Dietsche Warande. Nieuwe reeks. Deel 1

[p. 256]

Kasteelen en Abdijen, gelegen in het arrondissement 's Hertogenbosch,
bijdrage van Graaf Maurin Nahuys.

[Mijn hooggeachte Vriend, de in Wiesbaden rezideerende oudheidkundige, wiens naam boven deze bijdrage geplaatst is, heeft de goedheid gehad mij omtrent den schrijver van dit rapport, zijn overgrootvader van moeders zijde, eenige meêdeelingen te doen, welke ter aanvulling kunnen strekken van het uit 's lands geschiedenis bekende. Ik zend een en ander ter inleiding vooraf aan het stuk-zelf, waarin ik de orthografische grata negligentia onzer grootvaders naauwkeurig behouden heb.

Het is opgemaakt ten gevolge van eene aanschrijving van den Maire der stad 's Hertogenbosch, van den 18ⁿ Augustus 1810. Vele voorbeelden zijn bekend dat dergelijke opgaven door de Keizerlijke Fransche Regering verlangd werden, over de toenmalige Arrondissementen.

De steller van het stuk, Jh^r Johan Hendrik van der Does, was een wettige afstammeling uit het oud adelijk geslacht van Van der Does, gesproten uit den edelen en doorluchtigen huize van Croisilles uit Kamerijk¹. De familie Van der Does vervult eene eervolle plaats in de geschiedenis van Nederland en heeft zoowel in de letteren en wetenschappen, als in de magistratuur, in het leger als in de vloot, uitstekende mannen geleverd.

1 Zie Jean Le Charpentier, Hist. généalogique de la Noblesse des Pays-Bas ou Hist. de Cambray et du Cambresis, Leide, 1668. Vol. II, p. 460-472.

[p. 257]

Jh^r Johan Hendrik werd in 's-Hertogenbosch geboren, en aldaar den 16 Augustus 1741 in de Sint-Janskerk gedoopt. Hij was zoon van Jh^r M^r Willem van der Does, Burgemeester en raad van 's-Hertogenbosch, geboren 13 Februarij 1706 (en van Vrouwe Johanna Margareta Orrock, geboren in November 1702), overleden in zijne geboorteplaats, 4 October 1760.

Jh^r Johan Hendrik van der Does was:

In 1768	Schepen en Raad der Stad 's Hertogenbosch;
1771	Rentmeester van het comptoir der renten dier stad;
1772	Rentm^r van het Politie-comptoir;
1774	Rentm^r van het Godshuis de Heilige Geest;
1783	Binnen-Heemraad van den Dijkstoel van den Polder van den Eygenen.
1788	wederom Rentm^r van het Politie-comptoir;
30	Vendemiaire, 3^e jaar der Fransche republiek, lid van het comité van surveillance;
17	Nivôse, dito dito, lid van de Administration centrale supérieure;
1795	Lid van de Municipaliteit van 's-Hertogenbosch;
1795	President van de Provisionele civiele Regtbank aldaar.
1798	(5 April) Pensionaris der stad.
1810	(21 Junij) Membre du Conseil Municipal de la commune de Bois-le-Duc.

Hij trouwde te Schiedam, den 24 Junij 1766, met Margareta Elisabeth Doom, dochter van Jacob Doom, Secretaris der stad Schiedam en van Elisabeth van Kerchem.

A.Th.]

Aan
Den Heere Maire der Stad Hertogen Bosch.

Ter voldoening aan den Last, my by UwEd. aanschryving van den 18ⁿ der afgeloopene maand opgelegd, hebbe ik d'Eere UwEd. te rescribeeren, dat ik voor zo veel in myn vermogen is geweest, hebbe nagegaan: 1^o de kasteelen welke eenige opmerkzaamheid verdienen, en onder het arrondissement van 's Hertogen Bosch gelegen zyn, 't zy die vermaard of bekend zyn geworden, door hunne byzondere bouordre, of door voorvallen in de Historien vermeld, ofte door algemeene overleveringen tot ons

[p. 258]

overgebragt, als mede in welke toestand die gebouwen zig als nu bevinden, ende onder wat voor Gemeentes die zyn gelegen.

Deze navolgende myns oordeels zyn d' eenigste van welkers oorsprong, voor zo veel my bekend is, iets met sekerheid is te vinden.

Als 1^o Het kasteel van Bouchoven, gelegen in het Dorp Bouchoven, vyf kwartiers uur van deze Stad was voortyds een vrye Baronie, doch sedert den 17^o February van den jaare 1640, door Keyzer Ferdinand den 3^e, by oopene brieven ten zelven dage gegeven binnen de Stad Weenen, tot een Souverain Ryks graavschap verheven, ten behouven van Engelbertus van Lieve, Vry Baron van Bouchoven, Markgraave van Aalst, Heere van Immersele, Wommelghem en Loon op Zandt.

Het Kasteel moet volgens de ruines die ik daar van gezien hebbe van een zeer ouden bouwordre ende naar alle waarschynlykheid van verdediging zyn geweest, te meer daar men dat gebouw in den jaare 1672 in de Lucht heeft doen springen, zynde de neeringhuyzen en poort als toen allenig blyven staan, ende vervolgens verbouwd tot een verblyf voor den Graav, ende door de Rentmeester bij absentie des Graven bewoond - hebbende dat gebouw in den jaare 1794 en 1795 door de rampen des oorlogs ende Hoogen Watersnoot zodanig geleden, dat het zelve volkomen bouwvallig is geworden, ende vervolgens gesloopt zynde van het Kasteel en neeringhuyzen als nu geene andere overblyfselen meerder overig als alleen de poort boven welke een Kamer is, die tot een vergaderplaats der Regering van 't Graavschap word gebruykt, ende noch twee torens, mitsgaders de graften, zynde de Erv waarop de huyzing heeft gestaan met een muur omgeven.

In de Parochiale Kerk te Bouchoven is noch voorhanden een van wit, rood en zwart marmer gemaakte tombe, zynde de begraavplaatsen der geweesene Graven en Gravinnen van dat Graavschap. Boven op den Deksel van die tombe leggen in wit marmer uytgehouden, de levensgroote beeltenissen van Engelbertus van Lier en Immerseelen, en deszelfs huysvrouw... Montmorenci de Robecq, eerste Grave en Gravinne van Bouchoven, verciert

[p. 259]

met de gravelijke Kroonen en Mantels; aan t hoofden Eynde van t monument is insgelyk in wit marmer uytgehouden een Cherubijn, aan het voeten eynde de Wapens van t geslagt; onder aan den voet der Tombe is op ieder der twee hoeken een witte marmer Leeuw geplaatst; dit monument is door een konstige hand uytgewerkt, en bezienswaardig.

Ten 2^a Het kasteel van Boxel gelegen onder Boxel, een vermaarde vryheid met den titul van Baronnie in t kwartier van Oisterwyk, Meyerye van s Hertogen Bosch, tegenswoordig toebehorende aan t geslagt der Princen van Salm Kierbourg, is van een zeer ouden datum, ende woon of verblijv plaats der Baronen als zy te Boxel zig op houden; t jaar der bouwing van t Kasteel is onbekend, en hebben daar van met sekerheid niets konnen opspeuren. Volgens Grammaye is die Baronnie uyt het geslagt van Merhem, zynde uyt den bloede der Barthouts, omtrent den jare 1430 overgegaan aan dat van Ranst, vervolgens aan dat van Hornes, en door uytsterving van t manlyk oir van dat geslagt, aan dat van Salm Kierbourg.

Het Kasteel twelk zeer groot en van een ouderwetsche bouwordre is, word in een zeer goede staat onderhouden, - het is verdeeld in twee Kwartieren, het eene genaamd het Prince Kwartier, waar in onder andere gevonden word een zeer groote Kamer, de Leenzaal genaamd, zo ook de Kapel, en tgevangenhuys; het ander Kwartier word door den Rentmeester bewoond; het gebouw legt vierkant in zyn gragten; de intrede is over een Brug door een steene poort op een Bassecourt of plaats die vierkantig is, en rondsom met het Kasteel, stallinge ende anderen neerhuyzen is omzet.

In de Parochiale en tevens Kappittel Kerk van St. Pieter te Boxel is noch te zien een verheven zark of tombe staande in t Choor waar op de beeldtenissen van den Heer Hendrik van Ranst, ende van Hendrina van Haften zijn huysvrouw met Koper zyn ingelegt, zynde de Kwartieren van t geslagt rondom boven onder ende terzeyden insgelijks van koper ingelegt, met een opschrift houdende, ‘in t jaar 1497 den 12^e dag mey soo heeft Hendrik van Ranst, Ridder, Heer te Boxel, Kessel, Ban-

[p. 260]

ner Heer en Vrouwe Hendrina van Haften myn gezellin dezen zark doen leggen. bid voor de ziel.

Ten 3^e. Het huys te Heeswyk gelegen by het Dorp van dien naam, in t Kwartier van Maasland, Meyerye van s Hertogen Bosch, drie uuren van die stad gelegen, was in vroegere tyden een zeer aansienlyk Kasteel in eygendom toebehoorende aan de Graven van Oostvriesland, hebbende volgens Grammay zo in oudheid, luyster en sterkte geene syns gelyks gehad; voor een gedeelte is voors gebouw ingestort - het overgeblevene gedeelte word wel onderhouden en bewoond door den Heer Cornelis Speelman, die het in eygendom toe behoord, en die Heere is van de Dorpen Heeswyk en Dinther.

Volgens overlevering, zoude dat Kasteel veel geleden hebben; tyden der invasien van de Geldersche ende door dezelven belegerd, doch door de schutteryvan St Sebastiaan gemeenlyk genaamd den Handboog uyt s Hertogen Bosch noch tydig zyn ontzet geworden.

Ten 4^e. Het Kasteel oud Herlair gelegen onder St Michiels Gestel in het Kwartier van Oisterwyk, Meyerye van s Hertogen Bosch, is bevorens de verblyvplaats geweest van de Heeren van dat Dorp; het heeft, voor zo verre ik hebbe konnen ontdekken, gehoort aan t geslagt der Graven van Hornes, Heeren van Geel en Duffel, daar na aan t geslagt van de Graven van s Heerenberg, van welk het is overgegaan aan dat van La Tour van Auvergne, Markgrave van Bergen op den Zoom, vervolgens aan den Keurvorst van den Pals; eyndelyk is het door verkoop in eygendom overgegaan aan J: Verhellouw - volgens overlevering zoude dat Kasteel, gedurende het Beleg van s Hertogen Bosch, verstrekt hebben tot het verblyv van Prins Fredrik Hendrik van Orange, die zijn Hoofd Kwartier aldaar vestigde, als mede dat voors huys als toen in eygendom toebehoorde aan den Graven Hendrik van den Berg, Bevelhebber over de Spaansche Legermagt, aan wien het ontzet der Stad was aanbevolen.

Het Huys was een anticq gebouw, zeer aangenaam gelegen aan de Rivier den Dommel, zo als men kan opmaken uyt de afbeelding te vinden by J. Le Roy, in zyn wareldlyk tonneel van Braband.

[p. 261]

Men verhaald dat het Kasteel uythoofde zijner sterkte en nabyheyd der Stad 's Hertogen Bosch op ordre van t Gouvernement zoude zyn geslegt, op de plaats daar t gebouw gestaan heeft, is een Schone Kamer getimmert zyn uytzigt hebbende op de Rivier den Dommel, en daar by gelegene Bosche en Landeryen, als mede een boven woning, met de daar toe benodigde Schuuren en Stallinge, de Kamer rust op een muur, zynde waarschynlyk een overblysel van t oud Kasteel.

Ten 5^e. Het huys Nieuw Herlaar insgelyks gelegen onder St Michiels Gestel, was een zeer anticq gebouw toebehoord hebbende, eerst aan t geslagt van de van Deventers, en de vervolgens aan dat van d'Adam, welke dat Kasteel in t laast der af gelopene Eeuw hebben verkogt, zynde als toen zeer oud en bouwvallig, hebbende twee extra groote Kamers beneden. Aan het gebouw was aan gesloten een vry hoge tooren, het lag rondsom in zyn gravten, het opkomen was over een ophalbrug, door een steene poort op de Bassecourt.

Voormeld kasteel heeft den Heer Bonsteten doen afbreken, ende in plaatse van t selve een modern buytenhuys doen zetten, zijnde niets van t oud kasteel overig gebleven als allenig den Toren; tegenswoordig is dat nieuw gebouw verkogt, ende tot een seminarium voor t Bisdom van s Hertogen Bosch geapproprieerd.

Voormeld kasteel is een sterkte geweest; in den jare 1587 had het een bezetting, ende den toenmaligen Bevelhebber op t kasteel was genaamdt Mr Bontenos van der Sterre, die als toen de Regering dezer Stad by missieve van den 24 Juny van voormeld jaar berigte dat er een deel volk tot hulp der Meyerye te Eyndhoven, Helmond, en daar om streeks lagen, doch dat hy niet en kon begrypen waarom dezelve zo lang vertoefde.

Ten 6^e. Het huys te Mourik, een groot half uur van s Hertogen Bosch, gelegen onder het Dorp van Vucht in t kwartier van Oisterwyk, is een kasteel van oudts in de Historie bekend zo als blykt uyt de beschryving der stad s Hertogen Bosch door wylen den Heer en M^r J.H. van Heurn in leven oudsten Raad en Praesiedent dezer stad, welke verhaald, dat tyde den inval der gelderschen, onder bevel van Marten van Rossum in den

[p. 262]

jaaren 1543, die bevelhebber het Dorp van Vucht door zyne krygsknegten heeft doen afbranden, en in een puynhoop veranderen, doch dat het kasteel of slot van Jonker Heym (zynde voormeld kasteel) als toen onbeschadigt is gebleven.

Het voormeld huys heeft de gedaante van een kasteel, schoon de vernieuwinge aan het zelven gedaan volkomen behouden, heeft torentjes, lyd in zyn gragten, de intrede is over een ophaalbrug door een steene poort op een Bassecourt, waar op het kasteel en neerhuyzen staan, behoordt tegenswoordig aan tgeslagt van Beeresteyn.

Ten 7^o. Te Loon op Zandt of Venloon, een Dorp en vrye grond Heerlykheid, vier uuren van s Hertogen Bosch in t kwartier van Oisterwyk, stond voormaals een pragtig en sterk kasteel, het verblyv van de Heeren van die Heerlykheid, welk kasteel uyt hoofde dat het zelve door ouderdom bouvallig was geworden in de voorige eeuw is afgebroken op den Toren na, die tot een modern Heerenhuys is herbouwd, ende thans bewoond door den Heer Verheyen, Staats raad, ende groot Kruys van de Ridder order der Unie. In den jaare 1587 is op den 24 Juny door de Hollandsche Trouppes het beleg van dat kasteel begonnen, het zelve uyt vyf stukken geschut beschoten, ende door geweld tot de overgaven genoodzaakt, doch in de maand Augustus daar aanvolgende, naar een kort beleg door den Grave van Mansveld heroverd.

D' Eerste Heeren van Loon op Zandt of Venloon, voor zo verre men kan nagaan, zyn geweest uyt het geslagt van Haastrecht, zynde die Heerlykheid op den 17ⁿ November 1287, door de Hartogin van Braband, benevens de Dorpen Tilburg, Goirle, Drunen en den Tol te Loon op Zandt verpand aan den Ridder Paul van Haastrecht, vervolgens is die Heerlykheid gekomen aan de Familie van Greevenbrock, en daar naar aan de Graven van Bouchoven, uyt het geslagt van Liere en Immersele, den tegenswoordigen Heer is Constantyn Alexander, Prins van Salm vorst van Anholt en Hartog van Hoogstraten.

In de Parochiale kerk word gevonden een hemels blauwe zark van verwonderings waardige groote, doch welke door de Langheid des tyds veel heeft geleden; op voorm. zark staat uytgehouden,

[p. 263]

het volgende grafschrift in het jaar onses Heeren 1528, den 20^e dag van Jannuary, sterft Joncker Robbrecht van Grevenbroek, Heer tot Venloon.

Ten 8^e. Onder het Dorp Nieuland, kwartiere van Maasland, heeft gestaan een kasteel, het huys van Geffen genaamd, het was een ouderwetsch gebouw, en moet in voorige eeuwen van defensie geweest hebben, zo als uyt het gebouw scheen te blyken, schoon de Historien, voor zo verre ik hebbe konnen opspeuren, geene melding daar van maken; in de Parochiale Kerk te Nieuland word noch gevonden een Tombe, zynde de begraavplaatz in voorige tyden van t geslagt der Vladderakken, geweest zynde als toen Heeren van Geffen en Nieuland. Het kasteel is een groote dertig jaaren in een moderne heeren huys verandert, doch sedert drie a vier jaren geleden is dat nieuw huys voor afbraak verkogt en gesloopt; het Erv behoort aan Mevrouwe de Weduwe Versterre, geboren de Swarts, vrouwe van Geffen.

Voor t overige leggen noch onder het Arondissement van s Hertogen Bosch, deze na volgende kasteelen, doch waar omtrent geene byzondere opmerkzaamheden zig opdoen, als

Ten 9^e. Het kasteel Te Tilburg, zynde tegenswoordig een modern gebouw gelegen onder het Dorp Tilburg vier uren van den Bosch toebehorende aan de Graven van Hogendorp Hofweegen.

Ten 10^e. Het huys den Nemeclaar onder het Dorp Haaren, groote twee uren van den Bosch, men verhaalt, dat dat huys een jagt huys der Hartogen van Braband zoude geweest hebben.

Ten 11^e. Het huys Zwynsbergen gelegen onder het Dorp Helmont in t kwartier van Oisterwyk, vyf kwartiers uur van s Hertogen Bosch behoordt aan de Familie van Heylman.

Ten 12^e. Het huys Regenworp.

Ten 13^e. Den groten Ruwenberg.

Ten 14^e. Den klynen Ruwenberg.

Ten 15^e. Het huys te Hanewyk.

Vier kasteelen gelegen onder St Michiels Gestel, kwartier van Oisterwyk, een uur van s Hertogen Bosch.

Ten 16^e Te Berlicum in tkwartier van Maasland, een uur van s Hertogen Bosch, heeft gestaan een kasteel genaamd het

[p. 264]

huys ter Aa; is seedert weyniege jaaren voor den afbraak verkogt en gesloopt.

Ten 17^e. Het kasteel van Oudheusden gelegen in de Landen van Heusden bij de drie uuren van den Bosch behoordt aan t geslagt van Camminga in Vriesland.

Ten 18^e. Het kasteel te Drunen gelegen onder het Dorp van Drunen kwartier van Oisterwyk heeft toebehoort aan de graven van d'Outremont en Warfuse, Heeren van Drunen, het gebouw is in den jaare 1794 of 1795 door de rampen des oorlogs afgebrand, is groote twee uuren van den Bosch gelegen.

Ten 19^e. Het huys te Onsenoort gelegen onder Onsenoort, Lande van Heusden, ook wel Honds Oortgenaamt, is een modern gebouw, leggende rondom in zyne gragt, van t oude kasteel is niets anders overig als een vierkante Tooren, staande agter het tegenswoordige gebouw; de muren van den Tooren zyn verwonderings waardig regt uyt hoofde der Dikte; men vind in dien tooren verscheydene aansienlyke kamers, als mede het gevangenhuys. Het kasteel is toebehorende aan den Heer B.J. Half Wassenaar, Heere van Kuyk en Onsenoort, Ridder der ordre van de Unie.

Ten 20^e. Het Kasteel van Louvesteyn gelegen op de punt van t Eyland Bommel, daar de Rivier de Waal en Maas zig met elkander vereenigen, is een ouderwetsch Kasteel ende teffens een sterk fort in zyne wallen en graften gelegen; het heeft sedert de Spaansche Revolutie gediend tot een gevangenis van staat, - dit kasteel werd in het jaar 1570 door Herman de Ruyter een ossekooper uyt s Hertogen Bosch, en twintig uytgewekene Bosche Burgers by verassinge ingenomen, doch kort daar na door Lorenco Perca met drie honderdt Spanjaarden belegerd, de Ruyter die zyn geringe bezetting alle moed insprak, en hun vleide met de hoop van ontzet verdedigde zig wakkerlyk, en besloten liever het uyterste te wagen, en een eerlyke dood te sterven; de Spanjaarden naar gedaane opeysching een weygerend andtwoord bekomen hebbende, beklommen met ladders, de verschansinge, en joegen de belegerde tot binnen de muren van t slot, wel haast werd het zelven door de Spanjaarden bemagtigt, dan de Ruyter week hier op in een der binnen vertrekken van het zelve, verweerde

[p. 265]

zig met een slagzwaard, waar mede hy meenig aanvaller doodde ende zig eyndelyk overweldig ziende, stak den brand in t buskruyd, en deed zig zelven met zyne vyanden in de logt vliegen.

Ten 21^o Het huys te Poederroye, gelegen onder Poederoyen in de Bommeler waard is thans een modern huys Van t Oud Kasteel zyn geene overblyfselen meerder te zien; de in de vaderlandsche historien bekende Marten van Rossum is Heer van dat Kasteel en dorp geweest.

Ten 22^o Het Kasteel van Heemert is te gelyk een schans, een half uur van Heusden gelegen.

Ten 23^o Het Kasteel van Amerzooden gelegen onder het Dorp Amersoden, in de Bommelerwaard, groote twee uuren van s Hertogen Bosch, is een groot anticq Kasteel dat zeer wel word onderhouden; de Heeren van Arkel zyn in vroegere tyden Heeren van dat huys en Heerlykheid geweest.

Ende als nu overgaande tot het 2^e poinet UEWg. aanschryvinge hebbe ik de eere rapporteerende te zeggen

Dat d'Eenigste Abdy, welke onder het Arrondissement van s Hertogen Bosch heeft bestaan, is geweest die te Bern, gestigt te Bern by Herp, Lande van Heusden, in den jaare 1134 door Focoldus, Ridder, Heer van de Landen tusschen Maas en Waal gelegen, ende Grave van Tysterband, ende heeft in dezelven geplaatst Religieusen van de Praemonstreits order.

Voormelde Abdy heeft zeer gebloeid, en in voorspoed toegenomen tot in 't laast der vyftiende Eeuw, als wanneer in den jaare 1579, de kloosterlingen, terwyl zy op het choor waren, door de gereformeerde Boeren uyt het beneden land zyn overvallen, die te gelyk de Abdy tot een prooy der vlammen opofferden en de abdys Heeren noodzaakten hunne goederen en Erv te verlaten, ende naar de stad s Hertogen Bosch de wyk te nemen.

Vervolgens zyn alle de goederen en eygendomme, aan die abdy toebehorende ende onder het gebied der Vereenigde Nederlanden gelegen, door de Staten van Holland geconfisqueerd, ende gebragt onder de beheering van den Rentmeester der geestelijke goederen, kantoor Delft, om daar uyt te kennen vinden, de betalinge der jaarlyksche Tractementen van een aantal predikan-

[p. 266]

ten in de Provintie van Holland geplaatst - welke Rentmeester zynde tegenswoordig den Heer Vreedenburg s jaarlyks gewoonlyk is binnen deze stad zyn zittdagen te komen houden, ter inning der verscheenen Renten, Chynsen en andre opkomsten, welke de Ingezetenen dezer stad en omliggende plaatsen bevorens verpligt zyn geweest aan meergemelde Abdy te voldoen.

Die verjaagde Kloosterlingen hebben vervolgens binnen deze stad gekogt het Klooster der Broeders in gemeenschap leevende (welke broeders de jeugd in de Latynsche en Grieksche taal onderweezen, ende onder wiens onderweysch de beroemde Desiderius Erasmus de gronden zyner geleerdtheid heeft gelegt) en hebben voors. Klooster in den jaare 1623 ter bewoning voor hunne abdy betrokken, en alzo bewoond tot den jaare 1629, als wanneer zy door den overgang dezer stad, onder de gehoorzaamheid der Staten Generaal andermaal zyn verpligt geworden, niet alleen hunne wooning, maar zelfs ook dezen stad te verlaten, ende sig te begeven naar Bernheezeby Heeswyk, van waar zy in den jaare 1648 door de tekening der vreed te Munster zyn verjaagd, het Land geruymt ende hunne wyk hebben genomen in hunne refugie te Vilvoorden, een stad by Brussel gelegen, hebbende sedert dien tyd de Leden dier Abdy nimmer meer conventueel geleefd, schoon het corpus tot de huydigen dag exsteert, en de Pastoreele jurictien in de gemeynten tot na heden toe hebben blyven uytoeffenen, ende al dien tyd tot veel nut hebben verstrekt. Vervolgens zyn de goederen, die dat corpus noch had behouden, andermaal in beslag genomen, ende geconfiskeert ten behoeven van den Landen.

Van de Abdy te Berne by Herp is van t gebouw niets meer te vinden, allenig is er noch overig een steene poort zynde den ingang geweest van t convent; ook worden er noch gezien zarken waarschynlyk overblyfselen der begraafplaatsen van Praelaten, als mede de begraafplaats van den Stichter den Ridder Focoldus, zynde zyn gedaante op den zark levens groote leggende uytgehouwen, en in t Harnas verbeeld rustende de voeten op een kussen, waar by is leggende een hondje.

Van de Abdy in den Bosch is niets meerder van t gebouw

[p. 267]

te zien, het welke gestaan heeft op t Hinthamer Eynde, ende an de poort. De Kerk is gedurende deze Eeuw afgebroken en al de Erv in moestuyne verandert, behorende het gedeelte dier Erv waar op de Latynsche Scholen benevens de woningen van den Rector, Conrector en Praeceptoren hebben gestaan en bevoorens het Klooster of verblyv der Reliegieusen is geweest, aan de stad, hebbende den Ingang in de Schilderstraat: het gedeelte daar de Kerk heeft gestaan mitsgaders den Hof van de Abdy aan.... Abbema, en het Kwartier van den Praelaat aan den Heer Proffessor Galla, hunnen ingang hebbende op het Hinthamer Eynde door de ganze poort.

Ende nu overgaande tot het laaste poinet van UWEg. aanschryving, houdende waar zyn verbleeven, ofte werwaarts zyn vervoerd de onderscheydene tombes, versierselen, ofte merkwaardige overblyfselen die bestonden in ieder der Kastelen ofte abdeyen op het oogenblik der Revolutie, moet ik tot myn leedwezen melden, dat ik daar omtrent niets heb konnen ontdekken, of eenig voetspoor van opdoen - allenig kan ik UWEg. onderrigten, dat by den overgang dezer Stad, het miraculeus Beeld van de goede Lieve Vrouw van s Hertogen Bosch, welke gestaan heeft in de cathedrale kerk alhier, is gevlugt naar Brussel, ende aldaar ter bewaring is geplaatst in de Kerk der gewezene abdy van Couwenberg, alwaar het voors beeld noch in bewaring is berustende; dat, volgens overleevering, het silver St Jans Beeld benevens ander silverwerk uyt voors Kerk ter bewaring [ten] tyde voor meld is vervoerd naar Mechelen, en dat er verhaald word, dat het groot autaar stuk noch zoude beruste onder de familie van Solvyns te Antwerpen.

Hier mede vertrouwe voor zo veel het my mogelyk zy geweest, aan UWEg. doelwit te hebben voldaan, hebbende noch veele missievens ter verkryging van onderrigting afgezonden, doch dezelve zyn tot heden toe onbeandtwoord gebleven, zullende ingevalle er nadere ontdekkinge by my worden ingewonnen, dezelven aan den Heer Maire suppedieteeren.

Aldus gerapporteerd den

September 1810.

J.H. van der Does.