Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 3

[p. 428]

Twee Brieven van den Noord-Nederlander
D^r. Maarten Baudewijnszoon.

De twee volgende brieven breng ik in druk, omdat daaruit de toestand der R.C. Kerk, gelijk deze zich voordeed in de tweede helft der XVI^e eeuw, van Zuid-Nederland en vooral van de Vlaanderens, iu velen bijzonderheden eigenaardig wordt toegelicht.

Daar in verschillende boekwerken, b.v. van Havensius, Castillon en laatstelijk in den Almanak van Professor Thijm, jaargang 1867 wijdloopige levensberichten van D^r. Maarten Baudewijnszoon voorkomen, zeg ik alhier slechts van hem: dat hij geboren werd te Riethoven bij Eindhoven, waarom doorgaans Doctor Rythovius genoemd; dat hij, na geschitterd te hebben als professor te Dillingen en te Leuven en te Worms, tegenover Melanchton en dezes geestverwanten, werd voorgedragen, bevestigd en gewijd tot eersten bisschop van Yperen; dat hij in 't Concilie van Trente in 1562-63 zich heeft doen gelden als meer dan gewoon geleerde en ijverige bisschop; en eindelijk dat hij, na zijne terugkomst uit Trente te Yperen, nog schier zestien jaren tot heil van zijn bisdom mocht werkzaam wezen. De brieven zijn te Rome in de Bibliotheca Barberiniana ex originali in Julij 1879 door mij afgeschreven.

A.M. van Lommel S.J.

Beatissime Pater.

Aposstolicum breve Sanctitatis Tuae una cum paterna benedictione 22. Junii per R^mum archiepiscopum Surrentinum, qua decuit reverentia recepimus et amplexi sumus multumque gavisi de Sanctitatis Tuae erga gregem sibi commissum provida sollici-

[p. 429]

tudine, per quam inter has procellas, quibus misere jactatur Religio, in spem bonam erigimur; futurum, ut iterum brevi in desideratam tranquillitatem reducamur. Ut autem jussis pareamus, et quid nobis ad Catholicae Fidei defensionem conservationemque, et ad obedientiae apostolicae Sedi debitae tutelam, oportunum esse videatur, breviter indicemus. Nihil pro temporis qualitate commodius esae existimamus, quam si totis viribus incumbamus in executionern reformationis Tridentinae, quae hisce rebus sic satis consulit et medetur, ac sine magna invidia in usum mitti poterit, si amotis impedimentis accedat justa diligentia. Primum. quia clerum illa potissimum spectat, eaque providentia Patrum facta est, ut etiam languenti Ecclesiae satis clementer sit attemperata. Et aequissimum est, ut illinc ecclesiastica disciplina primum resarciatur, unde dissolvi incaepit. Deinde cùm authoritas Romanae Sedis ipsique debita obedientia, sine quà non potest consistere Religio, in ipso Concilio Tridentino tam clare agnoscatur, ut nusquam clarius; non video, quid ad retinendam restituendamque Religionem convenientius ordinari possit, quam ut fideliter in usum deducantur, quae ab eadem Sede, omnium Patrum consensu sanctissime et utilissime sunt decreta. In acceleranda autem executione jam inchoata, successum, facilioremque et faciliorem reddiderit, si Tua Sanctitas clero nostri districtus eximat spem ulterioris dilationis, quam sibi saciunt praetextu illo, quod nondum habitum sit, nec haberi possit concilium provinciale. Nam et archiepiscopum nostrum Mechliniensem, cardinalem Granvellanum, constat justissimis de causis abesse; et in concilio Tridentino pleraque et praecipua capita ita clarè definita sunt: ut nullam provincialis concilii declarationem requirant. Proinde poterit Sanctitas Tua hanc vanam morae occasionem abrumpere; si nobis mandare dignetur: ut non obstante concilii provincialis dilatione, sine ulla disaimulatione ad eorum execusionem procedamus, quae absolute definita sunt; in quibus sane satis negocii nobis fuerit ut ociosi esse non debeamus. Maxime si eadem Sanctitas Tua nobis tempus statuat, quo rescribere debeamus et de progressu rationem reddere. Hoc autem ad praesentem causam multum faceret, et velut coronidem adderet his, quae Tridenti bene et utiliter acta sunt: si catechismum illic promissum acciperemus, et divinum officium ad uniformitatem, quoad ejus fieri posset, Tuae Sanctitatis authoritate reductum, repurgatum et confirmatum acciperemus.

[p. 430]

Diligentiam in custodiendis oviculis nostris quam R^mus Dominus Surrentinus Tuae Sanctitatis nomine requirit, utinam Dei misericordia freti vel ex parte praestare possimus; certe quam necessaria sit omnibus notum est! Conabimur autem pro viribus: ut piissimis desideriis Tuae Sanctitatis non ubique defuisse videamur. Cui et nos in omni humilitate enixissime commendamus. Et ut eam Benignissimus Deus suae Ecclesiae diu servet incolumem devote precamur. Ypris 27. [Janⁱⁱ?] Anni 1566.

Tuae Sanctissimae Paternitatis humillimus servus Martinus Rithovius epūs ijprensis.

(a tergo) Sanctissimo Domino Nostro Papae Pio V^o.

Beatissime Pater.

Ut nullius aeque interest scire statum Ecclesiae, atque Tuae Sanctitatis cujus pastorali officio et vigilantiae tota est concredita; ita nos qui (licet indigni) in partem sollicitudinis vocati sumus, inter cetera, id obsequii etiam debemus, ut eandem singuli, de statu suae portiunculae, interdum reddamus certiorem; cujus rei nos jam magnam habemus et oportunitatem et necessitatem. Oportunitatem quidem; quod praesentium lator, Doctor Johannes Vendenilius primarius, in Universitate Duacensi professione jurisconsultus, sed vita vere theologus, hac sola de causa sese ad Tuam Sanctitatem confert, ut Eidem de rebus transmissis, et ad Religionis incrementa multum pertinentibus, sua desideria proponat, qui literarum nostrarum interpres esse poterit. Necessitatem vero; quod nusquam in hisce regionibus crudelius grassati sint communes hostes Catholicae fidei quam in nostro districtu, aquo et primum inchoata est horribilis acdium sacrarum prophanatio, quae fulminis instar, totum tractum perstrinxit, et mos subsecutum sicariorum atrox facinus, in necandis pastoribus et aliis sacerdotibus, ac tertia ecclesiarum violenta exustio.

Et quamquam Dei beneficio et magna diligentia Illustrissimi Ducis Albani in plerisque locis eo usque restituta sit tranquillitas ut pastoribus, qui adhuc supersunt, iterum liceat officium facere; tamen adhuc multi sunt, qui in anxia trepidatione ita suis oviculis interdum adsunt, ut necessitati non plene subveniant. Omitto loca

[p. 431]

pia quibus nondum inveniri possunt, qui pastoratum auspicare velint.

Cumque in tam horribili vastitate, divinam ultionem apertissime liceat agnoscere, quae post multas comminationes tandem acerbius exarsfit in vindictam; dum saepius moniti de vita et moribus reformandis, non paruimus; tamen (quod multis lacrijmis deplorandum est) adhuc tanta est in plerisque locis Cleri surditas; ut ad tale tonitruum nondum expergiscantur. Nec video futurum; ut, unquam qua decet reverentia suspiciatur [suscipiatur?] Tridentina reformatio; nisi Tua Sanctitas operi manum admoveat. Idque non alia comminatione, quam ut apud rebelles ad beneficiorum privationem et fructuum fuspensionem procedatur, quando non est nunc alia censura, quam reformident, quia lucris et commoditatibus suis addicti, omnem sensum ecclesiasticae calamitatis perdidisse videntur.

Certe nos hactenus cum quibusdatn Capitulis incentamus tam modico successu, ut plures episcopi executionem, tamquam desperatam vix tentare videantur. In coenobiis quibusdam tam virorum, quam foeminarum etiam pertinacius resistitur, quam apud saeculares. Ergo si successum dignum videre velimus, a Tua Sanctitate urgendum est negocium; idque simul et eodem tempore in locis omnibus; hoc est per universos hujua tractatus episcopatus; qui non ita multi sunt, neque ita vasti, post divisionem nuper factam; quin facili opera singuli suum districtum, intra breve tempus totum lustrare possint.

Gaudemus sane, quod duorum Ordinum ex Mendicantibus commissarii in suis conventibus reformationem serio aggressi sint. Sed ultima sequantur, et cum istis paria faciant Augustinenses et Carmelitae, in quorum Ordine etiam plures et intolerabiliores abusus haberent [corrigendos?] quam in aliis.

Valde autem expedire videretur ad constabiliendam obedientiam Ecclesiae Romanae, ubique laxatam; fi divinum officium, quod magna repurgatione opus habet, apostolica authoritate reduceretur ad conformitatem Ecclesiae Romanae; ut à qua nuper tradita est doctrina Fidei, et data vitae ac morum regula, ab eadem etiam acciperetur in publico officio orandi formula. Quod quando etsi quibusdam factu difficile, tamen ejus hic nunc est valde bona opportunitas, in hac nova erectione episcopatuum.... difficultati per impressionem subveniri posset. Juvaret autem etiam....

[p. 432]

Ecclesiam ad imitationem; si bene digesta brevitate.... (quod ubique sere nauseam generat) occurretur.

Sunt autem quaedam, quae pro necessitate populi nobis conerediti a Tua Sanctitate impetrata cuperemus Sed [ne prolixitate onerosior sim] dicto Doctori Vendenilio, post humillimam nostri commendationem ea Tuae Sanetitati coram exponenda commisimus. Benignissimus Deus Tuam Sanctitatem Ecclesiae suae diu conservet incolumem.

Ypris 3^o Kalend. Augusti [1568?]

Sanctitatis Tuae humillimus sacellanus.

Martinus Rythovius, indignus episcopus ijprenfis.

[a tergo] Sanctissimo Patri Sanctissimoque Pontifici Summo.