Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 1

[p. 409]

Genealogische Studiën.
door H.J. Allard.

I.
Een onbekende familietak der Huygensen.

Wie onzer letterkundigen heeft niet met het innigst genoegen en de grootste belangstelling in 't zesde deel der D. Warande (blz. 465, verg. VIII, blz. 477), een opstel gelezen, door den knappen Warandemeester getiteld: Constantin Huygens en de familie Van Dorp, en door hem gedeeltelijk ontleend en gewijd aan de Annotata in Diariis manu Proavi, Proaviae et Avi mei, Hugueniorum et Hoefnagliae, ab anno 1606 usque ad annum 1685? Die Annotata waren begonnen den 6^den November 1606 door Constantin's vader Christiaan, voortgezet door zijne moeder Susanna, aangevuld door Constantin-zelf die zich 't bescheiden leeuwendeel gekozen had, en afgeschreven door Constantin's kleinzoon, Constantijn Huygens-Teding van Berkhout, Lodewijksz.

Over een zij- of neventak der familie Huygens moet een dergelijk schriftuurlijk document, aanvangende met het jaar 1622, bestaan hebben en zal waarschijnlijk nog wel bestaan. 'k Ben er niet in geslaagd om dat handschrift-zelf meester te worden, maar door de dienstvaardigheid van mijn lieven vriend Van Lommel kwam ik in 't bezit van een stuk, dat het bestaan veronderstelt van een ‘Memoriaal-boek in folio, alwaar óp staat: 1622, aanteekenboek van Jonker Jan Huygens, vervolgd door

[p. 410]

Jhr. Diederik Huygens en door Jhr. Christiaan Huygens, weder door Jhr. Diederik Huygens.’

't Bedoelde stuk, waaruit dat blijkt, is een scabinale acte van 7, September 1787, gepasseerd binnen de vrijheid van St. Oedenrode en geteekend door de schepenen G.H. Van Nouhuys en J. Webster, door welke eerzame vroedschappen D.v.d. Rijt ‘onsen secretaris, gelast wordt hiervan copie uyt te schryven en met onsen vryheits- en dorpszegel hierop te doen drukken.’

Een tak van 't geslacht Huygens, zijnde ‘van één stok’ met Ridder Constantin, Heere van Zuilichem, Monnikenland en Zeelhem - en opvolger der laatste erfgename van 's prinsen secretaris en rekenmeester in laatstgenoemde heerlijkheid - bloeide gedurende de 17^e en 18^e eeuw in 't land van Luik en in de Meierij van den Bosch: te Boxtel, te Vucht, te Liempde en vooral te Rode of St. Oede Rode.

Eer ik mij veroorloof eenige nadere aanteekeningen te maken en ettelijke gissingen mede te deelen over het protocol der ‘erentfeste’ scabini, geef ik het stuk in zijn geheel, gelijk het mij door bovenvermelden vriend ten gebruike werd afgestaan. Ik maak hier nog slechts de opmerking dat de afschrijver minder nauwkeurig schijnt gelet te hebben op de oude spelling. Dit is trouwens hier een bijzaak.

‘Certificeeren wy, Goswinus Hermanus van Nouhuijs en Jan Webster, Schepenen der vryheid St. Oedenrode Meyerij van 's Bosch, voor de opregte waarheid dat persoonlijk voor ons is gecompareerd Joncker Diederik Huygens, vrijheer van Zeelhem en Bynderen, Raad en Schepen der Hoofdstad 's Bosch, den welken aan ons vertoont heeft zeker memoriaal-boek in folio, alwaar op staat: 1622, aanteekenboek van Jonker Jan Huygens, vervolgd door Jr Diederik Huygens en door Jr Christiaan Huygens, weder door Jr Diederik Huygens, waaruit ons is gebleken folio 83 dat Joncker Jan Huygens en Elisabeth van Winteroy zijn geweest wettige getroude Luyden, dat gezeide Mevrouwe op 4 Maart 1624 is verlost van eene dhr, welke gedoopt is Maria. Verder blijkt dat gezeide Mevrouwe weder verlost is van een zoon, den 23 Mey 1637, en gedoopt te Kwaad-Mechelen in den

[p. 411]

Lande van Luyk en genoemt Theodorus (gezeid Diederik), dat wederom gezeide Mevr^e is verlost van eenen zoon den 27 Juli 1638 en gedoopt te Kwaad-Mechelen en genoemt Henricus. Verder blykt dat Jr. Diederik Huygens en Jufvr. Catharina Dingemans zijn geweest echte luyden, dewelcke hebben nagelaten Jr. Christiaan Huygens, die geboren was 9 July 1683 en getroud den 5 Dec. 1723 met Jufvr. Anna Johnston, dewelcke by ons zoo wel bekent zyn geweest als den Hr Requirant, die wy wel kennen, als mede dat gezeide Mevr^e de Wed^e v. den Heer Christiaan Huygens, geb. Johnston, nog wonende is op het kasteel of Huize gen. den Hulst, welke gemelden Huize den Hulst door gezeide Joncker Christiaan Huygens was geerfd, zoo ons gezeid is, van Jonker Henricus Huygens, zijnen oom en vaders broeder, en dat den Hr. Requirant is wettige zoon van laatstgemelden Jr Christiaan Huygens en Anna Johnston. De voorschreve genealogie is ons niet alleen vertoont in het voors. boek, maar ook by wettigen Testaments scheidinge en deylinge. En verklaren wij verder, dat wij de handteekening van Jonker Christiaan Huygens zeer wel kennen en zijn Edele handteekening menigmaal alhier ter Secretary gezien hebben, omdat denzelven alhier ter plaatse veele jaren Schepen is geweest en de handteekening daar tegen geconfronteerd, en staat in 't zelve Memoriaalboek op folio 110. En luid woordelijk aldus:
‘Hoogwelgeboren Heer. - Hebbe de eer U Hoogwelgeboren een extract uit ons geslacht Regist. te zenden, waaruit blykt dat de Heer Ridder Heer van Suilichem, de Hr. Jonker Constantijn Huygens en mijn grootvader Jonker Johan Huygens Drost en Rentmeester van Meerhout en Vorst, mitsgaders stadhouder en griffier van de Leenen over de goederen van zijn H.H. den Prince van Oranje en Nassau, in het kwartier van Brabant gelegen, van één stok zijn, etc.
Op den kant staat geteekend: Copie van dezen brief afgezonden aan den Heer Wassenaer van Rhede in den Haag den 26 April 1759. Het slot van den brief was: Hoogwelgeb. Heer, Uw Hoogwelgeb. onderdanigste en oodmoedigste dienaar: geteekend C. Huygens 1759.
En verder certificeeren wij dat in den nacht tusschen 21 en 22 Jan. 1782, een groot gedeelte van voors. Casteel of huizinge den Hulst onder deze vrijheid en dorpe gelegen, is afgebrand

[p. 412]

en zoo ons gezegd is, by die gelegentheid veele oude papieren zijn verbrand.
Aldus gedaan en gepasseert op heden, binnen deze vrijheid St. Oedenrode den 7 Sept. 1787, en word onsen secretaris gelast hiervan copie uyt te schrijven en met onzen vryheits en dorpszegel hierop te doen drukken. En was onderteekend: G.H. van Nouhuys, J. Webster. - D.v.d. Rijt schepen, loco Secretaris.’

Zoo ik mij niet gansch vergis, dan werd deze schepenacte in 1787 opgesteld met het blijkbare doel om aan de afstammelingen van Jonker Jan Huygens, die ‘van één stok’ was met den ‘taelgeleerden Hagenaer’, een gedeelte der erfenis te verzekeren van dien Constantin en zijner destijds uitgestorven (naamdragende) afstammelingen; ik bedoel de heerlijkheid Zeelhem.

Tot verzekering dier erfenis zal in onze acte, als middel ter rechtstaving, moeten dienen de vermelde bijzonderheid, dat in 1782 een groot gedeelte van de huizinge ‘den Hulst’ - in Van der Aa's Aardrijkskundig Woordenboek¹ als een der vele adellijke huizen te Rooi vermeld - door de vlammen is verteerd ‘bij welke gelegenheid veele oude papieren, zijn verbrand.’ Op deze omstandigheid kon men zich natuurlijk beroepen, zoo er wellicht iets ontbreken mocht aan de genealogische bewijzen der ‘één-stokkige’ afstamming van Ridder Constantin en ‘grootvader Jonker Jan’. Bijzonder veel klem en nadruk wordt er dan ook gelegd op de wettigheid der huwelijken en der daaruit voortgesproten kinderen; tevens op de echtheid der aan Schepenen welbekende handteekening van Jhr. Christiaan Huygens, ook blijkend ‘bij wettigen Testaments scheidinge en deylinge.’

Tot verdere verzekering der Zeelhemsche erfenis zal nog moeten dienen de vermelding van het ‘extract uit ons geslachtsregister’ dat reeds den 26^sten April 1759 - dus vóór den noodlottigen brand - door Christiaan Huygens Dirksz. ‘aan den Heer Wassenaar van Rhede in den Haag’ werd opgezonden. Wel is 't waarschijnlijk, dat Diederik Huygens, raad en schepen van

1 Deel VIII, blz. 347.

[p. 413]

's Hertogenbosch, die volgens den kundigen J. Habets¹ den 25 Januari 1786 ‘beleend werd met de heerlijkheid van Zeelhem, als zich noemende den naasten bloedverwant van Mevrouw Susanna Louise Huygens, douairière van Willem, baron van Wassenaer, welke den 21 December 1785 te 's Gravenhage overleden is’ nog niet in 't rustig en onbetwist bezit zijner heerlijkheid gekomen was, waarom hij 't noodzakelijk zal geoordeeld hebben de tusschenkomst in te roepen der heeren Scabini van Sint Oedenrode.

De onzekerheid van dit bezit schijnt ook te blijken uit het feit, dat reeds den 20^sten October des jaars 1786, (dus nog geen negen maanden na Diederik) ‘Johan Philip Hoeuft, heer van Oyen..... zich noemende oudste manshoir onder de naaste bloedverwanten en erfgenamen van Susanna Louisa Huygens, met de heerlijkheid Zeelhem beleend werd, zoo voor zich als voor de overige erfgenamen in denzelfden graad’². Deze Hoeuft behoorde, blijkens genealogische bescheiden³, tot dien anderen tak der Huygensen. - Was Diederik toen reeds overleden, of werd hem door dat verre neefje het voetje gelicht, gelijk eertijds de ridderlijke Constantin aan Jonker Steven de Geloes, heer van Loobosch, gedaan had⁴? 't Is volstrekt niet onmogelijk. 't Heeft er zelfs al den schijn van.

Nog eenige opmerkingen.

Vermoedelijk is de laatst vermelde Willem, baron van Wassenaar⁵ Susanna's echtgenoot, die reeds moet overleden zijn vóór 3 Juli 1764, toen de douairière met Zeelhem beleend werd⁶ - vermoedelijk is hij dezelfde als de hooger vermelde Heer Wassenaar van Rhede, en dan moet hij een zoon wezen

1 De heeren van Zeelhem bij Diest. Zie de Warande VIII, blz. 562.

2 D. Warande, t.a.p.

3 D. Warande VI, blz. 470.

4 Zie over 't Luiksch-Limburgsch geslacht der De Geloesen de Annuaire généalogique des Pays-bas, publié sous la direction de A.A. Vorsterman v. Oyen et G.D. Franquinet. Onze Jonker Steven, Huygens' mededinger, zoon van Renatus de G. en gehuwd met Anne de Compene, dochter van Heere de Compene en Joanna de Glymes, de Brabantsche, was den 6 April 1603 te Hasselt gedoopt, en vader van twee kinderen. T.a.p. blz. 181.

5 Heer van Ruiven, volgens v.d. Aa's Biograf. Woordenboek, blz. 1511.

6 D. Warande VIII, blz. 561.

[p. 414]

van Jonker Willem en Maria Carolina baronesse van Aersen van Voshol.

Meteen leeren wij hier, dat in de lange reeks der Hugueniorum en Hugueniarum, die van 1647 tot 1797 in 't bezit der Zeelhemsche heerlijkheid kwamen, onze Bossche schepen Diederik (hij voerde, volgens Van Zuylens wapenkaart, de 2 lazuren palen van Huygens op zilver) de éérste geweest is, die tot den zijtak der Huygensen behoorde.

Wat mag nu wel de reden zijn, waarom een tamelijk welige branche der Huygensen onvermeld is gebleven, door Constantin en, die er ook gelegenheid toe had, door M^r George Rataller Doubleth?¹ Werden de afstammelingen van Jonker Jan wellicht niet erkend als prinsen van den Huygenschen bloede? Of waren ze misschien der oude Moederkerk getrouw gebleven, en hadden ze bij den man, die volgens D^r Jonckbloet ‘aan de Hervormde kerk gehecht was zonder partijhaat of dweepzucht’ daarom verdiend, der vergetelheid prijs gegeven te worden, als vereerders

Van de groote Papenstadt,

Daer de Vageviers-gesinden

Van een mensch een heiligh Vat,

Van een Visscher, knecht der knechten,

Maecken een almachtigh man,

Die de Keiseren Recht rechten

En op Kroonen treden kan?

Ja, gold in Huygens' opvatting, evenzeer voor hen als voor Rome:

Gaet uw' schoonheid elders paeren:

T'onsent geldt sy weinigh meer;

Al uw luyster zijn uw jaeren

En uw schimmel al uw' eer?....

Ik weet het niet; 'k heb niet kunnen achterhalen of zij door den aanbidder der ‘be-roemde’ maar helaas ‘be-roomde’ Tesselscha gerekend werden,

Bij dit brooddroncken volck, de schatters van de Vis.

Indien het zoo is, dan behoorde het (zelfs nog in het tweede

1 Verg. D^r R. Fruin in De Gids 1869, IV, blz. 369 en Bijdragen voor Vaderl. Geschied. N.R. VI, blz. 314.

[p. 415]

gedeelte der achttiende eeuw) tot de zeldzame verdraagzaamheden, dat Diederik Christiaansz. in de Bossche schepenbank werd toegelaten. Maar tevens, indien het zoo is, dan ken ook ik ‘van Huygens geen één trek van ridderlijke grootmoedigheid, waarmeê de tegenwoordige handeling discordeeren zou’.

't Belette echter niet dat de ‘Mann op Hofwyck’ blijkens het hierbeneden onderschrapte vers, zijn eigen onbaatzuchtigheid door anderen heeft laten prijzen, die zijn rustplaats Hofwijk voorbij reizende vol bewondering voor Huygens uitriepen:

Hy heeft er voor geploeght,

En, als hy ploeghende sijn' Vorsten had vernoeght,
En 't Vaderland voldaen, en niemant uytgesopen
En niemands voordeelen met listen onderkropen,
Den vromen voorgestaen, beschoncken en gevoedt,
Den boosen 't hoofd gebo'en, een christelick gemoed
In 't christeloos gewoel van Haegh en Hof behouden,
Wat light er ijemandt aen, of hij een Hofje bouden
En besighden een deel van onbesproken winst
Tot onverboden vreugd?¹

Eer ik ten slotte uit vorenstaande gegevens een geslachtlijstje opmaak van den zijtak der Huygensen om tevens, óok voor het oog, de ‘twéé stokken’ tot één te verbinden, heb ik nog ettelijke narichten mede te deelen over een en anderen, die in 't genealogisch tabelletje voorkomt.

Uit de bekende Listes des titres de noblesse (pag. 283 en 299) weten wij dat het Brabantsche Meerhout en Vorst tot de heerlijkheden der prinsen van Oranje behoorde. Jonker Johan Huygens, die in 1622 het aanteekeningboek der familie begon, was - blijkens acte van 5 Mei 1659 bij de notulen van Jan Van den Heuvel; woonachtig te Boxtel en aldaar Schepen, en Ouddrost van Meerhout - met de waardigheid bekleed van Drost en Rentmeester van Meerhout en Vorst, stadhouder en griffier der leenen over de goederen des prinsen van Oranje in Brabant. Hij was blijkbaar uit Zuidnederland herkomstig, en toen Cornelis Huygens, Laurensz. en Constantins grootvader, met

1 Verg. hier den van bewondering ‘sprietooghenden’ Dr. Jonckbloet in zijn Gesch. der Nederl. Letterkunde II, blz. 341, 342 (Eerste editie).

[p. 416]

zijn gade Geertrui Back naar 't Noorden verhuisde, zal zijn vader of grootvader in 't Zuiden gebleven zijn. Van zijn vier kinderen, die nog allen te Quaedmechelen, thans behoorend tot de Belgische provincie Limburg, gedoopt zijn, vestigde zich de in 1637 geboren Diederik te Vucht; Hendrik, oud-sekretaris van Liempde, woonde en stierf op den huize ‘den Hulst’ te St. Oedenrode, terwijl Adriaan, als sekretaris van Boxtel, kinderloos overleed. Van Diederiks kinderen vermeld ik slechts Christiaan, die den 9^den Juli 1683 te Vucht geboren en den 5^den December 1723 in den echt getreden met Anna Theresia Johnston van Elphinston, het Rooische ‘den Hulst’ erfde van zijn oom Hendrik - en Maria Constantia die, volgens acte van 19 April 1729, te Ysselstein trouwde met Hr. Willem Fouchier. De St. Oedenroodsche Christiaan zette het geslacht met 6 telgen voort. Behalve David, een commandeur ter zee, behoorde daartoe de met Emerentiana Van Coesfeldt gehuwde Jonker Dirk, die in 1767 Bynderen¹ kocht, in 1786 vrijheer van Zeelhem werd en, als Raad en Schepen van den Bosch, in 1787 voor de Scabini van St. Oedenrode compareerde. Hij schijnt kinderloos overleden te zijn. Maar zijne zuster Catharina Constantia, door haar huwelijk met Willem Vincent Bangeman, deed den familienaam der Huygensen-Bangeman geboren worden. In Van der Aa's Biographisch Woordenboek (H. blz. 1515) vind ik een opstel aangegeven van Mr. W.J.C. van Hasselt, getiteld: Iets over de afstamming van de familie Bangeman Huygens van C.H. (uit de Hoornsche Courant van 7 April 1857). Ik heb dat geschrift niet meester kunnen worden, maar ongetwijfeld deelt die knappe geschiedvorscher daar nadere bijzonderheden over ons onderwerp mede. Ongetwijfeld ook behoort tot die familie Jonkheer Christiaan Diederik Emerens Johan Bangeman Huygens, die als lid van den Nederlandschen adel in den Staatsalmanak voorkomt²; en zijn in 1847 toegelaten zoon, de Koppenhager Rutger B.-H. die den 30^sten Maart 1843, als secretaris van legatie, trouwde met Helene Honorine Celine

1 Dat zal Bynderen of Binderen bij Helmond zijn.

2 Verg. het Staatsblad 1843, N^o 59.

[p. 417]

Pappaert. - Bangeman Huygens voert in 't zilveren wapenveld twee blauwe palen (Huygens), met een zespuntige gouden ster in 't schildhart, die over de beide palen ligt.

Onder de kinderen van Catharina Huygens en Willem Bangeman, huwde Pieter Johan B.-H. met Wilhelmina Maria van Haersolte, en Anna Theresia Jacoba B.-H. met Jan Willem Simon van Haersolte. Dat de Bangeman-Huygensen en Haersoltes thans protestant zijn bewijst niet dat de zijtak des Huygensen, die van ‘één stok’ was met Ridder Constantin, niet langen tijd katholiek gebleven is. Ook onder de Haersoltes waren er in de 17^e eeuw nog zóó braaf katholiek, dat ze als vurige Jezuïetenvrienden durfden optreden. Zoo werd de R.K. statie in de Diezestraat te Zwolle door pater Reyer Houtman S.J. gevestigd ten huize van baronesse van Haersolte, die ook aan zijn opvolger, den Utrechtschen edelman Dirk de Ridder van Groenensteyn S.J. huisvesting verleende tot haar overlijden toe, dat den 13^den Maart 1670 voorviel, toen de missionaris werd opgenomen in de woning van vrouwe Oostendorp, weduwe van Lubbert van Vilsteren¹, van de familie De Laer tot Holloe.

Waar ik ten slotte met de volgende Huygensen blijven moet, weet ik waarlijk niet. Op 6 Febr. verheft de Procureur du Rije (?) ‘in den naem en van wegen Thomas, Peeter, Maijcken ende Anneken Huyghens, alle kinderen van wijlen Andries Huyghens, bij doode desselfs te gemeyne behoeve, een stuck landt onder Duysborch gelegen’. Aldus in Reg^r 17173 fol. 12 des Reliefs des fiefs de Brabant, berustend in 't Brusselsch staatsarchief.

Thans volge het geslachtslijstje van den onbekenden familietak der Huygensen, waarin ik, dank hebbe de dienstwilligheid van den heer A. Vorsterman van Oyen, de éénstokkigheid der beide takken heb aangeduid.

Seminarie Kuilenburg, 19 September, 1875.

1 Zie De Godsdienstvriend 1854, II, 32. Verg. II, 13 en I, 313. In 1732 gedroeg zich een Haersholte ‘satrapa Sallandiae’ minder edel jegens de Zwolsche Jezuïeten.

[p. 418]

^*)

*) Deze kan zijn de in 1827 toegelaten Christiaan B.-H. geb. in den Bosch 4 Nov. 1772, buitengewoon gezant en gevolmachtigd minister bij onderscheiden hoven, commandeur van de orde van den N.L., † te Maastricht in Maart 1857. Hij huwde 1^o in Denemarken Laura de Daneskiold Löwendal, 2^o Constance Wilh. Vrijthoff, geb. te Maastricht 4 Maart 1772, † aldaar 9 April 1858.

[p. 419]

II.
De Du Jardins.

Op bladz. 408 van 't vorig Warande-nommer lees ik in noot 2: ‘Vergelijk D. War. N.R. I, bl. 71. Sedert ik de hier aangehaalde noot ten papiere bracht, heeft mij gebleken, dat het verhaal van Arnauld omtrent Albert Burghs te-rug-keer in de Moederkerk ten zeerste bevestigd wordt door de omstandigheid, dat het bijna letterlijk vertaald is uit het Nederlandsch van een tijd- en landgenoot des jongen Franciskaans, namelijk den Theol. Dr. Thomas du Jardin, zoon van den bekeerling Nicolaas Du J., en afstammeling van Burgemeester Ariaen Cromhout (in zijne Spoore der Cathol. gescherpt Ghendt 1715, bl. 1068 en volgg.)’

Op deze noot heb ik slechts éene aanmerking, de volgende: ik zou integendeel denken dat, omgekeerd, de Theol. Dr. Thom. du Jardin, het door Arnauld medegedeelde verhaal bijna letterlijk uit het Fransch vertaald heeft in het Nederlandsch. Immers de eerste uitgave van Arnaulds Apologie pour les Catholiques¹ ontving het Imprimatur van J.B. Bossuet reeds in 1674 en slechts in 1710, vervolgens in 1715 heeft Pr. du Jardin zijne katholieke sporen met ‘sestigh pointen’ gescherpt tegen het ‘buytensporigh stampen’ van den Middelburgschen Dominee Hr. Jacob Leydekker².

Of zou misschien de Apologie in de quarto-editie der Oeuvres de Messire Ant. Arnauld (Paris-Lausanne 1778- 1781) met het verhaal onzer bekeeringsgeschiedenis vermeerderd zijn? Ik geloof het niet, maar kan 't ook niet vergelijken.

't Blijft echter toch waar - wat de noot eigenlijk bedoelde - dat Arnauld slechts geschreven heeft naar ‘une relation fort fidelle’ welke hem toegezonden was, ongetwijfeld en

1 Verg. De Warande, hierboven, blz. 68, noot 3.

2 Over Leydekker en zijn geschriften zie Glasius' Godg. Nederl. II, 367.

[p. 420]

natuurlijk uit Holland¹. De omstandigheid ook, dat de hevig anti-janseniste ‘hoog-geleerde pater Magister Frater Thomas du Jardin, doctor der Gods-geleertheid in de Universiteyt van Loven, ende onlanks provinciael der Nederlantsche provincie der Predikheeren orden’ in 1724 op de ignobelste wijze door Arnaulds geestverwanten en aanbidders zou behandeld en besproken worden², ofschoon hij zich gewaardigd had bij hun grooten Patriarch en grooten kerkvader te markt te gaan, - ook deze omstandigheid pleit wel voor de waarheid van 't geen beiden gelijkelijk en eenparig mededeelen. In zooveel opzichten oneensgezind zijn ze hier eenstemmig.

Onlangs schreef mij de bisschop van Straatsburg, Dr. A. Räss, dat hij de verhandeling, getiteld Méthode facile ‘die A. Burgh zekerlijck self ghemaeckt heeft, behelzende de beweeghredenen van zijne bekeeringhe’³ bij toeval meester was geworden, en ze mij, na gemaakt gebruik, ten geschenke zou zenden. Ongetwijfeld zal dit zeldzame boekje alles rijkelijk en breedvoerig bevestigen. [Sinds ik dit schreef, heeft hij mijn A. Burgh met de méthode facile opgenomen in 't 12^e deel zijner Convertiten].

Na deze uitweiding over P. Cornz. Hoofts kleinzoon, stap ik over tot de afstammelingen van den Amsterdamschen Burgemeester Ariaen Cromhout, in éenen adem genoemd in bovenbesproken noot.

't Heeft al den schijn dat de du Jardins, wier naam zoo echt fransch klinkt, tot de volbloed calvinistische Hugenooten behoorden, die sedert den triomf der Hervormden, ons vaderland overstroomden. Hoe 't vette Nederlandje sinds dien tijd 't geliefkoosde toevluchtsoord (la terre promise) dier Fransche uitgewekenen geworden en gebleven is, kan men in een (natuurlijk op zijne wijze gekleurd) overzicht lezen bij Mr. Koenen in diens

1 Zie t.a.p. en bladz. het begin van Arnaulds verhaal.

2 Vóor mij ligt een oud-bisschoppelijk pamfletje, getiteld: ‘Staeltjes van de mislagen, lasteringen en vervalschingen, begreepen in het boek van P. Du Jardin, genaemd Het aengewesen vergift van de 101 stellingen van P. Quesnel, reeds in 't jaer 1724 gedrukt, en nu door den Auteur vermeerderd en verbeterd’. T'Amsterdam, by Pieter van Ryn, boekverkoper in de Gravestraet 1752.

3 Zie de Warande hierboven, blz. 73 en du Jardins Spore, blz. 1069.

[p. 421]

Geschiedenis van de vestiging en den invloed der Fransche vluchtelingen in Nederland¹. Daar luidt het onder andere over Amsterdam, waar Thomas' overgrootvader in 1560 met Reimrich [Reinera]² Adriaens dochter Cromholt of Cromhout trouwde: ‘Te Amsterdam.... waar het getal der Fransche vluchtelingen sterk aanwies, werd door de regeering besloten om, zonder verwijl, op openbaar gezag inzamelingen van liefdegaven te doen plaats hebben en om, behalve de drie bestaande predikplaatsen, vijf nieuw aangekomen leeraars te bezoldigen. In October besloot de Raad aan acht der bekwaamste overgekomen leeraars de predikdienst daar te stede op te dragen’³. Ook Wagenaar had reeds geschreven: ‘Na de verandering der Regeeringe, begaf zich een goed getal van Gereformeerden uit de Walsche Nederlanden herwaards, voor welke Jean de la Grève reeds in 't jaar 1578, hier te stede gepredikt heeft, zonder dat my gebleeken is, in welke Kerke’. Dat gebeurde ook in den Haag en elders.

Niet onwaarschijnlijk dus, dat de Haagsche en Amsterdamsche du Jardins, gelijk de Amsterdamsche Renards⁴, tot die Fransche Hugenooten of Waalsche Calvinisten behoorden, welke nog vóór 1685 d.i. vóor de herroeping van 't edict van Nantes naar 't Nederlandsche Canaän overhuisden.

Opmerkelijk is dan ook dat de aan reeds vermelde Reimrich vermaagschapte Hendrik Cromhout, die in October des jaars 1604 trouwde met Aeghtgen Wuytiers (zuster van dien Joan Banningh Wuytiers, welken hij volgde op de baan naar Rome) nog in 1612 staat opgeteekend als kerkmeester in de oude Walen-kerk⁵.

1 Nieuwe reeks der werken van de Maatschappij van Leiden I, blz. 73-82.

2 Aldus genoemd naar grootvader Reinier Cromhout.

3 T.a.p. blz. 82. Verg. Wagenaars Amsterdam II, blz. 165.

4 Deze naam komt mij onwillekeurig uit de pen, na 't doorbladeren van een, dezer dagen, te Freiburg im Breisgau verschenen werk, getiteld: Historisch-theologische Erörterung zwischen den zwei Calvinischen Brüdern Samuel und Gregor Renard, oder Gnadenreiche Rückkehr des Predigers Gregor Renard von Amsterdam in die Römisch-Katholische Kirche. 1875. 't Is een pendant van Matthias Zelhorst. Zie ‘de Studiën’ 7^de jaarg. VII.

5 Wagenaar t.a.p., blz. 166.
Deze Hendrik, stamvader der katholieke Cromhouten, was de zoon van dien Barthout Cromhout, die van 1591 tot 1623 twaalf maal voorkomt op de lijst der Amsterdamsche burgemeesters. Verg. over de Wuytiersen en Cromhouten mijn opstel in de Bijdragen voor de geschiedenis van het bisdom van Haarlem II, blz. 277-298.

[p. 422]

Wel zullen er meer en nadere bijzonderheden over de du Jardins te vinden zijn in de werken, door J. Huyttens opgesomd in zijn Art de vérifier les généalogies des familles belges et hollandaises¹. Daar ik echter geen enkel dier werken bezit, ga ik, zonder meer, over tot hetgeen pater Thomas du Jardin zelf ons mededeelt over zijn voorgeslacht.

Er zal alweer uit blijken dat de aanzienlijkste katholieke families geen hannekemaaiers zijn, maar wel dat velen et pour cause naar elders werden overgeplant.

Het verhaal des kloeken bestrijders van Heer Jacob Leydekker zal ik met eenige aanteekeningen verrijken. Verstandige protestanten zullen, vertrouw ik, niet geërgerd worden in 't echt Roomsche verhaal van den waardigen zoon des H. Dominicus: 't behoort tot de lang geleden maar niet te vergeten geschiedenis.

Na op bladz. 1058 en volg. zijner Spore² den terugkeer tot de moederkerk vermeld te hebben van den Heere Vonder, van den ‘hollandschen jongeling’ Albert Conraedz. Burgh; van den toekomstigen Carthuiser ‘sone van eenen raedts-heer binnen Utrecht, die te vooren geweest was Advocaet Fiscael’, genaamd van Damme; van den proponent Jacob Ouzeel alias Ouzeels; van een Leidschen schoenmaker en een Utrechtschen pestlijder; van een aantal leden der Rotterdamsche familiën Kievit en Roos, beiden den Walenburgen vermaagschapt, vervolgt hij in dezer voege:

‘Nu gae ick ten lesten alle dese ghestichtige bekeeringhen sluyten met die van mijn eygen Vader, van mijn Grootvader, ende van mijn Grootmoeder: waer in de ghenade vander rechter

1 Te weten: Vegiano, Nobilaire II, p. 623. La Chesnaye des Bois, Dictionnaire VIII, p. 196. Azevedo, Généalogie Van der Noot, p. 125. De Stein, Annuaire VI, p. 166.

2 De volledige titel luidt: Spore der Catholycke, gescherpt door sestigh pointen, teghen het buyten-sporigh stampen van den Hr. Jacob Leydekker, predikant tot Middelburgh, in de welcke de waerheyt van het R-K Gheloof tegen de dwalinghe deser laetste tijden bondighlyck wordt verdedight enz enz. Te Ghendt by Augustinus Graet, in den Enghel. 1715. Het tweede deel, met doorloopende pagineering, is een ‘vervolgh op de Spore’. Meer dan 1076 bladzijden.

[p. 423]

handt Godts soo veel te meer heeft uytgeschenen, omdat men niet kan bedenken dat deze bekeeringhe (zoo wel als de voor melde) uyt ander beweegh-reden soude gheschiet zijn, als uyt enckele overtuyginghe van de waerheyt, en om de saligheyt van hunne zielen, terwijlen eylaes! de ketterye al tot in den vierden graet was voortgekropen in hunne familie¹ en deselven in gheen kleyn aensien was by de soo genoemde Gereformeerden. Want ick bevinde met de eyghen handt van mijn Vader beschreven het naevolghende:

Philips du Jardin (mijn oudt Grootvader), wesende in de commissie van den Koninck van Denemarken binnen Amsterdam², is daer getrouwd, op den 27 October 1560, met Joffrouw Reimrich Cromholt, oudste dochter van den borghemeester Adriaen Cromholt³; hebben saemen gheprocreert Philips du Jardin (mijn grootvader), die ghecommiteert zijnde van den Koninck van Polen⁴ binnen Dantsigh, aldaer getrouwt heeft, ontrent den jaere 1586, Joffrouw Catharina Heubsener, wiens moeder was de suster van wijlent Heer Hans ter Beecke, Ridder van Polen en presiderenden borghemeester van Dantsigh, wiens sone naderhandt is ghetrouwt gheweest met Joffrouw Harsholten binnen Swol, in de provintie van Over-Yssel⁵. Sy hebben t'samen gheprocrëert dry Sonen, waer van de twee eerste jonck zijn gestorven, ende my Nicolaas du Jardin binnen Breda op den 2 Junii 1620’.

‘Myn vader, ontrent 20 jaeren oudt zijnde ende keurigh om de landen te besien, heeft met verlof van sijne ouders de reyse aengenomen naer Italiën. Nauwlijcx was hij te Roomen aenghe-

1 Over Adriaen Reinierse Cromhout inzonderheid, in 1578 en 1580 burgemeester van Amsterdam, tot wien, als vertegenwoordiger van den vierden graad, de schrijver hierbeneden opklimt, zie mijn: Joan Banningh Wuytiers in de Haarlemsche Bijdragen II, blz. 293.

2 Christiaan III, 1534-1559 en Frederik II, 1559-1588.

3 De bevorderaar en medehelper van de gewelddadige onderdrukking der zoo getrouwe Amsterdamsche katholieken, waarvoor die vriend van den nietswaardigen Brederode en de uitgewekene naar Emden, ten jare 1578 beloond werd met de burgemeesterlijke waardigheid in 't nu ‘geus-geworden’ Amsterdam.

4 De Zevenbergsche Steven van Bathory 1575-1586 en de Zweedsche Sigismond III, 1587-1632.

5 Deze ‘Joffrouw Harsholten’ kan de baronesse zijn, van welke spraak is op blz. 417 hierboven.

[p. 424]

komen, ofte den Heer begon hem met sijn ghenade-licht te bestraelen. Hy sagh de Roomsche kerk aen als de moeder van de waere gheloovighen, aenmerckende dat in haer t'alle tyden was overghebleven, mèt de successie van Pausen en Leeraers, de successie van de apostolijcke leere; vermidts men niet kan aenwijzen, dat, sedert den tijdt der Apostelen, in haer oyt eenighe veranderinghe soude geschiet zijn, oock weghens één gheloofstuck alleen. Dese bemerckinghe beweeghde soo seer sijn ghemoet, dat hy voor hem nam¹, de ketterye te verlaeten, ende het Roomsche Catholycke Gheloof te aenveerden. Dit heyligh voornemen, te Roomen besloten, heeft hy met de gratie Godts te Parys voltrocken, als hy, uyt Italiën door Vranckrijck wederkeerende, in de sacristie van de groote kercke van Onse Lieve Vrouwe binnen Parys heeft afghesworen de ketterye van Calvin, ende belijdenisse ghedaen van het Roomsch Catholyck gheloof in de handen van den pastoor derselve kerck. Waernaer hy met groot berouw ghebiecht ende met besondere devotie gecommuniceert hebbende, is van daer, seer blijmoedigh over sijne bekeeringhe, wederom na Hollandt opgetrocken. Hy bedanckte gheduerigh den Heere over de ghenaede aen hem ghesciet, ende badt Hem seer vierighlyck, dat Hy deselve ghenade soude ghelieven te doen aen sijne ouders. Sy woonden toen ter tydt binnen 's Gravenhaeghe². Sy waeren in sijne wederkomste seer verbaest over sijne bekeeringhe, alhoewel ick niet en lese, dat sy hem daerom hebben verstooten, ofte eenige moeyelijckheit aengedaen. Hy voeghde, by sijne vierighe ghebeden tot Godt voor hunne bekeeringhe, alle andere middelen, die hem de liefde tot hunne saligheyt dede bedencken. Ten lesten heeft den Heere syne ghebeden verhoort, na den omloop van eenighe jaeren. Middelertijdt trouwde hij binnen 's Gravenhaeghe, den 21 October 1647 voor den priester, ende 's anderdaeghs voor het ghericht met eene Roomsche Catholycke Joffrouw, genaemt Françoise Agnes Helman, dochter van mynheer Pieter Helman ende van mevrouw Maria Vermeiren, heer en vrouwe van Muylkerke, welckers familie noyt van 't oudt geloof is afgheweken³. In het jaar 1651, den 30 van November

1 D.i. zich voornam.

2 Wellicht uit handels- in staatsbetrekkingen overgegaan.

3 Vandaar in de lijst van La Torre op Muylkerke: een Helman × met eene Van der Wielen van de Werve, wonend in den Haag; en op Sevenhuysen: een Duyst van Voorhout × met eene Helman, ook in den Haag gevestigd.

[p. 425]

was de ghenade victorieus over het ghemoet van sijn vader, die alsdan ghedaen heeft sijne belijdenisse van het heyligh Roomsch-Catholijck gheloof, voor pater Goyvaerts, priester der Societeyt Jesu¹ in het bijwezen van mijn vader en moeder.

Mijn vaders moeder heeft meer als twee jaeren naer de bekeeringhe van haeren man gebleven in haere ketterye, tot dat ten lesten den Heere, in het beginsel van het jaer 1654, haer besocht heeft met eene doodelycke sieckte. Geduerende dese sieckte heeft sy haer oock door de gratie Godts tot het roomschcatholijk gheloof bekeert met eenen besonderen yver: ende heeft de H.H. Sacramenten met groote devotie ontfanghen. Een seker teeken daervan was, dat sy niet en wilde het lichaem Christi ontfanghen ligghende oft sittende in haer bedde (nietteghenstaende hare groote swackheyt en doodelijcke sieckte) maer bedwonck myn vader ende mijne moeder, om haer te helpen op haer knien, om de H. Communie alsoo met meerdere eerbiedinghe te ontfanghen.

Sy hielde den H. Augustinus ende de heylighe Monica voor haren besonderen patroon en patronesse, omdat sy vóór haer bekeeringhe, noch gesont zijnde, het leven van die twee heylighen geeren hadde ghelesen. Sy vermaende ernstelijck ende hertelijck in haer doodt-bedde haeren sone, mijnen vader, dat hij tot laevenisse van haer ziele, voor het Cruys des Autaers soude bidden, ghelijck den H. Augustinus aen den autaer in de H. Misse, sijns moeders ziele ghedachtigh is geweest. Nadat sy, ontrent do dry weken, van dese doodelycke sieckte hadde te bedde gheleghen, is sy, met eene volkomeno overghevinghe haer selfs ende betrouwen op de grondeloose goedtheyt van den Heere, overleden den 23 Januari van 't jaer 1654.

Op den vyfden Meert van het selve jaer 1654 is mijn grootvader ghestorven in de teghenwoordigheyt van mijn vader ende mijn moeder ende sijnen biechtvader pater Goyvaerts Jesuit, die sijne ooghen sloot, nadat hy alle de heylighe kercke-rechten,

1 Ignatius Goyvaerts (alias Lewis Govertsen), die van 1650 in de Haagsche Jezuïeten-kerk, tusschen de Nobel- en Juffrouw-Idastraat, stond tot den 13 Nov. 1658, toen hij naar Dordt vertrok, in geestelijken dienst der roomsche leden van de Chambre mi-partie: hij stierf er 20 Febr. 1660. Men verwarre hem niet met zijn ouderen broeder Joan Bapt. G., den missionaris van Enkhuysen, Randen, Rhoon, Roermond en Zutphen.

[p. 426]

door Gods gratie met volle verstandt, dat hem tot den lesten aessem bybleef, ende met groote devotie hadde ontfanghen; syne sieckte bestont voornaementlijck in eene sweeringhe ofte verstoppinghe in de nieren. Hy was daer dry weken af sieck met schrickelijke pijne ende benouwtheyt, bysonder ontrent het leste, die hy met groote kloekmoedigheyt en christelycke verduldigheyt verdroegh; een oogenblick vóor sijne doodt kuste hy het crucifix, door welckers gesicht hy hem [zich] meest versterckt vondt, soodat het dickmaels in sijn handen bestorven was, ende men dezelve moeste met ghewelt open doen, om het daeruyt te krijghen.

Wat nu voorder aengaet mijn vader, naerdat hij in 's Gravenhaeghe twee Sonen (waer van ick den jonghsten¹ was) en twee dochters hadde ghewonnen by sijne ghemelde huysvrouw, om meer te versekeren de saligheyt van syne kinderen, heeft hy goedgevonden Hollandt te verlaeten, ende is komen woonen met geheel sijn huysghezin binne Mechelen, den lesten van Junius anno 1655.

In het jaer 1659, den 5^den April² is hy van Mechelen met sijne huysvrouwe ende kinderen komen wonen tot Ghendt, omdat hy, verkocht hebbende den meestendeel van sijne goederen in Hollandt, gheleghentheyt hadde ghevonden in Vlaenderen, om de penninghen daervan te besteden tot het koopen van andere goederen, waeronder was de heerlijckheit van Hemsrode.

Hebbende binnen Ghendt gheleeft als eenen oprechten Roomschen Catholijcken met groote gestichtigheyt van al die hem kenden ontrent de 13 jaeren, naer een sieckte van acht daghen, ghewapent zijnde³ met de sacramenten van de heylighe kerck en den zegen van sijne Hooghweerdigheyt den bisschop van

1 De oudste was Petrus Dujardin, den 2 Aug. 1648 in den Haag geboren. Den 28^sten Sept. 1664 trad hij in de Societeit van Jezus, maar volhardde niet. Nog in 1656, toen ze reeds in Mechelen woonden, worden de ouders door De la Torre genoemd op Vryhouve: ‘Ille Du Jardin; illa Helman: Hagae-Comitis.’

2 In datzelfde jaar verleende hem Filips IV ‘Confirmation de noblesse avec chevalerie’: eveneens in 1667 aan Ignace du Jardin te Namen. Jan Helman te Brussel, in 1659 geadeld, ontving in 1661 den titel van Baron, Hieronymus Helman, in 't volgend jaar, bevestiging zijner adelbrieven en ridderwapen. (Zie Les delices des Paisbas.)

3 Munitus.

[p. 427]

Ghendt¹ (die in sijne berechtinghe tegenwoordigh was) is seer godtvruchtelijck overleden in 't jaer 1671, oudt zijnde 51 jaeren.

Ick bidde den onpartijdigen lezer bij de ghemelde bekeeringhen van deze protestanten ofte Ghereformeerden tot het Roomsch Catholijck geloof te stellen de bekeeringhen, die 'er geschiet zijn ofte noch somtijdts geschieden van onse Apostaten tot het ghewaent hervormde geloof. Ick ben wel versekert, dat hy klacrlijck sal sien dat de eerste bekeeringhen gheschiet zijn door enckele overtuyginghe van de waerheyt, ende door de krachtighe aendryvinghe van den H. Geest, wiens besondere ghenade, in het ghestictich leven ende godtvruchtighe doodt van die bekeerden wonderlijck uitschijnende, hiervan geeft eene tastelycke ghetuyghenisse.’

Tot dusverre onze ‘gespoorde’ pater Th. Dujardin O.P.

Uit de omstandigheid dat zijn vader even als Albert Burgh, even als Reyer Anslo, even als (waarschijnlijk) Willem van den Vondel² te Rome zelf de moederkerk wedervond, blijkt ten overvloede dat niet alle ‘Roomsche reizigers’ in ‘de groote Papenstadt’ verdierlijkt werden, gelijk, volgens van Vloten³, zou geschied zijn met den ontuchtigen Matthijs van Merwede, heer van Clootwijck, wiens ‘beestelyke’ Muze, volgens denzelfden zegsman, later gelukkig in een ‘geestelijke’ werd herschapen. Geen wonder dan ook, dat zijne echt Huygeniaansche bespiegelingen niet hooger rezen over

Als ik 't begroeide puyn bezie,
En 't nieusgier oog laet gluren
Op 't kleyn, op 't slechte overschot
Van dees vervallen muren,
Soo weet ik niet, wat dat hèm blindt,
Die daer soo grooten smaek in vindt.

1 De Brusselaar Eugenius Albertus d'Allamont, die zijn voornamen ontleende aan Albert en Isabella Clara Eugenia, zijne doopheffers. In 1659 tot bisschop van Roermond gewijd en in 1662-66 tevens met het Apostolisch Vicariaat van den Bosch belast, werd hij in laatstgenoemd jaar tot den Gentschen bisschopszetel geroepen. Hij overleed te Madrid in 1673.

2 Zie over hem mijn Vondel en de Paus, blz. 47 en 48.

3 Bloemlezing uit de Nederlandsche dichters der 17^e eeuw, blz. 478.

[p. 428]

 

En trek ik my dan aen een kant,

 

Soo grouwt my dit verdoemde landt,

 

En, sonder dat mijn bitsig dicht

 

Haer t'onrecht scheldt of lastert,

 

Ik vind haer Godsdienst weynig min

 

Dan hare tael verbastert;

 

Maer, wat daer leyt door krijg vernield

 

En door den tydt vergaen,

 

Haer Sodoms ongekrenkte min

 

Blijft in sijn wesen staen.

Geen wonder, herhaal ik, in den ‘verdierlijkten’ vuilik.

Volgens Rietstap's Armorial général blazoeneerden de du Jardins ‘de sable à quatre étoiles d'or, posées 2 et 2. Cimier: une tête et col de licorne d'argent. Supports: deux lions d'or, la queue passée entre les jambes, posés sur une terrasse au naturel.’

Al de genealogische elementen uit bovenstaand verhaal samenvattend, krijgen wij 't volgende staatjen:

In zijne Bibliotheek van Ned. Anonymen en Pseudonymen citeert Mr. van Doorninck uit Vanderhaeghens Bibliographie Gantoise: ‘Dry Nederlandsche dichten. 1 Op de ontydighe Doot van Alexander den Grooten. 2 Op den Moort, aenghedaen aen den Keyser Mauritius, van den tyran Phocus. 3 Op de Bekeeringhe van den H. Ignatius de Loyola. Ghemaeckt door P.F.D.R. oudt ontrent 13 jaren, Ghendt 1662, 4^o’ De maker dier stukken, die zich teekent P.F. Duridani, is niemand anders dan ons Pietje du Jardin, een vroegrijp poëetje en mislukt Jezuïetje.

Maastricht, 17 November 1875.