Dietsche Warande. Jaargang 9

[p. 429]

Bijdragen tot de kerkelijke geschiedenis van Nederland,
door A. van Lommel, S.J.

V. Electie te Bern, a^o 1608.

a) Brief der Commissarissen aan Prins Albert van Oostenrijk.

Serenissime Princeps!

Insequentes litteras Serenissimae Vestrae Celsitudinis, per nos reverenter receptas et lectas, omnibus et singulis monasterii Beatae Mariae Virginis in Berne Praemonstratensis ordinis religiosis professis, in nonam diem praesentis mensis Septembris huc ad domum abbatialem convocatis, illorum omnium et singulorum Vota [habita priûs ad eos poerenetica oratione] exquisivimus et in scriptis excepimus, qui omnes et singuli per nos seorsim examinati, concordibus suffragiis unanimiter elegerunt d^m et fr^m Johannem Vercuylen, pastorem pagi de Bochoven, prout videre est ex celebrata Electione, quam auctentice exemplatam, una cum summario statu bonorum praedicti monasterii ac copia provisionis novissime defuncti abbatis, Seren^ae vestrae Celsⁿⁱ mittimus. Et quia dictis litteris simul nobis injunctum est ut Ser^mae V^rae Celⁱ rescriberemus, quem ad dignitatem abbatialem maxime idoneum judicaremus, nos super idoneitate et qualitatibus singulorum dicti monasterii Religiosorum serio inquisivimus, ac inde et alias, certo comperuimus praefatum Dominum et fratrem Johannem Vercuylen ad hujusmodi dignitatem prae ceteris esse idoneum. Is enim est, et semper suit religiosus pius, morigerus et pacificus, qui disciplinam monasticam, quantum in exilio fieri potuit, bene observavit ac pastoratum suum et gregem sibi concreditum in spiri-

[p. 430]

tualibus et temporalibus summa cum laude administravit et rexit, unde etiam nihil, quod ipsius famam aliquo modo imminuere aut ipsi adversari posset, umquam audivimus, adeo ut nobis [salvo Serenissimae Vr^ae Cel^is judicio et beneplacito, cui nos humillime subjicimus] videatur praefatus D^s et f^r Johannes Vercuylen tam unanimi omnium consensu electus, dicto monasterio Bernensi esse praeficiendus, et ad dignitatem abbatialem assumendus. Hisce Deum Opt. Max. oramus, Serenissime Princeps, ut Ser^m V^m Celsitud. diutissime incolumem conservare, omnibusque heroicis ejus consilius et conatibus bene adspirare dignetur.

Buscoduci hac 10 Sept. 1608.

Devoti Capellani et Servitores:

Ghysbertus Masius, Ep^s Buscoducensis; Nicolaus Mutsaerts, abbas Tongerloensis; Philipp. de Brecht.

b) Vota seu suffragia omnium et singulorum Religiosorum Professorum monasterii Beatae Mariae Virginis in Berna Praemonstratensis ordinis pro futuro abbate data, et per infrascriptos Dominos Commissarios, vigore litterarum serenissimae suae Celsitudinis, Bruxellis 30 Augusti 1608 datarum deputatos, collecta.

D^s et fr. Bartholomaeus Van der Stappen, pbr. professus, et praepositus praescripti monasterii Bernensis, aetatis novem et sexaginta annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuylen, pastorem in Bochoven, quem dicit ex judicio et testimonio conscientiae suae, inter omnes Religiosos dicti monasterii ad abbatiam ejusdem, vacantem, maxime esse idoneum, tum propter vitae probitatem et inculpatam conversationem, tum propter eruditionem, tum etiam propter oeconomiam rerum temporalium, quibus Eum dicit reliquos omnes antecellere, addens novissime defunctum abbatem, in lecto mortis seu aegritudinis idem testimonium de Eo dedisse, et sibi successorem designasse.

D^s et f^r Josephus Cox, pb^r professus dicti monasterii et pastor Eccl^ae de Engelen aetatis sexaginta septem annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuylen pastorem in Bochoven tamquam inter omnes Religiosos maxime dignum et idoneum; est enim bonae

[p. 431]

vitae, bene doctus et expertus in administratione rerum agendarum, saltem magis quam aliquis Religiosorum.

D^s et fr. Stephanus Geuns, pb^r. professus ejusdem monasterii, pastor in Heeswyck, aetatis circiter quadraginta quatuor annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuylen, pastorem in Bochoven; eo quod noverit eum per plures annos, et quadriennium ejus fuerit superior atque Eumdem semper invenerit bonae indolis, morigerum, pacificum et post eligentis discessum ad pastoratum, idem d^s Johannes in regimine dicti Conventus ipsi successerit, atque bene et laudabiliter semper illum rexerit, et juventutem bene instruxerit atque deinde ad Ecclesiam Bcchoviensem missus, Pastoratum in spiritualibus et temporalibus recta administraverit et collapsa restauraverit, et munus suum pastoralem, tam in Partibus Hollandiae quam aliis vicinis, magno cum carceris et vitae periculo exercuerit.

D^s et fr. Joannes Vercuylen, pb^r professus monasterii Bernensis, pastor in Bochoven aetatis quadraginta annorum, eligit D^m et fr^m Stephanum Geuns pastorem in Heeswyck, quia habet qualitates in praelato requisitas videlicet, quod ab initio suscepti habitus, pium et religiosum se semper praebuerit et rigidum monasticae disciplinae observatorem, ut satis ostendit, cum junioribus et novitiis religiosis praeesset, quos ita sua doctrina et exemplo vitae instituit, ut veri religiosi et idonei pastores effecti, magnum in Ecclesia Dei, fructum adferant, sine cujus sollicita directione vix in munere pastorali institui et veri religiosi esse potuissent; postea cum diu laudabiliter rigore ordinis vixisset, a Superiore suo ad pastorale officium est dimissus, primo in Vlijmen et deinde in Heeswijck, ubi tanta cum laude suis subditis praefuit, ut non solum sui parochiani sed etiam circumvicini pagi Ipsum tamquam verum et zelosum sacerdoten in Eccl^a Dei praedicent et venerentur. Accedit etiam quod in Eodem sit rei familiaris peritia et in rebus agendis summa prudentia.

D^s et fr. Petrus Jacobi van Meulenhoff, pb^r professus dicti monasterii, pastor in Berlicom, aetatis quadraginta duorum annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuylen, pastorem in Bochoven, quia per quindecim annos cum ipso conventualiter vixit, et eo tempore semper pius, devotus, morigerus et pacificus fuit et disciplinae monasticae observans, atque deinde ad pastoratum extrusus ita se gesserit ut nihil mali umquam inde audierit.

[p. 432]

D^s et fr. Johannes Moors, pb^r professus praescripti monasterii, pastor in Outheusden aetatis viginti septem annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuijlen, pastorem in Bochoven, eo quod in monasterio cum esset Institutor Juvenum, in observantia monasticae disciplinae prae reliquis fuerit regidior [sub cujus institutione ipse eligens quatuor annos vixit], et semper magnus pacis amator; postea vero factus pastor in Bockhoven in confinio Hollandiae et Geldriae, tam strenuum se exhibiut pastorem, ut saepe in vitae periculo sacramenta ecclesiastica incolis vicinorum pagorum administraverit, unde talem fructum ubique fecit, quod jam omnes isti pagi vicini, veris pastoribus carentes, ad Ipsum confluant. Praeterea etiam, quod talem eum noverit ut possit monasterium collapsum et conbustum ab Haereticis, per Ipsum reedificari, denique, quod in Rebus temporalibus gerendis non habet sibi similem in Conventu.

D^s et fr. Henricus Grinsven, pb^r professus dicti monasterii et pastor in Hedichuijsen aetatis triginta aunorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuijlen past. in Bochoven, eo quod semper fuerit ferventissimus disciplinae monasticae observator, et quod Religiosos bona disciplina continuerit, cum juventutis esset institutor, qui ipsi, ut talis per quinque annos praefuit, deinde jam ad pastoratum in Bochoven admissus, illum bene et laudabiliter administravit et non solum suis parochianis, sed etiam vicinis partibus Hollandiae et Geldriae, in sacramentis administrandis sedulo praefuit. Accedit etiam Rei familiaris peritia prae caeteris conventualibus.

D^s et fr. Nicolaus Havens, pb^r. professus monasterii praedicti, pastor in Vlijmen aetatis unius et trigenta annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuijlen, pastorem in Bochoven; eo quod illum semper noverit exactum monasticae disciplinae observatorem et quod novitios et juvenes in pietate et doctrina bene instruxerit, utpote qui ipsum eligentem etiam per tres annos instituit, et quod portmodum existens pastor in Bochoven, verbo et exemplo suis subditis bene praefuerit, ita ut cum magno zelo sacramenta Eccl^ae in partibus Haereticorum in vitae periculo, multis administravit et quod pastoratum suum hactenus optime rexerit; Ex quo patet ut sua industria et experientia in rebus agendis reliquos conventuales longe superaverit.

D^s et fr. Rodolphus Zegers, pb^r professus dicti monasterii

[p. 433]

aetatis viginti quinque annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuylen, pastorem in Bochoven; quod illum semper bonae vitae noverit et diligentem sui gregis Bochoviani pastorem, et quia pastoratum optime gubernavit, ut ita monasterium pene collapsum sit restituturus, casu quo ad dignitatem abbatialem assumatur.

F^r Ghisbertus Petri, Diaconus professus dicti monasterii, aetatis viginti trium annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuylen, pastorem in Bocheven, quia multas conditiones et qualitates praelaturae convenientes habet, uti partim ex suis collegis et aliis audivit et partim uti talem in Bochovensi pastoratu eum novit.

F^r Paulus van den Dael, clericus professus monasterii praedicti, aetatis octodecim annorum, eligit D^m et fr^m Johannem Vercuylen, pastorem in Bochoven, quia intellexit ab aliis suis confratribus Eum esse et semper fuisse rigidum monasticae disciplinae observatorem necnon bonum in rebus agendis oeconomum.

Actum Buscoduci in Domo residentiae praefatorum Religiosorum nona die mensis septembris anno à nativitate D^mi millesimo sexcentesimo octavo.

Ghisbertus Masius, Epus Buscoducensis

Dominus Nicolaus Mutsaerts, abbas Tongerloensis

Philippus de Brecht, praetor Buscoducensis.

c) Staet ende innecomen der abdyen van Berne gelegen inden Lande van Heusden, ten jare 1608.

In den iersten de plaetse der abijen met ettelycke Landerijen daer by gelegen, wesende geheel verbrant ende te gronde geruijneert, behalven een hoeve oft bouhoff. Ende wordt bewoent by den proest derselver abdijen met zeeckere dienaers ende bouknechten. D'incompst van dien zyn soo sober ende weijnich, deur den swaeren last der dyckaegien ende daechelycke impositien der Hollanders, dat den proest met zynen huysgesinne, dienaers ende bouknechten nauwelijcx daerby en cunnen leven, ende soude over langhe jaeren by de wederpartije, gelyck als alle andere geestelycke goederen daer ende aen gelegen, aengeslaegen ende geincorporeert wesen, indien sy eenich profijt daeraen saeghen.

[p. 434]

Item alnoch t'seventich merghen landts inden Lande van Alteuae met een proestdije by den staten des landts aengeslaeghen.

Item noch een proestdye met ettelijcke pachthoeven daerbij gelegen in den Stichte van Utrecht genoempt Mersberghen, die sijn noch buijten confiscatie deur ghiften ende schenckaigiën. Ende des nijet te min zijn, soo beswaert met des Lants middelen ende lasten, dat het incomen derselver nijet en monteert ter somme van drie hondert gulden.

Item noch zyn, tusschen Maese ende Waele, buijten confiscatie, drie pachthoeven, maer soe belast deur inbreken der dijcken, die noch nyet al bevanghen en zijn ende deur daeghelycxe bijvallende lasten, dat metten den incomen derselver, de lasten nijet gedraegen en cunnen worden; maer boven de vruchten derselver goederen deur andere goederen in Brabant gelegen moeten geholpen worden.

Item in de meyerije van 's Bosche, in de dorpén van Heeswyck ende Berlicom de corenthienden ende zeeckere pachthoeven, daervan het jaerlycx innecomen bedraeght d'een jaer meer d'ander jaer min, omtrent ter sommen van seventhien hondert gulden. D'welck is 't eenighe onderhoudt ende sustentatie des prelaets ende der religieusen ende convent derselver abdijen, egheene loopende incomende renten hebbende, dan wel geldende jaerlycx vijff hondert gulden in baeren gelden. Behalve dat de voersz. abdye, oijck is hebbende seven pastorijen t'onderhouden daervan, de huysinghen oyck bijcant al, by den Vyanden zijn affgebrant, ende geruijneert ende deselve meestendeel soe soberlyck gedoteert, dat deselve pastoirs van den Prelaet oft van den goeden der prelatueren, in desen tijden, moeten onderhouden, oft emmers gesuccurreert worden. Ende dat oyck die selve pastoirs heunne persoonen aen de vyanden moeten ranschonneren ende bevrijen met merckelycke groote sommen jaerlijcx.

d) Benoeming van den Heer en Broeder Joannes Vercuylen tot abt van Bern.

Albert en Isàbelle Clara Eugenia Infante van Spangnien by der gratie Godts ertshertoghen van Oistenryck, hertoghen van Bóurgondien, van Lothryck, van Brabant, van Limburch, van Luxem-

[p. 435]

burch ende van Gelre, Graven van Habsburch, van Vlaenderen, van Arthois, van Bourgoniën, van Tirol, Graven van Henegouwe, van Hollandt, van Zeelandt, van Naemen ende van Zutphen, marcgraven des heylighen Rycx van Roome, Heere en Vrouwe van Vrieslandt, van Salins, van Mechelen, van de Stadt, Steden ende Landen van Utrecht, van Overijssel ende van Groeninghen, den Eerweerdighen ende Religieuse persoonen, onze Lieve ende wel beminde, die Prior, Religieusen ende Convent van onze Lieve Vrouwe van Berne, gheleghen buijten Heusden in Hollandt, der Ordene van Premonstreijt, saluijt ende dilectie.

Alsoe ons als Souveraine Princen van dese onse Nederlanden toebehoirt, goede ende sorchfuldighe toesicht te nemen, dat de prelatueren, abdyen, proostdyen, dekenijen, prioryen ende andere gheestelycke digniteijten, van dese onse Landen versien worden van geleerde ende catholycke persoenen, wesende van goeden leven ende conversatie, zonderlinghe in desen zorchlycke tijt, om de selve beter te onderhouden ende conserveren in onse goede Kerstelijcke ende Catholycke Religie. Ende want by indult apostolyck ende anderszins, ons oock toebehoert, ende wij recht hebben, tot de selve prelatueren, abdyen ende andere digniteyten van dese onse Landen als die selve comen te vaceren, bequaemen persoonen, ende ons aengenaem te nomineren. Ende dat de voerz. abdye van onse Lieve Vrouwe van Berne jegenwoirdelyck is vacerende, by overlyden van wylen Heer Aert van Vessem lesten abt derzelver abdye, ende dat wij bevinden van noode te zyn, een nieuwen abt daer inne te versien ende stellen. Doen te weetene dat wy, informatie hebben doen nemen, op de qualiteyt, bequaemheyt, nutheyt, leven ende conversatie van de Religieusen aldaer, ende dat achtervolgende dezelve Informatie, ons rapport ghedaen zijnde, van de wijsheyt, religieux et catholyck leven ende conversatie van Broeder Jan Vercuylen uwen medebroeder, ende pastoor tot Bochoven, wy denzelven genomineert ende gepresenteert hebben, nomineren ende presenteren by dezen voor abt van de voorz. abdye van onse Lieve Vrouwe van Berne, u consenterende ende verzoeckende, ende uijt crachte des Indults voorz. ordinerende, dat procederende tot de Electie van uwen nyeuwen ende toecomende Prelaet ghy daertoe kiest, noemt ende accepteert den voorn. Broeder Jan Vercuyl, pastoor tot Bochoven, als persoon daertoe bequaem ende ons

[p. 436]

aengenaem wesende, den welcken wij oock consenteren ende toelaten, daerop te moghen verwerven van onsen Heijlighen Vader den Pauws, van den Bisschop, diocesain ordinaris, oft andere superieuren, alsulcke Bullen apostolyck ende provisie van confirmatie, als van nooden wesen zal, ende dezelve stellen oft doen stellen tot behoorlijcken executie, ende voorts nemen ende aenveerden, die reale ende actuele possessie ende gebruyck van de voorz. abdije van Berne, mitsgaders van de vruchten, profijten ende andere rechten daertoe staende ende behoorende, om de zelve abdije voortaen te houden, regeren ende administreren, soo int gheestelyck als weêrlijck, sonder daeromme eenichsins te misbruijcken de ghewoonelycke solemniteyten, hierinne gheobserveert. Ontbîeden daeromme ende bevelen onsen seer lieven ende getrouwen die Hooft Presidenten ende Luyden van onsen Secreten ende grooten Raeden, en Rekeninghe in Hollandt, ende allen anderen onse Rechteren, Justicieren, Officieren ende Onderzaeten, dijen dit aengaen zal, dat zij U int ghene, des voorschreven is, alle bystandt ende assistentie doen ende bewijsen, indien zulcx van noode zij ende voorts van dese onse jeghenwoirdighe gratie ende nominatie, doen laeten ende ghedooghen den voorn. Broeder Jan Vercuylen rustelijck, vredelijck en volcommelyck ghenieten ende ghebruycken. Cesserende alle beletten ende wedersegghen ter contrarien. Want ons alzoo belieft. Gegeven in Onser Stadt van Brussel den vijfthiensten dach der maendt van September int jaer Ons Heeren duijsent ses hondert ende acht.

VI. Electie te Bern, a^o 1621.

a) Notification de la mort de l'abbé de Bern, Jen Vercuylen.

Madame.

Il a pleu a Dieu d'appeller de ce monde le Rev. Père Jehan Vercuylen, Abbé de Berne aijant tenu sa residence en la ville de Boisleducq, comme ont aussij faict ses predecesseurs en la d^te dignité abbatiale, durant les guerres de par deça. Les Religieux sont en nombre d' onze, à scavoir: six pasteurs et deux chape-

[p. 437]

lains, residens et exerceans leurs charges en divers lieux du pays de Brabant, le neufiesme estudie à Louvain, le dixiesme est avecq le Baron d'Anholt, et le dernier sait sa demeure au pays d'Utrecht en la Prevosté de Mersberghe, dependant de la d^te abbaije, et pour estre expedient et du tout requis de proceder au plustost à la nomination et election d'un autre abbé, mesmes à fin, de tant mieulx maintenir la possession d'aulcuns biens situez en Hollande, dont par connivence, et tolerance des Estatz des Provinces rebelles jouijssoit en partie, le d^t abbé trespassé. J'en aij communicqué et conféré avec l'abbé du Parcq prèz de Louvain, comme vicaire general es Paijs de pardeça, de l'ordre de Premonstré qui est celluy du d^t Cloistre, lequel prelat declaire, que suijvant les constitions et Règle du d^t Ordre c'est à luij, à faire, en la d^te qualité de Vicaire general d'entendre et vacquer avecq le chancelier de Brabant à l'information qui s'en doibt prendre, comme l'on a acoustumé, de faire en cas semblable et que ces desvoirs ne se pourront faire à moindre incommodisté ny aussij à moindre fraiz, qu'en faisant pour ce venir les d^s Religieux, soit en cestte ville, ou en celle de Louvain, estimant le d^t prelat de Parcq qu'il sera plus à propos, qu'il entrevienne luy mesme en personne à la d^te information, et à l'advis, qui se doibt rendre à V^re al^ze sur l'Icelle, que d'ij commettre et substituer quelque autre Abbé de son ordre, à quoij pour les raisons, par luij alleguées, je ne scaurois, sinon me conformer. Et si en suijte de ce, V^re al^ze est servie d'en faire despescher la commission sur led^t abbé du Parcq et moij, nous ne laisserons pas, d'apporter à l'execution d'icelle, la plus grande diligence, et circonspection, que faire se pourra.

Ainsij advise à Bruxelles le 10 de Nov. 1621.

P. Pecquius.

b) Commission pour une nouvelle Election.

Isabelle.

Révérend Père en Dieu et Tres cher et bien aimé, ayant sceu qu'il auroit pleu à Dieu d'appeller à sa part, le prelat de l'abbaije de Berne, et que partant, il est besoing, ij pourveoir d'un nou-

[p. 438]

veau qui soit propre et qualifié, à bien regir et gouverner les biens d'icelle, tant au spirituel, que temporel comme, aussy est nostre intention, soit de la maison, s'il s'y en trouve aulcun idoine, ou d'autre, nous vous avonz commis, commettons par cette, pour au plus tost, faire venir en cette ville les Religieux de la d^te maison, pour les ouir sur le choix d'un futur abbé; rediger par escrit V^re besoigné et au plus tost, nous l'envoyer clos et cacheté comme il appartiendra avecq V^re advis, bien arraisonné, ij joignant copie [8] de la provision du trespassé avecq ung [9] etat pertinent du revenu de la d^e maison. - à Tant Rev. Père en dieu et tres cher et bien âmé, V^re Seigneur vous ait en sa s^te garde, à Bruxelles le 19^e de Novembre 1621.

c) Advis de l'abbe du Parcq et de P. Pecquis pour la nomination de l'abbé de Berne.

Madame.

Pour proceder à l'information, dont Il a pleu à V^re Al^ze nous encharger touchant le chois à faire, d'un nouveau Prelat de l'abbaye de Berne, au lieu du dernier deffunct, nous avons ensuijte de l'ordre de V^e altesse, fait venir en cette ville le Prieur et huit autres Religieux du d^t monastere, tous residens en diverser Cures de villages situez au pays de Brabant, sauf un, qui est aux Estudes de la S^te Theol. en l'Université de Louvain, n'y ayant aucuns autres Religieux du d^t monastere, que deux, dont l'un demeure au pays d'Utrecht en la prevosté de Mersberghen, dependant de la d^te Abbaye, qui n'a peu quieter le d^t lieu de sa residence, et l'autre nommé frere Henrij Boelion, se tient en la ville de Boisleducq, s'estant excusé de se transporter en cette ville d'autant que pour ce faire, il luij eust faillû obtenir passeport du Prince d'Oranges, à grande incommodité et longueur de temps. Et s'estant les d^ts noeuf Religieux presentéz par devant Nous en cette ville, Nous avons apres l'invocation du St. Esprit au Sacrifice de la messe, celebrée à ces fins, et l'exhortation en tel cas accoustumée, ouij et examiné en particulier chacun d'iceux Religieux pour scavoir queles personnes d'entre eulx, ils

[p. 439]

jugeoient en leurs loyautez et consciences estre, les plus idoines et capables, pour estre surroguées en la place du d^t deffunct Prelat, ordonnans à chascun d'en denommer deux, attendu leur petit nombre, au lieu qu' autrement, l'on a acoustumé, d'en faire denommer trois par chascun des Religieux, estant en plus grand nombre. En la quelle information nous avons avecq le plus de soin et d'attention, qu'il nous a esté possible, tasché de recognoistre au vraij les qualitez, inclinations, moeurs et comportemens, des d^s Religieux, et leur suffisance, pour bien et deuement pouvoir regir lad^e abbaye, tant au spirituel que temporel comme V^re alteze sera servie de veoir par n^re besoigné cy joinct [10] contenant en substance que les voix des dicts noeuf Religieux, avecq celle que ledict frere Henrij Boelion, Nous a fait presenter par escrit par les mains de son Prieur, tombent principalement sur deux des d^s. Religieux, par nous ouyz et examinez, à scavoir frere Jehan Moors curé de Berlinchem, et frere Leonard Bossch estudiant a Louvain, sans que l'on aijt donné suffrages à frere Pierre van Molenhoff Prieur à cause de sa grande indisposition, et debilité corporelle, ayant le dict Moors eu trois voix premieres, et quatre deuxiesmes et le dict Bossch cincq premiere et une deuxiesme, lesquelles voix, en prennant deux deuxiesmes, pour une premiere se reduisent quasi à egalité, et après avoir meurement pesé et balancé les talens, qui se rencontrent respectivement es dicts deux Religieux et tout ce qui est digne de consideration en cette matiere, nous trouvons qu' apres le dict Prieur, ledict Moors est le plus ancien en profession et le dict Bossch le dernier, ledict Moors eagé de quarante ans et le dict Bossch de trente un, estans au surplus l'un et l'autre fort recommandez par la dicte information de bonne et vertueuse vie et conversation sans reproche, de maniere qu'ils pourroient estre tous deux tenuz pour capables de la dicte dignité abbatiale vacante. Au regard de ce que touche la devotion, bonne discipline et autres choses spirituelles, sauf que jusques à present le dict Bossch n'a eu aucune charge d'ames, comme a bien eu le dict Moors pour avoir par l'espace de plus de douze ou treize ans, fait exercice et fonction pastorale, successivement en trois cures à scavoir: de Outheusden, Bochoven et Berlichem, au contentement tant de ses paroichiens, que de ses superieurs, et quant à l'administration temporelle, il conste par la dicte information que le dict Bossch,

[p. 440]

n'y a jusques ores eu, aucune part nij entremise, tellement que l'experience luij maneque en cet endroict; et qu'au contraire le dict Moors a beaucoup de cognoissance des biens, revenuz, et affaires de la d^m. maison et monastere de Bern, pour ij avoir esté employé plus que nuls autre des dicts Religieux par son dict abbé deffunct, mesmes durant le temps de la Tresve, aijant fait plusieurs voyages à cause de la maniance et direction des dicts biens, estant pour la pluspart situez soubz le pouvoir des Estatz des Provinces distraictes de l'obeissance de sa Majesté, ou il a fait paroistre son industrie, vigilance et dexterité comme il a fait de mesme en autres negoces de la d^e abbaije, es quartiers de pardeça, selon qu'il est aussij en partie cognu à moij Abbé de Parcq. Laquelle experience des affaires temporelles de la dicte abbaye, semble meriter qu'en ce cas l'on ij prenne egard singulier, pour autant, qu' à faulte de bonne conduyte, il ij auroit grand danger que la dicte Abbaije viendroit bienstost à perdre la jouissance de ses dicts biens situez, en party contraire, sans lesquelz elle auroit bien du mal à se maintenir, ainsij que se pourra veoir par l'estat sommaire de tous les biens et charges d'icelle abbaye, aussy cij joinct. Et partant il nous semble soubz tres humble correction, que pour obvier aus dicts inconveniens et pour le plus grand bien, utilité et conservation de la dicte abbaije vostre Alteze peult justement incliner, à preferer le dict Moors en la dicte prelature vacante, tant au dict Bossch qu' aux autres Religieux du dict cloistre, entre lesquelz frère Paul van Daele n'a qu' une voix premiere et une deuxiesme et frere Anthonie Cuijpers une deuxiesme. Nos remettons neanmoins et soubmettons le tout à ce que V^re Alteze par sa prudence trouvera plus convenable à l'honneur de Dieu et bien de l'Eglise.

Ainsij advisé à Bruxelles le 24 de Nov. 1621.

Joan abbé de Parcq

P. Pecquius.

d) Nommation de Jehan Moors pour l'abbaye de Bern.

Ph. etc. à nos chers et bien aimez les Prieur et Religieux de l'abbaye de Berne, de l'ordre de Premonstré en nostre Pays et Duché de Brabant salut et dilection. Comme à nous, comme Ducq

[p. 441]

de Brabant appartient, d'avoir soigneulx regard que les prelatures, abbaijes, prieurez, presvostez et aultres dignitez estans en celuij Duché, soient pourvues de Gens catholicques, et de bonne vie et conversation, principalement en ce temps si dangereux, pour entretenir et conserver icelle en bonne et chrestienne Religion, et que par indult apostolicq, droict de Patronage et aultrement, nous compète et ayons droict, de aus-dites prelatures et dignitez, quand elles vacquent, nommer personnes souffisantes, idoines et à Nous agreables, et il soit, que par le trespas nagueres advenu, de Rev. Per. Jean Vercuylen, abbé de Berne, icelle abbaije, soit presentement vacante, nous aurions faict prendre Information sur la qualité, idoneité, vie et conversation des Religieux de la dicte abbaye, suivant laquelle nous auroit, entre aultres, esté faict rapport des sens, experience, bonne et religieuse vie de frere Jehan Moors, curé de Berlicquem, scavoir vous faisons, que nous, ayans esgard aux causes susdictes, vous consentons et requerons, que procedans à l'election de vostre nouveau et futur prelat, Vous eslisiez et acceptiez le dict frere Jehan Moors, comme personne à ce capable, et à nous aggreable, auquel consentons et permectons, par celles de pourvoir sur ce, obtenir de nostre St. Père Le Pape, de l'Esvesque Diocesain, ou aultres superieurs, telles bulles apostolicques et provisions de confirmation, qu'il appartiendra; et icelles mestre a deue execution, et au surplus prendre et apprehender la vraije, reële, et actuele possession de la dicte Abbaye de Berne et des fruits, prouficts, revenuz et emolumens d'icelle, pour d'oresnavant la tenir, regir et administrer, tant au spirituel, que temporel, en ce gardées les solemmitez, en tel cas requises et accoustumées. Si donnons en mandement à nos tres chers etféaulx, les chef presidens, et gens de nos privé et grand Conseilz, chancellier et gens de nostre Conseil de Brabant et à tous aultres nos justiciers, officiers et subjectz, cui ce regardera, qu'a vous, en ce que dict est, ils assistent si besoing en avez. En oultre facent le dict frère Jéhan Moors de cette nostre presente nomination, accord, et consentement, plainement jouir et user, cessans tous contredictz et empeschemens au contraire. Car ainsy nous plaist-il. Donné en nostre Ville de Bruxelles le vingt-sixiesme jour du mois de Novembre de l'an de Grace mil six cens vingt et ung.

[p. 442]

VII. Over den aankoop van het rijke Fratershuis te 's Bosch door de Bernsche Kanunniken, a^o 1626.

a) Requete à sa Majesté.

Remonstre en toutte humilité le Prelat et Religieux de l'abbaye de Bern, originellement fondé au quartier et territoir de Heusden, que comme iceux ou leurs Predecesseurs du commencement de la guerre de ces Pays-bas ont esté dechassés de leur enchienne residence, et leur abbaye bruslée et totalement devasté, pour faire ce neanmoins le service divin et observer leur Règle de l'Ordre de Premonstré, ilz ont trouvé conseillé, de se retirer dedans la ville de Bois le Ducq, estant alors, comme par apres toujours demeuré soubz l'obeissance de nostre merè la S^te Eglise Catholicque Romaine et de vostre Majesté, et illecq pour le premier, acquis une petite commodité pour leur demeure; mais comme par apres ilz ont trouvé nécessaire, d'establir leur Abbaye dedans la dic^te ville en Brabant, en lieu de restaurer l'anchienne, au dict quartier de Heusden, afsin de ne tomber par après, derechief en mesme malheur, les Prelat et Religieux modernes ont à ce acquis du chapitre de S^t Jean, certaine commodité à ce propis, pour establir la dic^te Abbaije, comme estant autresfois esté la residence des Fratres, et afsin, que tel achapt et establissement de la mesme Abbaye illecq, pourroit estre asseuré ilz en ont demandé et obtenu approbation dudict achapt et permission d'y pouvoir tenir leur residence et demeure, en la mesme sorte, qu'ilz ont faict cij devant, de dehors au territoire de Heusden susdict; mais, comme le dict Prelat et Religieux ne creurent assez exprimé la permission de la translation ilz desireroient d'avoir une permission plus ample, par forme d'octroy, par ou leur seroit permis et accordé expressement, qu'ilz pourront transferer leur anchienne siege ou Abbaye, ayant esté au plat pays du dict quartier de Heusden, en la dic^te ville, au lieu dessus mentionné; et que doresnavant, icelle Abbaije serat tenue et reputée pour Abbaye et Prelature de Brabant. Suppliant bien

[p. 443]

humblement, que vostre Maj^te, soit servie d'accorder et faire despescher à cest effect lettres patentes, à ce convenables, par forme d'octroy. Ce faisant etc.

L'appostille etait: advis des estats de Brabant estant presentement assemblés en ceste ville. Faicte à Bruxelles ce 17 Juing 1626.

b) Isabel Clara Eugenia par la grace de Dieu Infante d'Espagne.

Comme de la part des Prelatz et Religieux de l'Abbaye du monastere de Bern, originellement fondé au territoire, ou quartier de Heusden, Nous at esté remonstré, qu' estans refugiez en la ville de Boisleducq, et n'ayans espoir de pouvoir retourner à leur anchienne demeure et residence, pour faire le service divin, ij requis, en consideration, qu'on y observe contraire religion, ilz ont pour le present, trouvé commodité pour establir le corps de leur Abbaye dedans la dic^te ville, au lieu où que le college des Fratres se soloit tenir, par forme d'achapt, acquis de ceulx du chapitre de St. Jehan Evangelist, audict Boisleducq, qui l'ont incorporé peu d'années auparavant, et ce parmij aggreation de leur General de l'Ordre de Premonstré ou son Vicaire, en suicte de l'acte sur ce depesché, auquel effect les d^its Remonstrant ont supplée bien humblement, qu'il nous pleust leur accorder, permission et aggreation. Nous, ce consideré, inclinant favorablement à la Requeste des di^ts Abbé et Religieux de Bern suppliants, avons aggrée et ratifié, aggreons et ratifions par ceste, l'achapt du Collège cy dessus mentionné, leur permettant, qu'ilz ij puissent et pourront tenir leur résidence et demeure, en la mesme sorte, qu'ilz ont faict cy devant, en leur dicte Abbaye; à charge neantmoins que les di^ts Remonstrants seront tenuz de mettre hors de leurs mains la maison de Refuge qu' ilz ont presentement en la dic^te ville de Boisleducq. Ordonnant à tous ceulx qu'il appartiendra de regler selon ce, sans aulcune difficulté. Faict a Bruxelles soubz nostre nom et cachet le douzième de mars mil six cent vingt et six.

[p. 444]

Paraphé: Ma. vt. Signé Isabel, et cacheté avéc le cachet de leurs Altèzes. Dessoubz estait escript:

Par ordonnance de son Alteze - Signé

E. de Berti.

Collationné a l'encontre de son original, signé, cachetté et en date comme dessus. Est ceste trouvée de concorder par moij, Notaire soubsigné, par la cour de Brabant admis, quod attestor

B. van der Meeren Not^s publicus, 1626.

c) Advis des Estats de Brabant.

Les Estats de Brabant aijants veu et examiné la Requeste presentée à sa Majes^té en son Conseil Privé, sur le nom des Prelat et Religieux de l'Abbaije de Bern, originelement fondée au quartier et territoir de Heusden avecque l'acte de son alteze du 12 de mars dernierement possé, ij joinct, et y ayants deliberé, sont d'advis, pour raisons que sa dicte Majes^té pourroit accorder aux suppliants, l'octroy qu'ilz demandent, par ladicte requeste, pour pouvoir transferer leur anchien siège ou Abbaije, aijant este au Plat pays dudict quartier de Heusden, en la ville de Boisleducq et que doresnavant, icelle Abbaye seroit tenue et reputée pour Abbaye et Prelature de Brabant. Faict à Bruxelles le dixneusieme de Juing, l'an 1626.

Des dicts Seigneurs Estats.

Par ordre

J. Maes.

d) Octroy du Roij.

Philippe etc. à Tous ceux qui ces presentes verront, salut. Scavoir Vous faisons. Nous avons receu l'humble supplication et Requeste des Prelat et Religieux de l'Abbaije de Berne, Ordre de Premonstré originellement fondée au territoir de Heusden, contenant, qu'estans iceux ou leurs predecesseurs du commencement de la guerre de ces pays chassez de leur ancienne residence et leur Abaije, du tout brusleé et ruinée, ilz auroient este conseillez

[p. 445]

de se retirer en la ville de Boisleducq, pour ij continuer le service divin et l'exercice de leur Regle, comme ils auroient faict, aijans por le premier acquis au dic^t lieu, une petite commodité pour leur demeure. Mais comme pour ne tomber de rechef au mesme malheur, ils auroient du, depuis trouvé nécessaire d'establir leur Abbaije dedans la dic^te Ville au lieu de la restaurer au quartier de Heusden les dicts Prelat et Religieux, se seroient advisez d'achapter du Chapitre de S^t. Jean Evangeliste, certain bastiment, aijant autrefois esté la residence des Fratres, comme lieu propre et commode, pour y redresser la dic^te Abbaye, avecque intention, d'ij transferer leur ancien siege ou Abbaye, pourveu que nost^re bon plaisir fust, de leur accorder la permission à ce requise, et de declarer que la dic^te Abbaije sera doresnavant tenue et reputée, pour Abbaye et Prelature de Brabant, selon qu'il nous en ont tres humblement supplié, et de leur faire depescher nos Lettres d'octroy à ce necessaire. Pour ce est-il, que nous, ce que dessus consideré, et eu sur ce, l'advis des Estatz de Brabant, inclinans favorablement à la requete des dic^ts Prelat et Religieux de l'Abbaye de Bern, supplians; avons à la deliberation de nost^re tres chère et tres amée bonne Tante, madame Isabel Clara Eugenia par la grace de Dieu, Infante d'Espagne etc. [en aggreant l'acquisition et achapt par eux faict de la dic^te maison] permis, consentij et accordé, comme permettons, consentons et accordons de grâce spéciale par ces presentes, qu'ilz puissent et pourront transferer leur ancien siège ou Abbaye, aijant esté au plat pays du dic^t quartier de Heusden, en la ville de Boisleducq. Declarons qu'Icelle Abbaye sera doresnavant tenue et reputèe, pour Abbaye et Prelature de Brabant. Si donnons en mandement à nos tres chers et féaux les Chef, President, et Gens de noz Privé et Grand Conseil, Chancelier et Gens du Conseil de Brabant et à tous autres noz Justiciers et Officiers leurs Lieutenans et chascun d'Eux en droict, soij si comme à luij appertiendra, que de ceste nostre présente grâce, permission, consentement et accord, et de tout le contenu en cette, selon et en la forme et maniere que du estre, Ilz facent, souffrent, et laissent les dicts Suppliants et leurs Successeurs en la dic^te Abbaije plainement et paisiblement jouijr et user, sans leur faire, mettre ou donner n'ij souffrir, estre faict, miz, ou donné aucun trouble ou empeschement au contraire. Car ainsij nous plaist-il. En tes-

[p. 446]

moing de ce, nous avons faict mettre nostre scel à ces dictes presentes. Donné en nostre Ville de Bruxelles le 9^e de Juillet 1626, et de nos règnes le 6^e.

Nous accordons au premier Conseiller du Conseil de Brabant ayant presentement en garde les scaulcx du d^t Conseil de faire, sceler Lettres patentes d'Octroij, que, nous avons trouvé bon d'accorder à l'Abbé et Religieux de Berne, affin de pouvoir transferer leur ancien siege et Abbaye dez le quartier de Heusden, en la Ville de Boisleducq - faict a Bruxelles le 12^de Juillet 1626.

VIII. De abdij van Bern van 's Landswege gemagtigd hare pastorijen te blijven bedienen.

a) Verzoekschrift aan de Staten van Holland, Zeeland en Westvriesland.

edele gr. mo. hh. staten van holl. en w. vr.

Geeft met behoorlyk respect te kennen den Prelaat van de abdye van Berne, eertijts geleegen in den Lande van Heusden en nu tot Vilvoorden. Dat den suppliant, zynde een Bosschenaar van geboorte met zijne onderhoorige Suppoosten en Cononicken, soo als mede derselver Predecesseurs van alle oude tijden aff by Hare Hoogm. de Staten Generaal deser vereenigde Nederlanden, altoos zijn geconsidereert, niet als andere geordende Monicken, maar ter contrarien als Canonicken, en zulcx altoos zijn gereeckent ende geconsidereert geworden als Weereldtse priesters, soodanigh zelfs dat Hooggem. H.H. Staten Generaal bij derselver speciale Resolutien van 12 Maart 1636, 3 Jan. 1637, 19 Nov. 1705 en 12 Maart 1731 respectivelijk seer goedtjonstelijk hebben gelieven te declareren, dat de placcaten jegens de Geestelykheydt van de Meijerye van s Bosch en andere van tijdt tot tijdt gedaan emaneren jegens hem Suppliant ende zijne Religieusen als weesende een prelaat uyt Hollandt, waer van het principaalsten corpus in die provintie is geleegen niet en disponeert, soo als daarvan breeder blykt by de voors. resolutien, en specialyk uyt die van den voors 12 Maart 1636.

Dat by t placcaat van UEdGr Mo. van 21 Sept. 1730 zynde ge-

[p. 447]

statueert articulo 2^o dat geen priesters, alsgebooren onderdanen van den Staat der Vereenigde Nederlanden en geen Geordende priesters noch Monnicken en in t bysonder geen Jesuiten, hetzy geprofessiden off van minderen ordre zullen mogen geadmitteert worden; maar dat dienaangaende zal worden gebleven by de placcaten en resolutiën van 17 aug. 1702, 26 april 1709 en 25 Mei 1720, den Drost der Steede en Lande van Heusden onder welkers distrikt onder anderen mede eenige statien zijn gehoorende, bedient wordende door Canonicken uyt des Suppliants voors Abdye althans comt te sustineeren, als off dat voors tweede artikel op den Suppliant en die van zynen convente met relatie tot de pastoors en capellanen die voors statien bedienende, soude zyn applecabel. Met bedreyginge zelfs van die voors priesters de gemelte statien uyt crachte van t voorgemelte tweede aangehaalde artikel te zullen doen ruymen en zulcx niet tegen staande de gemelde pastoors op de verclaringe van den Substituut-Drost der voors Stede en Lande van Heusden by UEGr mo., Gec. Raden op 7 Nov. 1730 reedts behoorlyk zyn geadm^t geworden, nae dat zy alvorens hadden voldaen aan t gerequireerde bij t voers placcaat en wel specialyk het 3^e art. van dien. En dat bovendien dan ook noch die voors priesters gemelde statien al hadden bedient, voor dato van het voors. placcaat van 21 Sept. 1730. En den Suppliant derhalven onder ootmoedige reverentie vermeint, dat hoe de voors zijne religieusen by gemelden drost ook souden mogen worden aangemerkt, deselve ten minsten mede souden vermogen te jouisseeren van die gratieuse conniventie, daarvan spreekt het 6^e artikel van t voors placcaet en uyt crachte van hetwelke zelfs alle de geordende Monnicke ten tijde van t voors Placcaat hare respectieve statien reeds becledende, zijn getollereert geworden. Waaromme, en dat de voors priesters niet en connen werden gereeckent onder diegeenen, die souden connen worden geseght het geldt uyt dese Landen naer hare cloosters te senden, alsoo den suppliant de voors. pastoors, sjaarlycx boven 't geen zy van derselver gemeenten, comen te genieten, noch moet subsidieeren, om te connen bestaan en zulcx de penningen daartoe van tydt tot tydt uyt Brabant naar Holl. actuelyk ook comt te remitteeren, aan sommigen tot 100 en 50 gls toe sjaarlyks en dan ook by de aflyvigheydt van dusdanigen een pastoor ook nogh comt te voldoen die schulden die zyl. alhier te Landen souden mogen hebben gemaakt. Soo vindt den

[p. 448]

Suppliant sigh genoodsaakt te keeren tot UEdGrmo., ootmoedelyk versoekende dat het UEdGr.-mog. geliefte zy, te verstaan dat het voors tweede en sesde artikel op den suppliant en die van zynen convente, en de specialyck op de voors pastoors en capellaans, alle uyt de voors abdye van Bern niet en zijn applicabel, voor soo verre die zyn relatijff ende haren betreckinge hebben tot de geordende priesters monicken en jesuiten, t zy geprofesside off van mindere ordens, doch verders off anders niet. En dienvolgens den voorn. Drossaert te gelasten, de voors. pastooren ende capellaans alsmede derselver successeurs insgelyx suppoosten ende canonicken der voorschreven geweesen abdije van Bern te laten ongemolesteerd, soo lange als den suppliant ende de voors. zijne onderhoorige Religieusen het voors en andere UEdGr. mog. placcaten als goeden en de getrouwe onderdanen betaamt, zullen comen te achtervolgen. Ten minste bij provisie en tot dat daaromtrent bij UEdGr. mo. nader soude mogen worden geordonneert.

T welck doende etc.

de appostillen was:

De staten van Holl. en W. Vrieslandt vinden goed, dat dese requeste sal worden gestelt in handen van den drossaert der stede en Lande van Heusden om HEdGr-mo. daarop te dienen van Berigt - actum 6 Jan. 1732.

Ter ordonnantie van de Staten

Willem Buys.

b) Extract uyt t Reg^r der Resolutien van de Hoog mog. Heeren Staten Gener. der Nederlanden.

Mercurij, 12 Marth 1636.

Is geleesen de Requeste van den Prelaat van de Abdye van Bern in den Lande van Heusden houdende dat deselve by H. Hoog Mo, en de H.H. Staten van Hollandt, altoos gehouden en geprotegeert is geweest ende nogh wert in den staat daarin hy jegenswoordigh is ende vóór desen geweest heeft en alzoo hy uyt consideratien met kennisse van Syn Excellencie ende Heeren Gec. van H Hoog Mo. Syne residentie genomen heeft tot Heeswyk in

[p. 449]

de Meyerye van s Bosch vertrouwt dienvolgens dat H.H. Mo. niet en verstaan, dat de placcaten, die jegens de Geestelykheid van de Meyerye worden geemaneert ook souden raken hem suppliant off de Religieusen onder sija gehoorsaamheit staande, versoekende om daar van verseekert te weesen H.H. Mogende verclaringe ende acte. Waarop gedelibereert zynde hebben H.H. Mo. verclaart, dat het placcaat den 2 feb. lestleden geëmaneert jegens de geestelykheid van de Meyerije van s Bosch en anderen, jegens hem suppliant en syne Religieusen als wesende een Prelaat uyt Hollandt, waarvan het principaalste corpus in die provincie is geleegen niet en disponeert, lastende ende bevelende H.H. Mo. dies niet te min dat de voors Suppliant ende syne Religieusen sigh in alle stilligheit ende modestie sullen moeten dragen, ook haar onthouden van alle publicque exercitie der R. Religie off den gevolge van dien; ordonnerende ende bevelende diensvolgens expresselijk alle H.H. Mo. Justicieren ende officieren soo wel politique als militaire ende alle anderen die dit soude mogen aangaan, onder H.H. Mo. gehoorsaamheyt off in derselver dienst wesende, dat sy den meergen. Prelaat en syne Religieuse respectivelyk den inhout deses rustelyk ende vredelijk sullen laten genieten.

Onderstont. Accordeert met t voors Regr.

F. Fagel.

Naar gedane collatie is deesen met syn principaal bevonden te accordeeren by my in 's Hage residerende 1732.

Quod attestor

Corr. Bonck.

Not. publ.

c.) Extract uit dezelfde Resolutien.

Sabbathii, 3 Jan. 1637.

Sijnde ter vergaderinge van H.H. Mo. voor de tweede maal voortgebragt de Req^te van den Abt van Bern den lesten dec. ll. aan H.H. Mo. overgelevert, is na voorgaande deliberatie goedgevonden en verstaan mitsdesen te verklaren, dat het placcaat den 2 Dec. ll. geëmaneert jegens de geestelykheid van de Meyerye van 's Bosch en andere buyten deselve Meyerye niet en disponeert

[p. 450]

jngens den Suppliant en syne Monicken, daar onder begrypende de pastoren ende capellanen, wesende alle geprofessyde religieusen van de voors Abdije ende dat ten aansien, dat de voors Suppliant is een Prelaat uyt Hollandt, waarvan het principaalste corpus in die Provincie, uyt verscheyden pregnante redenen en consideratiën is geconserveert, consenterende en accorderende H.H. Mo. diensvolgens, dat de Suppliant en syne voors Religieuse, pastoren en capellanen sigh sullen retireren op de voors. abdij van Bern met last ende bevel, van sigh aldaar in alle stilligheid ende moderatie te gedragen, sonder eenige andere geestelijken personen onder hun te mogen admitteeren of te laten schuylen ende voorts haar 't onhouden van alle publicque exercitie der R. Religie of den gevolge van dien; ordonnerende ende bevelende dienvolgens expresselyk den Commandant over t Garnisoen tot Heusden ende voorts alle anderen H.H. Mo. Offfcieren ende Justicieren, soowel politique als militairen ende wyders een ijgelyck, die dit sou mogen aangaan onder H.H. Mogende gehoorsaamheid of in derselver dienst wesende, dat sy den meergen. Prelaat ende syne voors Religieusen respective den inhoud desen, rustelyck ende vredelyck sullen laten genieten.

Onderstont: accordeert met t voorsch Register.

Was geteekent,

F. Fagel.

Na gedaene collatie, is dese met syn principaal bevonden te accordeeren bij mij te 's Hage resideerende den 5 Juny 1732.

Quod attestor,

Corn. Bonck.

Not. pub.

Extract uyt dezelfde Resolutien.

Jovis, 19 Nov. 1705.

Is ter vergaderinge gelesen de Req^te van Charles Ravenscot de Capelle, woonagtig tot Berlicum, Godfridus Loef, woonachtig tot Heeswyck en Andreas van Kessel wonende tot Littoyen in den quartiere van Maasland, Meyerye van 's Bosch alle te samen ingeboren onderdanen van deesen staat, Suppoosten en Canonicken

[p. 451]

der gewesen Abdije van Bern, eertijds gelegen in den lande van Heusden en nu te Vilvoorden, versoekende om redenen in de voors req^te geexprimeert dat H.H. Mo. geliefden Derselver resolutie van 24 oct. ll. ten regarde van Haer Supplianten en hare Confraters genomen, te interpreteren ende aen deselve nogmaels H.H. Mo. protectien te vergunnen, als ook benevens andere Canonicke en Wereltpriesters haer gewoonlyke vrydom in alle gehoorsaamheid te laten genieten. Waerop gedelibereert synde is goed gevonden en verstaen, dat de voors. H. Hoogmogende resolutie van 24 octob. jl. op die van de Abdije van Berne niet sal werden geappliceerd, werdende een iegelyck dien het aengaet gelast, haer hier na te reguleeren.

Onderstondt: Accordeert met t voors. Regr.

Was geteeckend

F. Fagel.

Na gedane collatie is deese met zijn principaal bevonden te accordeeren by my in 's Hage 5 Junij 1732.

Quod attestor,

Cornelius Bonck.

Not. publ.

e) Extract uit dezelfde Resolutien.

12 Maart 1731.

Ten derden aengesien de Canonicque van de Abdijen van Postel, Everbode, St. Bernards, Tongerlo en Bern van ouds hare sendingen hebben gehad in seekere statien, dat voor als nog ongedecideert gelaten werdende of de voorgemelde Canonicquen onder de geordende priesters gereekent moeten werden of niet, de Canonicquen van de voorsz Abdijen en geen andere of vreemde, geen leeden van gemelde Abdijen zijnde, by conniventie geadmitteert sullen werden, dogh alleen in die statien waarvan deselve tegenwoordig actueelyck in possessie zijn, mits voldoende aan de requisiten van meer gemelde Haar Hoogmogende Resolutie ende sulcxs meede op vertooninghe van een missie of sendinghe soodanig als

[p. 452]

daarbij vereyscht werd, waar van ter secretarije van den Raad van State aanteyckeninghe gedaan sal moeten werden.

En sal extract van dese H.H. Mo. Resolutie gesonden worden aan de respective offsicieren in het distrikt van de Generaliteit, om haar daarna, yder voor soo veel haar aangaat, te reguleeren.

En sal gelijck Extract gesonden werden aan de Raadt van Staten om te strecken tot derselver naright, alsmeede aan de Raden van Brabant en van Vlaanderen en aan deselver fiscalen om meede te strecken tot derselver naright en Haar daarna te reguleren.

Was geparapheert P.v. Borselen van den Hooghe. vt.

Onderstond: Accordeert met het voors Reg^r.

geteekent F. Fagel.

Na gedane collatien is deese met zekere gedrukte Resolutie voor zoo het geextrateerde aangaat bevonden te accordeeren bij mij 's Hage resideerende desen 25 Junij 1732.

Corn Bonck.

Nat. publ.

Het Berigt van den Drossaard van Stad en Lande van Heusden op het Verzoekschrift van den abt v. Bern.

edele groot mogende heeren.

De Drossaard over Stad en Lande van Heusden heeft op den 21 dezer loopende maand ontfangen het Request met deszelfs bylagen van den Prelaat van Bern aan UEDGrMo. gepresenteert, omme elucidatie en favorable interpretatie van het tweede en zesde articulen van het placcaat in dato 21 Sept. 1730 tendeerende ten eynde UEDGrMo. zouden gelieven te verstaan, dat het tweede en zesde articulen van het voors placcaats, rakende de Roomsche geordende priesters hier te landen, niet zoude applicabel weezen op de Abdye van den Suppliant, alsmede dat UEDGrMo. den drossaard voorz. zouden believen te gelasten de voorsz Pastooren en Cappellanen, ieder in hunne statien als Suppoosten en Canonicken der voors Abdyen te laten ongemolesteert, zoo lange de Suppliant voors. en zyne onderhoorige Religieuzen UEDGrMo. placaten als goede en getrouwe onderdanen zullen komen te ach-

[p. 453]

tervolgen. Ten minste by provisie ende tot dat daaromtrent by UEDGrMo. nader zou mogen worden geordonneert.

Omme te obediëeren aan de appostille door UEDGrMo. Resolutie op de voorz. Requeste gesteld zoo heb ik de eer UEDGr Mo. eerbiediglyk te berichten. Dat de Abdye van Bern is eene der alderoudste Abdyen van deze Provintie. Zyis gesticht in 1134 door den Ridder Folcoldus eigenaar van het kasteel, aannemende der Premonstrateyten-Ordre, welke Ordre door een Norbertus is ingesteld, zoo dat die Religieuzen of Canonicken nog den naam van Norbertynen of Premonstrateijt-Heeren draagen.

De Abdy verkreeg by hare stichting het recht van Patronaat over de dorpen van Vlijmen. - staande derzelve stichting was de stad en het district van Heusden nog onder de regeering der Hertogen van Brabandt, en wierd naderhand, door een minnelyk accoord met den Graaf van Holland overeen gekomen hetzelve Districk van Heusden te verruylen voor de stad van Mechelen. - Deze Canonicken van de Abdye van Bern hebben na de verandering van de regeering eerst te 's Bosch gewoond in 't huis der Broederen van het Gemeene-leven. En zich naderhand naar Vilnoorden begeven. Volgens Resolutie van UEGrMo. in dato 6 July 1584 wierd de Rentmeester Generaal van de Domeynen van Z.Holland gelast de Goederen van die abdyen te aanvaarden en te administreeren. In den jare 1641 op 25 Sept. is er in de Vergaderinge geleezen eene missive van den franschen ambassadeur verzoekende uyt name van den koning van Frankryk wegens den Cardinaal de Richelieu, wezende Superintendent van alle kloosters van monniken, gezegd Premonstrateytheeren, dat er geene verandering mogte gemaakt worden ten aanzien van de Abdye van Bern.

Pater van Husen zegt in zyne Kerkelijke Historie en Oudheden dat de Norbertynen en Monniken wel onder malcander mogen gemengd worden: te zien in het 2^e Deel op p. 391. Doch op pag. 92 van hetzelfde deel zegt hy, dat de Norbertynen of Premonstraitheeren eigentlyk zijn wereldsche ofte reguliere Canonieken maar geen Monikken. Dat er hevige disputen zyn voorgevallen ten tijde van S^t Bernardus of een Premonstreyt-Heer wel een monnik mogt worden. Wij zullen de deleberatie van UEgr. Mo. niet langer met deze beuzelingen ophouden, dewijl er een omstandig Raport door de Gec. Raden aan de Rekenmeesters van UEgr. Mo. op 9 July 1648 is uytgebrocht, raporteerende dat zij

[p. 454]

alle Stukken en Munimenten, rakende de Abdyen van Bern hadden geëxamineert. Zoodat wy veronderstellen dat er nog stukken van de Abdyen van Bern by de Gec. Raden zullen gevonden worden.

Het advis van Gec. Raden was om alle de Goederen te saiseeren en aan te slaan ten profijte van het gemeene Land; den Abt eenen scherpen interdictie te doen, van geen andere conventualen meerder in te neemen ofte admitteeren; ook geen convent in de abdyen omtrent Heusden meer te houden, wordende hetzelve voortaan genomen als gedissolveert¹.

Uit dit alles blijkt wel dat de Abdy en Convent hier te lande wel is vernietigd en geaboleerd; maar Edelgr. Mo. H.H. sedert dien tyd zyn er altoos bij continuatie Canonicken in de statien van Vlymen afgezonden om aldaar als priesters te ageeren, waardoor zy tot heden ten dage hebben blijven behouden het recht van patronaatschap over de kerk en statie van Vlymen. Wanneer er een nieuw priester heeft moeten weezen, zoo heeft er de Prelaat altyd een afgezonden met een prezentatie aan den apostolischen Vicaris van de Meijerije van 's Bosch om aan den presentant de behoorlyke zendingen te geven, ten einde hy den dienst in zyne parochie zou kunnen waarnemen. Zoo en in diervoegen Egr. Mo. Heeren heb ik de twee statiën van Vlymen en de Haarsteeg gesteld gevonden, wanneer ik zoo goedgunstelyk door UEgr. Mo. tot drossard van Heusden ben geeligeerd.

1 Uit de papieren die betrekking hebben op het aangeduide Rapport kan ik nog mededeelen, dat de abdij van Bern 14 Ledematen telde op 4 Junij 1649. Hunne namen waren:

Leonardus Bosch, abt	geb. te Heeswijk,	oud 40 jaren.
Joachim Keysers, prior	geg. te 's Bosch,	oud 46 j. past. te Berlicum.
Balthasar Jansenius, provisor	geg. te Lierop	oud 44 j. past. te Heeswijk.
Ludolphus Segers,	geg. te 's Bosch	oud 68 j. past. te Bockhoven.
Augustinus Janszen,	geg. te Heeswijk	oud 45 j. past. te Lithoyen.
Walterus Meynderts,	geg. te Groningen	oud 47 j.
Cornelius Grinsven,	geg. te Geffen	oud 48 j.
Bartholomeus Somers,	geg. te 's Bosch	oud 45 j.
Folcoldus Van Riel,	geg. te Nuenen	oud 45 j.
Arnoldus Lensius,	geg. te Lith	oud 48 j.
Augustinus Rethelaer,	geg. te Antwerpen	oud 35 j.
Joannes Walterlo,	geg. te Antwerpen	oud 29 j.
Cornelius de Jode,	geg. te Antwerpen	oud 27 j,
Joannes Bersouwen,	geg. te 's Bosch	oud 27 j.

Als jaarwedden zijn destijds door de Staten van Holland en W.-Vriesland toegelegd: aan den Abt 2,000, aan den Prior en eveneens aan den Provisor 900, en aan elk der overige Witheeren 500 guldens.

[p. 455]

Deze statie van de Haarsteeg heb ik in den jaar 1720 op dien voet gegeeven aan een Canonik van die Abdye. En in 1723 die van Vlymen insgelyks aan een Canonik, door zyn prelaat gepresenteerd aan den apostolischen Vicaris, welke de behoorlijke zending aan hem heeft verleend.

Vinde my mede verpligt om te moeten zeggen, dat zy beyden op eenen zeer stille, ordentelycke en behoorlyke wyze hunne parochien waarnemen, niets aanstootelyks komen te doen, zich in alles comporteeren en gedragen als goede onderdanen van UEdGr Mo betaamt, tgene ook de reden is, waarom ik hen tot nog toe hunnen dienst heb laaten waarnemen, te meer ook dewyl die Ordre nergens verboden wordt, maar in tegendeel door Haar Hoogmogenden Resolutie van 12 Maart 1731. verklaard wordt dat die Canoniken uyt de Abdye van Bern in de Meijerije van den Bosch by conniventie zullen geadmitteerd worden doch alleen in de statien waarvan zy actueelyk in possessie zijn. -

Altoos hebben die Canoniken hunne zending ontfangen van die Kerkvoogden welke over de Meijerije het gezag voerden.

De Statie van Heusden zelve behoort nog onder de gehoorsaamheyd van die kerkvoogden, dewyl zy altoos hunne zendingen mede aan de priesters van die statie hebben gegeven. Die Priesters EdelGr Mo. Heeren zoude ik geensins gemolesteerd hebben indien het tweede articul van het placcaat van UEGr Mo. in dato 21 Sept. 1730. niet dicteerde dat er geen geordende Priesters noch Monniken zelfs niet van de minste ordres mogen worden geadmitteerd. - En dewyl deezen notoirlyk onder de geordende priesters behooren, heb ik van myn pligt geoordeeld, hen te moeten aanzeggen, dat zy niet langer in hunne statien konden worden getolereerd.

Daar tegens hebben zy my geobjicieerd het 6^e artikel van het voorz. placcaat twelk zegt ‘Priesters die in functien zijn, dezelve zullen mede worden geadmitteerd.’

Ik heb geoordeeld dat zoodanige explicatie voor my niet aannemelyk was, wanneer ik myn pligt als Drossaard behoorlyk wilde waarnemen; maar dat ik wel mogte lyden, dat zy zich aan den Souverain adresseerden, om daardoor verdere disputen te preveniëeren of wel dat zij anderszins volgens het 2^e artikel van het voors placcaat zouden moeten vertrekken, hen wyders permitteerende, om hunne statiën te blyven bedienen tot dat UEdGr. Mo. op hunne requeste zullen hebben gedisponeerd.

[p. 456]

My verder refereerende aan het goedvinden van UEGr Mo. zonder mij als partye daar tegen te willen oppozeeren. Alleenlyk ootmoediglyk verzoekende dat er by eene resolutie van UEGr. Mo. mag worden gedeclareerd en geordonneerd, of dezelve Canonicken van de Abdije van Bern, als wereldlyk Roomsche priesters voortaan zullen worden geconniveerd in deese Provintie, dan of dezelve gelyk allen de geordende priesters nu aanstonds zullen worden geweerd.

Waarmede vermeijne voldaan te hebben aan de ordres van UEdGr Mo., en wensche dat God Almachtig zijnen dierbaren zegen over deeze provintie en over de wijze en voorzigtige regeering van UEdGr Mo. meer en meer zal gelieven te verleenen. Blyve met de alleruijterste hoogachtinge en respect.

EdelGr Mo. Heeren

Uwer EdelGr Mo. zeer ootmoedige en onderdanige dienaar

W.v.W. Liere Catwyck

Heusden 24 Junij 1732

De apostille op het Berigt was:

De Staten v Holland en W. Vriesland gesien het berigt van den Drossaard der Steden en Lande van Heusden op de requeste van den Prelaat van Bern, vinden goed, dat het selve berigt alsmede de voors. requeste sullen worden gesteld in handen van de Heeren van de Ridderschap, Dordrecht, Haarlem, Delft, Leijden, Amsterdam, Gouda, Rotterdam, Alkmaar, Hoorn en Enkhuizen, om deselven te examineeren en de Vergaderinge daarop te dienen van haren consideratien en advis.

Actum 15 Julij 1732

Ter ordonnantie van de Staten

Willem Buys.

Donderdag den 19 Maart 1733.

De Raadpensionaris heeft ter vergadering gerapporteert de consideratien en advis van de HH van de Ridderscap en verdere UEDGr Mo. Gecomitteerde, hebbende in gevolge en ter voldoeninghe van derselver appoinctement commissoriaal van den 15 july des voorljaars geexamineert de requeste van den Prelaat van de Abdye van Berne, eertyds gelegen in den Lande van Heusden

[p. 457]

en nu te Vilvoorden, mitsgaders het berigt van den Drossaard der Steede en Lande van Heusden, daarop gegeeven ter voldoeninge van H. Ed. Gr. Mo. apostille van 6 juny des selven jaars, geevende den Suppliant te kennen in substantie, dat hy Suppliant met sijne onderhoorige Suppoosten en Canonikken soo als mede derselver Predecesseuren van alle oude tijden af by H. Moog Mo. de HH Staten Generaal deeser Vereenigde Nederlanden altoos zijn geconsidereert, niet als andere geordende Monniken maar ter contrarie als Canonikken, en zulks altoos zijn gereekent en geconsidereert geworden als Wereldsche priesters, soodanig selfs dat Hooggemelde Heeren Staten Generaal by derselver speciale resolutien van 12 Maart 1736, 3 Jan. 1637 19 Nov. 1705 en 12 Maart 1731 respectivelyk seer goedjonstelyk hebben gelieven te declareeren, dat de placcaten jegens de Geestelykheid van de Meijerije van 's Bosch en andere, van tijd tot tijd gedaan emaneeren ‘Jegens hem Suppleant en sijne Religieusen als weesende een Prelaat in Holland waarvan het principaalste corpus in die Provintie is gelegen niet en disponeert’ soo als daarvan breeder blykt bij de voorz. Resolutiën en specialyck uit die van den 12 Maart 1636. -

Dat by het placcaat van HEGrMo. van 21 Sept. 1730 zynde gestatueert articulo 2^o. ‘dat geen priesters, als gebooren onderdanen van den Staat der Vereenigde Nederlanden en geen geordende Priesters nog Monniken en in het bysonder geen Jesuiten hetzy geprofesside of van mindere ordre sullen mogen geadmitteertworden, maar dat dien aangaande sal worden gebleven by de placcaten en resolutien van 17 augt. 1702, 26 april 1709 en 25 Mei 1730, den Drossaard der Steede en Lande van Heusden [onder welkers district onder andere meede eenige Statien zyn behoorende, bedient werdende door Canonikken uit des Suppliants voorschreeven Abdye] althans komt te sustineeren als of dat voors. 2^e artikel op den Suppliant en die van synen Convente met relatie tot de pastoors en capellanen die voors. statiën bedienende, soude sijn applicabel met bedreiginge selfs, van de voorschr. priesters de gemelde statiën uit kragte van het voors. 2^e aangehaalde articul, te sullen doen ruimen en zulks niettegenstaande de gemelde pastoors op de verklaring van den substituut Drossaard der voorschr. Steede en Lande van Heusden by H EdGr. Mo. Gecommitteerde Raden, op den 7 Nov. 1730 reeds behoorlyk zyn geadmitteert geworden, nadat zy alvoorens hadden voldaan aan het gerequireerde by het

[p. 458]

voors. Placcaat en wel specialijk het 3^e articul van dien: En dat booven dien dan ook nog die voorsch priesters gemelde statien al hadden bedient vóór dato van het voors placcaat van 21 Sept. 1730, en den Suppliant derhalven onder ootmoedige rererentie vermeint, dat hoe den voorschreeven syne Religieusen by den gemelden drossaart ook souden mogen werden aangemerkt, deselve ten minsten meede souden vermoogen te jouisseren van die gratieuse conniventie, daarvan spreekt het 6^e articul van het voors. Placaat en uit kragte van het welke selfs alle de geordenden Monniken ten tyde van het voorsz placaat haare respective statiën reeds bekleedende, zyn getollereert geworden:

Verzoekende dat het HEd.gr. Mo. goede geliefte zij, te verstaan dat het voors. 2^e en 6^e articulen op den Suppliant en die van synen Convente en specialyck op de voors. pastoors en capellaanen, alle uit de voorschr. Abdije van Berne, niet en zijn applicabel, voor soo verre die zyn relatief en hare betrekking hebben tot de Geordende priesters, Monnicken en Jesuiten, hetsy geprofesside of van minder orde, dog verders of anders niet: En dienvolgende den voors. Drossaart te gelasten, de voors. pastooren en capellanen alsmeede derselver successeuren insgelyks Suppoosten en Canonikken der voors. geweese Abdije van Berne te laten ongemolesteert, soo lange als den suppliant en de voors. sijn onderhoorige religieusen het voorschreeven en andere H Ed.gr. Mo. placcaten als goede en getrouwe onderdanen betaamt sullen koomen te agtervolgen waarop gedelebireert zijnde en goedgevonden en verstaan, dat de priesters of canonikken gehoorende onder de voors. Abdye welke actueelyck reeds zyn in de statien van Vlymen en Haarsteeg in den Lande van Heusden, aldaar sullen mogen te blijven, en te permitteeren aan den Suppliant, om by overlyden van deselve andere Canonikken of Priesters van syne Abdye te senden in deselve statiën, mits diegeene die er reeds zijn of namaals gesonden sullen worden sig in alles praeciselyck gedragen na de wetten en placcaten van den Lande, en specialyck naar het placcaat van 21 Sept. 1730, sonder daarvan op eenigerhande wyze of om wat pretext het soude mogen zyn te blyven in gebrecke. En sal Extract deeses gesonden worden aan den Drossaart der Stad en Lande van Heusden om te dienen tot syne narigting.