Dietsche Warande. Jaargang 10

Regelnummers proza verbergen

[p. 580]

Nog ander Amsterdamsch¹,
door J.A.A.Th.

En nu veroorloof ik mij de twee redakties meê te deelen, die ik zelf van de apoloog gemaakt heb.

Als ik eerst mijne geloofsbrieven moet overhandigen - want het geldt hier een quaestie van krediet - ik hoop mijne moeder-

1 In het omflag der 5^e Afl. van dit X^e D^l onzer Warande hebben wij gezegd, hoe wij in 't algemeen over het Alg. Nederd. en Friesch Dialecticon van den Heer Winkler denken. Wij hebben toen onvoorwaardelijk willen prijzen: om dat we de famenfcharing van 186 Nederduitsche (en ook Vriesche) tongvallen, vertegenwoordigd in het verhaal der gelijkenis van den Verloren Zoon, een werk vinden, bij welks verdienste de fouten, die het mogen aankleven, weinig in aanmerking komen. Nochtans het stukjen van den Heer Ter Gouw, dat we hier opnemen, dingt al iets op de vlekloosheid van 's Heeren Winklers arbeid af. Ook zal hij 't ons ten goede houden, dat we, als Amsterdammer, ons weinig vereerd gevoelen met de charakteristiek, die hij, Dl. I, bl. XII, van ons schijnt te willen geven. Niet dat wij opkomen tegen het ontleenen eener karikatuur aan onze eigenschappen; volstrekt niet: die, ten onzen koste, echt geestig wil zijn, - zullen we nog dankbaar de hand drukken. Maar wat niet waar is, is nooit geestig: de eerste observatie van het voorwerp der karikatuur moet juist zijn; anders is het heele ding mis: en de amsterdamsche jonge-luî hebben niet kunnen zeggen, wat de H^r Winkler hun in den mond legt. ‘Bij ons in den spoorwagen zaten, behalve twee Duitschers, toevallig ook nog twee Hollanders, Amsterdammers, blijkbaar twee ‘fatsoenlijke’ jongelui, die voor hun genoegen reisden. Natuurlijk raakten de vijf Nederlanders in gesprek. Toen dat algemeen gesprek begon te verflauwen, vervolgden wij driën ons eigen gesprek in het friesch. Dat deden wij altijd, als we op den spoorweg of waar ook, Hollanders ontmoetten. Wij konden dan vrij en onverhinderd, zonder verstaan te worden, elkander onze opmerkingen mededeelen. Dat is een groot gemak. Groote verwondering van de Hollanders, toen ze ons friesch hoorden spreken. - ‘Hee, as ik u's mach vrage, wat hep-u daar zoo eve chesproke?’ - ‘Friesch, m'n heer. - ‘Hee, was dat fries? ik dach ies anders. Wij kenne anders ook wel fries verstaan!’ - ‘Och! kunt ge friesch verstaan? - “Ja, te minste leze. We hebben al de novelle van Cremer cheleze en choet bechrepen ook!” “Ja”, voegde mijn heer n^o 2 er bij, en Multatuli immers ook!’ Uit de onwaarschijnlijkheid, dat een dier ‘twee jongeluî’ als woordvoerder voor beiden zoû optreden, om den Heer Winkler mede te deelen, dat ze de Betuwsche novellen gelezen hadden, uit het gebrek aan opmerkingstakt, in deze fiktie gelegen, zoû men al aanstonds kunnen afleiden, dat aan die ‘fatsoenlijke jongelui’ eene uitspraak der taal wordt toegeschreven, die zij wellicht niet gehad hebben. En zoo is het ook. Een onnoozele burger jongen, van de Jan-Saliefoort, zoû in Amsterdam enkele woorden zoo uitspreken, als de Heer Winkler het zijn reisgenoten toedicht; maar geen ‘fatsoenlijke’ flinke Amsterdammer. ‘Hee’ met den tweeklank, ‘as ik u's mach vrage’ zal men van geen welopgevoede hooren. Daarentegen had de Heer Winkler veilig hier ‘frage’ mogen schrijven: want alle Hollanders (behalve de tooneelisten) spreken uit ‘mach frage’: de slot-g = ch maakt de f onvermijdelijk. Maar geen Amsterdammer van redelijke opleiding zegt: ‘Wat hep-u’. Die behoorlijk spreekt, zegt: ‘wat heeft u’, en sommigen: ‘wat hept u’. ‘Wat hep u’ is bepaald geen Amsterdamsch; even min als ‘ik dach’. Dit laatste is Limburgsch. Het volk verbuigt wel: ik mag, ik moch, maar dat heeft eene andere oorzaak. Gaarne zoû ik ook willen hooren, hoe men het woord moet uitspreken, als men niet zegt: ‘fries’. De Heer Winkler beeldt zijn eigen uitspraak af met ‘Friesch’; maar ik twijfel, of eenig beschaafd Nederlander zoû willen zeggen: ‘De friesche menschen zijn trotscher op hun kleinsteedsch dan de fransche akademisten op hun Parijsch.’ ‘Wij kenne’ en. ‘te minste’ is weêr Jan-Saliesch, ofschoon de n bij een snelle uitspraak in ‘ten minste’ zeer weinig gehoord wordt; de n is haar vijandig. Deze is niet als de h en de d, die haar met open armen ontvangen, bijv. in ‘ten hoogste’, ‘ten honderdste’, ‘ten duizendsten male’. Maar hier moet men den Amsterdammers geen grief van maken. Het is een algemeen verschijnsel in de oude en nieuwe talen. Geen Amsterdammer, ten zij die een spraakgebrek heeft, zegt dat hij ‘Cremer cheleze’ heeft. Mag ik nu op mijne beurt vragen: maken de Friezen (ik schreef liever met onze onden Vriezen), in hun nederlandsch, gebruik van de g in het pers. voornaamwoord? Zeggen ze: ‘kunt ge - verstaan’? - Zoo neen, dan flatteert de Heer Winkler zijn eigen dialekt. Er komt in 't algemeen een sterke partijdigheid en afgunst uit, in zijne voorstelling van de verhouding der provinciën Holland tot de andere. Hij kan het, met vele zijner gewestgenoten, niet verkroppen, dat aan Holland nu eenmaal een zekere voorrang door landgenoot en vreemdeling wordt toegekend. Den Heer Ter Gouw was het óok niet aangenaam, dat de Heer Winkler (II, 91), van Vondels vaerzen, hem verstrekt als getuigen voor de sleepende uitspraak der Nieuwendijkers (wij, die nooit anders dan ‘Alleberding’ genoemd werden, weten er van te spreken) gebruik maakt om er eene ‘berisping van Vondel uit te distilleeren’. ‘Zulke verzen als deze,’ merkt de Heer ter Gouw aan, heeft men wel eens gemeend dat Vondel aldus geschreven had ‘om de maat vol te krijgen: “Hy zellef was de voorste om elleck moet te geven” enz. Ik zeg: hij had ze, had hij gewild, heel goed anders kunnen schrijven; maar ze vielen hem zoo natuurlijk uit de pen, omdat het Nieuwendijksch zijn gewoon dialekt was, en wel het zeer fatsoenlijk Nieuwendijksch, dat in de Warmoesstraat (de deftige buurt) gesproken werd. Zijn Nieuwendijksch komt in meer verzen uit, maar 't klaarst in den Gijsbrecht, omdat hij daar geheel Amsterdamsch was, - ja zelfs hier en daar zich zeer Amsterdamsch-burgerlijk (hoewel deftig burgerlijk) uitdrukt.’ Laten zij zich troosten met twee bedenkingen: voor-eerst, dat Holland door verschillende omstandigheden altijd de middenschijf gebleven is, waar het nederlandsche staats- en letterleven om draaide. Het heeft daarvan de voordeelen, maar ook de onaangenaamheden in ruime mate ondervonden; en ten tweede, dat Amsterdam, in Holland-zelf, weêr in de zelfde mate het voorwerp is van den naijver (die somtijds den mantel der geringschatting omhangt) der andere gemeenten. 't Heeft nú nog weêr gebleken, bij de geopende mogelijkheid, dat er in de Hoofdstad een Koninklijk Paleis verrijzen zoû. Men wilde wél een paleis aan den Koning geven: mids het maar niet in de Grondwettelijke Krooningsstad gebouwd wierd! Daaromtrent was, buiten Amsterdam, maar éene stem! 't Is wat fraais, en toch in die mate erkend, dat het officieele Amsterdam er niets tegen heeft durven inbrengen. Maar - zand hierover.
Bij de uitgave der tegenwoordige aanteekeningen op of aanvullingen van 's Heeren Winklers arbeid, onthouden wij ons van kritiek, het zij op de redakties der gelijkenis, het zij op de inleidingen of noten.
Eigenlijke taalkunde behoort niet tot de stoffen, die in de D. Warande verhandeld worden. Het belangrijk boek van den Heer Winkler niet aan te kondigen en aan te prijzen, ware echter te veel van onze konsequentie gevergd. Buitendien even als de leer der tonen en tinten tot de schilderkunst behoort, staat de tongvallenstudie zeer na aan de penceelkunst, die men letterkunde noemt. Anatomie en syntaxis kunnen, des ondanks, op hare plaats blijven.
Achter het schilderijtjen van den Heer J. ter Gouw, zoo juist en frisch van toon als men maar verlangen kan, geef ik, ten overvloede, ook de vrucht mijner bespieding van de taal mijner vaderstad. Ik geef voor-eerst, de taal van de knappe ambachtslieden en winkeliers o.a. in het ‘kuîpers- of Alleberdings-^* buurtje’, met andere woorden: de ‘Weseper Biercay’ en omliggende pleinen, straten en stegen; daarna van de Heeren- en Keizersgrachters omstreeks 1825.
A.Th.

* Onder de bazen bij het oude Gild van Sint Matthijs werd de Voorburgwal tusschen de Kolk en Dirk-van-Hasseltsteeg aldus genoemd.

[p. 581]

taal vrij goed te kennen: mijn moederlijk voorgeslacht woonde, sedert de 15^e Eeuw, onafgebroken in Amsterdam, en in de jongst verloopen 200 jaar doorgaands op de Heerengracht; vader, grootvader, oudoom, overgrootvader van deze zijde daarentegen op

[p. 582]

de ‘Weseper Biercay’ boven-aangeduid, ‘op de Kolk’, zoo als men de gracht rhetoriesch vernoemde. Ik heb, van mijn 3^e tot mijn 13^o, 14^e jaar, verkeerd in alle winkels (zoo van de ambachtsluî als van de neeringdoenden), kelders, kantoortjens, zij- en binnenkamers, onderstukken, op alle stoepen, insteken, droog- en pakzolders der huizengroepen, die bepaald worden door de (tegenwoordige) Spuistraat Oostzijde (met een uitsprong naar den Blaauwburgwal, Langestraat, Korsjespoortsteeg), de Molsteeg, de Gravenstraat, den Nieuwendijk, S^t Jacobsstraat, Endtjen van de Waereld, Spuistraat. Gij hebt dus, hieronder, in de eerste plaats met een knap ambachtsman uit de ‘Dirrik

[p. 583]

van Hasselsteech’ of een koekebakkersvrouw van ‘de Nuwendijk’ te doen.

(Luc. XV, 11-32.)

11 D'r wazzereiz 'n man; en die hat twee zoens¹;

12 en de jonkste van haorlui² - tweë zeit, op 'n mooje dach, teuge z'n vaoder, ‘Vaoder, zeiti, geeme m'n porsie van het chenige damme toekomt.... want anders....’ om kort te gaon, de Vaoder gaot heen en hij verdéelt de boel.

13 En 'n paor dage laoter pakt de jonkste zoen zen spulle by mekaor, en hij gaot op reis, nao verre lande; en hij lapter z'n boeltje zo netjes deur, mit gemeene vroului, datt't al gou schoon op was.

14 Nou, 'et leej dáor óok niet opgeschept, en ons mannetje begon gebrek te lije.

15 Wat zouwi doen? hij verhuurde-n-em bij een heerschop uittie streek, en die stuurtem nao buite³, nao een van z'n boerderije. En daor mochie de varrekis achter d'r gat sitte.

16 Maor daor was schraolhans keukemiester. Hij kreeg, dag an dach, soo'n bitter beetjen over z'n hart, datti wel meej hat wille doen an de varrekisbak. En dachchavveze-n-em noch niet eîns.

17 Toe begonni toch so wat in z'n eige te prakkezeere en hij docht: Jonges jonges! by men ouwe man hette minste knecht so veul broot assi maor lust; en ik vergaon hier van de honger.

18 Weet-je wa'k doen zel; ik sel nao me vaoder gaon en ik sel zegge: ‘Vaodertje-n-ik hep chezondicht teuge Got in den hemel en teugen uwe;

19 ‘Ik bin warachtich nie meer waort je zoen te hiete.... maor lao-me... laome maor gelijk-op rekene mit je vollik...’

20 Zoo gezeit, zoo gedaon. Hij gaot nao z'n vaoder. En in de verte zach s'n vaoder 'm al ankomme, en hij wier, op tache-

1 't Is niet zoöns, niet zeuns; 't is iets tusschenbeide.

2 De oude amsterdamsche open a is van de zandvoordsche (waar de Heerengrachtsche sterk naar zweemt) onderscheiden, die ae, ja e klinkt. Ik schrijf daarom ao, maar zij heeft toch niets van de hannekemaayers ao.

3 Een geslacht vroeger zeî men ‘boite’.

[p. 584]

zicht errig dingsich, en hij liep oppem toe, en hij valtem om z'n hals en hij zoentem.

21 En de jonge zeej: Vaoder, ik hep chezondicht teuge-n-onze lieven'eer en teuge-n-uwe; en ik¹ bin nie meer waort je zoen te hiete.

22 Toe zeit de vaoder die zeit teuge z'n knechs: haol jelui me beste schansloper en trek jelui 'em die an, en geef 'em een orlozie op zak mit een paor singenette en schoene an z'n voete.

23 En haol 'et gemeste kallif en slacht jelui dat, en laote we feest houwe:

24 Want me zoen was doot en hij is weer levendig geworde; hij was verlore, en ik heppem weeromgevonde. En ze begonne te ete.

25 Maor de ouste jonge was niet tuis; die was an 't werrik, op 'et lant, en toen-i nao huis kwam, hoorde-n i 'et muziek en braof singe;

26 Toe roept-i éën van de knechs en vroeg, wattof tattoch beduidde.

27 En die zeit teugenem: wel, uwes broêr is tuisgekomme, en je vaoder hettet gemeste kallif late slachte, om je broêr weer wat schik in z'n leve te geve.

28 Daor wier de ouste verduvelt kwaot om en hij woû nie binnegaon. Toe kwam de Vaoder na buite en vroeg watter an scheelde.

29 Toe zeiti: kijk ereis, vaoder, ik hep je zo lang gedient; ik hep altijt alles gedaon wat je me hiette en je hepme noch nooit 'et minste geitje gegeven om mit me vrinde wat plezier te maoke.

30 Maor nou je lieveling tuiskomt, die z'n boel mit gemeene vrouluî verdaon het, nou laot je-n-et gemeste kallef slachte...

31 Toe zeej de Vaoder: jonge, zeiti, jij bint altijt bij me en alles wattik hep, dat heb jij.

32 Maor nou motte we feesthouen en vrolik weze: want je broer was doot en hij is weer levendich geworde; hij was verlore, en hij is weerom gevonde.

1 Voor de b klinkt de k als de fransche ga; ik rijmt dan op 't Eng. big.

[p. 585]

En nu de beau-monde-redaktie. Ik moet daar echter bij opmerken, dat men hier niet zoo zeer de uitspraak der oude Regentenfamiliën van vóor de fransche tijd vindt, als wel de mengeling van affektatie en slordigheid, die de generatiën der XIX^e Eeuw bij de hoogere klassen kenmerkt.

Jae, zo wazd'ris 'n man die twe zoons hat; de outste van die jonges chedroech sich heel goet; 'n knappe jonge: maer de jongste woû niet zo as papa woû. En op 'n goeje dach daer zeiti: ‘apropó, ik wou mamaes versterf wê' graeg hebbe;’ en den ouwen heer dacht: jae, 'k sal 'et 'm in vredes naem mer geve. En de jonge luî krege ieder wat 'rlui toekwam.

Toen is de jongste direkt z'n koffers gaen pakke en iz op reis chegaen. En de heele boel, menaer, heefti d'r-deur-gebracht: zo datti volkomen op swaert saet sat. Maer hij hat 'et cheluk fan daer een menêr te ontmoete die meejlijje mittem kreeg.... en die stuurde-n-em na éen van z'n boerderije.... maer offi daer weer nie best oppaste... of datti niet bizonder gerecommandeert was, ten minste onze goeje panier percé wier' daer as vaerkeshoeder gebruikt en kreech so weinich te ete, datti soms wel met de vaerkes aen de troch hat wille gaen staen. Toe kwammi toch tot 'n beetje naegedachte en zei: 't Is toch een malle coup vamme geweest, tat ik wechgeloope ben... 'n massa knechs by den ouwen heer hebben 'et waeraechtich veul beter az ik! Weetje wattik doen zal? ik sal mid de eerste de beste gelegentheit weêr na huis sien te komme: den ouwen heer zal toch wel te verbidde weze. Ik sal zegge: Vaeder, ik hep chezondigt, ik hep swaer misdaen tege Got en tege jò! ik hep eigentlik alle mogelikke aenspraek op je liefde verbeurt; maer neem me in je dienst; doe mitme wat je goetvint.’

En dat dedi En toen z'n vaeder 'em in de vaerte zach aenkomme, kreechi een diep mejelijje mittem, en hij loopt 'em te gemoet en valt'm om z'n hals, en de jonge was dôr en dôr kapot en hij zeit: Vaeder, ik hep chezondicht tege Got en tege jò; ik verdien eigentlik niet meer asje¹ zoon behandelt te worde. Maer z'n vaeder was so blij van 'm weêr teruch te zien, dat hij zei daedelik tege

1 Spreek uit: met de a van vache (fransch), maar met een sj die tusschen die ch en de g van âge in ligt.

[p. 586]

tekstkritische noten

z'n knecht: ‘Wat siet die aer'me jonge der uit, hael een pantalon van mijn uit me kast en éen vamme jasse, en een paer laerze, datti een beetje ordèntelik voor den dach kan komme. En den ouwen heer liet dekken in de groote zael en schreef links en rechs briefies om z'n famille die zelfde dach noch te dineere te hebbe.

Maer daer komt me onverwachs de ouste broêr tuis, en toen'i hoorde dat numéro 2 weer bove waeter was gekomme, wieri moi boos en waz op 'et punt van woedent het huiz uit te lope; maer den ouwen heer merkte er al zo ies fan, en stont van taefel op, en ging bij 'em om 'm te kalmeere. Maer hij wou van nies wete. ‘Ik¹ ben nu al zo veel jaer bij je, en in je zaeke; 'k heb me altijt behoorlik chedraege, en je hep me noch nooit chezeit, asje lust hebt reis een goed dinee aen je vrinde te geve, - dan kujjet cherusd doen. Laet Keppler mijn de rekening maer sture.... En nou dat Louis te-ruch-komt, berooit en wel, nu iz 'et heele huis in beweging om 'em te fêteere. Dat findik beroert.’

Maer de ouwe heer zei direkt: ‘Je doet verkeert fan je dat aen te trekke: wij zijn ummers altijd bij mekaêr en ob de beste voet: je hept een goeje pozisie en je zult laeter noch feel meer hebbe: maer zou ik fan daeg niet overgelukkich weze: Louis was so goet as doot, en hij is cheret; hij was ferlore en we hebben 'em te-ruch-chevonde.

Alvorens een streep onder deze bijdrage te zetten, veroorloof ik mij nog eenige opmerkingen ter zake van het werk des Heeren Ter Gouw.

Bl. 572, N.l. Zelfs hoort men veel Dingsdaggenavend.
Bl. 572, ‘gebraje haan’. Ik geloof niet dat een Amsterdammer dit zoo zeggen zoû: zoo absoluut zoû onze natuurlijke vergevensgezindheid hier niet spreken: een Amsterdammer zoû zeggen: ‘Maar omdatti nog al errig de gebraje háan uithong’.
Bl. 572. ‘Van de wal in de sloot’. Dit zegt men óok zoo absoluut niet. Van de wal in de sloot hellepe is altijd van het eene ongeval in het andere.
Reg. 3 v.o. Wij lieten (op de Kolk) bepaald achter het bijwoord een zach - ten uitgang hooren: ‘op een heele rare menier’, ‘op een heele onordentelekemenier’ - de e loste niet geheel in de o op.
Reg. 2 v.o. Voor 50 jaar geleden zoû een deftige burger jusvrouw van den Nuwendijk ‘oppen Zundaggenavent’ bepaald gonge gezeid hebben.
Bl. 573, reg. 9. Wij zeiden bepaald ‘boteram’.
Reg. 10. Bij ons: ‘moggeete’.
Reg. 13. Bij ons werd de e van te wel gehoord. Of die Jufvrouw uit de Kalleverstraat ook wel het woord overpeinze zoû gebruiken, laat ik in het midden; eene van den Nuwendijk zoû het zeker niet hebben gedaan.
Reg. 16. Bij ons: ‘d'r buik fol’.
Reg. 8, v.o. ‘je zieter errig schojerig uit’.
Reg. 7, v.o. ‘me sondagse (of sundagse) rok’.
Bl. 574, reg. 3. Niks niemendal heb ik, in mijn jeugd, nooit gehoord. Op noot 42. Zoo spreekt wel een Christen, die een Jood wil nadoen. Mijn luidtjens heb ik, maar dan in wat meer dramaticsch oogenblik, vaak hooren zeggen (terwijl ze hunne handen over elkaâr schoven): ‘zie zóo veel niet.’
Bl. 574, Reg. 5. ‘fiool’. Reg. 6. Men zegt zeej. De verbuiging luidt bij ons: ik seg, (je of jij zeit,) hij zeit, we, wij, wijlui zegge, jèlui of jijlui zeit, ze, zij of zijlui zegge. Ik seej, (je of jij zeej,) hij zeej, we wij of wijlui zeeje, jèlui of jijlui zeej, ze, zij of zijlui zegge. Zeggik, (zegje of zeg jij,) zeiti, zeggewe, zeggewij of zegge-wijlui, zeggejelui of zeggejijlui (ook 2^e pers. meerv. Geb. Wijs), zeggeze, zeggezij, zeggezijlui? Zeejik, (zeeje of zeejij,) zeedi of zeeji, zeejewe, -wij of -wijlui, zeejelui of zeejijlui, zeejeze, -zij of -zijlui?
Reg. 9. In onze buurt nooit; altijd het en hettet.
Reg. 17. Eensies heeft meer den zin van éen keer: ‘'t is mar eensies gebeurt’. Het andere eensies is hier al te dienstmeidachtig. Mij dunkt de oudste zoon zoû gezegd hebben: ‘mar 'k hep noch te eerste keer te goettat uwe me ris 'n geitebokki.’
Bl. 575, op noot 11. Ik ben dit met Halbertsma niet eens. In het mij bekende plat Amsterdamsch wordt de tweeklank ie duidelijk van de eenvoudige lange i onderscheiden. ‘In z'n iver (of: in s'n iver) zochti al de beste brokki's vôr z'n moeder uit; ma'r lievertjeskoek wier da'r nie' chebakke’. De zuivere i van iver is duidelijk van de ie in lievertje te onderscheiden. De ie in bien en stien (voor been en steen) klinkt heel anders dan de zuivere i in den naam stientje. ‘Toen pakteni me bijme schouders’ laat geen tweeklank ie hooren. Ik geloof dat en Halbertsma en de Heer Ter Gouw de ie niet genoeg van de eenvoudig verlengde i onderscheiden.
Op noot 13. Ik heb altijd: ‘Got noch choetmens’ gehoord.
Op noot 15. Ik geloof, dat zij, die fraaie en fraaye spellen, geenszins bedoelen aan de a méer lengte te geven dan zij in fraje hebben zoû, even min als de a van daad langer klinkt dan die van daden. Men schrijft de a alleen dubbel om de korte uitspraak te voorkomen, die zij bijv. in ai, in al, dal en bad heeft.
Op noot 21. 't Is mogelijk, dat dit de etymologie is; maar een jongen, die er pieterig uit ziet, kan een mager, uitgeput en verarmd voorkomen hebben, zonder - ongedierte.
Op noot 28. Men geeft met jongesjonges, dat doorgaands sjongesjonges uitgesproken wordt, gewoonlijk of zijn ergernis of zijn deelneming, ook zijn hoop op een pretjen of zijn vrees voor een misval te kennen. Het had bij mijn tijd, en in mijn buurt, met het te-hoop-roepen van kameraden niets gemeens.
Op noot 33. Ik trek dit in twijfel. ‘Hij liet z'n huis z'n huis’ komt mij waarschijnlijker voor dan ‘hij liet z'n huis 't huis’.
Op noot 41. Vet, voor feest, is mij onbekend. Wij zeiden wel: ‘dat is een heel vetje’, voor een extra schranspartijtjen; ‘hij valt met zijn neus in 't vet’, enz. Een vet-pot schildert het tegenovergestelde van den toestand, waarin ‘schraol-hans keukemiester’ is.
Op noot 53. In mijne buurt altijd verzacht tot ‘het’.

1 De k vóor de b klinkt als de engelsche slot-g in big.

[p. 588]

En nu ten slotte nog een enkel woordtjen over de beschouwingen, die de Heer Winkler in 't algemeen aan 't Hollandsch wijdt.

‘Het dwaze gebruik,’ zegt de Heer W., ‘om u in plaats van het pers. voornw. van den 2^en pers. te gebruiken, behoort in Holland, en sedert eenige jaren ook in de andere nederl. gewesten tot den goeden smaak. Toch is het zoo ploerterig mogelijk. Dit u is ontstaan enz.’ De Heer W. is niet zeer rechtvaardig met over het aangeduid gebruik de Hollanders zoo hard te vallen. In geen moderne taal wordt het voornaamw. v.d. 2ⁿ persoon enkelvoud schier meer gebruikt. In het Fransch gebruikt men, beleefd willende zijn, den 2ⁿ p. meerv.; in het Engelsch steeds den 2ⁿ pers. meerv., met uitzondering van den schriftuur- en vaerzenstijl; in het Hd. (ook in 't Nederd.-Limburgsch) heeft men, in eenige gevallen het du behouden; maar gebruikt doorgaands den 3n persoon meerv., of ook, in zekere gevallen den 2n meerv.; in het Italj. den 3n pers. vrouwelijk enkelv., enz. Moeten al die gewoonten met het etiket ‘ploerterig’ achter de bank gesmeten worden? Wanneer een verschijnsel zich zoo algemeen bij de natiën voordoet, zoû daar dan geen dieper liggende oorzaak voor zijn, die eenig onderzoek, eenige onderscheiding verdient? Het is een gelukkige beschavingsvorm, de dingen zoo niet op den man af te zeggen en te noemen. De Heer W. zie na wat eene heilige, maar hoogst beschaafde vrouw daarvan zegt: D.W., IX, 475.
Niet juist is het, te zeggen, dat de Hollanders in woorden als ‘Booie’ dienstboden, de d gelijkelijk uitwerpen. In Amsterdam zegt men althands niet bojen in den zelfden zin als boden, noch blajen voor bladen. 't Zoû trouwens moeilijk te bewijzen zijn, dat roode mooyer is dan rooye. In v. 19 van de haarl. redaktie der gelijkenis (II, bl. 82) wordt het woord booie (liever boje) zelfs verkeerd gebruikt (meen ik): geen fabrikant, geen heer-boer, sprekend van zijn arbeiders, zegt boje. Doen de bleekers het misschien? Het zal mij aangenaam zijn, het te vernemen. De bojen zijn bepaald het personeel van den huisdienst, en nog minder de knechts dan de meiden. Er zijn op die redaktie méer aanmerkingen te maken. Bijv. v. 16 ‘dat de varkes ate’. Vooral met die deftige open a der verl. tijd zal een man niet licht zeggen, dat ‘de varkens eten’; ‘zij vrete wat hun gevoêrd wordt’. Ondanks alle pensionaten zal men dit in een goeden kring zonder schandaal kunnen zeggen. V. 21. ‘tege de hemel’ zegt men niet licht; ‘tegen den hemel’. De d en de h herstellen beide de n in haar recht. ‘Den dienst in den Haag bevalt hem niet;’ niemant, die normale spraaktuigen heeft, zegt ‘de Haag’. V. 24, ‘levend geworde’ zeggen alleen de schoolmeesters, de andere menschen zeggen ‘levendig’. ‘Weer gevonde’ zeggen we óok niet: ‘weeromgevonden’. V. 25, ‘hoorde hij,’ 26 ‘en i riep’: wissel die hij en i om, ‘'t huis gekome’, zegt niemant, enz.

* Onder de bazen bij het oude Gild van Sint Matthijs werd de Voorburgwal tusschen de Kolk en Dirk-van-Hasseltsteeg aldus genoemd.