toch die pijn verkiest met de schrikkelijke eenzaamheid, die hem omringde, boven het verzaken zijner grondbeginselen en het toegeven aan eenen vijand, dien hij verfoeit.’

Ons eenig doel met het aanhalen van de getuigenissen dezer kunstrechters was echter niet zoozeer om door groote namen te overtuigen, als wel in de treffende taal, waarvan zij zich bedienden, op de schoonheden van den Philoktetes te wijzen, en aan te sporen om bij het lezen zelf te zien hoe waar hunne opmerkingen zijn; ook meende ik niet beter te kunnen bewijzen, welk eene plaats de Philoktetes in de letterkunde inneemt; dit uit Cicero en andere Grieksche en Romeinsche schrijvers aan te toonen, zou in de gegeven omstandigheden, daar ik vooral hén met den Philoktetes wilde bekend maken, die het treurspel niet in de oude taal kunnen lezen, weinig doeltreffend zijn.

Reeds lang berustte deze vertaling bij de redactie van dit tijdschrift en wachtte op het verschijnen van het eerstvolgend nummer, toen de uitmuntende vertaling van D^r van Leeuwen

1 Als de aanval een weinig bedaart, wendt de kranke driemaal de bezorgde vragen van Neoptolemos af, met een herhaald ‘gij weet het’, duidelijk misnoegd dat hem de andere zoo heeft gezien.

[p. 109]

verscheen; daar echter het doel en de wijze van bewerking van D^r van Leeuwen en mij zoozeer verschillen, zag de redactie en ook ik geen reden om mijne vertaling achter te houden.

Korte inhoud van het stuk.

Philoktetes, de wapenbroeder van Herakles, had dezen boog en wonderbare pijlen ten geschenke ontvangen, voor den dienst aan hem bewezen, toen hij op den berg Oita (in Trachin, een landstreek van Thessalie) den brandstapel had aangestoken, waarop de held het einde van zijn smarten en van zijn leven heeft gevonden. Later ging hij als beroemd boogschutter naar Troja met zeven schepen; daar het den Achaiërs voorspeld was, dat zij Troja niet zouden innemen, als zij niet eerst op het eiland Chruse het altaar hadden gevonden van eene nymph, die denzelfden naam droeg, en daar niet hadden geofferd,¹ zoo gingen zij eerst daarheen. Philoktetes, die het altaar kende, toonde het hun, maar werd door de adder, die het altaar bewaakte, aan den voet verwond. Wijl het geschrei des helds de stilte, bij het offeren noodzakelijk, verstoorde en de besmette lucht zijner wonde den Grieken onverdragelijk was, zoo zette Odusseus, op bevel van Agamemnon en Menelaos, hem, op het nabijgelegen Lemnos, slapend in een rotshol aan het strand. Tien jaren verblijft hij daar en leidde een ellendig leven; slechts zijne pijlen verschaften hem voedsel. In het tiende jaar des krijgs werd de Trojaansche ziener Helenos (zoon van Priamos en broeder van Kassandra) door Odusseus gevangen, en voorspelde den Grieken, dat Troja nooit kon worden ingenomen dan door² Hera-

1 Dit blijkt uit Euripides' treurspel, ons door Dio Chrusostomos beschreven.

2 Terecht merkt Lessing op, dat een meer dan natuurlijk gift in de wonden rondwoedde. Chateaubrun, de Fransche tragikus, laat zijn Philoktetes door den vergiftigden pijl van een Trojaan gewond worden, waarvan Lessing verklaart: ‘Een natuurlijk gift, dat negen jaren lang werkt zonder te dooden, is nog veel onwaarschijnlijker dan al het fabelachtige wonderbare, waarmede de Grieksche dichter het zelf heeft toegerust.’

[p. 110]

kles' pijlen, ens tenzij men Philoktetes met woorden bewoog, daarheen te trekken, en deze zich met Neoptolemos (Achilleus' zoon), wilde verbinden. Odusseus en Neoptolemos begeven zich naar Lemnos, maar zij zijn zoo wel overtuigd dat Philoktetes, welke moeite men ook zou aanwenden, nimmer te bewegen zal zijn, om hen te dienen, die hem zooveel leed hebben berokkend, dat Odusseus Neoptolemos moet overhalen om hem door list zijne pijlen te ontnemen en zoo te dwingen naar Troja mede te varen: maar noch het berooven van zijn pijlen, noch de welsprekendheid van den zoon van Achilleus, die later door medelijden bewogen en niet meer kunnende veinzen, hem den boog en de pijlen teruggeeft, vermogen iets op den onwrikbaren Philoktetes, die zulk eene redding verafschuwt. Nu verschijnt Herakles en beveelt Philoktetes naar Troja te gaan, voorspelt hem zijne genezing, den val van die stad en den roem, dien hij zal genieten; waarop hij met Neoptolemos scheep gaat.

[p. 111]

Personen.

Odusseus.

Neoptolemos.

Koor van schepelingen van Neoptolemos.

Philoktetes.

Een dienaar van Odusseus, later als scheepsvoogd vermomd.

Verschijning van Herakles.

Het tooneel stelt voor de rotsachtige kust van Lemnos.

In het midden, op eenige hoogte van den grond, opent zich de grot van Philoktetes; links is een bron, op den achtergrond de vuurspuwende berg Mosuchlos.

[p. 112]

Odusseus, Neoptolemos en een dienaar

 

Odusseus.

 

Ziehier de kust dan reeds van Lemnos¹, door de zee

 

Omgolfd, nog onbetreden is de grond

 

Door 's menschen voetstap; nooit kwam hij zijn woon hier vesten.

 

Hier, telg van Hellas² eelsten held, Achilleus,

 

O! Neoptolemos, hier wierp ik Philoktetes,

 

Den zoon van Poias, vorst der Meliërs³ aan land,

 

Slechts handlend op bevel van 's legers oppervorsten,

 

Wijl 't aaklig wondvergift zijn voet ontvloeide,

 

Geen rust ons was gegund, om de offers aan te raken⁴,

 

Noch d' offerdrank; want woest en onheilspellend

 

Zoo dreef hij zijn geluid door 't gansche leger rond;

 

Luid schreeuwend, kermend. Maar waartoe dit alles

 

U thans verhaald, wijl 't nu voor lang te spreken

 

De tijd niet is; hij zou wellicht mijn komst bespeuren.

 

Geheel mijn list, waardoor ik ras hem denk te vangen

 

Waar' dan vergeefs verspild; thans is 't uw taak

 

Mij verder hulp te biên, de ligging te verkennen

 

Der rots, wier dubble poort de zonnestralen⁵

 

Tweewerven toegang biedt bij winterkou; waar 's zomers

 

De koelte, die door 't open rotshol speelt

 

Den slaap hem toeruischt. Links, maar dieper nog gelegen,

 

Ziet gij een bronwel zoo die thans nog vloeit⁶.

1 Lemnos, een der grootere Grieksche eilanden, aan den vuurgod Hephaistos (Vulcanus) gewijd, wijl de vuurspuwende berg Mosuchlos zich daar bevond.

2 Hellas is Griekenland, naar den heros Hellen aldus genoemd.

3 Een volk in Thessalië bij Trachin, aan den Melischen zeeboezem.

4 Bij het offeren moest stilte heerschen.

5 Volgens sommige verklaarders: Eene dubbele zitplaats biedt (aan Philoktetes) in de zon (zoo als wij zeggen in de zon zitten); dubbele n.l. 's morgens en 's middags.

6 Schneidewin verklaart de gewone lezing σῶν (gered, behouden): ‘weil Vulcanischer Boden oft sich ändert und daher das etwaige Verschwinden der Quelle die Identität des Felsens nicht widersprechen würde.’ Op zeer aannemelijke gronden leest prf. Naber νῶν vloeiende, want Sophokles zal aan een held als Odusseus zulke geologische wijsheid wel niet in den mond hebben gelegd.

[p. 113]

 

Ga nu in stilte en meld mij of de grot

 

Nabij of elders is, dat ik mijn verder plan

 

U meedeel, gij me aanhoort; zoo worde 't werk door ons

 

Gezamenlijk volbracht.

 

Neoptolemos.

 

O! Vorst Odusseus,

 

De taak mij toebetrouwd vereischt geen langen weg,

 

k Meen reeds de grot te zien door u bedoeld.

 

Odusseus.

 

Omhoog of hier omlaag? 'k bespeur haar niet

 

Neoptolemos.

 

Daar ginds!

 

Hij zelf is buiten 't hol.

 

Odusseus.

 

Zie of hij zich

 

Soms niet heeft neergevlijd ten slaap.

 

Neoptolemos.

 

Neen, ik aanschouw

 

Een leeg verblijf slechts, niemand die 't bewoont.

 

Odusseus.

 

Ontdekt gij binnen soms, wat dient tot woonsieraad?

 

Neoptolemos.

 

Wat blaadren tot een leger uitgespreid

 

En ingedrukt.

 

Odusseus.

 

Ziet gij geen ander huisraad binnen?

 

Neoptolemos.

 

Een beker nog van hout en ruw bewerkt

 

Niet door eens kunstnaars hand, en verder, vuurgerief.

 

Odusseus.

 

Ja, 't is van hem het huisraad dat gij aantoont!

 

Neoptolemos.

 

Ach! ach! 'k zie windsels vol van bloed en wondvergift

[p. 114]

 

Die drogen in de zon.

 

Odusseus.

 

Hier is zijn woning ja!

 

Wie kan nog twijflen! en hij zelf is wis niet ver.

 

Hoe zou een man, wiens voet een oude wonde,

 

Een booze ziekte kwelt, een verren tocht ook wagen!

 

Op leeftocht ging hij uit, of naar een oord

 

Waar hij pijnstillend kruid kan vinden. - Zend dien man

 

Nu naar zijn wachtpost, dat niet onverwachts

 

Hij me overvalle, want, nog liever dan heel 't leger

 

Van Argos¹, zag hij mij in zijne macht.

 

(De dienaar verwijdert zich op een wenk van Neoptolemos).

 

Neoptolemos.

 

Hij gaat reeds naar zijn post, het voetpad wordt bewaakt.

 

Wat was uw verder plan?

 

Odusseus.

 

Achilleuszoon,

 

U voegt thans mannenmoed om krachtig te volvoeren

 

Het werk waarvoor gij kwaamt, geen lichaamskracht alleen.

 

En, treft uw oor iets vreemds, te voren nooit gehoord,

 

Toch moet gij mij uw hulp betoonen, want

 

Gij zijt hier mij ten dienst.

 

Neoptolemos.

 

Wat wilt gij dan?

 

Odusseus.

 

Den geest van Poias' zoon verstrikke uw schranderheid

 

In 't kunstig woordennet. Als hij u vragen zal:

 

Uw naam, vanwaar gij komt, zeg vrij: Achilleuszoon.

 

Hierin geen list, maar dat gij weerkeert naar uw land,

 

En 't leger op de vloot verlaat uit fellen toorn

 

Daar 't u door lang te smeeken eerst bewoog

1 Argos, staat in Zuid Griekenland, waar Mukenai, Agamemnon's hoofdstad was, het staat hier voor: het leger van geheel Griekenland, bij Homeros komt de naam Argeërs (Αϱγε͂ιοι) voor in de beteekenis van Grieken in het algemeen; misschien bezigt Sophokles dit woord, wijl de bevelhebber van geheel het leger Agamemnon met zijne troepen uit Argos kwam.

[p. 115]

 

Te steev'nen uit uw land, wijl Ilion¹ slechts dan

 

Zou vallen in de macht van Argos' leger,

 

Maar toen, schoon ook het recht uw aanzoek steunen mocht,

 

Achilleus' wapentuig onwaardig heeft geacht,

 

En 't aan Odusseus schonk. Belaster vrij mijn naam

 

Met aller gruw'len zwaarste gruweldaad,

 

Dit euvel treft mij niet, maar weigert gij uw diensten,

 

Dan dompelt gij in rouw heel 't leger van de Argeërs.

 

Want zoo de boog des helds door u niet wordt genomen

 

Nooit zult gij Ilion in puin zien nederstorten.

 

Verneem ook nog, waarom een onderhoud met hem

 

Voor u slechts veilig is: geen eed of dwang heeft u

 

Genoodzaakt tot den krijg², gij hebt geen deel genomen

 

Aan d' eersten tocht, maar ik kan 't een noch 't ander loochnen;

 

En zoo hij, meester nog des vreesclijken boogs,

 

Mij hier ontdekt, ik ben verloren, en mijn bijzijn

 

Alleen sleept u reeds mede in mijnen val.

 

Maar dit moet thans bedacht, hoe gij met schrandre list

 

Hem 't onverwinbaar wapen kunt ontrooven.

 

Ik weet, mijn kind, natuur zij heeft u niet bestemd

 

Tot zulk een taal, of booze listen uit te denken

 

Maar streelend is het toch de zege³ buit te maken

 

Welaan gewaagd! wij vinden later wel

 

Den roem der deugd terug. Leen u slechts korten tijd,

 

Een enklen dag, aan mij tot euveldaad

 

Geniet den eerenaam van edelste der menschen

 

Uw verdren levenstijd.

 

Neoptolemos.

 

Laërtes'zoon,

1 Ilion, hetzelfde als Troja, naar den held Ilos aldus genoemd, Troja heet het naar diens vader Tros.

2 Neoptolemos was door geen eed gebonden, wijl hij niet even als Odusseus onder degenen geweest was, die naar de hand van Helene dongen, en die zich tegenover haar vader Tundaros onder eede verplicht hadden haar te beschermen, als haar onrecht werd aangedaan.
Odusseus door zijn eed tot den tocht naar Troja verplicht, stelde zich als waanzinnig aan, Palamedes echter verijdelde zijn bedrog.

3 Voor: het onderpand der overwinning.

[p. 116]

 

Wat bij het hooren reeds mij huivering verwekt

 

Dat gruw ik ook te doen. Ik ben tot booze listen

 

Niet door natuur bestemd, zoo min als eens mijn vader:

 

Dus meldt van hem de faam. Gij vindt mij steeds bereid

 

Met openlijk geweld hem weg te voeren;

 

Door listen nooit. Zou hij wien slechts één voet

 

Ten dienste staat, meer door zijn kracht vermogen

 

Dan wij, zoo sterk in tal? Ik ben u toegevoegd

 

Tot hulpe, en wil daarom ook geen verrader heeten;

 

Maar eerder wensch ik, vorst, mijn doelwit niet te treffen,

 

Doch edel handlend, dan een zegepraal verwerven

 

Door ongerechtigheid

 

Odusseus.

 

Zoon van een eed'len held,

 

Ook mij was in mijn jeugd de tong zeer traag,

 

De hand tot daden snel, maar nu door ondervinding

 

Geleerd, heb ik gezien: 't is, bij de menschen,

 

De daad niet, maar de tong die alle zaken leidt.

 

Neoptolemos.

 

Wat anders heet gij mij dan leugentaal?

 

Odusseus.

 

Met list, verlang ik, zult gij Philoktetes vangen.

 

Neoptolemos.

 

Waarom met list hem vangen, niet door overreden?

 

Odusseus.

 

Naar rede hoort hij niet, geweld bedwingt hem nooit.

 

Neoptolemos.

 

Geeft dan zijn kracht hem zulk een groot vertrouwen?

 

Odusseus.

 

De onfaalbre flitsen, die slechts moord door 't luchtruim zenden.

 

Neoptolemos.

 

't Is dan niet veilig zulk een held te naadren?

 

Odusseus.

 

Tenzij gij hem met list wilt vangen, naar ik zeide.

[p. 117]

 

Neoptolemos.

 

Acht gij de leugen dan geen schande?

 

Odusseus.

 

Nooit....

 

Als zij ons heil verwerft

 

Neoptolemos.

 

Met welk een aangezicht

 

Vermeet men zich om zulke taal te spreken?

 

Odusseus.

 

Wanneer het winnen geldt, dan past geen schuchterheid.

 

Neoptolemos.

 

Wat voordeel brengt aan mij zijn komst voor Ilion?

 

Odusseus.

 

Slechts door die pijlen zal men Troja kunnen nemen.

 

Neoptolemos.

 

Dus niet door mij, gelijk het vroeger heette?

 

Odusseus.

 

Noch gij ooit zonder hen, noch zij ooit zonder u.

 

Neoptolemos.

 

Dan moet ik jagen naar 't bezit dier pijlen.

 

Odusseus.

 

Dewijl u dit bestaan een dubblen prijs verwerft.

 

Neoptolemos.

 

En welken? weet ik dit, dan stem ik toe.

 

Odusseus.

 

Den dubblen eerenaam van schrander en krijgshaftig.

 

Neoptolemos.

 

Welaan 'k volbreng dit stuk; de schaamte leg ik af.

 

Odusseus.

 

Gij zult u dus herin'ren wat ik raadde?¹

1 De lezing van Schneidewin, Bothe, Wunderus heeft ‘gij herinnert u dus’ maar de editie van Wecklein geeft hier te lezen: zult herinneren (μνπμονέυσεις) dat is, op het gegeven oogenblik zult gij u herinneren; wat beter zin geeft.

[p. 118]

 

Neoptolemos.

 

'k Gaf eens mijn eerewoord, stel u dus vrij gerust.

 

Odusseus.

 

Zoo blijf dan hier en wacht zijn komst hier af.

 

Ik ga; hij mocht wellicht mijn bijzijn hier vermoeden.

 

Den spie zend ik thans weder naar het schip;

 

Maar draalt gij langer dan het voegt, dan zend ik u

 

Dienzelfden man, maar in kleedij en trant¹

 

Vermomd als scheepsvoogd, dat hij onherkenbaar zij.

 

Gij, lees dan uit zijn taal vol bont bedrog

 

Wat u kan nuttig zijn; dit nu draag ik u op

 

Terwijl ik scheep ga. O bestuur ons streven,

 

Geleigeest, sluwe Hermes! en ook gij

 

Athene!² stedemaagd, verwinnares,³

 

Die altijd mij beschermt!

 

Odusseus af. Het koor van scheepslieden treedt op.

 

Koor.

 

1^ste strophe.

 

Wat moet, wat moet ik nu verbergen,

 

Ik, vreemdling op een vreemde kust?

 

Wat spreken, tot dien man vol argwaan?

 

O zeg het mij, verre overtreft

 

't Vernuft en wijs beleid der helden,

 

Wier hand Kronions⁴ schepter voert,

 

't Vernuft der andre stervelingen.

1 Volgens de gewone lezing: vermomd zoo als schepelingen (op de wijze van schepelingen); maar men kan toch niet zeggen dat het gewoonte van zeelieden is vreemde kleederen aan te trekken om te bedriegen. Von Thudichum schijnt toch aldus te meenen, of het vers is althans dubbelzinnig:

Denselben Mann euch senden, mit nach Schifferart Verfälschtem Ansehn.

Anderen lezen: door vermomming de wijze van kleeding eens schepelings nabootsend. Maar het valt met Prf. v. Herwerden (verslagen der k.A.v.W. afd. lett. 1877) te betwijfelen of het woord τϱόπους, zonder meer, dit kan beteekenen.

2 Minerva.

3 Nike, bijnaam van Minerva.

4 Kronion = Kronos'zoon, nl. Zeus. Lees Kronīon.

[p. 119]

 

Mijn kind! ook u kwam de oppermacht

 

Langs eene breede rij van oudren,

 

Zoo meld, hoe ik u dienen moet?

 

Neoptolemos.

 

Thans, wijl het misschien u behagen kan

 

Dit eenzaam verblijf, waar hij legert, te zien,

 

Zoo doe het thans vrij, doch als hij verschijnt

 

De vreeslijke zwerver, verlaat dan terstond

 

Zijn woonhol, en tracht op mijn wenken bereid,¹

 

In alles ten dienst mij te wezen.

 

Koor.

 

Daar noemt ge een zorg die sedert jaren,

 

Mij 't innigst aan het harte lag,

 

O vorst! voor uw belang te waken,

 

Maar zeg mij, welk verblijf hij koos,

 

Waar hij thans toeft; het is niet doelloos

 

Wanneer ik weet, waar hij verblijft,

 

Zijn leger is; of hij daar buiten,

 

Of binnen ronddoolt; daar ik vrees

 

Dat hij soms onverwacht verschijne,

 

En plotsling me overvallen zou.

 

Neoptolemos.

 

Hier woont hij, zijn legersteê spreidt hem de rots

 

Met dubbele poort.

 

Koor.

 

Waar toeft die ongelukkige zelf?

 

Neoptolemos.

 

Met moeite sleept hij zich voort, 't is mij klaar,

 

Om voedsel te zoeken, niet verre van hier;

 

Die levenswijs, zegt men, leidt hij reeds lang,

 

Ach! afgemat, spant hij met moeite zijn boog

1 Men vatte dat niet op in de letterlijke beteekenis van teekens met de hand gegeven, maar figuurlijk zoo als men zegt: iemand op zijn wenken bedienen.

[p. 120]

 

En doodt met gevleugelde pijlen het wild.

 

Ach! niemand verschijnt,

 

Om hem van zijn leed te bevrijden!

 

Koor.

 

2^de strophe.

 

 

 

Hij wekt mijn innig medelijden,

 

Dien nooit eens menschen oog aanschouwt,

 

Dat zorgend hem bewaakt, geen stervling

 

Die deelneemt in zijn droevig lot,

 

Maar steeds alleen, maar steeds ellendig

 

Kwelt hem een wilde en felle smart,

 

Ontbeert hij wat de nood moog eischen;

 

Hoe biedt hij zoo veel rampen 't hoofd!

 

O godenhand¹, o stervelingen

 

Wier leven, middelmaat niet kent!²

 

 

 

2^de Antistrophe.

 

 

 

Hij die, in adel van geboorte,

 

Geen telg van 't oudste vorstenhuis

 

Moet wijken, kwijnt hier zoo verlaten,

 

Verweesd van wat het leven biedt;

 

Slechts 't bonte en ruige wild omgeeft hem,

 

De scherpe honger, 't lijdenswee

 

Dat hem verteert, vergt medelijden;

 

Zijn zwaren kommer heelt hij nooit!³

 

De ontembren verren galm der echo

 

Mat hij met bittre klachten af.

1 Aldus Donner: furchtbare Götterhand!
Volgens Bothe: Hoe o ongelukkige kunst (vernuft), der stervelingen biedt gij het hoofd (aan dit alles) de lezing (die hij bedorven verklaart) is bij hem: o kunsten der stervelingen! (παλάμαι ϑνητῶν); godenhand staat natuurlijk in de beteekenis van beschikking der goden.

2 ‘Donner: Maszlos duldend im Leben’ - volgens de verklaring bij Bothe en Schneidewin: Een leven dat geen middelmaat kent, Bothe verwijst naar Horatius' bekende ode ‘Auream quisquis mediocritatem diligit’ (wie de gulden middelmaat bemint).

3 Eigenlijk ongeneesbare zware zorgen hebbend; de lezing is echter twijfelachtig.

[p. 121]

 

Neoptolemos.

 

Niets dat mij hier stof tot verwondering baart,

 

Want zoo ik eenige wijsheid bezit

 

Trof hem dit leed op der goden bevel;

 

't Lijden waarmeê Chruse's wreedheid hem sloeg

 

En wat hij nu lijdt wen geen vriend hem verpleegt

 

't Is door de voorzorg der Godheid beschikt

 

Dat hij niet eerder op Ilion's burcht

 

Spanne den god'lijken boog¹ die nooit faalt,

 

Voor 't naadren van 't uur door het noodlot bestemd

 

Dat zij moet bukken in 't stof voor zijn macht.

 

Koor.

 

3^de Strophe.

 

 

 

Bewaar mijn kind het diepste zwijgen!

 

Neoptolemos.

 

Hoe dat?

(Men hoort uit de verte van achter het tooneel gekerm.)

 

Koor.

 

Mijn ooren trof 't geluid

 

Als aan een mensch door 't leed ontwrongen,

 

Hetzij 't van hier of ginds mij kwam,

 

En nogmaals, nogmaals treft mijn ooren

 

Zeer duidlijk het geluid van een,

 

Die zich met moeite en pijn slechts voortsleept.

 

De diepe smartkreet², die dit oord

 

Van ver bereikt, ontgaat mij nimmer,

 

Want duidlijk klinkt zijn klaaggeschrei

 

 

 

3^de Antistrophe.

 

Koor.

 

Denk thans, mijn kind!

1 Bij Sophokles staat eig. de pijlen spannen, zoo ook Vergil. Aen 9.590 intendisse sagittas, goddelijken boog wijl Herakles hem van Apollo ontvangen had, in het Grieksch: de pijlen der goden.

2 Grieksch τϱυσάνωϱ eig. mannen kwellend (afmattende) kreet, eene figuurlijke spreekwijze voor het geluid eens gekwelden mans,

[p. 122]

 

Neoptolemos.

 

Waaraan! o spreek!

 

Koor.

 

Aan nieuwe zorg, niet verre toeft hij

 

Maar hier nabij, geen lief geluid

 

Ontlokt hij aan de veldschalmeie

 

Gelijk een herder, die zijn vee

 

Door beemden weidt; maar schelle kreten

 

Als door het struiklen afgeperst

 

Galmt hij in 't rond; of zag hij 't landen

 

Van 't schip in dit onveilig oord?¹

 

Want vreeslijk klinkt zijn angstig galmen

 

PHILOKTETES en de vorigen.

 

Philoktetes.

 

Ach! vreemdelingen!

 

Wie zijt gij, spreekt, die met de forsche riemen stuurdet

 

Naar de onbewoonde kust, geen veilge haven?

 

Wat land, en welk een stam kan 'k de uwe noemen?

 

Wel treft mijn oog Helleensche kleederdracht,

 

Zoo dierbaar aan mijn hart!² maar 'k wensch uw spraak tehooren.

 

Dat u geen vrees voor mijn verwilderd aanschijn

 

Met afschuw sla, o neen! toont veeleer medelijden,

 

Met d' armen balling, die hier eenzaam leeft,

 

Beroofd van vrienden, gansch verlaten en ellendig!

 

Ach, spreekt mij toe, zoo gij als vrienden kwaamt!

 

Maar antwoordt toch! Neen 't voegt niet, dat gij mij,

 

Of dat ik u beroofd liet van die gunst!

1 Donner: Weil er unser schiff in der ungastlichen bucht schaute; letterlijk staat er: ziende naar de voor een schip ongastvrije haven, volgens Schneidewin kon hij het schip van Neoptolemos nog niet gezien hebben; maar zou hij kermen wijl de zee, die hem van rondom insluit doet denken aan zijn hulpeloosheid.

2 Volgens Schneidewin zouden deze woorden: στολῆϛ ὑπάϱχει πϱοσ φιλεστάτηϛ ὲμοί, (eene kleederdracht mij zoo dierbaar) later ingelascht zijn of er moest γαίας voor στολῆς gestaan hebben dus: dierbaren grond.

[p. 123]

 

Neoptolemos.

 

Verneem dan, vreemd'ling, 't eerst, dat wij Hellenen zijn,

 

Dit te vernemen was uw wensch, niet waar?

 

Philoktetes.

 

O! zoete klank! wat vreugd, na tal van lange jaren,

 

Klinkt weer de taal uit zulk een mond mij toe!

 

Mijn kind! wat voerde u hier, wat uitzicht, welk verlangen;

 

O zeg het mij, wat gunstigste aller winden?

 

Zeg mij dit alles nu, zoo weet ik wie gij zijt?

 

Neoptolemos.

 

Ik ben een telg van Skuros¹, door de golven

 

Omspoeld, keer naar mijn land, en draag een naam vol roem:

 

Achilleus' zoon, 'k heet Neoptolemos.

 

Nu weet gij alles reeds, wat gij verlangt.

 

Philoktetes.

 

O kind

 

Eens vaders, mij zoo dier, telg van een dierbaar land!

 

O! zeg mij pleegkind van den grijzen Lukomedes!

 

Op welk een tocht, van waar, kwaamt gij hier met uw schip?

 

Neoptolemos.

 

Welnu! ik keer terug van Troja naar mijn land.

 

Philoktetes.

 

Maar hoe! gij waart toch niet een van de tochtgenooten

 

Die in 't begin des krijgs met ons naar Troja togen?

 

Neoptolemos.

 

Naamt gij dan deel aan dezen zwaren tocht?

 

Philoktetes.

 

Mijn kind, gij weet het niet, wie thans hier voor u staat?

 

Neoptolemos.

 

Hoe zou ik kennen, wien ik nimmer zag?

1 Skuros, eiland in de Aegeïsche zee, waar Lukomedes koning was. Thetis, de moeder van Achilleus' die wist dat haar zoon voor Ilion sterven moest, zond hem bij den aanvang des oorlogs naar Lukomedes, onder wiens dochters hij, in meisjeskleederen verborgen, leefde. Hier schonk een dezer Deidameia hem een zoon, den held van dit stuk, Neoptolemos.

[p. 124]

 

Philoktetes.

 

Vernaamt gij nooit mijn naam, 't gerucht zelfs niet der rampen

 

Waaraan ik wegkwijn?

 

Neoptolemos.

 

Neen, geloof mij vrij

 

Geen enkle vraag van u, waarop ik antwoord weet.

 

Philoktetes.

 

O mij! door ramp op ramp gekwelde man!

 

Wel bitter haten mij de goden! geen gerucht

 

Van zulk een toestand heeft mijn vaderland bereikt!

 

Geen oord op Hellas' grond, waar men van mij vernam!

 

Maar die met schending van het heiligst recht

 

Mij wierpen op dit strand, zij lachen blijde nu

 

In 't diepste van hun hart: mijn kwaal groeit aan,

 

Verergert met den dag. Achilleus' zoon, o kind!

 

Ik ben die man, van wien de faam misschien

 

U heeft gemeld, dat hij den boog van Herakles

 

Bezat; ik Philoktetes, Poias'zoon,

 

Dien Atreus' zonen¹ en der Kephallenen² vorst

 

Zoo schand'lijk op deez kust ter nederwierpen

 

Verlaten, kwijnende aan een woeste ziektesmart,

 

Mij door den fellen beet der adder vol van moord

 

In 't vleesch gegrift; mijn kind! in zulk een lijden

 

Werd ik door hen alleen op deze kust gelaten,

 

Wen zij van Chruse's³ strand, hier met hun schepen kwamen

 

En toen, verheugd bij 't zien, hoe ik aan 't strand

 

In 't open rotsgewelf, daar slapend nederlag,

 

Vermoeid door 't hevig deinen van de golven,

 

Toen vluchtten zij van hier, en lieten mij niets achter

 

Dan schaamle lompen, 't deel eens bedelaars,

1 Agamemnon, koning van Argos, en Menelaos, koning van Sparta.

2 Der Kephallenen vorst is Odusseus; bij Homeros heeten alle bewoners der zuidelijk Jonische eilanden en der naaste kusten aldus: later ging de naam over op een der grootste eilanden Samè. Deze lieden waren bekend als handelslieden en gevreesde zeeroovers; van daar dat Philoktetes, hoonend Odusseus aldus aanduidt.

3 Zie de inhoudsopgave.

[p. 125]

 

En voedsel, dat mij slechts een luttel tijds kon baten.

 

Dit zij ook eens hun deel! Tot welk ontwaken echter

 

Denkt gij, mijn kind, dat na 't vertrek der schepen

 

Ik opstond uit den slaap, wat tranen ik toen schreide,

 

En hoe ik toen mijn droevig lot betreurde!

 

Ik zag mijn schepen die ik zelf eens had bestuurd,

 

Vertrokken, allen weg! en niemand in den omtrek

 

Die mij kon bijstaan of mij hulpe kon verleenen,

 

Wanneer ik door mijn kwaal werd aangevallen;

 

Rondom mij zag ik heen doch nergens vond ik iets

 

Dan stof tot jamm'ren, en zooveel 't mijn hart zou lusten.

 

Zoo kroop de tijd mij voort, zoo de eene dag na de andren.

 

'k Moest in dit laag vertrek, mij zelf, alleen bedienen;

 

De boog verstrekte wel wat noodig was

 

Tot levensonderhoud, door, in haar hooge vlucht

 

De duiven neer te schieten, maar ik moest

 

Als soms mijn pijl, na 't snorren van de peeze,

 

Iets treffen mocht, mij zelf al kruipend voort bewegen

 

Mijn armen kranken voet, staag medesleepend,

 

Ik ongelukkige! naar 't geen mij viel ten buit;

 

Wanneer 'k mij laven moest, of hout te sprokklen viel,

 

Als 's winters, naar het pleegt, een kleed van ijs

 

Gespreid was over de aard, dan moest ik zelf al kruipend

 

Dit werk verrichten gaan; ook vuur ontbrak mij nog,

 

Maar, wrijvend steen met steen, bracht ik met moeite slechts¹

 

't Verborgen licht voort, dat bij mij ten allen tijde

 

Het leven onderhoudt. Een woning, door het vuur²

 

Verwarmd, schenkt alle goed, een uitgezonderd,

 

't Verbant mijn ziekte niet³. Leer nu mijn eiland kennen.

1 Volgens Schneidewin bedienen nog heden de Grieken zich van een harde en een weeke steensoort om vuur te slaan. Schoon geeft de klank der Grieksche verzen die moeite weer, die iemand doet als hij vuur slaan wil uit de steenen: All' en petroisi petron ektriboon, molis.

2 Of wel: Een woning en vuur schenken alle goed.

3 Van het algemeene denkbeeld gaat hij in eens over op het denkbeeld van zijn eigen lijden, wat zeer natuurlijk is, men zou volgens den gang der gedachte verwachten: het verbant geen ziekte.

[p. 126]

 

Hier naakt geen scheepling ooit uit vrije keuze,

 

Hier is geen haven, hier geen plaatsen, die hij aandoet

 

Om handelswinst; gastvrijheid wacht hem niet.

 

Der schrandre menschen koers richt zich niet herwaarts; maar,

 

Er landen menschen hier, ook zonder vrije keuze?¹

 

(Zoo als wel meer geschiedt in 't lange menschen leven²)

 

O ja, en die aldus hier landen, kind!

 

Betoonen door hun woord, dat zij mijn lot beklagen,

 

En schonken uit erbarming soms wat voedsel,

 

Of kleeding; maar één beê, wil niemand mij vervullen,

 

Wanneer ik soms daarvan gewagen mocht:

 

Mij helpen naar mijn land. Zoo moet ik hier verkwijnen

 

Reeds sinds tien jaren, ik, rampzalige!

 

In honger en gebrek, en voed ik de oude wonde

 

Die nooit verzadigd is. Dit wrochten mij de zonen

 

Van Atreus, o mijn kind! en vorst Odusseus, maar

 

Dit lijden mogen hun Olumpos' goden

 

Eens zelf doen smaken, als vergelding voor mijn leed.

 

Koor.

 

't Betaamt ook mij, dat ik gelijk die vreemden,

 

O zoon van Poias³, u mijn medelijden toon.

 

Neoptolemos.

 

Ik zelf ook ben getuige van uw woorden,

 

Ik weet het, zij zijn waar; ook ik moest ondervinden

 

De boosheid van de Atriden en Odusseus.

 

Philoktetes.

 

Ook gij hebt grieven tegen Atreus' zonen,

 

Die mannen vol verderf; het onrecht wat gij leedt,

 

Wekt ook uw toorn, mijn kind?

 

Neoptolemos.

 

O Mocht met deze hand

1 Versta: dus vraagt ge wellicht.

2 Nl. dat menschen uit dwang handelen.

3 Zoo als men reeds te voren heeft gezien: noemen de helden dikwijls elkaar bij den naam huns vaders.

[p. 127]

 

Ik aan mijn wraak voldoen, opdat Mukenai¹ wete

 

En Sparta² mede, dat ook Skuros dappren teelt!

 

Philoktetes.

 

Ha! wel mijn zoon! Maar welk een onrecht dat uw toorn

 

Heeft opgewekt, komt gij hun hier verwijten?

 

Neoptolemos.

 

O Poias' zoon! ik zal het u verhalen,

 

Al is 't met weerzin ook! wat ik van Atreus' zonen

 

Moest lijden, na mijn komst voor Ilion,

 

Toen 't lot des doods Achilleus had besprongen.

 

Philoktetes.

 

Wee mij! spreek verder niet, aleer ik wete

 

Hoe³ sneefde Peleus' zoon?

 

Neoptolemos.

 

Geen stervling deed hem sneven

 

Hij viel door Godenhand, dus meldt alom de faam:

 

De boog van Phoibos⁴ heeft hem neergeveld.

 

Philoktetes.

 

Hier viel een held. door heldenarm getroffen,

 

Maar 'k ben in twijfel thans, wat mij het eerste voegt:

 

Hem te beklagen of uw lijden te vernemen:

 

Neoptolemos.

 

Uw eigen lijden naar ik meen is reeds voldoende

 

Zoodat ge om 't leed van andren niet zoudt treuren.

 

Philoktetes.

 

Dit zij hoe 't wil⁵, maar toch, ik bid u, wil hervatten

1 Mukenai, Hoofdplaats van Argos, waar Agamemnon's paleis is.

2 Sparta, Hoofdstad van Lakonië, waar Menelaos woonde.

3 Aldus terecht volgens Prof. van Herwerden; de gewone lezing ἦ is het waar? (stierf Peleus' zoon) - want het antwoord van Neoptolemos maakt dit duidelijk.

4 Phoibos (Phoebus Apollo) deze zou den boog van Paris, die hem trof, hebben bestuurd.

5 In het Grieksch eigenlijk ‘gij hebt goed gezegd’ maar Prof. Naber merkt te recht op dat dit moet genomen worden in den zin van ‘dat is tot daar aan toe’ - wij gebruiken soms ook zoo het woord goed: ‘goed, maar enz.’ dat maar verandert dan de goedkeuring geheel.

[p. 128]

 

't Verhaal van wat u-zelf weervaren is,

 

Hoe gij gehoond zijt door hun overmoed.

 

Neoptolemos.

 

Odusseus

 

Kwam in het schoon versierde schip tot mij;

 

En die mijns vaders jeugd geleid heeft was met hem¹.

 

Zij meldden, 't zij het waarheid was of logen,

 

Hoe 't lot niet duldde dat, na 't sneuv'len van mijn vader,

 

Een ander held dan ik, de burcht van Troja² nam.

 

Ik kon bij hun verhaal mij langer niet bedwingen

 

Om aanstonds scheep te gaan, o vreemdeling!

 

Vooral bewogen door 't verlangen naar den doode³:

 

Om hem te aanschouwen nog, voor hij begraven werd,

 

Want nooit nog had ik zijn gelaat aanschouwd⁴.

 

Nog prikkelden mij aan, die woorden mij zoo schoon.

 

De burcht van Ilion zou ik veroovren.

 

De tweede dag brak aan, sinds ik mijn tocht begon;

 

Een snelle wind bracht mij Sigeion's haven binnen

 

(Die haven vol van smart)⁵. Het gansche leger

 

Was aanstonds om mij heen, toen ik het schip verliet,

 

Elk heette welkom mij, en allen zwoeren

 

Dat held Achilleus weer, verrezen uit den dood,

 

Opdoemde voor hun oog; maar deze lag daar neer.

 

Eerst wijdde ik hem mijn tranen, ik, rampzaalge!

 

En ging toen snel naar Atreus' beide zonen,

 

Mijn vrienden, en ik vroeg, zoo als rechtvaardig was,

 

Hun 's vaders wapentuig en wat hij naliet.

 

Zij echter spraken, ach! wat onbeschaamde taal!

1 Phoinix heette Achilleus' opvoeder.

2 De burcht van Troja heette bij Homeros reeds Pergamos.

3 Achilleus namelijk, zijn vader.

4 Daar Neoptolemos nog een klein kind was toen zijn vader naar Troja trok.

5 In het Grieksch ‘smartelijke haven’, volgens den uitleg van Schneidewin, omdat Achilleus' lijk daar lag uitgesteld; volgens de Scholiasten of wegens de stormen in dat oord, of wegens Achilleus' dood; ook voor Neoptolemos, zou, volgens zijn verhaal, die haven smartelijk zijn.
Sigecion is, volgens Strabo, de naam van een haven, voorgebergte en stad op het Trojaansche gebied.

[p. 129]

 

‘Achilleus' zoon, al wat uw vader toekwam

 

Staat u ten dienst, maar weet: uws vaders krijgsgeweer

 

Bezit een ander reeds, Laertes' zoon.’

 

Toen rees ik aanstonds op van mijnen zetel,

 

Na 't hooren van die taal; en sprak terwijl ik chreide,

 

Vol toorn: ‘Geweldenaars! gij durft het dus bestaan

 

Mijn wapentuig een ander weg te schenken

 

In plaats van mij; voor ik nog werd gehoord?’

 

Toen sprak Odusseus, die daar stond in mijn nabijheid:

 

‘Te recht mijn kind, werd mij dit wapentuig geschonken

 

Ik was daar, en ik redde uws vaders lijk

 

En waapnen uit de handen van den vijand’.¹

 

Vol toorn vervloekte ik hem, met woorden vol van smaad.

 

Geen enkel bleef gespaard, zoo hij mijn wapentuig,

 

Mij dus ontrooven dorst. Odusseus, dien de gramschap,

 

Niet snel vervoert, maar fel gebeten door die taal,

 

Sprak toen: ‘Gij waart bij ons niet; maar waart elders

 

Waar u de plicht niet riep, en, wijl gij 't wagen durft

 

Met zulk een drieste tong te spreken, weet het wel:

 

Nooit vaart gij met die wapenen naar Skuros.’

 

Na 't hooren van dien smaad, zoo vreeselijk gehoond,

 

Keer ik naar 't Vaderland, beroofd van 't geen mij toekwam,

 

Door zulk een booswicht, telg uit zulk een boos geslacht².

 

Toch treft mijn smaad veeleer de legervorsten.

 

Geheel de stad hangt aan de wenken des regeerders;

 

Heel 't leger ook; wie van de stervelingen

 

Zijn plicht vergat werd door de leer zijns vorsten slecht.

 

Nu weet gij alles, wie de Atriden³ haat

 

Zij bij de goden zoo bemind gelijk bij mij!

1 Na het sneuvelen van Achilleus' ontnam Odusseus zijne wapenen en zijn lijk aan de Trojanen (Zie de vertaling van Ovidius, getiteld Heldenpleit bij Da Costa).

2 Voor de geboorte van Odusseus, wiens vader Sisuphos was, huwde zijn moeder Antikleia op schandelijke wijze met Laertes, deze moest zijn bruid met groote schatten koopen, en daarom heet Odusseus een weinig verder, door Sisuphos aan Laertes verkocht te zijn.

3 Atreuszonen.

[p. 130]

 

Koor.

 

Alvoedende Gaia¹, wie Zeus zelf ontsproot,

 

Op bergen vereerd, die den machtigen stroom,

 

Aan goudkorrels rijk, den Paktolos beheerscht!

 

Ook daar, eedle moeder, daar riep ik u aan,

 

Toen Atreus geslacht hem zoo schandelijk hoonde:

 

De waapnen zijn vaders, als eedelst sieraad

 

Odusseus verleende, den zoon van Laertes!

 

O zalige, gij die hoog troont op 't gespan

 

Van stieren verwurgende leeuwen!

 

Philoktetes.

 

Gij zijt o vrienden! met een duidlijk onderpand

 

Van vriendschap², in het lijden dat u trof,

 

Zoo als het blijkt, tot mij hierheen gezeild;

 

Gij heft met mij eenzelfde klaaglied aan:

1 Gaia (de aarde) met hare dochter Rheia (de moeder van Zeus), wier naam ook aarde beteekent, vereenzelvigd, en weder met Kubele uit Klein-Azie verwisseld, werd als moeder natuur in de phrygische of mysische bergen (waar zij de beleediging Neoptolemos aangedaan, zou hebben gezien) op den Lydischen berg Tmolos, van welken de goudstroom Paktolos afstroomt, ook in Lemnos zelf vereerd; aldus ook daar reeds, en nu op Lemnos roept het koor haar aan (Thudichum).
Men bedenke overigens, dat het koor, hoe medelijdend ook gezind, zijn meester door te veinzen tot zijn doel wil helpen: nl. Philoktetes gunstig te stemmen, want boven alles behartigt het koor de belangen zijns meesters, (zie vooral de gezindheid jegens hem in het 1^e koorgezang). Zimmermann zegt naar aanleiding van de woorden ‘Gaia, wie Zeus zelf ontsproot’ ‘Als Bernhardy (Grundrisz der Griech. litt. II, Th. s. 816) in die aanroeping een spoor der met de ochlokratie (volksheerschappij) ingedrongen Theokratie bespeurt, zoo kan men wel toegeven, dat de anders zoo diep in het echt Helleensche geloof, bevestigde dichter in eenige punten zich naar de veranderingen des tijds zal gevoegd hebben.’ Echter in een veel vroeger vervaardigd treurspel Antigone, noemt hij de aarde moeder van Zeus en eerste der goden.

2 Grieksch σύμβολον (symbolum) erkenningsteeken is ontleend aan het gebruik van den tijd toen het schrift nog niet in zwang was, en iemand, die gastvriendschap had genoten, een stukje been of iets dergelijks verbrak, de eene helft behield en de andere zijn gast achterliet, die dan voor zich en de zijnen een teeken had om in een gegeven geval, de gastvriendschap des anderen te vorderen; zoo werden bij de Romeinen de Tesserae hospitales uitgewisseld. In deze uitdrukking ligt dus de gedachte: ‘ik erken dat uwe smart van dezelfde hand haar oorsprong nam (nl. van de Atriden en Odusseus) en dit maakt u, als deelgenoot in het lijden, dierbaar.

[p. 131]

 

Zoo dat ik thans erken: dit wrochten Atreus' zonen

 

En vorst Odusseus, want ik ken geen sluwe taal,

 

Geen snood bedrog, waartoe zijn tong zich niet wil leenen,

 

Waaruit in 't einde niets dan onrecht spruit.

 

Maar dit bevreemdt mij niet, toch wel of de edele Aias

 

De zoon van Telamon dit zag en duldde.

 

Neoptolemos.

 

Hij was niet meer, o vriend! nooit waar mij, zoo hij leefde,

 

Het wapentuig ontroofd.

 

Philoktetes.

 

Wat zegt gij? Hoe?

 

Ach, stierf ook hij?

 

Neoptolemos.

 

Weet, dat hij 't levenslicht niet meer

 

Aanschouwen mag.

 

Philoktetes.

 

En Tudeus' zoon¹ stierf niet.

 

Noch hij, dien Sisuphos verkocht heeft aan Laertes²

 

Zij die reeds lang gestorven moesten zijn!

 

Neoptolemos.

 

O neen! verneem het wel, zij leven en zij bloeien

 

Vol eer en roem in 't leger der Argeërs.

 

Philoktetes.

 

Maar hoe! leeft Nestor nog, mijn oude en trouwe vriend

 

Uit Pulos? hij toch heeft door wijzen raad zoo dikwijls

 

Hun boosheid afgeweerd³

 

Neoptolemos.

 

Helaas! hem wedervoer

1 Diomedes, de getrouwe wapenbroeder van Odusseus.

2 Odusseus, zie eene vorige aanteekening.

3 De grijze Nestor uit Pulos, een bekende persoon, wiens wijsheid, ouderdom en ondervinding spreekwoordelijk zijn.

[p. 132]

 

Een allertreurigst lot: Antilochos¹,

 

Zijn vaders steun, werd hem ontnomen door den dood

 

Philoktetes.

 

Ach! ach! twee helden² hebt gij mij genoemd

 

Wier dood ik 't allernoodst vernemen mocht, ach! ach!

 

Waarheen den blik gewend, wanneer zij stierven,

 

Terwijl Odusseus ook³, nog hier op aard verkeert,

 

Daar men veeleer de mare van hun dood

 

Moest hooren!

 

Neoptolemos.

 

Hij is een voorzichtig strijder!

 

Maar zelfs het listig brein, o Philoktetes!

 

Wordt soms verstrikt

 

Philoktetes.

 

Maar bij de goden! zeg het mij

 

Waar was dan Patroklos, toen dit gebeurde,

 

Uws vaders trouwste vriend?

 

Neoptolemos.

 

Ook hij was dood. Ik zal

 

U in een enkel woord het al verklaren:

 

Vrijwillig velt de krijg geen boosaards ooit ter neer,

 

Maar immer braven⁴.

1 Antilochos redde met Memnon strijdende, die in den Trojaanschen krijg Priamos ter hulp was getogen, zijn vader het leven met opoffering van het zijne (zie Odussea 3,111-4,188), ik lees hier met Donner ὁς παϱῆν γονε͂ι in plaats van het onbeduidende ὅσπεϱ ᾖν γόνος (die zijn zoon was).

2 Aias (Ajax) en Antilochos. Over Aias' dood zie den Aias van Sophokles, zoo schoon vertaald door D^r v. Leeuwen.

3 Ook - Prof. v. Herwerden gist (Verslagen der Kon. Akad. van W., L. en Sch. K. afd. letteren 1877), dat hier de tekst vervalscht is; dit ook zou eene tegenstelling vormen tusschen het nog in leven zijn van Odusseus en den dood van zooveel edele helden, doch slechts in het kort en zonder omstandigheden is die dood vermeld, zoodat men moeielijk bij het lezen den zin kan begrijpen van dat ook, doch het is niet zeker uit te maken wat er zou gestaan hebben.

4 ‘De Trojaansche krijg wordt ons van uit het levendigbewogen midden van het dramatisch heden; ook in de toekomst en in het verleden als in een spiegel getoond, waarin zijn voornaamste stralen breken. Niet slechts dat het een der gewichtigste belangen geldt, ook den vroegeren tijd en de belangwekkendste helden worden door het avondrood der herinnering beschenen. Zoo is dit eerste gesprek tusschen Philoktetes en Neoptolemos een grootsche tragische elegie, eene voortgalmende doodenklok, wier tonen tot diepen weemoed stemmen’. (Dr Zimmerman über den Philoktet in aesthetischen betrachte).

[p. 133]

 

Philoktetes.

 

Ik stem uwe woorden bij;

 

Maar daarom wilde ik nog u vragen naar het lot

 

Van een nietswaardig man, doch die in 't spreken slechts

 

Zeer sluw en vaardig was. Hoe is het thans met hem?

 

Neoptolemos.

 

Wien geldt dit vragen anders dan Odusseus?

 

Philoktetes.

 

'k Spreek niet van dezen, maar een zekeren Thersites;¹

 

Heb ik gekend, wien 't nooit genoeg was eenmaal slechts

 

Te spreken: schoon het niemand mocht behagen

 

Weet gij of hij nog leeft?

 

Neoptolemos.

 

Wel ken ik zelf hem niet;

 

Maar 'k hoorde toch dat hij in leven is.

 

Philoktetes.

 

Men kon het gissen, want het kwaad ging nooit ten gronde;

 

Met teedre zorg omringen het de goden;

 

Zij voeren zelfs met vreugd, doorslepen boosheid weer

 

Uit Hades woongewolf¹ terug naar de aard. Maar immer

 

Verwijzen zij van hier, wie braaf en edel is.

 

Hoe dit genoemd? Wat reden dit te loven,

 

Als ik bij 't onderzoeken² van de daden

 

Der goden, hen als slecht erkennen moet?³

1 Thersites teekent Homeros Il. II-211 (zie de vertaling van M^r Vosmaer.)

1 Thersites teekent Homeros Il. II-211 (zie de vertaling van M^r Vosmaer.)

2 Hades (Pluto) de god der onderwereld, weder eene toespeling op Sisuphos, Odusseus' vader. De scholiast bemerkt bij v. 617 (in het Grieksch): Op het punt van te sterven beval Sisuphos zijne vrouw, hem onbegraven te laten; in de onderwereld gekomen, en van de verschuldigde lijkplechtigheden verstoken, klaagde hij zijne vrouw bij Pluto aan, en verzocht naar de aarde terug te mogen keeren, en zijne vrouw te straffen; maar naar boven weergekeerd, kwam hij niet terug tot dat hij met geweld gedwongen werd om weer neer te dalen.

3 De gewone lezing is: ἐπαινῶν (bij 't prijzen) zie echter Prof. v. Herwerden Analecta critica.

[p. 134]

 

Neoptolemos.

 

O zoon des vaders, die aan Oita's¹ hoogten heerscht!

 

Ik zal voortaan steeds op mijn hoede zijn,

 

Door Ilion en 't kroost van Atreus slechts van verre

 

Te zien, want hen bij wien de booze meer vermag

 

Dan hij die 't recht bemint, en al wat edel is

 

Verkwijnen moet, de lafaard triomfeert, -

 

Neen, hen bemin ik nooit. Maar 't rotsig Scuros zal

 

Voortaan mijn hart voldoen, en in mijn woning

 

Vind ik mijn wellust: 'k ga naar 't schip, o, Poias zoon,

 

Vaarwel! 'k Wensch u den grootsten voorspoed toe!

 

En dat de goden u bevrijden van uw kwaal,

 

Zoo als uw hart het wenscht! Komt, gaan wij! Want zoodra

 

Een God ons vaarwind gunt dan zeilen wij van hier.

 

Philoktetes.

 

O, gij vertrekt reeds kind?

 

Neoptolemos.

 

Het oogenblik vermaant,

 

Niet al te ver van 't strand op goeden wind te wachten.

 

Philoktetes.

 

Bij uwen vader, bij uw moeder, ach, mijn kind,

 

Bij al wat in uw woon, uw harte dier moog wezen,

 

Ik bid als smeekeling, ach, laat mij niet

 

Zoo gansch alleen en zoo verlaten op dit eiland,

 

In zooveel lijden, als gij thans aanschouwt,

 

In zooveel lijden, als waarvan u mijn verhalen

 

Getuigde: O neem me als ballast op uw schip!

 

De last, ik weet het wel, heeft veel bezwaren

 

Maar toch verdraag dien last! Voor eedle menschen

 

Is schande slechts gehaat, zijn eedle daden roem.

 

Laat gij dit achter, geen geringe schande

 

Is dan uw deel; maar zoo gij dit volbrengt,

 

Dan wordt het schittrendst loon des roems uw deel, o kind,

 

Wen 'k levend Oita's grond bereike. Maar welaan!

1 Oita, berg in Trachin.

[p. 135]

 

Een enk'len dag, neen slechts een deel daarvan

 

Verstrek ik u tot last. O waag het, plaats me in 't schip

 

Waar gij maar wilt, in 't ruim, op voor- of achterdek

 

Of waar ik 't minst het scheepsvolk hindren zal.

 

Stem toe o, bij den god des smeekelings bij Zeus,

 

Mijn kind, ik smeek het u laat u verbidden!

 

'k Val voor uw voeten neer, al ben ik machteloos

 

En kreupel, ach, ik ongelukkige!

 

Laat mij hier niet alleen; zoo ver van 's menschen paden!

 

Maar red mij, voer mij naar uw land of naar Euboia

 

Chalkodon's rijk¹. Van daar is mij de reis

 

Niet ver naar d' Oita meer, en Trachin's heuvelrijen

 

En den Spercheios¹ met zijn snelle waat'ren,

 

Dan zult gij me eindlijk weer mijn dierbren vader toonen,

 

Van wien ik sedert lang reeds heb gevreesd

 

Dat hij gestorven was, want allen die hier landden

 

Heb ik zoo dikwijls reeds met smeekgebeden

 

Tot hem gezonden, om hem te bewegen

 

Mij ter bevrijding, zelf een vaartuig uit te rusten:²

 

Maar hij is reeds gestorven, of mijn boden,

 

Zoo als het meest geschiedt, en ik wel denken moet,

 

Zij achtten mijn verzoek van al te weinig waarde,

 

En zeilden naar hun land. Nu wend ik mij tot u,

 

Wees niet slechts bode, neen, maar voer mij mede,

 

O red dan gij mij toch, heb gij toch medelijden!

 

En zie, hoe alles slechts bedreiging en gevaren

 

Den stervelingen biedt: geluk en rampspoed³;

 

Die vrij van lijden is, moet zich van rampen hoeden,⁴

1 Dat Philoktetes Chalkōdon vermeldt, is natuurlijk wijl deze Herakles tegen de Eleërs had bijgestaan.

1 Dat Philoktetes Chalkōdon vermeldt, is natuurlijk wijl deze Herakles tegen de Eleërs had bijgestaan.

2 Trachin lag aan den voet van den Oita; de Spercheios, die op het Pelion gebergte in Thessalië ontsprong, stroomde noordelijk van Trachin (of Trachis) in den Melischen zeeboezem.

3 Aldus volgens Schneidewin; volgens Donner's vertaling moest hij zelf uitzeilen.

4 Eig. het goede te ondervinden en het andere (namelijk het kwade), beide is den mensch vol gevaar.

[p. 136]

 

In voorspoed, dan vooral bezie uw levensbaan,

 

Opdat niet onverwachts 't verderf u overvalle.

 

Koor.

 

Antistrophe.

 

Erbarmen, o vorst! wat al kampen gevoerd

 

Met ondragelijk lijden, verhaalde hij ons

 

O dat het toch nooit mijne dierbaren tref!

 

Indien gij o vorst, de vijandige zonen

 

Van Atreus dus haat, dan verkeerde ik hun onrecht

 

Voor hem in gewin, en ik voerde hem mede

 

In 't snelzeilend vaartuig, ons zeevaardig schip,

 

Naar 't land zijner vaadren, waarnaar hij zoo zucht

 

Zoo mocht ik de wraak van de godheid ontvluchten.

 

Neoptolemos.

 

Ziet toe dat ge u thans niet al te welwillend toont,

 

Wen later, als die wond door haar nabijzijn u

 

Met walg vervullen zal, gij niet dezelfde schijnt

 

Die deze woorden sprak.

 

Koor.

 

O neen, dat nimmer!

 

Nooit zult gij dit verwijt, mij ooit met waarheid maken.

 

Neoptolemos.

 

Dan waar het schande, als ik mij trager toonde

 

Dan gij, om dezen vreemdling bij te staan

 

In alles wat het oogenblik vereischt:

 

Hij maak zich snel gereed, en 't vaartuig zal niet weigren

 

Om hem te voeren. Mogen slechts de goden

 

Behouden ons geleiden uit dit land,

 

Waarheen wij dan van hier de koers ook willen richten!

 

Philoktetes.

 

O schoonste levensdag! - O dierbaarste der menschen

 

O waarde scheepsgezellen, mocht ik ooit

 

U toonen met der daad, hoe gij mij hebt verplicht!

 

Komt gaan we dan mijn kind! maar voor 't vertrekken

 

Voor 't laatst een groet gebracht daar binnen in mijn woning.

[p. 137]

 

Tot wonen ongeschikt¹, opdat gij weten moogt

 

Waarvan ik leven moest², wat kracht mijn hart vervulde.

 

Geen stervling buiten mij, zoo durf ik vrij gelooven

 

Zou zelfs den aanblik van zulk lijden kunnen dragen

 

Mij heeft de nood geleerd, in 't lijden mij te voegen

 

Koor.

 

Vertoeft een wijle nog, en dat we ons vergewissen:

 

Twee lieden naadren ons, en een daarvan

 

Is scheepling van uw schip, en de andre vreemdeling

 

Aanhoort hen eerst, dan kunt gij binnentreden.

1 Eigenlijk onwoonbare woning of woon geen woon, eene meer voorkomend Grieksche uitdrukking; zoo voor eene moeder, die slecht voor haar kinderen is, onmoederlijke moeder (Elektra van Sophokles).

2 Een treffend bewijs, van hetgeen in de voorrede gezegd is over Philoktetes' lijdensmoed, zal hij nu zelf gaan geven aan Neoptolemos.
Wordt vervolgd.