Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 3

[p. 125]

Reinier Craeyvanger.

Den 13ⁿ Jan. ll., werd ‘in alle stillicheyt’ op het K. Kerkhof te Overveen ter aarde besteld het stoffelijk overschot van Reinier Craeyvanger.

Er is niets tegen, om, gedachtig de groote gaven van charakter en vernuft, die dezen man vercierden, bij zijne begrafenis in den aloud-Hollandsch-vromen geest te spreken van zijn ‘stoffelijk overschot’, - al heeft men nooit, met dat fraai profiel, dien grooten fijnen baard, die sterk geteekende oogkassen, dat kalme voorhoofd van den gestorvene, zich een edeler, rustiger, zij 't dan ook levensmoeden Titiaan of Mercator gedacht. En inderdaad, in heel veel opzichten was Craeyvanger een XVI^e-eeuwer. Vóor eenige jaren zoû men gerekend hebben den persoon, dien men lief had en hulde wilde brengen, een zeer slechten dienst te doen, met hem een ‘Spaansch-gezinden Nederlander’ te noemen; maar, gelukkig, wij beleven thands een tijdvak, waarin de kritiek (die de syntheze, de liefde niet uitsluit), het onderscheidingsvermogen, de zucht om ieder-een recht te doen, tot eene genoegzame meerderjarigheid ontwikkeld is, om het overluid en bij den nog naauwlijks gesloten grafkuil te kunnen zeggen, dat wij hier met een allereerlijksten, allerbeminnelijksten, allernatuurlijksten en grondig belezen vereerder van het monarchistiesch beginsel, van de katholieke zaak in de XVI^e eeuw, te Amsterdam van de partij van Joost Buyck, te doen hebben.

Men begrijpt echter, dat wij, het woord nemend, om iemant te gedenken, die noch de kunst van spreken, noch de kunst van schrijven, noch de kunst van administreeren verstond, - ons wel zouden wachten over het heengaan van een charakter, van een man uit éen stuk, van een echten ouderwetschen Neder-

[p. 126]

lander te spreken, - wanneer wij als aanleiding niets anders konden te berde brengen dan zijne krachtige, geheel oorspronklijke, zeer achtenswaardige persoonlijkheid. Neen, het publiek zoû daar geen genoegen meê nemen. Daarom haasten wij ons te zeggen, dat werkelijk op Saturdag 10 Jan. overleden en Dinsdag daaraan begraven is de met roem bekende aquarellist en schilder Reinier Craeyvanger: volgends Immerzeel geboren den 29ⁿ Februari 1812; gedurende een deel van zijn leven wonende te Utrecht, te Amsterdam, in 's-Gravenhage en eindelijk weêr te Amsterdam.

Zoon uit een echte kunstenaarsfamilie, is het geen wonder, dat ook hij een kunstenaar was. Hij stierf op 67-jarigen leeftijd. Toch heeft hij het geluk gehad tot voor twee jaren zijn moeder te behouden. Die was in haar tijd een gevierde zangeres; zijn vader was een muziekmeester: op zijn ouden dag het levend beeld van vader Vondel, dien hij de gewoonte had steeds twee maal te lezen, ‘eens naar het vaers’ en ‘eens naar den zin’; zijn ouder broeder is de met eere bekende Gijs Craeyvanger te Utrecht, beesten- en landschapschilder en leeraar in de kunst; zijn jonger was orchestmeester; zijn zuster is een verdienstelijke schrijfster in dicht en proza; en hij was een artiest aan alle kanten: baszanger, sans peur et sans reproche, altijd zeker van zijn intonatie en lager tonen meester dan éen menschelijk orgel in het land. Hij speelde ook violoncel en kontrabas. En dan - hij was een schilder. Daar was een tijd, dat niemant met de waterverw kon doen wat hij vermocht: met sparen, met wasschen, met ophoogen, met sap- en met dekverw, met de spons en met de zijden lap; kracht en frischheid, pâte en dunne gewasschen vlakten. Hij was ook genre-schilder in olieverw; hij heeft nu en dan ook het landschap met veel frischheid van opvatting beoefend, en ook somtijds historische en godsdienstige tafereelen geborsteld; ook fraaye portretten, op groote en kleine schaal bestaan er van zijn hand. Ook heeft hij wel eens geëtst. Van grooten invloed op zijne kunst was zijne hoedanigheid van Hollander. Als vele onzer groote meesters der XVII^e Eeuw beschouwde hij de natuur van hare heldere zijde; zwaarmoedigheid in de kunst was hem vreemd. Ook had hij dit met

[p. 127]

hen gemeen: dat maar een klein gedeelte van zijne persoonlijkheid in zijne schilderwerken zich uitsprak. Noch het diepgodsdienstige, noch het komische zijner geaardheid is herkenbaar in de eenvoudige onderwerpen, door hem behandeld. Hij was niet-te-min een echt vereerder van de schoonheid - in al hare openbaringen: en even waar als aandoenlijk was het toch, uit den mond zijner lieve en trouwe dochter, te hooren bij zijn dood: ‘Wat ben ik gelukkig, dat hij zijn penceel nooit misbruikt heeft!’ Met dien schoonheidsdienst ging een hooge gevoeligheid voor de betamelijkheid der maatschappelijke vormen en aangeboren gentlemanship gepaard. Wat wonder deftige figuur: zonder eenigen zweem van gemaaktheid, zich altijd langzaam voortbewegend; met een onbegrensden moed om, zonder pronkzucht, zijn krasse gevoelens uit te spreken; en, in andere omstandigheden, van een blooheid, die u een glimlach op de lippen bracht. Wat hij zeide was altijd de moeite waard gehoord te worden: Het grootste tegenbeeld van ‘gemeenplaatsen’, dat men ontmoeten kon; en daarbij zoo lief, zoo inschikkelijk, zoo weinig eischend, voor die hem van nabij kenden.

Hij is eenigen tijd Voorzitter en altoos een werkzaam lid geweest van de Maatschappij Arti et Amicitioe; evenzeer eenigen tijd leeraar aan de voormalige Koninklijke Akademie van Beeldende Kunsten. Of hij iets van het doceeren verstond, is mij onbekend: maar dat hij een interessant man was, die o.a. de oude geschiedenissen onzer schilders naauwkeuriger gelezen en beter onthouden had dan de meesten der genen, die zich voor de kunst zeggen te interesseeren, is zeker. Het is jammer, dat hij is heengegaan. S^t Lutgaarde is in Belgiën patrones der Nederlandsche letterkunde, om dat zij (uit nederigheid) altijd hardnekkig geweigerd heeft Fransch te leeren. Craeyvanger was een soort van mannelijke Lutgaarde: van vreemde talen wilde hij weinig weten; de onberispelijke spelling van zijn oud-Stichtschen naam was hem dierbaar, en hij hoorde in Nederland thuis zoo goed als Laurens Coster, Gerbrant Breêroô en Michiel de Ruyter er thuis hoorden. In de meeste levensberichten zegt men: de overledene was een ‘goed burger’. Of hij ooit stemmen ging,

[p. 128]

trek ik in twijfel; of hij het nut er van inzag, evenzeer. Maar als hij, die veel voor een ander over heeft, die afkeerig is van allen valschen schijn, die oprecht is en werkzaam, die trouw is aan zijn vrienden, en niet al te meêdoogenloos voor zijn vijanden, een goed Nederlander kan wezen - daarbij een opmerkelijk talent als kunstenaar: dan mogen wij ons land den lof en de voldoening niet onthouden te getuigen, dat het in Reinier Craeyvanger een zijner beste zonen verloren heeft.

A.Th.