Dietsche Warande. Jaargang 9

[p. 363]

Bijdragen tot de kerkelijke geschiedenis van Nederland,
door A. van Lommel, S.J.
De abdij van Bern.

Het zal den meesten onzer lezers, zoo niet allen, bekend wezen, dat de Norbertijner Abdij van Bern, nog heden in klimmenden welstand bij Heeswijk in Noord-Brabant voortbestaande, eenmaal dicht bij de stad Heusden, onder Herpt, door Ridder Fulco van Bern werd gesticht. In 1132 was dat Godshuis door kanunniken uit Rolduc bevolkt, doch twee jaren later, waren reeds in hunne plaats gekomen de zonen van den H. Norbertus.

Omtrent die overoude stichting deelen wij ettelijke onuitgegeven Bescheiden mede, die onzes bedunkens hare geschiedenis in menig opzicht zullen toelichten en aanvullen.

Immers vele Bernsche Witheeren, wier namen ter nauwernood in de gedrukte beschrijvingen des kloosters voorkomen, worden thans, in afkomst, leeftijd en werkkring ten volle bekend gemaakt; hoe het met den huiselijken, stoffelijken en zedelijken toestand des Gestichts in het midden der XVI^e en tijdens den druk en de vervolging van de eerste helft der XVII^e Eeuw geschapen stond, wordt hier ook onbewimpeld medegedeeld. Al verder leeren wij, op welke wijze onze kanunniken in 1626 in het bezit geraakten van het Fratershuis te 's Bosch, welke bemoeiingen en werkzaamheden de hooge ouderdom en daaruit volgende onbekwaamheid eens Prelaats, om alleen het bewind te voeren, of dezes dood, zoo binnen als buiten de kloostermuren telkens verwekten. Eindelijk in welke verhouding vóor den op-

[p. 364]

stand tegen Spanje, 's lands vorsten stonden tot de abdij van Berne en hoe deze in de eerste helft der XVIII^e Eeuw een nieuwen storm wist af te weeren en zich tot heden toe in het bezit te handhaven der pastorijen Berlicum, Engelen, Heeswijk, Vlijmen, Bokhoven, Hedickhuizen en Haarsteeg, Oudheusden en Lithoyen.

De geschiedenis van de abdij van Berne wordt, tot heden toe, het breedvoerigst behandeld in de kerkelijke geschiedenis van het Bisdom 's Bosch, door L.H.C. Schutjes, 1^e Deel, Hoofdstuk IX.

I. Verzoekschrift van Koenraad van Malsen, abt van Bern om een medehelper en toekomstigen opvolger¹.

Aen den Keyzer.

Geeft ootmoedelyck te kennen Heer Conraert van Malsen Abt des goidshuijs van onzer Lieven-Vrouwen clooster van Berne bij Heusden in Hollant, van der ordre van den Premonstreijten, hoe dat voirsch Goidshuijs als opte frontieren van den Landen van Geldre gelegen, is in verleden tydten en besundere in dese lesten Cleefschen oirloghe zeer groetelijck beschaedigt geweest, ende in t'achterheden gecoemen in sulcker vuegen, dat nijet moegelijck en waere, 'tzelve goidshuijs binnen cortten jaeren wiederhomme te voeren ende in behoirlycken staet te brengen, ofte te stellen; maer soude eer gescaepen zijn binnen corten tijden t'eenemael tot destructie ende desolatie te coemen, ten waere dat 't zelve bij scerpen toesien ende goeden regimente ende administratie

1 Vóór 1515 waren, volgens de voorschriften van het kerkelijk recht, alle Nederlandsche kloosters ten volle vrij in de keuze hunner oversten; maar in genoemd jaar verkreeg Karel de V^e, voor zich en zijne opvolgers, van Leo den X^e het recht van voorziening of benoeming tot alle eerste waardigheden, der Abdijen, Proosdijen, Priorijen en Dekanijen gelegen in zijne Nederlandsche Erflanden.
Het misverstand omtrent de uitgestrektheid der pauselijke gunst, al ras gerezen, 's Keizers aanmatiging en eischen in de uitoefening, werden in 1522 te recht gebracht en de regeliug nader vastgesteld. Zie over dit onderwerp de geleerde verhandeling van den Zeer-Eerw. Ch. de Ridder, in de Analectes pour servir à l'Hist. ecclés. de la Belgique. Tom. V, bl. 315.

[p. 365]

van de goeden des voirs goidshuys wordde versien ende verhuijt. Ende want nu die voirs suppliant is een oudt man ende soe gedisponeert van lichaeme, dat hem nijet wel moegelyck en es, sonder hulpe oft asfistentie 't voirs goidshuijs eenigen langen tyt loeffelijck te administreren, gelyck hij tot noch toe, sonder jactancie te spreken gedaen heeft; ende dat oyck dit cesserende, soude moeghen gebueren dat nae zynder afflijvicheyt ijemandt onnut ende onbequaem zynde totter voirs digniteyt ende administratie, daertoe soude aspireren ende coemen, midts den welcken 't voirs goidshuijs soude teenemael worden gedesoleert ende ten laetsten coemen tot irreparabelen ruijne, soe soude die suppliant 't selve uuijt goeder affectie ende vaderlycke liefde, die hij is draegende totten voirs goidshuijse ende convent desselfs, geerne verhueden ende beletten, voer alsoe vele alst in hem is; ende dat doende hem versien van eenen goeden ende bequaemen Coadjuteur ende Successeur nae zynre afflijvicheijt, by wille en consente van uwer Majesteyt; waertoe die voirs suppliant met goede en rijpe deliberatie, wel overleet ende geconsidereert hebbende die qualiteyten, zeeden ende manieren van allen zynen religieusen, nyemanden in zynder conscientien, nutter noch bequamer en vindt, dan Heere Otto de Boetselaer geboeren van Asperen in Hollant, sijnde van den ouderdom van omtrent xliiii jaeren ende geprofessijt inden voirs goidshuijse inden jaere alsmen screef xv^e en xix, die welcke is proviseur van den voirs Clooster ende alssoe administratie hebbende van den temporeelen goeden ende midts dijen nijet alleenlijck geschickt, expert ende bequaem om t voirs Clooster in den gheestelycken, maer oick aengaende den temporeelen goeden, wel ende deuchdelijck te regeren ende d'administratie te hebben. Ende behalven den voirs Heeren Otto zoe zijn onder des Suppliants religieusen noch twee anderen als te weten: Heer Geeraert van Balen ende Heer Geeraert van Heusden, elck oijck van den ouderdom van omtrent xliiii ofte xlv jaeren, oijck nut ende bequaem om 't voirs goidshuijs ende convent in geestelycken ende weèrlycken wel ende eerlijcken te regeeren. Van welcke drijen die voirs suppliant geerne eenen soude kiesen ende nomineren, die hem daer toe nae zijnder conscientie die alder nutste ende bequaemste sal duncken tot zijn Coadjuteur ende Successeur, uuijt redenen voer verhaelt, indijen uwe Mat. gelieven wilde, hem 't selve te gunnen ende te consenteren.

[p. 366]

Bidt daeromme die voirs Suppliant, dat uwer Mat gelieven wille, hem Suppliant te consenteren, octroijeren ende accorderen, dat hij een van de voirs drije Religieusen sal moeghen kiesen ende nomineren tot zijen Coadjuteur ende Successeur. Ende hem daerop verleenen oepenen¹ Briefven van placet in behoorlijcken forme. D'welck doende, sal uwe Mat. wel doen en 't voirs convent (d'welck daer duer geconserveerdt zal worden van desolatie ende ruijne) verbinden om voor de welvaert van uwe Majesteijt te bidden.

1 De opene Brieven van Placet op het verzoek, door Koenraad van Malsen gedaan, hebben wij niet gevonden; doch uit de apostille blijkt de inwilliging, als ook wat de lastbrieveu behelsden, die aan Arent van Diest, Abt van Tongerloo, den 8 Jan. 1545 [1546] en aan zijn collega Nicolaus Buys, Deken van Hilvarenbeek werden gezonden.

II. Apostille of kantschrift op het voorgaande Verzoekschrift².

Lettres cloifes à l'abbé de Tongerloe, afin de se transporter au cloistre de Berne, et prins ung adjoinct non suspect avecq luij, ouijr et examiner par serment tous les religieux dudict monastère tant demeurans audict cloistre, que dehors sur leurs cures, pour scavoir d'eulcx, lequel d'entre eulx ils treuvent en leur conscience, le plus qualifié de bien gouverner ledict monastère tant au spirituel que temporel, et de la vie et conversation de celluij que chas-cun d'eulx denommera pour estre mieulx qualifié; et son information avec son advis, il envoije à l'empereur ou en son absence à la Roijne pourque celle veue, en estre ordonné, comme de raison.

2 Faict à Utrecht, le xviii^e jour de Janvier xv^e xlv.

[p. 367]

III. Electie van Berne 1545.

Vermogende en zeer genedigene.

Alsoe uwe Co. m^t my Aernden van Dyest uwe gen. capellaen abt uws Gen. goedshuijsch van Tongerloe by uwe M^t beslotene brievene van date acht Januarij lestleden belast heeft, om mij te transporteren ind Cloostere van Berne neffens Huesden end aldaer te hoeren en te examineren by eede allen die religieusen des voers goidshuys van Berne, om den bequaemsten uuten selven religieusen te vinden, die den selven goidshuyse zoude moegen die ubste wesene en̄ nae die aflivicheyt van deezen tegenwoerdigen prelaet te hebbene en̄ te dragen 'tregiment int geestelyck en̄ weerlyck des voers goidshuysch van Berne enz. hebbe ick mij gevonden ind selven goidshuyse van Berne opten xxvi^en dach Januarij lestleden met 'eenen deuchdelychen heer van goeder conversatien en̄ leven, Meester Nicolaus Buijs van St Geertrudenberge, baccalaureus formatus ind godheijt, Deecken tot Hylvarenbeeck, niet suspect in eniger manieren en̄ den religieusen van Berne onbekent, den welcken ick my hebbe geadjungeert om te volbrengen de beveelen en̄ versuecken in uwe M^at brieven begrepen.

Ende om pertinentelycken in deser materien van Inquesten te procederen, zyn wij gecomen ind Capittelhuys ind Convente van Berne, op ten xxvii^en van deser maent, daer die Conventualen des voers Convent t'samen versaemt waeren en̄ den last by uwer M^t ons gegeven, vercleert en̄ voerts met goeder instructien gemoneert, dat zy uut huerder vrijden conscentien in dezer zake zouden hen vuegen, alsoe elck zoude meynen te weesen de meeste profyt vand goidshuys van Berne.

Daer nae om ons te regulen nae onse comissie, hebben wy elck vand religieusen des goidshuys van Berne, zoe wel binnen den goidshuyse van Berne als daer buyten residerende, geroepen à part in een beslotene camere en̄ hen den eedt van waerheyden te zeggene, gestaeft op heur priesterlycke borst, alsoe dat gewoenlyck es, den eedt hen gevende, in scriptis dien elck van hen gelesen en̄ verstaen heeft.

[p. 368]

Item inden yersten hebben wij gehoert bruderen Wauteren van Luycxgestel, priester, prioer des convents van Berne, hem scherpelyck op den eedt in onsen handen gedaen, ondervragende vand levene, regimente ende conversatien van zynen medebrued'en, religieusen van Berne, en̄ de welcke hem dochte in zyne conscientie te wesenen de ubste en̄ bequaemste van hen, om te hebben d'administratie vand goidshuys van Berne, nae desen tegenwoerdigen hunnen prelaet, in spiritueel ende temporeel ende vand bester conversation, welcke vercleerende hierop uut goeder conscientie ende by zyn leven ende sterven, zeet, dat hy allen die religieusen van Berne, zyne medebrueders zoe binnen den cloostere van Berne, als buyten op haer cueren residerende, wel kendt ende van huerder conversation wel geinformeert is, maer dat hy egheenen bequamer oft nutter en weet onder hen, om namaels nae deesen prelaet van Berne te hebbene d' administratie vand spiritueelen ende temporelen goeden desselfs goidshuys van Berne, dan brueder Otto de Boetselaer van Asperen, cureijt tot Berlecom, zeggende, dat die zelve Otto geweest heeft in zijnder tijt prioer des voers convents, daermede hy conversatie gehadt heeft over xx jaeren ende es altyt geweest, den quaeden Religieusen straff int' corrigeren en den goeden sachmoedich, sonder eenige oigluyckinge te doen, ende dat hy altyt is geweest, gelyck hy noch es van goeden eerlycken levene van goede name en̄ fame en̄ alsulcx weerdt geacht onder zyne medebrued'en en̄ ander seculiere persoonen.

Brueder Willem van Tongerle, supprior des voers convents van Berne onder zynen gestaefden eedt, by ons ondervraecht in manieren voers, wije hij hiele voer den ubtsten totter coadjutorijen vanden prelatueren van Berne, vercleerende, zeet, dat hy in zyne consciencie egheenen nutter oft bequamer onder allen zynen medebrueders, religieusen tot Berne zoe wel binnen den cloostere, als buyten residerende en weet, dan brueder Otto de Boetselaer van Asperen, den welcken hy zeet zeer bequaem te weesen om te hebben 't regiment vand goidshuyse van Berne in spiritualibus et temporalibus, ende dat hy van goeden en eerbaren leven ware en sulcx geacht es by een yegelycken.

Brueder Lambrecht de Wamel provisoer die men noempt proost vand' goidshuyze van Berne, gevraecht zynde op zynen eedt, wijen hy in rechter conscientiën houdt den uubsten onder zyn mede-

[p. 369]

brueden totter coadjutoryen vand prelatueren vand clooster van Berne vercleerende zeet, dat hy voer den bequaemsten houdt in zyne consciencie bruedere Otto van Boetselaer van Asperen, den welcken hy over langen tyt gekent heeft van goeden eerlycken leven te wesen, en̄ boven alle vand medebrueders van goeder conversatien, goede name ende fame en van goede raede, zyne religieusen in officio prioratus in duechden instrueerende en̄ hen alzoe voergaende in goeden exempel, gelyck deselve Otto alsulcx noch geacht wordt onder die religieusen zijne medebrueders ende weerlycke persoonen.

Brueder Reymer van Zomeren, religieulxs profess des voers convents geleden omtrent xxviii jaeren, vermaent zynde om by zynen eedt hem gestaeft, te vercleeren in zyne conscience de uubste totter coadjutoryen voers, zeet, dat boven allen dander religieusen de bequaemste om te hebben nae dezen prelaet van Berne 't regement vand prelatueren inspiritualib ende temporalib, es, brueder Wychman van Harderwyck, priester, persoen tot Boeckhoeven metten welcken hy geprofest werde, ende alsoe lange conversation inden convente met hem gehadt heeft; maer, want hy nu uuten convente woent op zyn cure, en weet hy nyet sunderlinge te vercleeren van zynder conversatien; maer oft deselve Wychman ergens inne gebreckelyck ware, gelyck hy nu onder d' weerlyck volck converseert, daer aff mochte hy hem beeteren. Dewelcke Reymer in zyne woerden varieerde, zeggende, dat toequam duer debiliteyt van zynder sieckten.

Brueder Jan van Druynen, profess in den voers convente van Berne geleden omtrent xiii jaeren, gevraecht zynde by zynen gestaefden eedt, van te vercleeren den bequaemsten nae zijn uuterste conscientie onder alle zyn medebrueders totter officien vand coadjutoryen der prelaturscappen, indgoidshuysen van Berne, om dat naemaels nae deesen tegenwoerdigen prelaet, in spiritueel en̄ temporeel te regeeren, vercleerende, zeet, dat hy de conversatien ende qualiteyten van allen den religieusen van Berne, nu zynde binnen den goidshuyse van Berne en̄ daer buyten op cueren residerende, wel kendt; maer om te aenveerden de lasten ende d' officie vand coadjutoryen voers en houdt hy in zyne consciencie nyemanden bequamer, dan bruederen Otto Boetselaer van Asperen persoen tot Berlecum, de welcke ante religionem susceptam es gepromoveert in artibus, van goeden leven ende deuchde-

[p. 370]

lycker conversation ende alsulx noch gehouden wordt van een yegelycken.

Brueder Jan de Gale, priester, profess in de goidsh. van Berne geleden omtrent xix jaeren, continue residerende inde goidshuysen voers, gemaendt zynde by zynen eedt om hem te vercleren van den bequaemsten van zynen medebruederen, religieusen van Berne, die men zoude moegen nemen als coadjuteur van deesen tegenwoerdigen prelaet van Berne, zeet dat hy op zynen rechtveerdige consciencie, onder allen zynen medebruederen totter voers officien, egheenen bequamer en weet, dan brueder Otto van Boetselaer perzoen tot Berlecom, zeggende dat hy den selven Otto wel gekent heeft in officio prioratus, welck hy eerlycke exerceerde, corrigerende die delinquanten, zonder yemanden aen te sien, ende dat hy noch es van goeder conversatien ende eerlycken leven gelyck van hem onder 't convent ende peuple, gemeyn fame es.

Brueder Joris Kessel van Zomeren, priester, profess ind voers convente van Berne geleden omtrent xii jaeren, gevraecht zynde op den eedt hem gestaeft, wijen hy in goeder consciencien zoude houden, voer den ubtsten van zynen medebruederen totten officie van de coadjutorye der prelatueren van Berne, om namaels 't zelve goidshuys te regeren in spiritualibus ende temporalibus, ende zeyt dat nyemandt daer beeter toe gequalificeert en ware zoe in doctrine, eerlycken leven als andere temporeele exercitien, dan brueder Otto van Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, den welcken hy altyt heeft hoeren recommanderen, voer een heer van goeder conversation en eerlycken leeven.

Brueder Henrich van Nyeuwuegen, priester, profess inde voers goidshuysen van Berne, geleden omtrent x jaeren, continuelyck residerende inde selven convente aldaer, nu cantor ende sacrista, onder zynen eedt gevraecht zynde vand qualiteyten van zyne medebrueders dat hy zoude vercleeren, den geenen die hy uut zynde consciencie meynde te zyne, die ubste totten coadjutoryen voers ende zeyde, dat hy allen die religieusen, zoe persoens, als conventualen des goidshuysen van Beerne wel kende, end in zyne consciencie hyele hy den bequaemsten van allen zynen medebrueders totter coadjutoryen voers, heer Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, want hy altyt van goeden en eerlycken conversatien en leeven gehouden is geweest, by de

[p. 371]

religieusen van Berne ende oock zyne ondersaten van Berlecom, zynde van goeder discretie, zoe in spiritualibus als temporalibus gelyck hy de conversatie van den voers Otto gezien heeft, als hy in den convente van Beerne dickmael gecomen es.

Brueder Jan Tefel, persoen tot Vlymen, presbyter profess des voers convents van Berne, geleden omtrent xl jaeren, gemaent zynde te vercleeren by zijnen gestaefden eede, den besten gequalificeerden religieuxs van Berne totter coadjutoryen vand prelaturen des cloosters van Beerne, zeet dat hy wel kende, alle zyne medebruederen, binnen en buyten den clooster van Berne residerende, ende es wel geinformeert van huerder conversatien ende hem wel versinnende en weet hy op zyne consciencien eeghenen bequamer onder allen die voers religieusen totten officie vand coadjutoryen voers en̄ namaels eerlyck en̄ loffelyck de prelature in spiritualibus en̄ temporalibus te regeren, dan brueder Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, dien hy lange gekent heeft als conventuael ende namaels als cureyt, altijt van deuchdelycken leven ende goeden conversatien.

Bruder Henrick Buys van Huesden p^br, profess inden voers goidshuyse van Berne, geleden omtrent x jaeren, op zynen eedt scerpelyck gemaent zynde, op de qualiteyten van zyne medebrueders, om namaels te hebben 't regement ende prelature van den goidshuyze van Berne, zeet by zynder consciencie daer toe nyemanden bequamer te zyn, onder zyne medebrueders binnen off buyten 't cloosters woonende, dan brueder Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, gelyck de selve Otto binnen ende buyten 't clooster, van goeden name, fame, discretien ende goede conversatien es, en̄ gehouden wordt, zegghende dat hy dickmaels gehoert heeft van zynen deuchdelycken leven, zynen anderen medebrueders tot een goeden exempel, in zyne officie van prioraetscapen, welck hy eerlycke exerceerde.

Bruder Jan van Eyck priester, religieuex profess, inden goidshuyze van Berne, geleden omtrent viii jaeren, op zynen gestaefden eedt gemaent weesende, om zyne conscientie te vercleeren, van den nutsten van zynen medebruederen totter coadjutoryen voers, zeyde dat hy geconsidereert hebbende de qualiteyt van allen zynen medebrueders en bevindt hy egheenen bequamer, nae zyn consciencie en̄ ganser hertten, die den goidshuyze voers bequamer weesen mochte int regiment vand spiritueelen ende temporeelen

[p. 372]

goeden des goidsbuys van Berne, dan bruder Otto de Boetselaer, persoen tot Berlecom, de welcke gehouden wordt voer oprecht en van goeder conversatien en discretien ende van goeden leven.

Brueder Gherit van Balen, provisoer in Honswyck, buyten Worcom, profess ind voers goidshuyze van Berne, geleden omtrent xxvii: aeren, op den eedt hem gestaeft op 't versueck voers, vercleert, sonder eenigen singulieren faveur te dragen, dan amore virtutis, dat onder alle de religieusen 't goidshuys van Berne, de welcke hy al te samen wel kende [zoe hy zegt] egheen bequamer en es, om te dragen nae d'afflivicheyt van desen prelaet, d'administratie van de goeden in spiritualib en temporalib der goidshuys van Beerne, dan brueder Otto [van] Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, den welcke hy zeer lange gekent heeft ind convent end daer buyten, van goeden regemente, eerlycken leven en̄ van goeden conversatien en discretien.

Brueder Jan Zwolis van den Bossche, profess ind goidshuyse voers geleden omtrent iv jaeren, diaconis, gevraecht zynde op de qualiteyten als boven, vercleerde by eede hem gestaeft, dat hy wel weet 't regiment en d'leven van den conventuelen ende oijck wel gehoert heeft die conversatie, van den cureyten, buyten Beerne residerende; maer totter officien van den coadjutoryen voers en weet hy in zyne consciencie egheen bequamer, dan brueder Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, den welcke hy dickmael gezien heeft en met hem geconverseert, comende in den convente van Berne.

Brueder Wychman van Herderwyck, religieulx profess der voers goidshuys van Berne, geleden omtrent xxvii jaeren priester ende parsoen in Boeckhoven, onder eedt hem gestaeft van te vercleeren den bequaemste van zyne medebrueders, om nae d'afflivicheyt van deezen tegenwoerdigen prelaet van Berne, te administreeren 't goidshuys van Berne, in spiritualibus ende temporalibus, vercleert met goeder consciencie en zeet, dat hy onder alle zyne medebrueders [die hy allen wel kent], totter voers officien egheenen bequamer en weet te vinden, dan bruederen Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom den welcken hy boven allen d'ander zeet te zyne van goeden leven, sober, van goeden name ende fame, ende van goeder discretien in spiritualibus en temporalibus, levende en converserende ten goeden

[p. 373]

exempel van zynen medebruederen en zyne ondersaten, daer aff een gemeyn fame es.

Brueder Dierck Storm van Bueren, subdiaconis, profess in de voers goidshuys van Berne, geleden omtrent twee jaeren, zeet onder zynen eedt hem gestaeft op de voers inquesten, dat hy van zynen medebruederen hier te voeren, dickmael gehoort heeft, dat nyemandt bequamer en zoude zyn, om namaels, nae dezen prelaet te dragen, d'administratien van den goidshuyse van Berne in spiritualibus ende temporalibus, dan biueder Otto de Boetselaer van Asperen, persoen in Berlecom, welcke hem oyck in zyne consciencie alzoe dochte, want hy aen hem gemerckt hadde, comende in den convente van Berne, veel deughden en te zyne van goeden leven.

Brueder Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, religieulx profess inden convente van Berne, geleden omtrent xviii jaeren ende oudt omtrent xlviii jaeren, op den eedt hem gestaeft, gemaent weesende te vercleeren den nutsten ende bequaemste van allen zynen medebruederen religieusen tot Berne, om nae deezen tegenwoerdigen prelaet 't goidshuyse van Berne loffelyck te bedienen in spiritualibus ende temporalibus, ende zeijde met goeden consciencien en vrijer herten gelyck dat scheene, dat hy alle zyne medebruederen wel kende, zoe wel conventuelen als cureyten ende en wiste totter voers administratien eghenen bequamer onder allen die religieusen, dan brueder Gerarden van Balen, provisor van Honswyck buyten Worcom, dewelcke ind goidshuys voers diverssche officien loffyck bedient heeft, ende noch bedient die proviseurscap voers, van goeden leven en conversatien ende bequaemste van de anderen religieusen.

Brueder Henrick Wyck, persoen tot Heeckhuyzen, profess ind goidshuyse voers geleden omtrent xxviii jaeren, gemaent zynde op den eedt hem gestaeft, van te vercleren met rechten consciencie, wijen hy van zynen medebrueders religieusen van Berne meynt te zyne, die bequaemste ende meest gequalificeert, om nae die aflivicheyt van deezen tegenwoerdigen prelaet van Berne te hebbenen die administracie vand goidshuyse van Berne, in spiritualibus ende temporalibus, ende zeyde by eede, dat hy egheenen bequamer totter voers officie en kenden onder alle zyne medebrueders, dan brueder Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, daer mede hy was geprofest ende alzoe lange con-

[p. 374]

versatie byd voers Otto gehadt heeft, binnen den convente van Berne, ende daer buyten op zyn kercke van Berlecom, daer die zelve Otto van goede name ende fame es onder zyn ondersaten ende van eerlycken leven hen in deuchden, gode exempel gevende.

Brueder Henrich Bueren van Nyeuwmegen, pastoor tot Engelen, religieux profess ind voers convente van Berne, geleden omtrent xxviii jaeren, gemaent zynde op zynen eedt, dien hy gedaen hadde op dezelve inquesten voers, zeet, dat hy allen die religieusen conventualen ende cureyten wel kendt ende huer conversatien wel heeft geexpermenteert, ende dat van hen allen egheen bequamer oft gequalificeerder en es om 't goidshuys van Berne te regeren in spiritualibus ende temporalibus, dan brueder Otto de Boetselaer van Asperen, pastoor tot Berlecom, want hy dien boven alle d'andere religieusen bevonden heeft te zyne van goeden levene, goede name en̄ fame ende van goeden conversatien, onder geestelyck en weerlyck, en al sulcx noch gehouden en geacht wordt.

Brueder Ariaen van Loon pastoor in Heeswyck, religieux profess ind voers goidshuys van Berne, geleden omtrent xix jaeren, gemaent zynde op de voers inquesten, zeet ende vercleert by eede, dat hy goede kennisse heeft metten religieusen van Berne, zoe conventualen als cureyten, gelyck hy in den selven goidshuyze geweest heeft provisoer oft proost en kelwerder ende onder alle d'andere, om naemaels te hebben, dadministratie vand goidshuyse van Berne, en weet die voers brueder Ariaen egheen bequamer, dan bruederen Otto de Boetselaer van Asperen, persoen tot Berlecom, den welcken hy zeet langen tyt gekent te hebben int' convent ende officie van den priorscap, dat hy loffelyck bediende; ende namaels in de cure van Berlecom, eerlycken met goeden famen ende vrientscapen van eenen yegelycken, geresideert heeft ende noch doet.

Brueder Dierick Spierinck van Welde, pastoer tot Outheusden religieux profess, ind goidshuyze van Berne voors geleden omtrent xiii jaeren, vercleert ende zeedt op zyn eedt, dat hy goede kennisse heeft metten religieusen van Berne, zyne medebruederen en om te zeggen van den besten gequalificeerde totter coadjutoryen voers, op zyne conscience, en weet hy nyemanden bequamer om te hebben die administratie vand goidshuyze van Berne, int' geestelyck en̄ weerlyck, dan brueder Otto de Boetselaer, persoen tot Berlecom, den welcken hy zeet te zyne van goeden

[p. 375]

name ende fame ende van goeden eerlycken leven, gelyck dat die gemeyne fame es onder die religieusen voers ende zyne ondersaten van Berlecom.

Brueder Willem Erp, provisoer tot Altvorst, religieux profess des voers goidshuys van Berne, specialyck tot dezer inquesten ontboden zynde, heeft gezonden op huyden xxvii January zyne brieven van excusatien aen den prelaet van Berne, hem adverterende van den druckelycken onderganck vand' inundatien, onlancx in zynen quartier geschiet met zeer grooter schaden, alsoe dat hy nyet en mochte verporren, midts der grooter inundatien ende de cortheyt vand tydt by den prelaet van Berne hem geprefigeert, nyet min in zyne voers missyf brieven [die wy by ons houden] vercleert hy, geinformeert te zyn van onsse commissien, ende noempt voerden bequaemsten van zyn medebruederen totter coadjutoryen voers, bruederen Otto de Boetselaer, persoen tot Berlecom, daertoe zeer nut en bequam nae inhoudt zynder brieven.

Item nae dat wy gehoert hebben gehadt, d'advys van allen conventualen ende cureyten der goidshuyze van Berne, daer aff een yegelyck onder eedt hem vereleert heeft van nyemanden geinformeert te zynen, behalven bruederen Gerarden van Huesden, provisoer in Marsbergen, de welcke oyck tot deze acten specialyck ontboden es geweest; maer midts den grooten wateren en heeft hy hem inden clooster van Berne, alnoch nyet cunnen getransfereren, hebben wy ten lesten gehoert heeren Coenraerden van Malsen, prelaet des goidshuys van Berne, den welcken wy te kennen gaven, dat wy onse uuterste neerstichheyt, om deeze inqueste gedaen hadden, begheerende zyn advijs van zynen medebruederen, zeet dat hy tot nyemanden sunderlinghe affectie en draeght, ijemans persoon aengaende indess saken, jae al waert zyn broeder, ende waer te vrieden metten geenen, die zyn medebrueders meest hadden voer den bequaemsten gerecommandeert; vragende alsoe van den qualiteyt van bruederen Otto van Boetselaer, persoen tot Berlecom, den welcken de voers prelaet vercleerde te weesen van goeden conversatien ende eerlycken levene, bequaem ende nut te weesen zyn successeur, hoopende dat deselve Otto inde administracie van den prelatueren naemaels hem sulcx sal hebben, dat uwe G^e. zynd' te vreeden weezen zullen, indien hy by uwe G^e daertoe genomineert wordt.

[p. 376]

Ende nae dat wij by goeden informacien van elcken vand voers religieusen, zoo conventualen als cureyten gehoert hebben gehadt huer vercleringen, bevunden dat zy eendrachtelyck accordeeren in de persoen van bruederen ende Heeren Otto de Boetselaer van Asperen, pastoer tot Berlecom, om nae die afflivicheyt van deefen tegenwoerdigen prelaet van Berne, loffelyck te regerene t selve goidshuys van Berne, zoe int' geestelyck als weerlyck, behalve twee religieusen daerinne discorderende, gelyck dat blyckt boven inde enqueste [daer aff d'een is die voers. Otto] hebben wij oyck geconsidereert die groote assectie, die welcke alle die religieusen totten voers Otto hebben ende dragen, ende om des willen te langer metten selven heer Otto geduuseert, om zyne conversatie ende discretie te ondersuecken, ende alsoe voer ons advijs en bevinden wy inder waerheyt, onder alle die religieusen zoe conventualen als cureyten, eegenen bequamer totter coadjutoryen vande prelaturen van Berne, om naemaels daeraff te hebben 't regiment van der goidshuyse van Berne, zoe wel in spiritualibus als temporalibus, dan den voers Heeren ende bruederen Otto de Boetselaer van Asperen, pastoor tot Berlecom, den welcken wy bevonden hebben discreeter ende van beeter conversatien, zoe onder die religieusen als singuliere persoonen ende geleerder in doctrine dan eenich vand anderen religieusen, welck wij by onse ondergescreven hantekenen, op onse consciencie affirmeren. Op alle d'welcke uwe Co. mat. sal believen te nemen regard, ende de sake vand voers coadjutoryen te laten brengen tot goeden effect, gelyck uwe Mat. dat sal vinden behoerende, welck doende sullen die religieusen vand goidshuyze van Berne, ende wy eewelyck verbonden zyn voer uwe Mat. te bidden. Dat kenne God, die uwe Co. Mat. behuede in langen ende gesonder leven. Gescrevenen in uwen G. goidshuyzen van Berne, neffens Huesden, den xxviii en dach in Januario a^o xv^e xlv (1545) stijl van Brabant, Lij. uwe G. goetwillige capellanen.

Item als wy onze voers inquesten metten advysen voers gefurneert hadden, om uwe G. over te zeynden, es noch voer ons gecompareert brueder Gyert van Heusden, proviseur in Mersbergen, religieuex profess inden voers convente van Berne, de welcke midts der inundatien vande watere nyet eer en conste hem gevinden ind goidshuyze van Berne, gelyck voer verhaelt es, den welcke wy op deesen xxviii January voers gehoert hebben. Ende zeet by eede dat hy

[p. 377]

alle zyne medebruederen zoe binnen den cloostereu van Beerne als buyten woonende wel kende, ende oyck alle duechdelycke heeren zyn, maer dat heer Otto de Boetselaer, persoen tot Berlecom hen allen excedeert in geleertheyt ende in goede regimente, ende vercleert den selven Otto in zynder conscientien te zynen den nutsten ende bequaemste totter voers coadjutoryen ende successeur te zyne in 't regimente vand goidshuyze van Berne, nae d'afflivicheyt van deezen prelaet, want hy den selven Otto langen tyt gekent heeft in den convente ende daer buyten residerende op zyn cueren, altyt van goeden leven ende eerlycker conversatien¹.

Persisteerende voerts by ons advijs voergescreven, actum onder onse handtekenen, ten jaere en dage voers.

Brueder Aerdt van Dyest, abt tot Tongerloe.

Nicolaus Buijs, deken der kercke van Hilverenbeeck.

1 De stemmen van verreweg de meeste kanunniken, op Otto van Boetselaer, als den waardigsten en bekwaamsten medehelper en vermoedelijken opvolger van Koenraad van Malsen uitgebracht, waren den Keizer welgevallig, waarom zijne Majesteit den 21 Julij 1545 [1546] de keuze en voordracht heeft bevestigd.

IV. Witheeren van Bern, a^o 1552².

Joannes Matthijs van Tefelen, uit 's Bosch, oud 62 jaren, pastoor te Vlijmen.

Gerardus van Baelen, oud 55 jaren, proost in Honswijk, wonende in Woudrichem.

Henricus Wijck, oud 55 jaren, pastoor in Hedikhuizen.

Gerardus Cuyck, van Heusden, oud 53 jaren, proost in Meersbergen, omtrent Leusden, bij Amersfoort.

Wichman Reineri, van Harderwijk, oud 53 jaren, pastoor te Bokhoven.

2 Kort na den dood van Otto van Boetselaer, die den 25 Julij 1552 is voorgevallen, had te Bern weder eene verkiezing plaats, waarvan wij het verslag achterwege laten, om reden van het geringe verschil, dat er bestaat tusschen dit stuk en het Rapport van 1545; wij deelen alleen mede den Lijst der toenmalige Ledematen der abdij.
Bij de keuze zaten voor: Arent Strijters abt van Tongerloo en Cornelius Suis, Raad van 't Hof van Holland; Theodoricus Spierinck werd tot Prelaat gekozen en door den Keizer aangenomen.

[p. 378]

Henricus van Buren, van Nijmegen, oud 52 jaren, pastoor in Engelen.

Willem van Erp, oud 47 jaren, proost in Monnickenvoort, anders gezegd Altvorst, tusschen Maas en Waal.

Adrianus van Loon op Zand, oud 46 jaren, pastoor te Heeswijk.

Joannes van Gaelen, uit Graven, oud 45 jaren, keldermeester.

Walter van Gestel (bij Postel), oud 45 jaren, pastoor te Berlecum.

Lambertus Scilman, van Wamel bij Tiel, oud 43 jaren, proost der Abdij.

Joannes Drunen, oud 43 jaren.

Guilielmus Tongelre, oud 43 jaren, proost in Catharinendaal, te Breda.

Theodoricus Spierinck, oud 41 jaren, pastoor in Outheusden.

Reinerus van Someren, oud 40 jaren.

Georgius van Kessel, van Someren, oud 40 jaren, sedert 5 jareu prior der Abdij.

Henricus Buijs, van Heusden, oud 38 jareu, onderprior.

Henricus van Nijmegen, oud 36 jaren, zanger.

Joannes van Eyck, van 's Bosch, oud 33 jaren, succensor (?) der Abdij.

Joannes van Zwolle, oud 28 jaren, boekenist der Abdij.

Theodorus Hagens, van 's Bosch, oud 28 jaren.

Gerardus Potter, van Naaldwijk in Holland, oud 27 jaren.

Petrus Simons, van 's Bosch, oud 28 jaren, diaconus.

Joannes Vonck, van Amersfoort, oud 23 jaren, diaconus.

Arnoldus Welhuysen, van 's Bosch, oud 23 jaren, diaconus.

Nicolaus Otten, van Beek, oud 22 jaren, diaconus.

Nog was bij de stemming tegenwoordig Dominicus Petrus Zuyren, van Zutphen, abt van Mariënweert, in hoedanigheid van Pater-Abbas en visitator van Bern, oud 49 jaren. Hij duidde ‘als bequaem om abt te worden’ aan: Gerard van Cuick, Lambert Scilman en Theodoricus Spierinck. Voorts drong hij er op aan, dat ten koste en laste der abdij een lecteur de lingua latina et litteris sacris genoemt soude worden, gelyck dat in andere conventen gewoenlijck is.

(Vervolg in de naaste afl.)