Dietsche Warande. Jaargang 9

[p. 473]

Mengelingen.

HOMMAGE. - Het gewezene Goevernement te Parijs, dat zich, bij den val der keizerlijke regeering, het gezach over Frankrijk had aangematigd, behoorde, bij de betwistbaarheid van haar recht, voor 't minst zich met bescheidenheid te hebben gedragen in omstandigheden, die met het welzijn, met het herstel van Frankrijk in geen rechtstreeksch verband stonden. Maar de vrouwen van het oude régime, die de bloedbaden der Revolutie en de bloedbaden van Napoleon den I^e hebben overleefd, zeggen niet ten onrechte, dat alle begrippen van welvoeglijkheid onder de wielen der schavotkar, met zoo veel ander goeds en edels, verpletterd en in het straatslijk gesmoord zijn. Als lakeyen, die, bij de afwezigheid hunner meesters goeden cier maken in de salons, zich op de sofaas uitstrekken, als kameniers, die de beste japonnen van Mevrouw aantrekken, heeft het voorloopig Goevernement zich geworpen op de partikuliere korrespondenties van den Keizer en de Keizerin; en zoo een kantoorlooper, in het bezit der sleutels van zijn ongelukkigen Heer, den gevluchten bankier nog in zoo verre zoû geëerbiedigd hebben, dat hij zijn bizonderen lessenaar niet zoû hebben geopend - de lieden, die op het Paleis der Tuileriën zijn komen huishouden, hebben van een dergelijke kieschheid niets gevoeld. Het liberalisme ten onzent voelt daar, natuurlijk, óok niets van, en de lust zijner nieuwsgierigheid is zoo heet, dat zij van geene te-leur-stellingen weten wil, maar alles klokspijs rekent, dat haar onder het oog komt. Zoo bijv. heeft men eenige brieven van letterkundigen laten drukken, die Napoleon bedanken voor het prezentexemplaar van zijn Leven van Coesar. Hieronder is er een van Jules Sandeau, dat de fierheid van een schrijver in het Handelsblad geweldig geschokt heeft. ‘De man likt het stof van den grond, aan Napoleons voeten,’ roept hij uit. Jules Sandeau is een man van smaak. Zien wij eens, of zijn brief zulke laffe vleitaal bevat:

[p. 474]

Sire,
Terstond na de ontvangst van het eerste deel der Geschiedenis van Coesar, heb ik den Beftuurder van uw Kabinet verzocht de hulde mijner dankbaarheid aan de voeten des Keizers neder te leggen; maar daarmeê had ik mij tegenover den Geschiedschrijver niet gekweten. Toch aarzelde ik U te schrijven, zoo moeilijk scheen het mij Uwe Maj. op eene uwer waardige wijs te prijzen. Maar ik heb toch geëindigd met in te zien, dat de bewondering van een eerlijk man, eenvoudig en rondborstig uitgesproken, niet zoû mishagen en zelfs kans had tot uw hart door te dringen.
Voortaan zal men in het Leven van Caesar de gedachte van Napoleon den III^e zoeken, en aan die groote figuur, waaraan niets meer scheen te ontbreken, zal eene nieuwe grootheid en onverwachte opluistering zijn bijgezet. Laat anderen de verhevenheid der gezichtspunten, de diepte van het oordeel, de kalme helderheid en waardigheid van den stijl lofprijzen: het zij mij vergund, in naam der letteren u te danken voor de eer die gij haar doet. De letteren zullen niet ophouden er trotsch op te zijn en dank voor te brengen. Keizer Karel de V^e had zich omtrent de kunsten verdienstelijk gemaakt, door het penceel van Titiaan op te rapen: Gij, Sire, hebt beter gedaan, Gij hebt de pen van Montesquieu opgenomen, en gij hebt er u van bediend.
Ik leg aan 's Keizers voeten de hulde mijner bewondering, van mijnen eerbied en van mijne dienstvaardigheid.
Jules Sandeau.

Indien het reukvermogen van den schrijver in het Handelsblad nog een weinig verder reikte dan zijn neus lang is, zoû hij onmogelijk over dezen ernstigen en gepast-beleefden brief schande kunnen spreken. Hij zoû weten, dat de formen eener monarchie niet aan toestanden ontleend worden, als die waarin de burgeres Créqui en de burger Narbonne voor het een of ander omwentelingskomitee gedaagd werden: maar dat de fransche geleerden, die het meest om hun goede smaak beroemd zijn, in de Eeuw van Lodewijk den XIV^e, nog heel anders tot den Soeverein spraken dan Sandeau hier doet, en dat niemant er toch aan gedacht heeft hun charakter daardoor in het minst bevlekt te rekenen. Maar 't is waar, al wat étiquette, wat ridderlijkheid is, al waar eerbied, voorkomendheid, liefde uit spreekt, moet, voor zoo ver het niet rechtstreeks en terstond voordeel aanbrengt, verbannen worden. Men meent, dat de liefde alleen bestaat in het geld-, of spijs-, of kleederen-uitreiken bij watersnood, of brand, het bijstaan van zieken en gewonden, enz. Men begrijpt niet, dat de zedelijke mensch nog andere dan stoffelijke behoeften heeft, en dat beleefdheid, voorkomendheid, neiging om anderen aangenaam te zijn, evenzeer de liefde tot grondslag hebben: liefde en zelfbeheersching, zelfverloochening. Het zal eene ellendige samenleving worden,

[p. 475]

als ieder in kleine zaken zijn eigenliefde en baatzucht gehoor geeft, en de liefde alleen in de sfeer der heldhaftigheid wordt toegelaten. Madame Swetchine, de heilige vrouw, de vernuftige oordeelkundige, dacht er anders over: ‘La politesse dans le monde n'est pas à beaucoup près un faux semblant coupable; elle adoucit beaucoup plus qu'elle ne dissimule, et, du reste, ne trompant personne, on ne saurait l'accuser de mensonge.’¹

1 De geheele plaats schittert van zoo veel gezond verstand en ademt zulk een fijne geur van kiesch gevoel, dat ik (hoewel ze in mijn text hierboven niet in alle deelen past) de verzoeking geen weerstand kan bieden haar geheel te vertalen:
De hoflijkheid der waereld is, op verre na, niet maar een schuldige valsche schijn; zij verzacht veel meer dan zij ontveinst, en, bovendien, daar niemant door haar bedrogen wordt, zoû men haar niet van leugentaal kunnen beschuldigen. Het gebrek aan over-een-stemming der charakters, de diepe en wezenlijke afscheiding, voortkomend uit het verschil van beginselen die uit elkaârvijandige bronnen geput worden, het vurig nastreven van tegenovergestelde doeleinden, al die tweedrachtselementen in gisting gebracht door de levendige prikkelbaarheid van de eigenliefde, van den gekwetsten hoogmoed, of van de strijdige belangen maken het bijna onverklaarbaar, dat de samenkomsten van menschen niet meer malen aanleiding tot strijd, tot smaad en tot bittere uitdaging zijn.
Toch is hetgeen zich in onze salons voordoet er ver van daan de gevolgen van die alomtegenwoordige oorzaken op te leveren. Zonder dat hare drijfveêrenjuist aan hooge sfeer ontleend worden, komt de wellevendheid ons hierbij te hulp: door de zachtheid der uiterlijke formen vult zij aan wat er aan billijkheid en matigheid naar het inwendige ontbreekt. De scherpstgeteekende meeningen treden op, naar buiten van alle bitterheid ontdaan, en door het achterlaten van vijandelijke uitvallen, door de gematigdheid der uitdrukkingen, verliezen die meeningen, ofschoon zij zich tot zekere hoogte openbaren, van wêerszijde wat zij kwetsends bevatten, en trekken, als wolken met elektriciteit beladen, de eene na de andere voorbij, dicht genoeg om elkaâr te herkennen, maar niet om elkander te raken. Deze soort van soerdine, die op de gevoelens gezet wordt, zoû iemant, die in een minder beschaafde samenleving was opgevoed, lichtlijk op een dwaalspoor brengen; hij, gewoon aan een anderen diapazon, zoû eene zachtheid en buigzaamheid, die alleen voortkomt uit den redelijken wensch om nutteloze kwetsing te vermijden, aan onverschilligheid, aan laf heid, of twijfelzucht kunnen toeschrijven.
Voor hen, die in dien schemer kunnen lezen, volstaat een woord, een stilzwijgen, een lichte verandering van toon, eene ook maar verwijderde toespeling; en daaruit volgt dat, zoo niemant wat hij denkt volkomen uitdrukt zoo als hij 't voelt, niemant ook de dingen juist zoo opvat als zij gezegd worden; hun klare en stellige zin blijkt echter en deze-alleen prent zich in het verstand, evenals het naakt onder de draperie wordt onderscheiden en begrepen. Als men de hoflijkheid in hare modellen bestudeert, zal men zien, dat zij niet alleen volstrekt niet tot leugen leidt, maar dat ze zelfs niet tot de lichtste toegeeflijkheid omtrent het wezen der zaken aanleiding geeft, en dat, voor geoefende oogen, de ware gedachte, in hare volkomenheid, zich uit de formen losmaakt, waarvan men haar omringd had. Voorzeker, eene billijke verdraagzaamheid, eene eerbiedige stemming ten opzichte der denkbeelden en overtuigingen van ieder met verstand en vrijheid begiftigd wezen, zouden wel verkieslijk zijn boven het ontzag, waarmeê men iemants opperhuidsgevoeligheden spaart; maar eene te gelijk vaste, oprechte en verlichte waardeering is het gevolg van eene te zeldzame volmaaktheid dan dat de meerderheid der menschen er niet vreemd aan blijven zoû. Deze behoeft een beginsel uit lager sfeer, en dit is te vinden in dat stelsel van berekeningen en kiesche gevoeligheidsvermijdingen, dat de goede opvoeding geeft, en dat de voorwaarde is van alle samenleving.’ Mev. Swetchine, OEuvres, II, bl. 65-67.

[p. 476]

Maar welke waarde heeft, bij liberale dagbladschrijvers, de opinie van devoten, aristo's en poëeten?

Tot de ‘plus curieux de ces dithyrambes’, zoo als de Indépendance (van 20 Feb.) de brieven aan den auteur van het Leven van Coesar noemt, rekent hij ook het volgend briefjen van den Kardinaal-aartsbisschop van Besançon:

De Kardinaal Mathieu aan den Heer Conti.

Mijn Heer,
Het tweede deel der Geschiedenis van Julius Coesar, dat Zijne Maj. mij wel heeft willen toedenken (a daigné me destiner¹), is mij met uwen brief In orde geworden. Toen ik dat schoon en verwonderlijk werk las, heb ik gedacht: ‘het is wel gelukkig voor Julius Coesar, dat hij Gallië veroverd heeft en de feiten gekommentarieerd; want anders zoû de Keizer het een en het ander gedaan hebben.’
Ik verzoek u aan Z.M.-s voeten, met mijne eerbiedige hulde, de betuiging mijner dankbaarheid neêr te leggen.
Ontvang, Mijn Heer, de verzekering mijner hoogachting (sentiments les plus distingués).

Dat is een geestig en gratiëus briefjen van die Eminentie. Men moet wel een belgische of hollandsche botterik zijn, om dat belachlijk te vinden. Bovendien- de Bonaparte (aan dat lidwoord vergast zich de hartstocht geweldig) moog geen staats- noch krijgsman en niet méer Biedermann geweest zijn dan de rest der kroondragers, hij was een homme de lettres, en knap er bij.

Het depozeeren eener hulde of wat ook aan de voeten van een Soeverein heeft ook nimmer iets slaafs, in de oogen die het inderdaad bovennatuurlijk recht der ‘onschendbaarheid’ van een Vorst in eenige Grondwet gelezen hebben. Maar het moderne kretinisme leest niet eens.

X.

1 Nous ne sommes pas tels, om niet te weten, dat Marin, Kramers, Bomhoff, enz. deze wending vertalen zich ‘gewaardigt heeft voor mij te bestemmen’; maar we beweeren, dat de fransche uitdrukking het effekt maakt van ‘mij wel heeft willen toedenken’.

[p. 477]

HOEDENHISTORIE - KEER-DIBBITS. - Na dat de woede der Nederlandsche Dieren-vrienden, Naturalisten en Paedagogen, tegen den armen weesjongen, die een Nijlpaard een flesch in zijn muil gemikt had, een weinig bekoeld was en hunne tedere belangstelling, door het hardmagig monster-zelf te schande gemaakt, weêr binnen redelijker grenzen was te-rug-gekrompen, - werd ons schrander publiek beziggehouden door de staatsaangelegenheid Keer-Dibbits. De Heer P. Keer J^r heeft, ter gelegenheid van een schoolbezoek, in zijne hoedanigheid van lid der toezichtskommisfie voor het Hooger ‘Burger’ Onderwijs, zijn hoed opgehouden. Dat heeft de leeraar D^r Dibbits niet beleefd gevonden; hij heeft zich waarschijnlijk herinnerd, dat Lodewijk XIV, al wandelde hij maar met de Hertogin de la Vallière, gewoonlijk zijn hoed in de hand hield, en heeft den H^r Keer eene les in den bel air willen geven. Hij heeft dit gedaan op een zeer eigenaardige manier: door, namelijk, de schooljongelieden, m.a.w. de ‘burger’ leerlingen, te gelasten of voor te stellen insgelijks hunne hoofddeksels op te gaan zetten. De Heer Dibbits wist, dat dit een voorrecht was van de Spaansche Grandes. En als de Heer Keer zich aanstelde als een Philips de II^e (minus de spreekwoordelijke ‘bloeddorst’), dan mochten de jonge-luidtjens zich wel als Hertogen van Toledo en Medina Celi gedragen. Dit gebeurde. De Heer Keer was echter nog niet zoo aanstonds bereid het Grandes-privilegie dier jonge-heeren te eerbiedigen, en mompelde een paar min heusche woorden. De Grandes gingen toen aan 't gooyen met stukjens steenkool, enz. Zij plaatsten ook terstond een artikel in 't Handelsblad, om te zeggen, dat hun geliefde en geëerde leermeester en zij-zelven 't grootste gelijk van de waereld hadden. De dagbladpers was met deze nieuwe kollaboratie niet weinig gebaat, en zal weldoen een cirkulaire te richten aan al de kweekelingen onzer ‘burger’ en (waarom ook niet?) ‘boeren’ scholen, ten einde zich verder aan te bevelen voor medewerking op ruime schaal.

Inmiddels trachtte de gemoedelijke Direkteur van Lankeren Matthes het geval bij te leggen. De Heer Dibbits zoû excuses maken binnenskamers, en D^r Matthes zoû, in naam der leerlingen, den H^r Keer in de klasse vergiffenis vragen. De Heer Keer was daar niet meê te vrede, en het is waar, dat op die wijze D^r Dibbits (die schuldiger was dan de volgzame schooljeugd) eigen-

[p. 478]

lijk in zijn geheel bleef, en zelfs later tot zijn leerlingen had kunnen zeggen, dat hij 't hun zeer kwalijk nam vergiffenis gevraagd te hebben voor het uitvoeren van een door hem verstrekten last of verlof. De Regeering van Amsterdam vond, dat de Heer Dibbits in 't ongelijk was en schorste hem voor een maand. Maar dit was zich vergrijpen aan de onschendbaarheid van een man der wetenschap. Het ‘Genootschap van Leeraren aan de Nederl. gymnasiën en hoogere burgerscholen’ épouseerde 's Heeren Dibbits' zaak, en besloot, met 77 tegen 9 stemmen, den Heer Dibbits eene schitterende voldoening te geven.

Die 77 leeraren aan de Nederlandsche gymnaziën en hoogere burgerscholen slaagden er in het volgend opstel bij elkander te brengen. ‘Het Genootschap (voorn^d) vernomen hebbende hetgeen te Amsterdam is voorgevallen met den Heer Dr. H.C. Dibbits, leeraar, enz.

Kennis dragende van het in die zaak door den Raad der gemeente Amsterdam genomen besluit,

heeft besloten:

immers het éene besluit is het andere waard,

Dr. H.C. Dibbits, naar aanleiding der inhumane bejegening, van zijde des Heeren P. Keer Jr. ondervonden, en het dientengevolge genomen besluit der amsterdamsche autoriteiten, van zijne voortdurende sympathie te doen blijken, en openlijk als zijn gevoelen uit te spreken, dat door eene dergelijke toepassing van het toezigt over de leeraren, hunne zelfstandigheid tegenover hunne leerlingen ten ernstigste bedreigd wordt en zulks niet dan allernadeeligst op den gang van het onderwijs kan terugwerken.’

Men zegt wel eens: veel koks verzouten de brij; maar dit spreekwoord is hier toch niet toepasselijk: immers een meesterstukjen van nederlandschen stijl is door den raad der 77-en hier waarlijk te voorschijn gebracht. Geniet met mij, voor-eerst, den geur van kieschheid, dien de geheele mededeeling ademt: ‘vernomen hebbende hetgeen te Amsterdam is voorgevallen met den Heer Dibbits’: men wacht zich wel te zeggen, vernomen hebbende, dat de Heer D. zijne leerlingen tot onbeleefdheid tegen den toezichthouder heeft aangespoord; maar drukt zich liever mystiesch uit door de zwierige zinsnede, waarin ‘hetgeen is voorgevallen’ wordt opgenomen. Vervolgends, met eene

[p. 479]

aangename variant, getuigt het Genootschap, dat het van het Raadsbesluit niet slechts heeft hooren spreken, het heeft dit niet maar ‘vernomen’, maar het ‘draagt er kennis van’. Het is dan ook op grond van die ‘kennis’, dat de Heeren der Wetenschap het volgende konstateeren: D^r Dibbits heeft eene inhumane bejegening van zijde (men zoû ook kunnen zeggen ‘van kant’, of beter nog ‘van wege’) des Heeren Keer ondervonden, en dientengevolge (‘dien’ bejegening ‘ten-gevolge’) hebben de Amsterdamsche autoriteiten (hoe bescheiden gezegd - niemant genoemd, niemant geblameerd!) besloten D^r Dibbits eene maand te schorsen. Is dat ook niet hemeltergend - D^r Dibbits eene onteerende straf op te leggen, om dat de Heer Keer zich ‘inhumaan’ gedragen heeft? - en dat schijnt het geval toch te wezen. Hoor de 77 maar. Zij hebben dan ook groot gelijk het op te nemen tegen den Heer Keer en tegen de autoriteiten, die zijn slachtoffer nog schoppen toe! Het was alleszins de moeite waard, dat daartoe de Heeren uit Zalt-Bommel, Arnhem, Deventer, enz. enz. bij elkander kwamen, niet slechts om D^r Dibbits te verzekeren, dat hunne ‘sympathie’ (wat is dat een lief gevoel, als het huist in 77 borsten) ongeschokt bleef, maar dat zij ‘voortdurend’ zal zijn. Verder wordt gesproken van eene ‘dergelijke toepassing van het toezigt’, maar het blijkt niet duidelijk, waar die ‘dergelijke’ op slaat; ook valt niet terstond in 't oog, hoe de ‘zelfstandigheid’ van een leeraar ‘tegenover’ zijn ‘leerlingen’ lijden kan door eene inhumane bejegening, die hem ten deel valt. Bilderdijk, Thorbecke en andere in 't oog vallende menschen zijn ook wel eens inhumaan bejegend: maar is daar hunne ‘zelfstandigheid’ door verminderd?

Goede Heeren! Uw stukjen is fraai, maar het staaft niet op bizonder luisterrijke wijze uwe zelfstandigheid als nederlandsche stilisten en pijlers onzer volks- en ‘burger’ beschaving.

M.

LA VIE DE BOHÊME, Comédie en 5 Actes par MM. Barrière et Murger. - Toen Henri Murger stierf, ging er uit de rijen der jongere Fransche schrijvers en ook uit die van hen, wier smaak gerijpt was in de schaduw der Akademiën, een kreet van diepen weemoed op, zoo als alleen de uitvaart van letterkundigen vergezelt, wier persoonlijkheid sympathie heeft ingeboe-

[p. 480]

zemd. Hij is, buiten Frankrijk, weinig bekend. Men zou het dus allicht een gelukkig kansjen heeten, eene Comédie in 5 actes, waarvan hij meê auteur was geweest, door een goeden troep te zien vertoonen. Menig-een gunde zich dit bonne fortune tot vastelavondsversnapering. Men betreurt het niet in een tijd en land te leven, waar men den aangeduiden Dinsdag liever viert door anderen ten tooneele te laten komen dan door, zoo als onze vaderen in de XVII^e Eeuw nog, zelf ‘uyt mommen’ te gaan.

Het oude ‘Duitsche-komedie’-zaaltjen is nog altijd even uncomfortable als altoos, maar het publiek was goed; de orchestmuziek tusschen de bedrijven niet hinderlijk, al wist men niet recht wat de oeverture van Figaro's Hochzeit hier kwam doen. Er waren dus geene bizondere uiterlijke oorzaken tot ontstemming der toeschouwers. Wellicht zoo veel te meer inwendige. Ziehier het stuk.

Het was weinig geschikt het talent van Murger te doen kennen voor hen, die den roman, waar het naar verhanseld was, even min als zijne andere schriften gelezen hadden. Het schijnt dat de Heer Barrière eigenlijk de dramatizeerder geweest is, die, wellicht door menschlievendheid gedreven, de konceptie van Murger produktief heeft willen helpen maken. Het opzet om van een verdienstelijken roman een goed tooneelstuk te vervaardigen, is volkomen mislukt. Het boek had, en het stuk heeft nog ten doel aan te toonen, hoe er onder de fraktie der parijsche bevolking, die men griseltes noemt, meisjens gevonden worden, die den type der melancholieke ingenuité vrij volledig verwezenlijken, die in arglozen eenvoud hare geheele liefde aan éenen jonkman wechschenken, zonder naar zijne antecedenten te vragen, die miskend worden, door de fatsoenlijke luî, die zich, tot zekere hoogte, opofferen voor het voorwerp hunner liefde, die sterven aan de tering of zich verdrinken, en die weinig geschikt zijn om u hoogachting te doen opvatten voor de maatschappij in 't algemeen en voor háre omgeving in 't bizonder.

Hier heet dat meisjen Mimi. Zij is opgevoed in een vondelingenhuis. Daar is zij onderscheiden door een 22-jarig jonkman, die een rijk financier tot oom heeft, maar dezes huis ontvlucht is, om een los leven te gaan leiden met een drietal jonge-lieden, die tot de waereld der artiesten en geleerden behooren. Dat noemen zij La vie de Bohême. Het is koud en droog geschilderd in dit tooneelstuk. Trouwens daar heeft de kieschheid hare reke-

[p. 481]

ning bij gevonden. Toch schijnt het meer aan onvermogen dan aan ingetogenheid bij de auteurs te danken te zijn: want er komen verscheidene toestanden en gezegden in het stuk voor, die een talent als Victorien Sardou zoû hebben weten te vermijden. Er is ook veel fi-komieks in het stuk: veel laffe boert, gelijk de mindere goden in de fransche letterkunde zich veroorloven, en gelijk de duitsche Possen volkomen doorzult; maar die, hoe gewoon men er ons aan maken wil, den man van eenige opvoeding en smaak walgt, en den toegevenden grimlach, dien hij er soms aan spilt, voor hem waarlijk tot eene pijnlijke operatie maakt. Tot het weefsel van het stuk behoort de afgezaagde bizonderheid, dat de oom van den naar vrijheid en lustviering dorstenden jonkman hem met eene rijke nog jonge weduwe Madame Césarine de Rouvres wil doen trouwen, aan wie, naar heel aardig gezegd wordt, ‘Pradier steeds haar handen levert’. Er komen buitendien drie vrouwen in het stuk voor, wier levensgedrag veel te wenschen overlaat, en die door de fatsoenlijke lieden, bij gebrek van nadere bestudeering, over éen kam geschoren worden. Het zijn M^lle Phémie, die men gepaard vindt met een rookersbaas, genaamd Schaunard, maar die wel tot de laagste soort van hare vakgenoten schijnt te behooren. Zij heeft verschillende ontuchtige avonturen gehad, in zonderheid met militairen, en kenmerkt zich door eene bizondere gulzigheid. Mijnheer Schaunard, anders geen kwaad mensch, eindigt dan ook met (achter de schermen) zijn rotting op haar stuk te slaan. Musette is, in dit oogenblik, de gerieflijke vriendin van den schilder Marcel, een aardigen flinken gast, zoû men oppervlakkig zeggen, van wien het vreemd voorkomt, dat hij zoo veel liefde overheeft voor eene wel mooye, maar toch blijkbaar zeer bedorven jonge vrouw, wier koketterie en économie niet alleen zekere vrijheden toestaat aan haren des-onvoorbereiden huisheer, opdat hij niet op de betaling der huurpenningen zoû aandringen, maar die zich ook zonder de minste gêne overgeeft aan een Lord (waarvan de kennismaking ons gespaard wordt); zij heeft namelijk geld noodig, en moet hiermeê, later in het stuk, ook weldoen aan hare behoeftige vrienden. De derde is Mimi, die wij reeds hebben aangeduid. Als Rodolphe, de wechgeloopen neef, die zegt, dat hij een dichter is, en die in het 4^e bedrijf ook werklijk een poëem voordraagt, het leven in Boheme, zoo als men het hier noemt, moê wordt, en voor

[p. 482]

zijn ‘algemeen menschelijken’ trek naar het absolute voldoening zoekt op verschillende wegen (eens o.a. door het tam maken van een kreeft) komt hij, op zekeren dag, in het vondelingenhuis. Hij, die vroeger aan al wie het hooren wilde, gezegd en getoond heeft, dat hij niets van de poëzie begreep, in het bezit en de opvoeding van kinderen gelegen, wordt getroffen door de vele lieve gezichtjens in 't genoemde gesticht, en besluit éen der meisjens te adopteeren; ja hij gaat zoo ver van haar ten huwelijk te vragen. Later echter wordt hij weêr afgeleid, en hij herinnert zich naauwlijks het aanzoek, dat hij gedaan heeft. Waar zoû het ook heen, zegt die goede, brave jongen, als men zijn woord zoû moeten houden b.v. aan alle vrouwen, wie men, in den maneschijn, een eeuwige trouw heeft gezworen? - men zoû opgescheept raken met een heel serail van wettige vrouwen. Zulke lafheden en laagheden vindt een deel van het publiek vermakelijk, lacht er om, en stelt hem, die zoo redeneert, in het gelijk. Zeven achtsten van het vie de Bohême wordt in dit stuk, uitsluitend geleid door Misère et compagnie en het is dan ook, inderdaad, weinig geschikt om er de aantreklijkheid van te doen inzien. In zoo verre is het stuk niet immoreel. De oom, Durandin, tracht Mimi van Rodolphe af te trekken, om hem het voordeelig huwelijk met Madame de Rouvres te doen sluiten. Hij biedt haar geld aan; maar het meisjen weigert natuurlijk met verontwaardiging: want zij bemint Rodolphe boven alles, oprecht en standvastig. De oom brengt haar onder 't oog, dat ze 's jonkmans geluk in den weg staat; zij kluistert hem aan de vergetelheid; zij belet hem carrière te maken. Hij doet haar aan de hand te veinzen, dat ze Rodolphe niet meer bemint, en zich onaangenaam aan te stellen. Dit onderneemt zij, en slaagt er in door weinig beduidende middelen. 't Is hoogst onwaarschijnlijk, dat ze niet inziet, ‘ik ben de voorwaarde tot Rodolphes geluk’. 't Is waar, dat ze veel armoê lijden; maar ook dit zoû men oppervlakkig geen onoverkomelijk ongeluk rekenen, voor twee personen, die elkaâr zoo oprecht beminnen als de gewezene losbol en deze kinderlijk-onschuldige griselte. Iemant moet toch al een heel erge dichter zijn, een Chatterton of een Gilbert, om niet zóo veel met stoffelijken arbeid te kunnen verdienen, dat hij zich, en het meisjen, dat een goede opvoeding genoten heeft en het bloemenmaken verstaat, onderhouden kan. Enfin, Rodolphe gelooft, zon-

[p. 483]

der veel melodramatische tooneelen, aan het wechsterven der liefde van Mimi; hij meent, dat zij hem aanzoeken, die haar gedaan zijn, verborgen heeft gehouden; zij heeft grillen (zij wil in den winter geen stroojen hoed dragen); hij laat zich door zijn oom bij Mevrouw de Rouvres aangenaam maken. Echter vergeet hij Mimi niet. Als de rijke weduwe hem op dat kapittel ondervraagt, zegt hij: ‘Je ne dois plus l'aimer’, maakt het zelfs waarschijnlijk, dat hij van haar heeft afgezien; maar (en dit is een fraaye greep), als ze hem vraagt, of Mimi schoon was, verzaakt de dichter zijn ideaal niet. Toch zet hij zijn besluit door, laat zich tot eene deklaratie aan Mevr. de Rouvres verlokken en geeft haar een kus. Van éen en ander is Mimi, in eene naaste kamer, getuige. Deze heeft daarop een luidruchtig tête-à-tête met de weduw, en eindigt met te dreigen, dat ze geen hinderpaal voor het geluk van Rodolphe meer wil zijn, en geeft dus te kennen, dat ze zich wil verdrinken. Als zij met dit voornemen is wechgevlogen, komt haar minnaar binnen en maakt Mevr. de Rouvres en zijnen oom uit voor al wat leelijk is; hij wil van geen overvloed meer weten, onttrekt zich weêr aan de voogdij van den oom en gaat zijn verarmde makkers weêr opzoeken. Mimi, die zich in de Seine had willen werpen, heeft haar voornemen toch niet volvoerd. Zij heeft eenigen tijd in het gasthuis doorgebracht. Zij, die de tering onder de leden had, komt op in een deerniswaardigen toestand en heeft een oogenblik van geluk door het te-rug-vinden van Rodolphe, die niet wist wat er van haar geworden was. Aan de eene zijde treurde Rodolphe om Mimi, aan de andere Marcel om de trouwloze Musette. Beider droefheid wekt den wrevel van den toeschouwer: Rodolphe, in plaats van zich-zelven alleen te wijten, dat hij, door zijne zwakheid, oorzaak is van het ongeluk der jonge vrouw die hij liefheeft, larmoyeert over haar afzijn; Marcel, die wist, dat hij zich met eene lichtekooi had afgegeven, betreurt Musette in den zelfden toon, al maakt hij brandstof van haar brieven. Een dokter wordt bij Mimi gehaald. Mev. de Rouvres, gedreven door men weet niet welke bedenking komt op, om te zeggen, dat zij Mimi miskend heeft, door haar voor eene gewone fille de marbre te nemen. Durandin, komt op, om zijn neef uit dit ellendig verblijf te halen en te zeggen, dat de heele zaak eene door Mimi gespeelde komedie is. Schaunard is daar ook en zet bij het sterfbed van het arme

[p. 484]

meisjen een stoel, zeggende tot Durandin, met snijdende ironie: ‘Voilà une stalle d'avant-scène’. Mevrouw de Rouvres toont haar medelijden met dezen toestand en Durandin, ziende dat zijn neef zonder Mimi niet leven kan, zegt: ik ga haar genezen. Hij nadert haar en hare hand nemende roept hij uit: ‘Vous êtes une brave fille, gij meent het goed met Rodolphe; ik geef u aan elkaâr.’ Zij storten in elkanders armen, Mimi sterft, en het stuk is uit.

Wat zal men daar nu van zeggen? - Er is weinig talent in. Het laatste bedrijf, bestemd om aandoenlijk te zijn, is allervervelendst. Iets kan in het leven émouvant wezen, dat daarom nog niet zóo gefotografeerd behoort te worden. Er is in de grappige onderdeelen van het stuk de l'Offenbach - badinaadje van de slechtste smaak; niet zoo zeer grove indecencies (de grofste althands niet): maar lafheden - onfransche lafheden: dingen, die het geestigste volk der waereld niet dulden moest, en die Scribe, Sardou en dergelijke talenten nooit gebruikt hebben; die men niet bij Dumas, bij geen geoefend schrijver vindt. 't Is vreemd, dat dit stuk den naam van Henri Murger op het voorhoofd draagt.

Wat den inhoud betreft: men voelt dat het niet onder de Mormonen, noch onder de Mohammedanen, noch onder de fetischaanbidders, noch in een (slechts voorbereide, nog niet bestaande) sfeer van god- en kerkverzakers speelt. De bovennatuurlijke orde is op een ontzettenden afstand gehouden, maar men heeft toch altijd met eene van Christendom gesatureerde maatschappij te doen; en voor zoo ver de beleedigers van de heilige deugd der kuischheid er in optreden, voor zoo ver de arbeiders in den maatschappelijken wijngaard weigeren de paradijsstraf te dragen en de hitte van den middag, zijn zij er zeer slecht aan toe. De minste nagedachte moet leeren, dat, in vergelijking van deze vrijheid, de banden des huwelijks benijdbaar schijnen: de bekrooning, de bedoelde aesthetische en zedelijke voldoening des toeschouwers is trouwens een huwlijk. De auteurs hebben de Maatschappij tegenover den kunstenaar in 't ongelijk willen stellen: maar zij zijn er niet in geslaagd. In het 4^e bedrijf reciteert Rodolphe, als wij opmerkten, een vaers. Het schijnt aan den akteur overgelaten om dit te kiezen; maar de Heer Ariste Marie komt ons voor wel in den geest der auteurs gehandeld te hebben, door er een gedicht voor te maken, dat het lijden schetst van een tot armoede vervallen genialen violist. Zeker, het is voor velen zeer treurig, dat

[p. 485]

de aarde en de hemel nu eenmaal niet het zelfde zijn; dat hemelsche inspiraties, aanblazingen van Gods Geest door de aardelingen niet altoos gewaardeerd worden. Maar om dat in te zien, heeft men de moderne godsdienstloosheid niet noodig. In tegendeel: alleen wanneer men de noodzakelijkheid der onderscheiding eener natuurlijke en bovennatuurlijke orde aanneemt, laat zich die disharmonie verklaren. Het Christendom licht die tegenspraak, dat mysterie toe, en biedt vergoeding voor al de geledene smart en schade. Waar moeten zij, die geene eeuwigheid, geene vergelding aannemen, met het ongelukkig lot der arme Mimi heen? Wie zal het aan den Godsdienst wijten, dat die arme twintigjarige sterft, na een kortstondig en allertreurigst bestaan? Zelfs wat haar als geluk wordt toegerekend - wat heeft het haar gegeven? Zij, onschuldig, lief, werkzaam meisjen verkrijgt tot vriend en oppersten schat een lossen jongen, wiens adem naar de bekers riekt, die hij op de gezondheid van publieke vrouwen, zijne vriendinnen, geledigd heeft. Toch heeft hij wel een goed hart en behandelt Mimi heel anders dan de verlorenen, met wie hij plach te verkeeren. Maar hij, de held van het stuk, is dan toch een produkt van die vrijheid, welke men tegenover het juk van Christus stelt, en de toestand, aan hem en haar gemaakt, zal een tegenbeeld opleveren van 's Heilands lichten last! - Is het geen bare onzin? - Men kan den auteurs niet kwalijk nemen, dat zij, onbekend met de zoetheid der wierookgeur van Gods geheimenissen, uitgewerkt in de christen ziel, zich hebben moeten onthouden van den waren balsem voor al deze ellenden aan te wijzen: maar de genen, die, in het stuk, dan toch nog het meest het ideaal verwerklijken der vrijheidsapostelen, zijn er niet-te-min ellendig aan toe, en het bewijs ontbreekt, dat dit rechtstreeks aan de maatschappij ligt; dat als deze niet christelijk was de vrijheid beter vruchten zoû afwerpen dan de vondelingshuizen te bevolken, lichtmissen aan brave meisjens te verbinden, en maatschappelijke toestanden te scheppen, waar kieschheid en goede smaak (zoo men nog erkent, dat zij bestaan) van walgen moeten,

Maar eigenlijk zijn de auteurs er niet over aan te spreken, dat zij er de moderne ideën en hare verwezenlijking, met en benevens de maatschappelijke vooroordeelen en wanverhoudingen, zoo slecht laten afkomen. Zij kunnen andwoorden: wij hebben niet gezegd, dat wij apostelen der vrijheidstheorie wilden zijn.

[p. 486]

Ze hebben het ook niet gezegd: maar men voelt toch, dat ze niet tot de andere helft der denkers en kunstenaars behooren.

Aldus ingericht en aldus uitgewerkt, kan dit stuk niet veel kwaad. De deklamaties van Schiller zijn veel gevaarlijker. Men vindt hier ook enkele schoonheden de détail, dingen uit het leven, die meesterlijk geschilderd zijn. Men verlangt wel nog andere pijlen uit den zelfden koker te zien. Wellicht vindt men dan tafereelen, die minder dan La vie de Bohême een grondverfindruk maken. Het staat ver achter bij de beste stukken van Sardou en zelfs bij Dumas fils. Het is onrijp.

't Is jammer, dat lieden, die het moderne fransche tooneel in 't geheel niet kennen, het, met éene fraze, naar hooren zeggen, beoordeelen en verwerpen. Men moet, ook op dat gebied, niet alles over éen kam scheren.

X.

[p. 487]

Vondel, vertaald door Andreas Jansen¹.

Auf den tod meines Töchterleins.

Der grimme tod trifft jetzt nicht mehr den greis,

Nicht schläfe, silberweisz,

Er zielt von seinem thron mit grausem erz

Auf's arme kinderherz,

Verlacht der mütter klagen,

Wenn sie's zu grabe tragen.

Eins sah er, das voll leichter munterkeit

Die nachbarn rings erfreut',

Bald küpfend durch's geschwung'ne seilchen sprang

Und ‘röslein, röslein’ sang,

Bald tanzt' im muntern reigen,

Vor'm kerzlein sich that neigen,

Bald jauchzend zwischen wack'ren knaben trieb

Den reif mit schnellem hieb,

Bald mit der puppe spielte hoch erfreut

Das vorspiel jener zeit,

Die gold'ne jugendtage

Verscheucht mit Einem schlage,

1 Het is mij bizonder aangenaam, door de plaatsing dezer nieuwe vertaalproeven, andermaal een bewijs te leveren, hoe in Duitschland de kennismaking met onzen grooten Keulenaar steeds toeneemt. De Heer Andr. Jansen, leeraar in het kollegie Heerde te Munster, heeft reeds verscheidene stukken van Vondel vertaald en te Leipzig ter drukpers bezorgd. Wij hopen ons eerlang met zijn verdienstelijken arbeid nader bezig te houden. In onze volgende aflevering zullen wij eene vertaling van den heerlijken ‘Rhijnstroom’ mededeelen.
J.A.A.Th.

[p. 488]

 

Bald wieder auf das schnelle knöchelspiel

 

Nach kinder art verfiel

 

Und griff und setzte, flog das elfenbein,

 

Die knöchelchen vom stein,

 

Und hätte nicht dies leben

 

Für geld und gut gegeben.

 

 

 

Da plötzlich trifft in spiel und lust und freud'

 

Der tod - o herbes leid! -

 

Ihr jung' spielkrankes herz mit scharfem speer

 

Zu tödtlich und zu schwer:

 

Das mündchen ist erblichen

 

Die seele ach! entwichen.

 

 

 

Nun stand laut jammernd der gespielen schaar,

 

Die ganz untröstlich war,

 

Am bettlein, schön gesmückt mit blum' und moos,

 

Und wünscht das gleiche loos

 

Und schicksal gleich zu erben,

 

Wie Sara auch zu sterben,

 

 

 

Und wand, als unerfüllt ihr wünschen blieb,

 

Dem theuren kind zu lieb

 

Von rosmarin ein kränzlein frisch und voll.

 

O schwacher trost, was soll

 

Der blumen goldnes prangen?

 

Der schmelz ist flugs vergangen.

Chor von clarissen.
die christnacht.

O christnacht, schön vor allen tagen!
Wie kann Herodes doch ertragen

Das licht, so durch dein dunkel dringt;

Das wir hoch feiern und verehren?
Sein stolz will nicht die mahnung hören,

So schneidend sie in 's ohr ihm klingt.

[p. 489]

 

Um den harmlosen Christ zu morden,

 

Laszt bluten er durch wilde horden

 

Schuldlose kindlein und erfüllt

 

Das land mit wehgeschrei und kummer,

 

Scheucht Rachel's geist aus grabesschlummer

 

Die suchend irrt durch das gefild.

 

 

 

Ach, bald gen abend, bald gen morgen!

 

Wer stillt der mutter bange sorgen,

 

Da ihrer kindlein sie entbehrt?

 

Da sie im blute sieht ersticket,

 

Die kaum das gold'ne licht erblicket,

 

Und roth gefärbt so manches schwert?

 

 

 

Sie sieht, wie tropfen milchs noch färben

 

Die lippchen roth, erblasst im sterben,

 

Erst frisch gerückt von mutters brust,

 

Sie sieht die zarten thränen hangen

 

Wie tropfen thau's auf bleichen wangen,

 

Mit blut besudelt ihre lust.

 

 

 

Aus ihren zart gewundnen brauen

 

Jetzt starr die hellen äuglein schauen,

 

Die bis in's mutterherz gelacht

 

Und wie der sternlein hell gewimmel

 

Das antlitz machten gleich dem himmel,

 

Bevor es ward bedeckt mit nacht.

 

 

 

Wer kann den jammer ganz erzählen,

 

Wer alle diese blüthen zählen,

 

Die früh verwelkten, ehe sie

 

Die frischen blätter ganz erschlossen,

 

Von süszem frühlingsduft umflossen,

 

Wenn sie getränkt am morgen früh?

 

 

 

So fällt die sense goldne aehren,

 

So wird im wilden wald der föhren

 

Friscbgrüne laub vom sturm zerstreut;

 

Was kann nicht blinde herrschsucht brauen,

[p. 490]

 

Rast sie aus mangel an vertrauen,

 

Und welche that had sie bereut!

 

 

 

Nicht weiter, arme Rachel, wallel

 

Die kindlein sterben selig alle

 

Als erstlingszeugen in dem reich,

 

Das deinem blute wird entsprieszen

 

Und gold'ne früchte wird erschlieszen

 

Trotz tyrannei sich ewig gleich.

[p. t.o. 490]

IX, Bl. 386.
C.L.v. Langenhuysen.