Dietsche Warande. Jaargang 9

[p. 87]

Mengelingen.
Klachten over verkorting van rechten en ‘Paepsche stouticheden’.

De stukken, die den lezer der Dietsche Warande thans worden aangeboden schijnen eigenaardig geschikt, om personen en zaken van vroegere tijden meer volledig bekend te maken en alzoo juister te doen waardeeren.

Uit de Brieven toch van Johannes Malderus, vijfden Bisschop van Antwerpen, en meer nog uit het verslag opgesteld door den Aartsdiaken Cornelius de Witte, ten jare 1620, wordt de kerkelijke toestand van de Baronie van Breda en van het Marquisaat van Bergen op Zoom zeer aanschouwelijk voorgedragen.

Zou het te veel gezegd zijn, dat nergens in zoo weinige regels zoo veel gevonden wordt, omtrent de verhouding der partijen en haren heftigen strijd voor behoud en overheersching?

Ook voor het eerst, ik durf dit beweeren, wordt in deze geloofwaardige bescheiden het getal van Roomschen en Onroomschen en dus der gansche plattelandsche bevolking der bedoelde streken, voor de eerste helft der XVII eeuw, zoo naauwkeurig medegedeeld.

Ten goede verstande zij in het oog gehouden, dat op denzelfden 9 April 1609, waarop te Antwerpen het XII-jarig bestand is gesloten; van wegen de Staten der Vereenigde Nederlanden, en tevens door Prins Maurits, aan P. Jeannin en Elie de La Place namens Lodewijk XIII bevorderaars ter onderhandeling - onbewimpelde toezegging was gedaan; ‘dat in betrekking tot de godsdienst geen nieuwigheden zouden worden ingevoerd.......; dat de R.C. Eeredienst gelijk te voren alleen zou worden uitgeoeffend.’

De klagten, door den Bisschop en zijn zaakgelastigde ingebracht, zijn gerigt tegen beweerde schending der aangevoerde plegtige belofte, en hierop hoofdzakelijk gegrond.

Het valt niet te ontkennen, dat menige uitdrukking, weinig zacht klinkt; in het nederduitsch overgebragt, zelfs stootend zou

[p. 88]

wezen; om welke redenen dan ook, de oorspronkelijke text is behouden.

In de Remonstrantie der classis van Breda tegen de paapsche stoutigheden, bij Willem den III als Heer van Breda in 1669 ingediend, wordt andermaal de kerkelijke toestand meer bepaald der Roomschen in de Baronie omslagtig besproken. Dit stuk kan als tegenhanger dienen.

Wij laten ook hier inhoud en vorm beide, voor rekening der woordvoerders.

Aan den voet der stukken zijn aanteekeningen gebragt, ter verdere verklaring en toelichting van het Verslag en van de Remonstrantie, welke tevens zullen strekken ter verbinding der tijdstippen 1620 - en 1669, zoo niet voor alle, toch wel voor de meesten dorpen van de Baronie van Breda en ook van het Marquisaat van Bergen op Zoom.

Amplissime Domine.

Insolentia Haereticorum in Partibus Bredanis et Bergizomensibus toto tempore Induciarum, mirum in modum nos exercuit et etiam hodie exercere non desinit. Imo nunc sub sinem Induciarum nescio quae nova moliantur in apertissimam perniciem Catholicae Fidei.

Ut de iis informetur seremissima sua Celsetudo et simul de toto statu istarum Partium, sub Dioecesi nostra sitarum, mitto scriptum quoddam nostri archidiaconi, qui ut solet singulis annis, etiam hoc anno eas visitavit, singulas parochias obeundo; meas enim sunctiones sub sua ditione Ordines Confaederatarum Provinciarum non admittunt. Lator etiam harum Dominus Arnoldus Hesselius pastor in Gastel et Decanus Christianitatis in Marchionatu Bergensi et in Roozendael, multa ipse novit, quae poterit amplissimo Domino Praesidi Masio aliisque primariis ministris suae Celsitudinis narrare, in eum sinem istuc profectus, quem rogo ut amplitudo Tua etiam audire dignetur, Deum precor ut diû ipsam habeamus incolumen.

Amplissimae Dominationis Tuae obsequiis paratissimus.

Antverpiae, 25 Maii 1620

Joannes Episcopus Antverpiensis.

[p. 89]

Notanda circa visitationem archidiaconi antverpiensis anno 1620 concernentia religionem.

Numerus: Communicantium Catholicorum:		Reformatorum numerus est:
sub Breda.
In Alphen	860	nullus
In Bavel	316	4
In Chaem	543	60 Habent ministrum.
In Donghen	400	30 Habent interdum ministrum.
In Etten	1300	500 Habent ministrum.
In Gilse	1000	4
In Ginneken	1300	30 Ună cum pueris; minister Bredanushic̆ concionem habet in horreo.
In Hagae (et partim ex oppido Breda)	2400	3 In pago.
In Nispen	750	nullus
In Oisterhout	2040	82 Habent ministrum et scholam et volunt dimidium stipendii ludimagistri.
In Rijen	350	nullus
In Rijsbergen	600	2
In Sprundel	266	7 Non Communicantes.
In Sundert (groot)	950	16 Habent ministrum.
In Sundert (klein)	250	2
In Terheyden	750	70 Habent ministrum sed vagum à Bredanis.
	_____	_____
	14,075	810
Sub Bergis super Zomam.
In Gastel	640	45
In Halsteren	700	Vix ulli ex professo.
In Heerlen	112	nullus
In de Hoeven	460	60
In Oudenbosch	455	60 Habent ministrum.
In Putten	300	notorii nulli
In Roozendael	1170	100 Habent ministrum et volunt scholam dimidiatim.
In Rucphen	117	6
In Wouda	800	2
In Huybergen, interni	140	nulli
In Externi ex Ossendrecht	80	item
In Ex Woensdrecht, Hoogerheyden	110	item
	_____	_____
	5084	273
Summa omnum Communicantium	19,159	1083 Reformati universim.

[p. 90]

Notandum, etiam quibusdam in locis obsistentibus Statibus non esse Catholicum pastorem, utpote in Cruyslandt, esse tamen ibidem circiter 400 catholicos qui tepidê paulatim difflûûnt; in Princenlandt, ubi sunt 28 familiae Catholicorum et 60 vagi; in Ossendrecht et Woensdrecht, ubi ferè omnes Catholici; in Sandtdaar-buyten, ubi Catholici passim tepescunt, eo quod semi-haereticus pastor ibidem authoritate Ordinum manuteneatur.

Omnibus computatis, numerus Catholicorum facilè quoad Communicantes ascendet ad 20,000. Quam deplorandum foret tot animas perire si contingeret, quod adversarii minantur, expiratis Induciis omnes pastores inde pelli; quod certè verendum. Quid non audebunt, si Induciarum tempore, actam quà Catholica Religio sola in hisce partibus cavetur, tam apertè violant? Intrudunt passim ministros ut patet folio praecedenti, idque tumultuarie renitentibus incolis, sinistrà ludisicatione interpretantes solum exercitium deberi Catholicis liberum in templis, reliqua Reformatis licita. Habent in Chaem aedes pro concione extructas. In Donghen similiter ad quas subinde minister ventitat. In Etten invaserunt sacellum ‘In de Leur’. In Ginneken habent horreum. In Oisterhout habent aedes, ministrum, scholam. In Rijsbergen aliquoties habuerunt concionem, sed cūm non invenirent auditores, invaserunt Grootzundert, eò pellicientes vicinos pagos sub obedientiia serenissimarum suarum Celsetudinum. Herlae tentarunt magno molimine; in Roozendael manū militari irruperunt; aedes impetrarunt, ministro ordinarium stipendium assignarunt. In Oudenbosch idem tentatum et obtentum et vi conservatum. In Princenlandt alias d'Inteloort formatum est consistorium. Hunc locum sibi per invasionem violentam occuparunt qui tamen visitationi et sub-ministrationi suberat pastoris Gastelensis.

Notandum quam subdolè nitantur subvertere fundamentum catholicae pietatis in tenella aetate, scholis catholicorum insidiando, submittendo pueros cum libris prohibitis qui si ipsis anferantur, gliscunt apertae minae impiorum parentum, sugillantur ludimagistri. Hinc scholae impetrantur ab Ordinibus ut factum in Grootzundert et Oudenbosch, Oisterhout, te Leur etc. Assignatur stipendium ex publico (aerario?) et 6^a aprilis hujus anni apostilla data quà ludimagistro haeretico assignatur dimidium stipendii quod habent ludimagistri Catholici in Oudenbosch, Hoeven et Gastel eo sine ut nimirum pelliceantur omnes pueros

[p. 91]

trium istorum pagorum ad scholam suam in Oudenbosch, praesagientes, cum è publico lautius prospectum sit ipsorum ludimagistro, parentes (ut sunt Rustici tenaciores!) submissuros suos pueros ne solvant ludimagistro catholico illud auctuarium quod ordinarie supra publicum salarium per capita solent solvere, haeretico hoc remittente.

Novi quid evenit in pago Terheyden, ubi liberalitate Illustrissimi Principis Auriaci piae memoriae, Catholicis extructum est templum quod modernus princeps neutri parti vult assignari. Interim cum antehac septemviri scabini solent creari ex Catholicis hoc anno Drossardus Bredanus quatuor promovit haereticos, quorum potioribus numero suffragiis magistrum, proximà oportunitate, impetrent; cûm tamen ultrà 70 Reformatae ut vocant Religionis Homines in toto pago non inveniantur et Catholici ascendant Communicantes ad 720.

Certe omnibus hisce malis obviandum erit si Induciae continuandae et per serenissimos Principes stipulanda et urgenda erit Jurisdictio spiritualis Episcopi Antverpiensis in partibus illis saltem in personas ecclesiasticas et quantum fieri poterit urgendum ut liberè ea quae ordinis episcopalis sunt in locis ubi pastores Catholici sunt Episcopus exercere possit.

In fidem horum subsignavi Cornelius de Witte Archidiaconus Antverpiensis.

Amplissime Domine.

Scripsi alias de novitiatibus quas quotidiè moliuntur Haeretici in Tractu Bredano et Bergensi. Res eò tendit ut inferant suas haereses, etiam invitis incolis in illum Tractum Brabantiae. Ludimagistros in pagis multis haereticos intrudunt et obtrudunt etiam magistratibus invitis ex publico aerario Communitatis, ita ordinantibus statibus, stipendia accepturos. Opponunt se quantum possunt Catholici et opinio est si serenissima sua celsitudo scribi curaret de hac re ordinibus, facile impetrandam suspensionem. Intentio ipsorum est, venire in possessionem, ubique in illis pagis habenda exercitia suae sectae per praedicantes et ludimagistros et paulatim ut publicè jactant etiam pastorum competentiam studebunt occupare ant dividere pro suis ministris. Drossardus in Oudenbosch, qui etiam has defert, informabit hâc de re

[p. 92]

amplissinem Dominum Cancellarium. At periculum est in morà; nam in festo S. Jois Baptistae proximo, ut timetur, ponent ludimagistri supradicti se in possessionem. Quaeso ut dignetur manûm adhibere pro remedio, Deumque precabor pro incolumitate amplitudinis Tuae, Eique semper Ejus obsequiis paratissimus.

Joannes Episcopus Antverpiensis.

Antverpiae, 14 Junij 1620.

REMONSTRANTIE DER CLASSIS VAN BREDA TEGEN DE PAAPSCHE STOUTIGHEDEN.

Aen Syne Hoocheyt den Heere Prince van Orangien, etc.

Doorluchtigste Prince.

De eere Godts, den hoogen luyster van uwe Hoocheyt als voedsterheer Syner Gemeynte, de Intressen van Godes Kercke welcker sorge van Hem syne dienaren aenbevolen is, de rekenschap te geven aen de EE. aenstaenden Christelycke Synodus van Zuydt-Hollandt, dewelcke den 8 Julij deses jaers 1669 tot Schoonhoven vergaderen sal, oock het exempel der Meyeryen van 's Hertogenbosch, verplichten den classem der Baronnie van Breda om Uwe Doorluchtighe Hoocheyt te remonstreren den bedroefden toestant van Jesu Christi Kercke door de onverdraechelycke stouticheyt des Pausdoms. 'T is dan sulcks dat den Classi in de laetste jaerlyksche Visitatie gebleken is dat dit afgodische quaedt van tydt tot tydt seer toeneemt. - In de Stadt van Breda is een Jesuit, verscheyde andere Paepen; een groote menichte van quesels ende cloppen; de oeffeninghe van den paepschen dienst openbaer met grooten toeloop ende dat by claeren daghen sonder schroom met opentlycke van verscheyden roomsche superstitien. Int Bagynhof peipetueren oock de Bagynen in plaetse van uyt te sterven. -

Ter Heyden is oock een paep stee-vast in loco, int dorp synen dienst doende met onbeschroomde confluentie, ook selfs uyt de Hollandsche aengrensende plaetsen. -

In de vryheyt van Oosterhout zijn behalven den Proost, synen Capellaen ende het clooster aldaer [twelck soo sy roemen is geaeterniseert] noch drye andere Papen, oock vele quesels ende is aldaer ingevoert een societeyt van de ordre van Franciscus,

[p. 93]

waer in vele getrouwe ende ongetrouwde personen getrocken worden. -

Tot Dongen is een Jesuit die seer stout is en eenen grooten toeloop heeft van alle kanten, ook van de Langstraet ende den schuijr tot pleginghe van haeren afgodischen dienst met dackglasen. Oock veele cloppen ende quesels. -

In Gilse wort wel geen openbaren paepschen dienst gedaen maer syn evenwel twee paepen, den eenen tot Gilse die onder Alphen, den anderen ten Ryen die onder kleyn Oosterhout haere paperyen plegen. -

Tot Baerle, Alphen Rijsbergen zijn ook paepsche stadhouders behalve dat de paperye syn vollen swyer aldaer heeft. Tot Rysbergen is mede een substituut-secretaris die paepsch is. -

Tot Chaem wort niet alleen een paep gedult maer 't heeft oock den Schout gelieft af te setten eenen stadhouder van de Religie, zynde een vroom bequaam man ende aldaer wel gegoedt ende in syne plaetse te stellen een bitter papist waerover de Gemeynte doleert. -

Tot Sundert domineert het pausdom nae haer welgevallen. Daer syn twee cloosterpapen. In Groot Sundert is opgerecht eenen groote schuyr ende alles toegemaeckt als een kerck.

In Kleyn Sundert heeft de Monnick van Tongerloo een heerlicke wooninghe, alwaer hy synen dienst publyck pleeght, ende maeckt sich meester sonder yemant te kennen van kerck ende armen goederen ende rekeninghen. -

Tot Rosendael onthouden sich eenen paep ende twee Capellanen, ende de papisten nemen daer soo ergens door ophitsinge derselver seer toe in bitterheyt tegens die van de Religie.

Tot Nispen ende Sprundel komen Papen van naburige plaetsen. -

Tot Etten onthouden haer twee Papen wclcker een wort geseyt eenen Jesuyt te syn, oock aldaer openbaer dienst doende.

In den Hage is een cloosterpaep die gehouden wort by de papisten als landtdeecken, dewelcke seer uytmuntende is in stouticheden omtrent syne blinde devotarissen ende uyt bedriechelicke onthalinge vele caresserende onder soodanige pretexten te meer syne personaise speelt. Ende veeltyts noch vele andere hulppapen [gelyck doorgaens geschiet] tot synen dienst ontbiedt ende gebruyckt. Die, soo de classis is bericht, sjaers alleen uijt syn sielboeck weet ie profiteren omtrent de 600 gl^s daeronder

[p. 94]

oock souden syn die in de christelycke gereformeerde Religie onlangs gestorven syn. -

In Ginneken is een Jesuyt hem onthoudende op den Ypelaer ende noch eenen wereltschen paep op Cockelenberch mede groote ondienst doende. -

Soo ist gelegen doorluchtigste Prins met de Baronnie behalven dat noch overal in swangh gaen allerhanden vestigien des Pausdoms, te verdrietich om breder hier te verhalen. -

Ten manqueert aen geen placcaten noch van den staet noch van Uwe Hoocheyt: de classis heeft oock van tydt tot tydt ingegeven Remonstrantien op Remonstrantien; de Synoden hebben meermaels het hare tot inbindinge van dese onverdraechelicke licentie mede gecontribueert, velen aenschryvinghen zyn gedaen van wegen uwe Hoocheyt aen de respective officiers op uwer Hoocheyts hoogste indignatien. De classis heeft mede int bysonder de Landtsvergaderingen op verscheyden tyden overtuyght van haere nalatigheyt ende redressen versocht. -

Den uytslach van alles is duslange bespottinge derselver, vermeerderinghe van haet tegens de dyenaeren Godts ende der Religions verwanten ende dat het onverdraechelyckste is te meerder stouticheyt der Papen in hunne afgoderijen, catechizatien, byschoolen, multiplicatie van cloppen ende quesels ende uytmergelingen met velerhande practycken van uwer Hoocheyts onderdanen met ofte tegen haeren danck. -

De eere van dien grooten verschrickelicken Godt [twelck moet het voornaemste wit van alle godtsaligen Regenten syn] wort hyer door ten hoogsten verdonckert, daer de Heere nochtans seght die my eeren sal ick eeren: Godts kercke ende syne dienaeren suchten hyer over ende staen verstelt dat den paus en syne suppoosten openbaerlick ende gestadelick durven oeffenen geestelicke jurisdictien in het gebiedt van dese souvereine Republycke. -

De maximen oock ende de Grontregelen van de paepschen hierarchie loopen alle uyt op verachtinge van de politijcke authoriteijt ende op het uytroeyen van de ware Religie ende om te vyer ende te swaerde de Religions verwanten sonder aensien der personen indien sy konden te vervolgen gelyck noch onlangs de munstersche Troublen hebben geleerdt ende versch ende bekent is de tyrannie gepleecht in den Ouden Man. -

[p. 95]

Haar Ho Mog^e de clachten des classis van s Bosch, Peeland ende Kempenlandt ter herten nemende zyn overtuyght van exorbitante stouticheden der genoemde geestelickheden ende der respective officiers inobedientie in hare devoyren ende hebben voor aengenaem opgenomen de vigilantije der Predikanten ende deselve geanimeert om met allen ijver daer in te continueren, gelyck uyt de annexe Copije te sien is. -

Dit heeft ook Doorluchtichste Prins de classis der Baronnie bewogen tot ontlastinge haeres gemoets om vry te blyven van het bloedt dergenen die verlooren gaen ende daervan oorsaecke zyn, uwe Hoocheyt bekent te maken het voorschrevene met ootmoedigh verzoek van dadelicke ende vigoreuse remedien geproportioneert na de groote van dese landt- ziel- goedt- ende bloedtverderffelicke ende wraeckroepende sonde. -

Hieruyt sal nû te meer konnen blycken dat de gebeden die lange voor uwer Hoocheyts prosperiteyt gedaen Gode aengenaem ende van hem verhoort zyn. Hieruyt sullen de kercken vernemen dat uwe Hoocheyt bemint die Religie van de welcke Hy professie doet. Hieruyt sal ontstaen de vreugde in de Baronnye ende in de aenstaende synode als sy uyt uwer Hoocheyts apostille vernemen sal dat uwe Hoocheyt in den aenvangh van desselfs hoogvorstelycke regeringhe yvert voor den welstant van Sion in de plaetsen van syn gebiedt. Hieruyt tot een besluyt sullen alle uwer Hoocheyts welgeaffectioneerde onderdanen worden aengeprickelt te volherden in haere hertelicke gebeden tot welstant van uwer Hoochheyts persoon ende desselfs doorluchtige Familie. Amen - Uyt name des Classis van Breda -

De Aanteekeningen in het volgende nommer.

OFFICIËELE UEPPIGKEIT. - In de oostelijke provinciën van ons land schijnt, meer en meer, eene soort van ofsiciëele vrolijkheid te gaan heerschen: eene zekere dartelheid, die wel niet beminnelijk is, maar toch de bolronde blijgeestigheid onzer vaderen zoo wat tracht na te grijnzen. Men herinnert zich, dat, tot ‘de schriftelijke werkzaamheden bij het eind-examen’ voor onze hoogere burgerscholen ook vertalingen uit George Sand en dergelijke hoog zedelijke schrijvers behooren; maar ook op het plastiesch gebied wordt aan het literarische niets toegegeven. Men zie, bij voorbeeld, de proeve van bekwaamheid, onder de

[p. 96]

leiding van den Heer M.F.O. Scholten op de ‘Boetseerschool’ te Deventer, geleverd door den leerling Jan Striener. Het beeldtjen is op de ‘Internationale Tentoonstelling’ in het zoogenaamde Volkspaleis gebracht, waarschijnlijk opdat toch vooral aan de vreemdelingen blijken mogen, hoe zeer de bloei der bordeelen de Nederlandsche Overheid ter harte gaat. Het werk toch waaraan deze arme jongen vele dagen heeft moeten besteden is niets anders dan eene der bekende hoogst lubrieke nymfen van Ruder: zoo'n naakt schepsel, dat met de armen boven het hoofd, met doorgebogen lichaam opzweeft naar - het paradijs van Mohammed. Maar laten wij den geestrijken wetgever der nieuwere oosterlingen niet lasteren, die, ten minste, zoo lang de vrouwen op aarde onder het bereik zijn der ontuchtbejagers, met eene schijnbare onverschilligheid langs 's Heeren straten flaneerende, haar de striktste maskering en sluyering tot voorschrift maakt. Wij, westersche Europeërs, hebben blijkbaar de beschaving in pacht. Ontleenden wij het zedig vormenstelsel der Middeleeuwen al grootendeels aan het Oosten, sedert de XV^e Eeuw staat ons de geheele sriperie, de volledige devergondaadje van de slechtste tijden des Westerschen Keizerrijks weêr ten dienste; en wij weten niets beters te doen dan de jeugdige verbeelding onzer leerlingen op de openbare school in de heiligheid van hun schaamtegevoel te verontreinigen met de gemeenste beelden en literarische voorstellingen: de bekende inhoud der eerste recepten van het moderne huishoudboek, sluitend met Cubebe, Copaïva, Biscuits olliviers - een stinkend ziekbed en - een vergiftigd nakroost. Bien vous fasse!

M.

NEMESIS. - Het ‘Handelsblad’ van 7 Sept. meldt letterlijk het volgende:

‘Wij vernemen, dat de directie van den Stads Schouwburg, de Heeren Roobol en Tjasink, aan een onzer letterkundigen heeft opgedragen, om, naar aanleiding van Sardou's Patrie, een stuk voor dien schouwburg te schrijven en hem hebben verzocht, zooveel mogelijk de historische onwaarheden, waarmede het werk van den Franschen schrijver is opgevuld, b.v. het dwaze figuur, dat Willem de Zwijger voor Brussel maakt enz., te behouden.’

Zoû men wel zeggen, dat men hier met een liberaal blad te doen had? Schijnt het niet veeleer een orgaan plus conservateur

[p. 97]

dan wie ook; un conservateur fanatique, die, om maar te behouden, zijne beschermende armen opent tot zelfs voor ‘historische onwaarheden’ en ‘dwaze figuren’?

Trouwens, het is bijna onmogelijk ‘Patrie!’ te vertalen zonder eene aan-een-schakeling van ongerijmdheden te leveren. Alles is, in dat stuk, uit een historiesch en aesthetiesch oogpunt betreurenswaardig, en men kan naauwelijks gelooven, dat een meester in het vak als Sardou zulk een slecht samenhangend drama, met zulke onware charakterbeschrijvingen, met zoo veel toestanden, die kwalijk geameneerd en, ondanks de opgeblazen dialogizeering, volkomen onbelangrijk zijn, met zulk eene onvoldoende ontknoping, bij zoo veel theatertoestel, heeft kunnen schrijven. Al het talent, de geheele persoonlijkheid van M^lle Fargueil te Brussel is niet bij machte geweest ons een enkel oogenblik van waar kunstgenot, bij de uitvoering dezen zomer, te verschaffen. Sardou heeft zich laten spannen in het gareel der liberale hartstochten, en zonder zelf meê te voelen heeft hij zijn best gedaan om in den geest van den ouden Spanjaartshaat eene kompozitie te leveren, in het historische genre, dat volstrekt het zijne niet is. En nochtans is hij er zelf zóo meê ingenomen, dat hij (rechtsgeleerde!) het de moeite waard rekent onzen Hollandschen Tooneelbesturen de ketterij naar het hoofd te slingeren, dat er, een absoluut eigendomsrecht bestaat op de voortbrengselen van den geest; dat men het ons vaak zonder onze toestemming in de ooren gekreten woord niet herhalen, dat men de ons aan de oogen opgedrongen lijn niet kopieeren mag, of men maakt zich aan diefstal schuldig. Dat Sardou zulk een stuk heeft kunnen maken en zoo weinig de gebrekkigheid er van schijnt te voelen, doet ons leed van den grooten schrijver; want zelfs ‘Séraphine’, hoe ook uitgelucht in bladen, wier beginselen wij zijn toegedaan, vindt, onder zekere voorwaarde, genade in onze oogen, kunnen wij als meesterwerk genieten. Maar ‘Patrie!’ is een..... prul; woedender van intonatie dan de ‘Vrouw van den Vrijbuiter’ en bijna even gebrekkig in elkander gezet. Ach, Hofdijk, waarom zijt gij niet langer de man van ‘AEddon’, ‘Helene’, den ‘Stalboef’, de ‘Theda’!

J.A.A.Th.

[p. 98]

EDELLIEDEN, ONDER DE NOORD-NEDERLANDSCHE JEZUÏETEN¹.

1	Albada, Hector, geboren te Sneek. Ouders: Hector Joannes, en Maria v. Hoytema. Edelen.
2	Apperus, Joannes (uit een beroemd geslacht), geb. te Delst.
3	Bemelmans, Antonius, geb. te Maastricht. Ouders: Secretarius et Scabinus de Cadier et Bricht et D^s Jurisdictionis Sceij prope Norbeek, en Maria de Rychelts (Nobilis). Welligt is het de Rijckhalts. Rijckhalt, kasteel in Limburg, een uur van Maastricht.
4	Boecop, Arnoldus, geb. te Zutphen, uit een oud adellijk geslacht.
5	Bol, Godefr. Reinerus, geb. te Harderwijk. Ouders: Godefr. en Christina van Vanevelt. Edelen.
6	Botter, Mathias, geb. te Utrecht. Ouders: Everardus, Regiae Majestatis rationum in ducatu Geldriae et Comitatu Zutphaniae Magister ordinarius, en Ida v. Mierlo. Edelen.
7	Brederode, Reinerus Ignat. en } geb. te Bolsweert, in Zuid-Holland. Ouders: Henrick, Drossaert van Ameyde en Gertrudis de Reede v. Amerongen. Edelen.
8	Id. Joan. Adolph.^2 } geb. te Bolsweert, in Zuid-Holland. Ouders: Henrick, Drossaert van Ameyde en Gertrudis de Reede v. Amerongen. Edelen.
9	Cools, Adr^s (alias Henr^s Adriaansen) geb. te Gouda ex nobili et spectato stemmate. Ouders: Adr^s en Erckenraedt Duyst van Vaerhoudt.
10	Delft (van), Ger^s, geb. te 's Bosch. Ouders: Guillielmus, en Maria Anna Conradi (Nobiles).
11	Dorth (van), Walravus, geb. te Varik (Tielerwaard). Ouders: Reinerus (Edelman, zoon van den Heer van Varik) en Maria van de Veld.
12	Dussen (van der), Corn^s, Ultrajectensis. Ouders: Praenobilis Petrus, en Mechtilde van Honthorst.
13	Eyl (van), Jac^s, geb. te Arnhem. Ouders: Wetsel (nobilis) en Adr. van Essen.
14	Grevenbroeck, Florentius, geb. te Oirschot. Ouders: Florent. en Clara de Bever, nobiles.

1 Meestendeels getrokken uit het Album Novitiorum.

2 Later, na doode zijns broeders Osewolt Willem, zijn opvolger als Hoogproost van S. Servaas te Maastricht. ‘D.W.’ D. VIII, tegenover bl. 49.

[p. 99]

15	Grobbendoncq (de), Godefr. Nic., geb. te 's Hertogenbosch. Ouders: Ant^s Baron de Grobbendoncq, Gubern. Sylvaeduc., en Maria de Malsen.
16	Hüter (de), Joan. (alias Joannes van Rijnenvelt) geb. te Utrecht. Ouders: Joan. en Anna de Voocht van Rijnenvelt.
17	Hüter (de), Walterus Franc. } geb. te Utrecht. Ouders: Petrus en Maria van Oudheusden.
18	Id. Freder^s } geb. te Utrecht. Ouders: Petrus en Maria van Oudheusden.
19	Meerhouts, Ant^s } geb. te Culemborg. Ouders: Jac^s Raadsheer van den Graaf van Culemborg en Cath. Sasbout, van Delft.
20	Id. Libertus } geb. te Culemborg. Ouders: Jac^s Raadsheer van den Graaf van Culemborg en Cath. Sasbout, van Delft.
21	Montfort (de) ex Vredesteyn, Joan. Florentius Gerardus, geb. op den huize Vredenstein. Ouders: Richardus, Ultrajectensis, vrijheer van Nuycop (Nieuwkoop), toparcha (heer) van Noorden, Woerden en Achtienhoven, Dom^s (heer) van Vredesteyn, en Sophia Meerhouts (van Culemborg).
22	Nobelaer, Henr^s, geb. te 's Hage. Ouders: Cornel^s en Anna van de Wijer, nobili familia. De vader was volgens het schrijven van zijn hier volgenden broeder: toparcha in Grijsoirt.
23	Nobelaer, Daniel, geb. te Utrecht. Vader en moeder als boven.
24	Roer (de) Renesse, Adrian^s, geb. op Reinestein bij Utrecht. Ouders: Jac^s en Anna de Grijpskerken.
25	Reede (de), van Amerongen en Oostrum, Theod. Adolph^s geb. te Utrecht. Ouders: Fredericus de Reede en Cornelia de Oostrum.
26	Rheen (van), Ambros., geb. te Leeuwarden. Ouders: Hector en Maria v. Hoytema. Zie P. Hector van Albada. Deze laatste is misschien een neef van P. van Rheen.
27	Rhoon (van) en Pendrecht, Cornelius, geb. te Pendrecht. Ouders: Petrus, en Gertruida de Huyster.
28	Rhoon (van), Guilielmus, (broeder van den voorgaande).
29	Ridder a Groenensteyn (de) Cornelius, geb. te Utrecht. Ouders: Theodorus en Cornelia v. Schadijck.
30	Ridder a Groenensteyn, (de) Theod., geb. te Utrecht. Ouders: Anton. en Genoveva v. der Wiele.
31	Tuyl (van), Corn. Guil., geb. te 's Hage. Ouders: Jac^s, en De Jonge (beide Edelen, de Vader van Gelderland, de

[p. 100]

	Moeder van Holland; zijne stiefmoeder Anna v. Borselen ook Edelvrouw uit Zeeland).
32	Veer, Joan. Laurentius, geb. te Zutphen. Ouders: Veer en v. der Capellen (beiden edele familiën).
33	Veryver, Petrus, geb. te Amsterdam. Ouders: Guil. Henr., en Anna Spiegels. Hij werd, van director der philosophie in het Holl. Collegie te Leuven, Jezuïet.
34	Wael van Vronesteyn (de), Guil. geb. te Utrecht.
35	Wichen (van), Guilielm. } geb. te Nijmegen. Ouders: Guil. Ignat. en Wilhelmina v. der Graft.
36	id. Anton } geb. te Nijmegen. Ouders: Guil. Ignat. en Wilhelmina v. der Graft.
37	Wissenkercke, Guil. Erpsanus (?). Ouders: AEgidius, Zeeuwsch Edelman, Heer van Wissenkercke, Couwerve, Campen, enz. Eques auratus, en Maria de Cats. Holl. Edelvrouw.

HUYGENS, SPEKULEEREND OP ZEELHEM. - Mijn begaafde vriend D^r Jan ten Brink neemt het, in den ‘Taal- en Letterbode’ op voor het charakter van Constantijn Huygens, gelijk dat uitkomt in 's Rekenmeesters bemiddeling ter zake der Pandschap van Zeelhem. Ik had het eene laagheid genoemd, dat Huygens den Heer van Loobosch, die om zijne bemiddeling bij den Prins ter verkrijging dezer Pandschap had aangehouden, niet terstond gezegd had, dat hij daarop voor zich-zelven spekuleerde. D^r Ten Brink achtte Huygens hiertoe onverplicht, daar hij als Geheimschrijver van Frederik Hendrik, en dus in zijne qualiteit, het request van Loobosch, gelijk ook van anderen, had aanvaard en vermoedelijk overgelegd. Maar in den text, dien de Heer Ten Brink-zelf herdrukt, zegt Huygens uitdruklijk, dat Loobosch hem vooraf gevraagd had, of hij hem ‘behulpsaem’ wilde wesen ‘in het versoeck, dat hy voorgenomen hadde aen S. Hooch^t te doen’. Huygens' andwoord was van dien aard, dat de onnoozele Loobosch werklijk solliciteerde, en eerst later Huygens' eigen spekulatie zeide ‘niet vreemt’ te vinden. Een loyaal charakter zoû tot den Heer van Loobosch gezegd hebben: ‘Mijn goede Heer, 'sPrincen sekretaris en Rekenmeester, is uw konkurrent: sta dus af; of zoek eene andere voorspraak.’ Ik ken van Huygens geen éen trek van ridderlijke grootmoedigheid, waarmeê de tegenwoordige handeling diskordeeren zoû.

A.Th.