Dietsche Warande. Jaargang 8
(1869)– [tijdschrift] Dietsche Warande–
Auteursrechtvrij
[pagina 19]
| |||||||||
De Afstamming der laatste Heeren van Brederode.
| |||||||||
[pagina 20]
| |||||||||
ende daeruit nemen, gelijck het selfde met alle waerheyt is geschiet, ende gepaffeert is, ende voorders noch geseyt sal werden ende bewesen. Aangaende de afkomst van mijn Vaders moeder, is het seeker dat sy was van den rechten geslachte van HoltenGa naar voetnoot1, een treffelijcke famille in de over quartieren vande Landen van Kleef. Haer moeder was van een seer treffelijck Adelijck Huis, wettich gedefendeert van 't Huys genaemt Schuylenburch, welck treffelijck adelijck geslacht haer niet geschaemt en hebbe, aen het geslacht van HoltenGa naar voetnoot1 te trouwenGa naar voetnoot2 of te hijlicken. Ende [al schoon] haer Ouders seer rijck waren, heeft dien Heere Reynnoult van Brederode nooyt begeert dat sy yts van vader of moeder soude erven, uyt redenen hiervorens verhaelt. Hebbe oock mede mijn vader, Salr gedachten, met mijn moyen, sijn susters, hooren seggen, dat haer oom van Holten dickwils is gecomen te Vyanen sijn suster besoeken, sijnde een seer aensiendelijcken man; op sijn hooft dragende een swarte fluweel bonet, ter syde opgeset met [een] schone bage of yuweel, gelijck luyden van qualiteyt in dien tijt pleegen te dragen. Evenwel is het soo, dat, in alle die brieven van Heere Reynnoult van Brederode, daer hy mijn Vaders moeder mede gegoet heeft, [hy] haer niet anders en noempt, als ‘Katarina Goosens Dochter van Weesel’, als daer geboren sijnde. Dat moet soo gecomen weesen, dat men [niet] soo naeu en heeft gesien, op den naem van 't geslacht by de oude patriciën; gelijck [men] meenigmael kan lesen in de oude cronyken van Hollant, daer mentie werd gemaekt van de adelijke persoonen, [en] daer die oock maer staen by haren Christe naem, ende die van haer vader, als die selve just geen ridder waren geslagen. Evenwel is waerachtich, dat mijn Vaders Moeder was van de rechte Holtes, ende haer moeder van een adelijck Huys ende afkomste. Haer wapene (van [de] Holten) sijn 3 roode kriste beckenGa naar voetnoot3 in een sullever velt; het wape van Schuylenburch 3 roode petoors-klauwen in een silver velt. In 't leven van mijn Vaders moeder trouwde haer oudtste Dochter Sandarina van Brederode een treffelijck edelman, uyt | |||||||||
[pagina 21]
| |||||||||
'tLant van Gelder, genaempt Presikhaven, ende was Houtvester van Hollant, sterf haestelijcke, sonder kynderen, op sijn [aen-] treden van dien staet; doende een maeltijt. Ten anderen [troude sy] (voor haer 2 man) den broeder van den Heere Baron van Waag, van den geslachte Leminge, een seer hoog adelijck Huys uyt Vlaenderen, of daeromtrent; is comen te overlyden mede sonder kynderen. Trouden daernaer, voor haren 3 man, een Spanjaart genaempt Tortisilie, van seer groten Huyse; sijnde Cornet, ende by den Hartoch van Alba in groot Credit ende van aensien; die is med e overleden sonder kynderen. Trouden toen wederom, voor haer 4 man, een Spanjart genaempt LingemGa naar voetnoot1, mede van groten huyse ende in groot credit by den Hartoch Albertus; was in dien tijd Generael van de Artillerie, oft geschut; bleef voor Oftende, dat dien Hertogh belegert hadde; liet mede geen kynderen naer, by mijn moeye, die in desen tijt, ende veel jaren aen den anderen, woonde in Brabant tot Bruyssel, haer onthoudende aldaer; ende soo quam te trouen aen dese 2 Spanjarts. Daer-naer ten tijden van de twaelf jarigen Treves of beftant Anno 1609. quam dese mijn vaders suster in Hollant, ende troude Haer Ed. doen noch, voor haren 5 man, den Heer van den Bongaert, de gerechte oom van den Heere van Nyenroode, die bekent sijn te weesen mede van een seer treffelijck adelijck geslacht; ende sijn alle beyde, d'een naer de ander, ten jare 1617, mijn moeye ende mijn oom, in den somer overleden, tot Wijck te Duerstede, daerse woonden, ende allebeyde in de kerke aldaer begraven. Sara van Brederode, haer 2 dochter, trouden mede by 't leven van haer Moeder, Joncheer Albrecht van Egmont, wettich gedescendeert van den huyse van Egmont, ende sijnde den rechte Chef of Hooft van dat out geslacht van Egtmont, die ook, van jonks op, hadde gefrequenteert int Huys van Brederode. Hy hadde oock mede geteekent, beneffens andere Edelen, het request, dat dien Heere Henrick van Brederode presenteerde aen de Hartoginne van Permen; wiste ook allen tgeene, datter gepasseert was tusschen Heere Reynnoult van Brederode ende mijn vaders moeder; ende van dat Testament. | |||||||||
[pagina 22]
| |||||||||
Indien tijt weesende die meeste trobbelen, [was hy] mede in dienst van den Prince van Orange, [ende] gevangen [genomen] werd van de Spanjaarts verburgen gehouden, om groot rantsoen voor hem te becomen, dat oock geschiede, ende mijn [moye] quam te kosten over twaalf duysent gulden, [waer mede sy] haren man vrij kreeg. Soo hy ontdeckt hadde geworde [als] die het request geteekent hadde, soude [hy] mede al [gevonnist] geworden hebben gelijck de andere. Nu hierover benaut sijnde, door diegroote koste van dat rantsoen, sprac [sy], met haren man op het bedde leggende: ‘Och, of dat requeste voor den dach waar gecomen, hoe souden wy nu daeraen sijn!’ Doen antwoorde haren man, daer wederom op: ‘Dat en wenste ick niet, want [indien] het soo waer, ick en soude u voor mijn huysvrouwe niet mogen hebben;’ willende daermede seggen dat haer qualiteyt als dan voor hem te groot soude geweest hebben; waer uyt men wel konde oordeelen, wat hy daervan heeft geweeten - sulcken Edelman, dat seggende, als sijnde [uyten rechten stamme] van Egmont. Hy was mede vluchtich, met den voornoemden Heer Hendrick van Brederode; sijnde by den anderen in Duytslant, ende daer eenigen tijt geweest hebbende, wilde Heer Albert van Egmont, met sijne huisvrouw, mijn moey, wederom naer Hollant gaen, ende hierover comende by dien Heere Henrick, om haerGa naar voetnoot1 afscheyt te nemen (welcken Heere doen niet wel en was ende hem seer qualick gevoelde, ende seer bedroeft) seyde [de selve] tegens haerGa naar voetnoot1: ‘Gaet gijlieden, ende aenveert de Stadt van Vyaenen, ende stelt U in die goederen;’ waerop mijn moeye antwoordde: ‘Mijn Heer, dat foude ons niet passen.’ Daer [dien Heere] weder op seyde: ‘Het compt u lieden toch toe.’ Dit hebbe ick mijn moye, mijn Vaders suster, met groote serieuselijcke verklaeringhe hooren verhaelen, daer by seggende: ‘Ick sal synen dooden mont niet beliegen.’ Dat was meede dien Heer Henrick, die dat Testament van sijn Heer Vader hadde helpen breken ende achter houden; niet denckende, doen hy en de synen sulcx deeden, [dat] geen van alle kynderen of Erssgenamen soude achterlaten. Hy sijnde nu de leste van die voorkynderen van den welgemelten Heer Reynoult van Brederode, sijn Heer Vader, mochte dit wel | |||||||||
[pagina 23]
| |||||||||
seggen ende wiste waerom. Hij was doen heel bedroeft, ende seyde tegens mijn moye ende tegens haren man: ‘Ick hebbe mijn leste kooket’Ga naar voetnoot1: want men heeft daervoor gehouden, dat [hy] 2 of 3 dagen van te vooren met die vluchtende Heeren ende met die van Nassouwen saemen een groot maeltijt hadde gehouden, ende groote sier gemaekt, ende dat men hem doen sijn leste gerecht heeft doen geven, door Jalousien, die men van hem hadde. [Hy] is ook korts daeraan, als mijn moy met haeren man (mijn Oom van Egmont) waer vertrocken, terstondt overleden. Dese Albert van Egmont, naer dat hy langhe Jaere den Prince van Oranghe gedient hadde, ende veel aenstoot geleeden hadde, als voorseyt is, is comen te overlyden sonder kynderen naer te laeten. Desen haeren eersten man overleden sijnde, ende weduwe geworden, is op een seeckeren tijt gebeurt, dat sy gecomen was by de Gravinne van Yssenburch, die een dochter was van Heere Reynoult van Brederode, ende aen den Grave van Yssenburch was gehylickt, alsmede voren is geseyt. Met die Gravinne [dan] famillijaren discoursen hebbende van veel gepasseerde dingen, [seyde deese] daeronder mede tegens voorgemelte moye dese woorden: ‘Voorwaer, ghylieden bent geen naturelijcke [kinderen].’ [Dese Gravinne] wiste alte wel watter gepasfeert was, nochtans en deede geen openinge, noch en seyde niet meer; alsoo haren man, beneffens den Cardinael Grandvelle, den Grave van Mansvelt die aen het huys van Brederode gehylickt waeren, samen handtdaedich hadden geweest van dat testament gebroocken ende achter te hebben [gehouden]. Samen considereerende alle dese dingen, van d'een ende d'ander, is altoos het selffde [besluyt] geweest; ende confirmeert dat dien Heere Reynnoult van Brederode syne gedane meenigvuldige belooften aen mijn Vaders moeder wel trouwelijck ende naer concientie by sijn lest Testament voor sijn doot heeft volbracht. Dese Joffrouwe Sara van Brederode, mijn vaders Suster, naer dat sy eenighe jaren weduwe was geweest, quam wederom te hylicken aen haren tweeden man, sijnde een treffelijk Edelman, genaemt Denis Uytden Enghe, wettich gedesendeert vande banderheeren van Woerden; een yder bekent, sijnde de leste van dat | |||||||||
[pagina 24]
| |||||||||
geslachte, ende in de Beverwijk in Noort Hollant woonende; is daer [oock] overleden, naer dat sy luyden eenighe Jaren malkanderen hadden gehad, sonder eenighe kynderen te krygen; [hy] werd daer begraven met sijn aedelijcke wapenen, in de kercke te Beverwijck bij haren eersten man. Mijn moeye, mijn Vaders Suster, doe noch eenighe Jaren Levende, is mede comen te overlijden, sijnde gecomen tot hoogen ouderdom, sonder kynderen gehadt te hebben, ende werde by beyde haer mans in de voorgemelte Beverwyck in de kercke aldaer begraven. Terwijlen dese twee Susters trouden met haer voorgemelte mans, eensdeels by tyden van haer Moeder Saliger gedachten, was haren Broeder, mijn Vader, noch seer jonck; sijnde in de schoolen, soo tot Keulen, als daer naer tot Leuven; ende mede uyt die scholen gecomen sijnde, werde Page by den Grave van Egmont, Governeur van Vlaenderen, daer naer ook, by dien selleven Heere, sijn Edelman, tot dat dien selleven Grave door Duc d'Alba werde onthooft. Ende alsoo de Troubbelen nu waeren al opgecomen, ende daer naer die pacisicatien van Gent, waer door Don Johan van Oostenrijck van meeninghe was weer naer Spangen te trecken, [werde] mijn Vader, nu al reede tot eenighe Jaren gecomen sijnde, gerecommandeert van den Grave van Mansvelt, Stadthouder van Lutsenburch, bevorens verhaelt, aen den selleven don Johan, voor Edelman ende, door dese recommandatien, vóor alle andere geaccepteert, hoewel daer veel [nae stonden. Mijn Vader] soude dan oock met dien selven Heere naer Spangen getogen hebben, maer werden dien Heere met een haestighe siekte ende doot verrast, ende daerdoor [hadde] de reyse [geenen voortganc] ende [werde] mijn Vader genootsaekt [wederom] by sijn Moeder te Vyanen te gaen ende is daer voorts gebleven, hem nywaert mede bemoeyende; verwachtende de uytkomsten van de troubellen, die nieu begonnen, door het breeken van de vreede. De voorverhaelde Heer Henrick van Brederode, uytlandich gesturven sijnde, troude sijn weduwe daernaer wederom voor haeren 2. man den Palsgrave op den Rijn, den grootvader van dien geene die daer naer hem liet kroonen Koninck van Bemen. [Desen] mede gesturven sijnde, sonder kynderen by haer gehadt te hebben, is die selleve weduwe wederom afgecomen in Hollant, met- | |||||||||
[pagina 25]
| |||||||||
ter woon in den Landen van Brederode, op het Huys te Kleef, daer geleegen [boven Haerlem], in welcke goederen ende Heerlijckheeden sy by haren eersten man was gelijftocht. Terwijlen sy daer woenden, is [sy] dickwijls te Vyanen gecomen, indien tijt dat mijn Vaders moeder noch leefde, ende liet nooyt [nae,] tot elcke reys als sy te Vyanen quam, mijn Vaders moeder aen te spreecken; [soo] noch in 't lest, leggende in haer siekbedde, daerse daernaer oock van quam te sterven. Dese Palsgravinne, sittende voor haer bedde, in de tegenwoordigheyt van mijn Vader, ende beyde sijn Susteren, die daer om de sieckte van haer Moeder gecomen waren, en haren Moeder nu door den hoogen ouderdom hallef kynts geworden, ende ydelhoofdich door alle die swaerichheden die haer overcomen waren, seyde doen daer tegens die Gravinne: ‘Siet, hoe hij mijn hier laet leggen, ende siet niet eens naer mijn ende mijn kynderen uyt.’ Daerop die Palsgravinne, haer omkeerende, naer mijn Vader ende sijn twee susters, tegens haer seyde: ‘Helas, hoe leggen de goede Vrouwe noch die oude dinghen in 't hooft!’ Dese Palsgravinne wiste allen 't gene, hoe 't was toegegaen, ende kende de eerbaerheyt ende het deugdelijck leven van haer; soo sulcx niet [also] en waer geweest en gepasseert, soo soude soodanige groote Vrouwe geen gemeenschap met haer hebben gehouden, dat wel te considereren is. Reynnoult, haren soon, mijn Vader, tot sijn jaren gecomen sijnde, troude, naer sijn moeders dootGa naar voetnoot1, Joffrouwe Jossina van Arckel, geheeten Asperen, eenyghe dochter van Heer Johan van Arckel, Heere van Vuren, wettich gedescendeert van 't doorluchtich Huys van de Heeren van Arckel, welck houwelijck mede geschieden met groot contentement van de vrunden aen wedersijde, als hiervoren is verhaelt. Dese Adelijcke Joffrouwe, mijn Moeder saliger gedachten, is comen te overlijden, in 't lest van 't jaer op Sainte Lusiën-avont | |||||||||
[pagina 26]
| |||||||||
1601, op den Huyse van den Heere van Roen, haer neve, dien [sy] daer was comen besoeken, sijnde doen een seer stercke vóorwynter van vorst, dat alle de wateren toevrooren, ende door die ongelegentheyt werd [sy] daer in die kercke tot Roen begraven, naerlatende mijn Vader, haren man, 10 levendicge kynderen, seven sonen ende 3 dogters, welcke soonen meest in de oorloogen van Duytslant sijn gebleven. Den 4n soon, Henrick, den schriver deses, oudt geworden sijnde 27 jaren, na dat hy eenighe jaren in Vranckrijck hadde geweest in den dienst van den Koninck onder syne Garde, van daer comende, in 't beginsel van 't jaer 1617 werden anno 1618, in 't lest van Augustus, van den Heere van Brederode gebeneficeert met het Drost-ampt der Stede Ameyde en̄ Hoog-Heemraet van den Alblasserweert; dat hebbende bedient 45 jaren min 4 maenden, verliet dat Drost-ampt om het te doen comen op sijn oudtsten soon; ende in de plaetsche van dat Drostampt, werden [hy] wederom gebeneficeert met het Dijckgraefschap van de Landen van Vyanen, in de maent Mey 1663, of wat van te voren. Terwylen dit soo gebeurden, trouden mijn persoon in 't jaer 1625, in de maent van Februarij (oudt doen geworden sijnde 33 jaren) Joffrouwe Gertruyt van Reede, Suster van den Heere van Amerongen, in 't sticht van Utrecht, een seer goet adelijck geslacht, ende dit met consent van vrindenGa naar voetnoot1, volgens onse heylijcksche voorwaerde onder mijn berustende. Dese mijne voornoemde Huysvrouwe heeft mijn Godt den Heere gelieft af te haelen, ende mijn door de doot begeven, op onse Lieven [Vrouwen] Hemelvaertsdag, den 15 Augs 1639 op ons Huys Bolsweert tot Lexmont, ende werde daer in de kercke op het koor begraven of geset in die kelder die ick daer hadde gekoft in 't jaer 1633, tot een begraffenisse van mijn Vader saliger gedachten, die doen overleden was. Mijn voorseyde lieve Huysvrouwe liet mijn bedroeft naer, 7 levende kynderen, behalven een Soon, die heel jonck was gesturven. Hadde doen noch 5 Soonen ende 2 dochters, Josina Sara, ende de tweede genaempt Cornelia Mary; - den oudtsten soon, doen genaempt Frederick Lodewijck, den tweeden soon, Johan Adolf genaempt, den derden soon genaempt Oosewolt Willem, | |||||||||
[pagina 27]
| |||||||||
den 4 soon genaempt Reynnoult Ygnatius, den 5 soon Dirck Adolff, [yder] vollegens haren geboortedach [hier] aengeteeckent. Desen Dirck Adollef, alsoo mijn broeder den Heere van Hullenbroeck, [wonende] ontrent 't sticht van Munster, desen soon [tot sijnent] hadde thuys gehaelt, is daer op sijn huys aen de kynder pockgens gesturven ende werden daer begraven. Mijn oudtsten Soon, Frederick Loduwijck, nu tot sijn Jaren gecomen sijnde, is comen te heylicken anno 1660 Joffrouwe Tehodore van Renes, des Heeren Suster van Wulp, welcke adelijcke Huys oock wel bekent is; woonen nu by malkandere op haer Huys Bolsweert voornoempt, ende hebben nu geproc[reërt] 2 soonen, ende 3 dochteren, ende noch jonck sijnde, hebbende meer te verwachten. Mijn 2 Soon [is dan] Johan Adollef ende den 3 genaempt Osewolt Wyllem. Desen 3 soon werden door sijn neeff den Heere van Ameronge ende mede sijnen neeff den Heere van Reynswoude [gebeneficieert. Dese Heeren], sijnde beyde in de Staten Generael van wegen de Provintien van Utrecht, brachten te weegen by die Heeren van de Staeten Generael dat dien selleven mijnen soon Osewolt Hoogproost werden van Saint Servaes tot Maestricht, alwaer hy van te vooren door die selleven Heere kanoninck was geworden van dat Cappittel. Dien Heere van Ameronge hadde hem opde funt [gehouden] of [by] den Doope als getuyche gestaen ende dierhalven tot hem waeren genegen. Dese mijn Soon Proost sijnde, gaef aen sijnen broeder een kanonicksie, die in sijne maent (als Hoogproost) stondt te vergeven. Dese mijn soon Osewolt Wyllem overleeden sijnde hebbe aengehouden aen die selfde vrinden om te doen becomen die selfde Prosdie [aen] mijnen Soon Jan Adollef, dat ick hebbe verkregen. Is nu in dien staet soo lang als Godt den Heere hem gelieft in 't Leven te sparen, tot hem ende ons alder Salicheyt. Amen. Mijnen anderen Soon Reynnoult Ygnatien was van een seer goet Godtvruchtich Leven; naer dat wel gestudeert hadde, ende Philosophie voldaen, begaeft hem by die Paters Jesuiten tot Mechellen; is, daer sijnde in die novitien, overleden. Mijn Oudtste dochter Josina Sara, sijnde tot haer jaren gekomen, trouden binnen Utrecht, een Edelman genaempt Peter van Bodech, Heere van Merewits in Pruysen; [hy] is t'Utrecht overleden, laetende sijn huysvrouwe nae twee kynderen: een dochter | |||||||||
[pagina 28]
| |||||||||
genaempt Susanne ende een soon is, onlancks naer de doot van den Vader, gesturven. Dese mijn dochter eenighe jaren weduwe synde, is wederom comen te heylicken aen een Edelman van den Gerecht [en] huysen [van] Renes genaempt ‘MaximiliaanGa naar voetnoot1’, nu Heere van der Aa; [hy] bekleet nu mede een plaetsche in 't ridderschap van de Provintien van Utrecht: verwachten noch dagelyx kynderen by den anderen te mogen krijgen. Mijn ander dochter Cornelia Mary heeft haer begeven, van haer jonckheyt aen, tot een devoot Leven, ende naer dat sy eenighe jaren een geestelijcke dochter hadde geweest, is eyndelijck tot Mechelen in ['t] klooster gegaen tot de Kermelitersse ende leeft nu met groote gerustheyt ende Contentement aldaer, soo sy mijn, haer Vader, dagelijcks laet weeten. Den goeden Godt sij van allen gedanckt ende gelooft van sijn goddelijcke genadighe weldaden. Den joncksten soon van mijn [Vader] saliger gedachten, genaempt Artus, mijnen broeder, naer dat hy eenighe jaren in den dienst van den keyser hadde geweest, in Duytsland, ende in den Oorloghe aldaer, troude daeraen de weduwe van den Heere van Westerloo of Westerholt, in 't over-quartier genaempt Elbrecht van Breempt, een seer hooch adelijck geslacht, van schoone middelen; haer vader was Baron van't Hesberch-rijck (?); sy is comen te sterven in de maent van Julij 1662, op haer Huys ontrent Sant-Troyen, daer sy lieden woenden, ende werden te Santen begraven, laetende geen kynderen naer by mijn broeder, als oock noyt van te voren gehadt. Dese mijnen broeder Artus, naer eenighen tijt weduwenaer sijnde geweest, quam weder om te heylicken aen een Jonghe Joffrouwe van seer adelijcken Huyse, van Raetsvelt, samen woonende op sijn Huys by Sant-Troyen, is daer overleden, ende ook daer begraven. De ouste dochter van mijn Vader Saliger gedachten, genaempt Mary, trouden aen een Engels Edelman, genaempt Tocken, was Lutenant van een Engels Compagnie, is in den dienst van de Heeren staten gesturven, laetende sijn Huysvrouwe naer, 2 soenen, daervan den outsten page werd by den Ambassadeur van Venetien, | |||||||||
[pagina 29]
| |||||||||
ende met synen Heere naer Ytalien is gegaen; daer comende is apperentelijck daer overleden alsoo men in meer als twyntich jaren geen tydinghe van hem hebben becomen. Berent, sijnen Broeder, was geworden Veenderich in den dienst van de Staten van Hollandt, en in den staten dienst overleden binnen de Stadt Grave, in de overquartieren. De andere 2 dochters, van mijn vader saliger gedachte, mijn Susters, sijn beyde ongetrout gebleven. Nu gecomen sijnde tot hogen ouderdom, is de outste genaempt Jossina overleden wonende by haer nichte de Vrouwe vander Aa int jaer......... ende is van daer gebracht tot Lexmont in 't Lant van Vyane ende daer in de kercke by ons Vader begraven in de kelder op [t] hooch koor. De andere dochter, mijn Suster, genaempt Katarina Sara is noch in goede gesontheyt, naer haer ouderdom van 77 jaren, min of meer.
Aengaende de goederen, daer den vóór wel gemelten Heer Reynnoult van Brederode mijn Vaders moeder mede begiftichden, om redenen hier voren verhaelt, die Donnatien brieven daervan luyden aldus (waeruit men oordeelen kan van 't geene hy haer hadde aengedaen): ‘Reynnoult, Heere tot Brederode, Vryheere van Vyanen Burggrave van Utrecht, Heere van Haveringcourt, ter Ameyde, etc. doen te weeten, dat wy voor onsen Erven, ende nacomelinghe, Heeren of Vrouwen van Vyanen, om redenen ons daer toe moverende tot eenen eerfs-Leene uytgegeven, verlijt ende beleent hebben, verlyen ende beleenen mits dese onsen brievenGa naar voetnoot1 Katarina Goosens Dochter van Weesel, daer ons eedt ende manschap voorgedaen heeft Beurger AdollefGa naar voetnoot2, eenen Middelweerdt, gelegen in die reviere van der Lecke, ontrent die proghie van Lexmont, streckende met sijn steert tegens Kersbergh met allen synen toebehoren van aenwassen, ende nieuwe sandenGa naar voetnoot3, soo die nu ter tijt daer gelegen is, of in toecomende tijden by aenval of affval, vermeerderen of verminderen, sal mogen naer weerde [en] rechten. | |||||||||
[pagina 30]
| |||||||||
Wel verstaende, inne gevalle de voorschreven Katarina, aflijfsich werden sonder geboorten by ons geprocreerd, sal als dan die voors. Middelweert comen aen onsen heerlijckheyt van Vyaenen, ende indien deselleve Katarina by ons geboorte naer liet, soo sal sy den voorscreven Middelweerdt daer op mogen ervenGa naar voetnoot1.’ Daermede sluyt dien Heere, desen [brief],Ga naar voetnoot2 behangen met een groot Seegel in roode wasse. Dat ‘mogen Erven’ brenckt mede, dat sy 't konde laeten, ende doen haren wille met dat goet. Den brief is gegeven den 21 September 1546, ende 't schijnt met lang daernaer, als dien Heer mijn Vaders moeder dat ongelijck hadde aengedaen; of eenyghe jaren [later], want doen hy [haer] liet ontvoeren, is geschiedt omtrent het jaer 1542. Desen brief van de Donnatien van desen Middelweert heeft dien Heere daernaer doen approbeeren by den Keyser Karolus den 5 in 't jaer 1548, den 28 Appril; wat hem daertoe mouveerde is mijn anders onbekent, dan het mochte wel wesen, dat hy dit heeft laeten doen vermits sulcke Middelweerdt, leggende als aenwas in de gedaente van een Eylandt, gemeen goet is, [dat] aen den Souvereyn ende den gerechten Leenheer van de reviere toecome, dierhalleve gedacht heeft aen sijn voorkijnderen, die hij wieste dat sij 't seer op mijn vaders moeder hadde gelaeden, haer dien selleve weerdt niet en soude naer sijn doot hebben willen laeten vollegen ende haer soude behelpen [met het sustenu] dat haren Heer Vader soodanighe giefte niet absolutelijcke hadde kunnen doen; daerom [sal hy] dese approbatien aen den Keyser versogt [hebben]; hem hier in kennende als een over-Heer. Dese approbatie luyt als volcht: ‘Karolus, by de gratie Godts, Roomsche Keyser, altijt vermeerder des Rijcks, Koninck van Germanie, van Kastillen, van Leon, van Grenade, van Aragon, van Naverre, van Nappeles, van Cicillie, van Mayorque, van Serdeinen, van Corsike, van de Eylande van de Indien, Hertoch van Bourgoinge, van Lotteringhe, van Brabant, van Limburch, ende van Geldere, Grave van Vlaendere, van Hulsburch, van Artoos, van Bourgoinge, Palsgraef, ende [Grave] van Henegouwe, van Hollant, Zeelant, van Serretten, van Kiburch, van Hagenaut, van Namen, van | |||||||||
[pagina 31]
| |||||||||
Sutphen, Prince van Swaeven, Marinen, van Bourgance, ende des Heylich rijks, Heere van Vrislant, van Sallems, van Mechelen, van de Stadt ende Landen, van Utrecht, Overijssel, Groeninghe, ende Dominateur in Asien ende Affrique, - doen kondt, allen luyden, dat wy, ten versoeke van Katarina Goosens Dochter van Weesel, geconfirmeert, geapprobeert, bevestight hebben, confirmeeren, approbeeren ende bevestighen mits dese, alsulcke verly als haer by onsen lyeve ende getrouwe neue, Heere Reynnoult van Brederode, Heere tot Brederode, van Vyane etc. Rydder van onsen Ordre van den Gulden Vliese, Raet ende Kamerlynck, op den 21 Sept. 1546 voor Leen verleeden ende gedaen heeft van eenen Middelweert, gelegen in onse Reviere van de Lecke, ontrent de Prochie van Lexmondt, streckende metten steert tegens Kersberch, met allen synen toebehooren van aenwassen, ende nieuwe Landen, soo die nu ter tijt daer gelegen is, of in toecomende tijden by afval of aenval meerderen of minderen sal moogen, naer meerder rechte, ende den voorsz. onsen neve, van Brederode, van ons als Grave van Hollant, onder sijn andere goeden van ons te leen houdende is om den selleve waert by de voorschreven Katarina....’ Ende voorts sluytende dese brief van approbatien, als die mede brenckt, ende is desen brief doorsteecken op den principaelen donnatien brief uythangende met des Keyser Seegel in roode was. Noch was [daer een] andere gieft brief waerinne den Heere van Brederode mentie maeckt van de giefte gedaen aen mijn vaders moeder van een Huys te Vyane, welcke brief, die de principaelste was, mijn vader saliger gedachten heeft overgegeven, aen den geene daer hy dat huys aen heeft verkoft gehadt. Desen naer vollegende brief [streckt] mede tot vernieuwinghe van die giefte als volcht. ‘Reynnoult Heere tot Brederode etc., alsoo wy tot andere tyden om redenen ons daertoe mouverende gegeven hebben Katarina Goosens Dochter van Weesel, een Huys ende Hoofstede staende en gelegen met haer toebehooren binne Vyaenen, aen de Oostsyde van de Straete, streckende aen de achterstraete, daer suytwaerts, Alart Herkeesen van Mast, ende noortwaerts Rutgeers Gysberts naest geerft leggen, - ende daertoe noch eenen Middelweerdt, gelegen binnen die prochie van Lexmondt, in de reviere van de Leeke, alles naer uytwyse der brieven daervan wesende, soo is | |||||||||
[pagina 32]
| |||||||||
't dat wy soodanighe giefte van onse hoofsteede ende Middelweerdt als voorz. als noch voor ons ende onsen erven ende naer comelinghe geapprobeert ende geratisiceert [hebben], ende confirmeere mits dese, willende deselleffde gifte vast ende gesteede sal blyven; daervoor verbinde[nde] alle onse goederen etc.’ Desen brief is gegeven ende daerby vernieuwt de giefte van 't huys ende den Middelweert den 20 Mey 1547. desen Heere hadde doen al veel kynderen bij mijn Vaders Moeder, alsoo daer vier samen sijn geweest, 2 sonen ende 2 dogters, daervan den oudtsten soon jonck sterff. ‘Reynnoult, Heere tot Brederode, Vrijheere van Vyaene, ter Ameyde, Burcgrave tot Utrecht, Heer v. Haveringcourt etc. doen te weten, ende bekenne voor ons ende onsen Erven, dat wy by onsen rechten wetenschap ende vryen wille geg [unt] ende gegeven hebben, geven mits desen Katarina Goosens dochter van Weesel alsoodanighe mueble goederen, als sy nu ter tijt heeft, of ten tyden van ons overlijden bevonden sal werden te hebben ende besitten, binnen haer Huysen ende HoofstedeGa naar voetnoot1: 't sij goudt, juweelen, gesteenten, clederen, huysraet, imboel, bedden, linnengewaet, wullengewaet, tinnenwerck, cooperwerck, ijserwerck, ende houtwerck, niet met alle uytgesondert, dat onder mobelgoederen gecomprehendeert kan worden, of genaempt; 't sellefde te besitten, gebruycken ende haren wille daer mede te doen, sonder eenich hinder of bec[r]oen[inghe] van ons of onsen erven; willende dat dese onse giefte vast ende bundich sal blyven, in de alder beste forme van Donnatien etc.’ Diergelijcke brief heeft dien Heere gegeven, maeckende daerby mijn Vaders Moeders absollutelijcke voechte van de kijnderen by haer verweckt, welcken brief luyt als volcht: ‘Reynnoult, Heere tot Brederode, Vryheere tot Vyaenen, Burchgrave tot Utrecht, Heere tot Haveringcourt, ter Ameyde etc. doen te weeten: dat wy met wel bedachten raade gecommitteert, ende geordonneert hebben, committeren, ende ordonneren mits dese Katarina Goessensdochter van Weesel, totte voechdie van onse naturelijcke kijnderen by haer geprocreert: als namentlijck, Reynnoult, Sandarina ende Sara, der sellever goederen te administreeren, regee- | |||||||||
[pagina 33]
| |||||||||
ren, ende tot haerenGa naar voetnoot1 meesten oerbaer te bewaeren ende voortrecken, als een goede tutresse behoort ende schuldich is te doen, gedurende dese onse ordonnantien tot onse kennelijke wederseggen, oft als die voors. kijnderen, of eenich van dien, by Heylicke ofte andere manieren, uytten voechdien gestelt sullen wesen, dat wy voorts ratificeeren ende approbeeren allen 't geene by de voorschreve Catarina aengaende de kynderen voornoempt, ofte haeren goeden hier voormaels gedaen mach sijn geweest, in allen scheyn als 't geene naer date van desen sal gedaen worden. In oirconde des briefs besegelt met onsen uythangende Seegel, gegeven in 't jaer 1553, den 8 December,’ [dierhalve] drij jaren voor sijn overlijden, alsoo hy gesturven soude wesen in 't jaer 1556Ga naar voetnoot2. Hierdoor is 't wel te gelooven, dat hy sijn kynderen by mijn Vaders moeder verweckt, voorsien [wilde] voor sijn overlijden; terwijlen hy die selleven kijnderen noch niet gegoet en hadde, als alleenlijcke sijn 2 dochters met eenighe Landen ende renten als voorseyt is; nochtans soe heel veel niet, noch was te beduyden; [terwijl hy] sijn Soen Reynnoult noch in alles niet met alle en hadde voorsien, waervan [nochtans] Katarin sijn moeder de administratien soude hebben! Dat was dan te seggen, [dat hy] wilde spreecken van de goederen die [hy] van meeninghe was te geven, ende [die] dan Katarina, als absolutte voogdesse van de kynderen sonder tegen-seggen soude bedienen, tot haer volcomen jaren toe; want [voor] die goederen, die [hy] haer [selve] soo absollutelycke hadde gegeven, en behoeffde [sy] geen autoriteyt te hebben, [om] die te administreere, als tot haer eygen voordeel; sy konde daer mede doen, dat haer belyeffde. Hier volcht de Giefbrief van de krijtende tient. ‘Reynnoult, Heere tot Brederode, Vryheere van Vyaenen, Burchgrave van Utrecht, Heere tot Haveringcourt, ter Ameyde, Ryder van de Ordre van den Gulden Vliese etc. doen te weeten: dat wy voor onsen erven ende naercomelinghe gegunt ende gegeven hebben, gunnen ende geven mits dese, Reynnoult onsen naturelijcken [Sone], Sandarina ende Sara onse naturelijcke dochteren, geprocreeert by Catarina Goossens Dochter, gesamentlijcken, voor haer ende haren erven, van onsen Lyve gecomen, de krytende | |||||||||
[pagina 34]
| |||||||||
tienden van schapen, verckens, ganschen, binnen onse Stadt ende Landen van Vyaenen, streckende tot aen de Ameysche Sluysen ende de brugge van Meerkerck, ende aen de brugge van Heycoop toe, beheltelijcke dat Katarina Goosens dochter, Moeder van de kynderen voornoempt, haer leven lanck de vruchten ende pachten daervan comende sal heeffen ende beuren, ontfangen, onbecroent van ymants [weghe]; wel verstaende nochtans, [dat, als] Katarina voorz. quame te heijlijcken, onse kynderen voornoempt, als dan sellever, de pachten, vruchten ende profiten daer van comende te mogen heffen, beuren ende ontfangen, ende in alle gevalle onsen erven ofte naercomelinghen sulx tot eenigher tijden haer luyden de voorz. krijtende [tienden] wilde benemen, gelijcke onse meeninghe geen[szins] en is dat geschieden sal, willen wy alle onse goederen waer die gelegen sijn, mitsgaders voor allen kosten, schade ende Interesse verbonden te sijn: want onse wille ende meeninghe sulx is. Dies ten oorconde hebben wy onsen naem hieronder gestelt ende tot meerder seeckerheyt onsen groten Seegel hieronder doen hangen. Gegeven in onse Stadt Vyaenen, inden jare 1554, den 10n dach van Juny.’ Dese krytende tienden maeckten dien Heere aen sijn kijnderen, ende alleenelijcke de lijftocht aen de Moeder, op die conditie by den brief verhaelt; dat hij niet gedaen en heeft in die andere goederen die hy haer hadde gegeven, maer in die haer heeft gelaeten doen haere eygen wille ende dispositien.
Hieraen vollegen copyen van de acten van haer administratie die sy hadde, ende Hoofhoudinghe van den voorgemelten Heere Reynnoult van Brederode, van ontrent veertien jaren, min of meer, in welcken tijt sy [grote] voorsichticheyt gebruyckte, ten aensien van de voorkijnderen. [In de] brieven daer dien Heer mijn Vaders Moeder mede begiftichden, moste die naem ende qualiteyt [altijt] naer haerGa naar voetnoot1 sin weesen, of [hy] en hadde geen ruste met deselleve sijn voorkynderen, als hiervoren noch geseyt is. Soo was 't oock dat sy, om haer altoos te kunnen verantwoorden naer het overlijden van haren Heere, [tot elcken reys] acte nam van haer administratie ende reeckeninghe die sy daervan deede, welcke acte noch eenighe onder mijn sijn, sellever by den Heere geteec- | |||||||||
[pagina 35]
| |||||||||
kent, waer[van] ick hier maer twee sal stellen, gegeven bynaer in 't lest van sijn leven, daer uyt men oock kan oordeelen den lanckdurighen tijt van jaren, dat sy als sijn echte Huysvrouwe met dien Heere heeft geleeft ende gewoont, tot den lesten toe van sijn leven, welcke acte inhouden als volchtGa naar voetnoot1: ‘Reynoult, Heer tot Brederode, Vryheer tot Vyanen, Borchgraeff t'Utrecht, Heere tot Haverinchoert, ter Ameyde, etc. doen kondt eenen yegelijcken ende bekenne mits desen onser hantschriften wel voldaen [te sijn] ende [in] goede leveringhe ontfangen te hebben van Katrijn Gosens dochter [rekeninghe ende verantwoordinghe] beruerende al sulcken bewynt van goedenisse alse sy tot desen dagen toe van onsent wegen opten Huyse Batesteyn ofte elders gehadt mach hebben, nyet daer van vuytgesondert; In oirconde der waerheyt hebben wy dit onderteyckent mit ons gewoentelick handtgescrifts den lesten Mertij XVc vier ende vijftich R. de Brederode.’ Noch een ander: ‘Wy Reynault, Heer tot Brederode, Vryheer tot Vyane, kenne ontfangen te hebben van Cathrijn Goossens dochter, die selven penningen die Cathrijn van onfen wegen ontfangen heefft van onsen Schouten van onsen Landen van Vyanen, ende alzulken penningen, alzy ons gheconfenteert hebben: Dry stuvers op den mergentael, tot het Jaer van vijfftych toe; actum den 14 Julij [Ao] Do vijfftich. In kennisse hebben wy onsen gewoenlijcke hantscrijfft hier onder gestelt. R. de Brederode.’ Noch verscheyde brieven van den Heere van Batenburch aen mijn Vaders Moeder sellever geschreven, versoeckende haer hulp en favoir in 't Houwelijck van noch een voordochter van dien Heere, die alleen noch ongetrout was, [daer] het scheen hy daer niet alte seer toegenegen was, tot dat Houwelijck; welcke brieven noch onder mijn sijn, ende de copie hier met waerheyt gestelt als volcht: ‘Mijn vrundelijcke groetenisse te voore! Weet, Lyeve Katarin, dat ick niet en hebbe kunnen gelaeten u te schryven, hoe dat Joffrouwe van Brederode mijn geschre- | |||||||||
[pagina 36]
| |||||||||
ven heeft, dat ghy soo veel goet in onse saecke hebbe gedaen, soo dat ghy mijn Heer op dese goede meeninghe gebracht hebt, daer ick u alle die dagen mijns levens wel af hebbe te bedancken. Ick soude u wel willen bidden, Lyeve Katarin, indien mijn Heer eenen dach stelde, woude wel dat ghy [u] dan op die selleffde plaetsche voegen wilde, indien het mogelijken waer, ick soude hoopen onse saecke soude te beeter voortganck hebbe. Ick soude u lestmael geschreven hebben, maer moste reysen naer mijn vrunden; aldus bidde U, Lyeve Katarin, wilt toch altoos dat beste doen, als gy tot noch toe gedaen hebt, alsoo ghy wel weet. [Dat ick hier het beste voor hebbe] kenne Godt, die ons al wil verleenen dat salich is. Geschreven uyt Hunnepel den 16. Mey 1552.’ Ende is onderteeckent: ‘Joost van Bronckhorst ende Batenburch, Joncheer tot Hunnepel, u goede vrindt.’
Hier aen volgen attestatien tot verificatien van 't geene by dese Deductien eensdeels is verhaelt, die men met honderde in dien tijd soude hebben kunne krygen als sulx nieuwlijcx eerst geschiede ende passeerde, vermits veel menschen in de werelt op dien tijt dat bekent ware, ende [sy den] mondt daervan vol hadden; maer werde daer niet [aen] gedaen, meenende altoos, gelijcken ick mijn Vader ende sijn Susters, myn moyen, als andere vrunden menichmael hebben hooren seggen, dat sy meenden dat diergelijcke saecken van selleffs te rechten soude[comen]; dat noch[tans] niet en is geschiet, door de opcomfte van soo groote trobbelen ende oorlooghen, die gedurt hebben tot het jaer 1609. als de 12-jaren-treves was gesloote, ende dan noch, die uyt sijnde, wederom noch langhe jaere heeft gedurt.
De attestatien luyden aldus, waer van de copye hier sijn gestelt met volcomen waerheyt. De principalen rusten onder mijn.
‘Compareerden voor mijn, Jan van Spaelveldt, Notaris publick, residerende binnen der stede Vyaenen ende getuygen naer genoempt: den eersamen Coenraet Willemsz. beurger tot Vyaenen oudt omtrent t'negentich jaren, ende heeft ter Instantien van Joncheer Henrick van Brederode de Bolsweert, Drossaert der stede Ameyde ende Tienhoven, getuycht ende verklaert, gelijcken | |||||||||
[pagina 37]
| |||||||||
hy getuygden ende verklaerde by dese waerachtich te sijn, dat hy comparant wel gekent heeft gehadt den Edelen Gebooren Heere Reynnoult van Brederode, Vryheer tot Vyaenen etc: Rijdder van de ordre van den Gulden Vliese, ende oock tot verscheyde reyse van andere eerelijcke Luyden wel gehoort ende verstaen te hebben, dat dien selleven Heere Reynnoult verlief[t] sijnde geweest op een schoone jonghe dochter, genaempt Katarina, woonachtich tot Herlem, hy die selleve van daer in koetswagen ontvoert heeft gehadt, tegens wille ende dancke van de voorschreve Jonghe Dochter soo men seyde, ende deselleve brachte [tot] syn Huyse van Kleeff in Hollandt buyten Heerlem, ende dat hy deselleve daernaer, met verscheyde Edelluyden eerelijck van daer liet haelen binnen Vyaenen op sijn Huyse Batesteyn, alwaer die gemelte Heere van Brederode met die voorgemelte, Joffrouwe Katarina langhe jaren eerelijck huysgehouden ende verscheyde kijnderen by den anderen hebben gehadt, weesende deselleve Heere van Brederode als doen weduwenaer, ende ongetroutGa naar voetnoot1, ende met dien selleven Heere continuellelijcken gewoont, sijn Huysinghe opgehouden ende met den anderen niet anders geconverseert hebben gehadt [dan] als Echte Luyden; verklaere[nde] voorts hy comparant wel te weeten, dat eenighe jaren daer naer de voornoemde gemelte Heere van Brederode die selleve Joffrouwe Katarina begiefticht heeft gehadt met een schoone Huyssinghe staende binnen Vyaenen aen de Voorstraet, waer inne de selleve Joffrouwe Katarina noch lange jaeren naer doode van den voornoemden gemelten Heere van Brederode met haer voornoemde kynderen gewoont heeft gehadt, sonder daer naer wederom aen ymants (?) getrout of gehouwelyck[t] geweest te sijn. Voor reeden van Weetenschap verklaerden hy comparant van jonckx binnen Vyaenen gewoont, oock op den huyse aldaer gearbeyt ende de voornoemde gemelte Heere van Brederode ende Joffrouwe Katarina wel gekent te hebben gehadt, presenteer[en] de hy comparant 't geene voorschreven is ten allen tijden met Eeden te stercken. Aldus gedaen ten comptoire [van] mijn, notaris, staende binnen Vyaenen, op den Kortendijck, ter presentien vanden eersamen Huygh Philipsz, ende Amelius van Ruysvelt, als geloofweerdighe getuyghen hier toe speciallelijcke gerequireert, die de minute | |||||||||
[pagina 38]
| |||||||||
deses nevens den comparant ende my Notaris onderteeckent hebben op den 29 Augustus 1622. ten orconde my Jan Speulvelt, notario publick, 1622.’
Een ander attestatie van een adelijcke Joffrouwe, als volcht.
‘Compareerde voor mijn, Oppenbare Notaris, by den Hove provientieel van Utrecht geeedt ende geadmitteert, ende getuyghen, naer benoempt, die wel Edele ende eerentrijcke Joffrouwe van Hardenbroeck, weduwe wyle den Wel Edelen erentfeste Joncheer Roelooff Grauwaerts, haren man, saliger memorie, haren volcomen ouderdom hebbende van in die tachtentich jaeren, ende heeft ter vrundelijcke Instantien en requisitien van den Edelen Jonckheer Henrick van Brederode van Bolsweerdt, ende sijn Edele samentelijcke Broeders ende Susters by haer vromen waerheyt, in plaetsche van Eeden, verklaert, geattesteert ende geratificeert, ghelijcke haer Edele attesteert ende ratificeert mits desen, dat haren voornoemden man veel jaeren op den Huyse Batesteyn tot Vyaenen by den Wel Edelen Gebooren Heere Henrick van Brederode etc. geconfersseert ende mede aldaer als Edelman gedient, ende oock mede aen sijn geslacht gehouwlijckt is geweest, ende over sulcx van haeren overleden man dick ende menichmael heeft hooren seggen, ende van meer andere gequalifieeerde Edelluyden en̄ eerelijcke Burgers, dat wylen de Welgebooren Heer Reynnoult van Brederode, Rijdder van de Ordre van den Gulden Vliese, in sijn Leven verlieft is geweest op een schoone Jonghe eerelijcke Dochter, sonder reproche van voornaemde Ouders gecomen ende geprocreert die genaempt [was] Joffrouwe Katarina, sonder haer vordersGa naar voetnoot1 of by-na[e]m onthouden te hebben, terwyle het Lang geleden was, ende dat de voornoemde Heere Reynnoult van Brederode, by die voorsz. Joffrouwe Katarina, naer dat sijn voorgaende Huysvrou overleden was, drye kijnderen hadde geprocreert, als Joncheer Reynnoult Joffrouwe Sandarina, ende Joffrouwe Sara. Edoch de voornoemde Joffrouwe Sandarina overleden [is] ende dat de voorsz. Joncheer Reynnoult van Brederode den voorsz. requirants vader, als oock de voornoemde Joffrouwe Sara van Brederode noch beyde in levende lyven bennen, ende dat sy | |||||||||
[pagina 39]
| |||||||||
attestante oock wel gehoort heeft, van haeren voornoemden man, dat de voorsz. Joffrouwe Katarina veel jaeren met den voornoemden Heere Reynnoult van Brederode op sijn Huyse te Viaenen gewoont eerelijcke ende deuchdelijcken sijn Huys opgehouden ende dat daernaer den selleven Heere Reynnoult van Brederode de voorsz. Joffrouwe Katarina in sijn steede Vyaenen met een schoon Huys voorsien ende begifticht heeft, daer sy met haer kijnderen, gewoont ende huys gehouden heeft, ende sy attestante tot verfcheyde reysen by de voorsz. Joffrouwe Katarina ten eeten is geweest en̄ met haer groote vrundtschap gehouden heeft, alsoo dat deselleven Jossrouwe Katarina haer attestante in bloede was bestaende; dat oock de voornoemde Katarina haer met haren kynderen seer eerelijcke ende deugdelijcke in Huyshoudinghe gehouden ende gedraghen heeft, sonder dat sy noeyt, naer dat sy met den voornoemden Heere Reynnoult van Brederode gewoent, ende Huys hadde gehouden, herheylijckt is geweest; alle hetwelcke de voornoemde edele attestante attesteerde ende verklaerde waer te wesen, presenteerende 't selleve tot alle tyden naeder gestandt te doen des versocht sijnde; versoekende den voornoemden Edelen requirant hiervan acte. Aldus gedaen, in de Kamere van de Edele Mevrouwe van de Witte Vrouwe Kloster, staende by de Witte Vrouwe Port t' Utrecht, aldaer, ter prefentien van Henrick Tielmans, ende Wouter Cornelisz beyden beurgers t' Utrecht voorsz. mijn wel bekent, getuyghen hierover geroepen, gebeeden, ende gerequireert, die de Minute van dese neffens de Edele Attestante ende my notaris meede onderteeckent hebben, op den 22. Augustus 1622, stile wetrijGa naar voetnoot1, in kennisse van mijn Antonis van Deutecum, etc.’
In 't Jaer ons Heeren 1264, ten tijden onder Graff Wijllem van Hollandt, die oock was Koninck van Romen ende per Electien Keyser, ende was oock bloet oom van den Heer van Brederode, die sijn moeder was een Dochter van Hollandt in desen Graff syn tijden, waren dese naer volgende de voornaempste Rijdders ende Edelluyden in 't Ridderfchap van Hollandt volgens de Liste daer van gemaeckt, in de oudste kornicke van Hollandt, daer uyt genomen in voege als volcht, ende spreeckt aldus: | |||||||||
[pagina 40]
| |||||||||
‘By dese Koninckx Wijllems tijden waeren in groote Estieme ende fleur dese naer volgende Edelmanne in Hollandt: Floris, Koninckx Wijllems Broeder, wiens dochter den Heere van Brederode hadde tot een HuysvrouweGa naar voetnoot1, Heer Wijllem van Brederode, Hooftman ende Cappiteyn van Koninckx Wijllems Heyr, ende Rijderschappe, Wijllem Heer van Teylinghe, Jan Heere van Huesden, Jan Heer van Arckel, een sterck vrom man, Wollepert Heer van Leerdam ende Haestrecht, Herbern Heer van Bottersloet, ofte den eersten Heer van Hueckeum ende van Aspere, Henrick, Heer van Voorne, Jacoop, Buerggrave van Leyden, Gijsbert, Heere van Amstel, Herman, van Woerden, Heer Jan Persin, Symon van TolingheGa naar voetnoot2, Dirck Heere van Wassenaer, Wijllem, Heere van Egmondt, Claes van Egmondelf(?), Wouter Stoudt-kyndt van Egmondt, drye gebroeders, Jacob van Woude, Arent van Hemskercke, Kerstondt van Raporst, Wermbalt uyt den Hage, Huyghe van Ackersloet, Reynoult Backel, Dirck van de Goude, Dirck Alfarts, Bostart (sic) van Brederode, alle te samen ende meer andere vrome vermaerden Rijdders.’ Hieruyt konnen [de Luyden] sien, dat de naturelijcke [kynderen] van Brederode al over de 400 jaren heerkent benne geweest onder [de] voornaempste Ridderschappen van Hollandt.
Daarmede eindigt de ons ten dienste staande kopie van het handschrift. Zij fluit met een komma. Liever dan stil te staan bij de onnaauwkeurigheden of onwaarfchijnlijkheden die het handsch. voor bijdragen tot onze algemeene ftaatsgeschiedenis wil versleten hebben, veroorloof ik mij nog eenige wenken ter zake van de eigenlijke stoffe, die het behandelt. Het is inderdaad opmerklijk en achtenswaardig, hoe Jonker Hendrick van Brederode zich beijvert de eer zijner grootmoeder zoo veel te bevorderen als maar eenigszins mogelijk is met betrekking tot eene geschaakte vrouw, die nooit een openbaar en voor de staatswet geldend huwlijk met haren roover heeft mogen aangaan; maar niet minder opmerkelijk is dan toch ook de ach- | |||||||||
[pagina 41]
| |||||||||
tenswaardigheid van charakter, waardoor Juffrouw Catharina Goosfensdochter zich schijnt onderscheiden te hebben. Zij had inderdaad een beter lot verdiend, dan zulk een groot Heer, geweldenaar van hoofd tot voeten, te moeten dienen; al heeft zij 't gedaan met al de trouw eener zachtmoedige en vriendelijke Lympiose. Het blijkt niet duidelijk, waarom Heer Reinout van Brederode nergends den geslachtsnaam van de levensgezellin zijner laatste jaren vermeldt. Volgends de quartierlijsten, die van de begraafplaatsen der Brederoden van Bolswaert zijn afgeschreven, en in over-een-stemming met de opgave van Jonker Hendrick, was zij eene dochter uit zeker kleefsch geslacht van Holten en heette haar moeder van Schuylenburch. Was de naam van ‘Holten’ (enkelen schrijven ‘Bolten’) den trotschen Baanderheer te gering, om dien te vermelden? wilde hij liever géen naam dan een kleinen naam toekennen aan haar, die op de dagvaarten der Ridders van het Gulden Vlies, zonder wederzeggen van zijnen kant, als eene ‘bijzit’ werd aangeduid? wilde hij haar ten einde toe vernederen? Of achtte hij zich veiliger tegenover hare familie, met nimmer persoonlijk en in geschrifte te konstateeren, dat er een geslacht beftond, waartoe zij behoorde? In den adelbrief zijner nazaten van 4 Sept. 1780, wordt (als wij boven aangaven) ook niet van den naam van Holten gerept, en voor de praezumptie, dat zij dien gevoerd heeft, pleiten, behalve het handschrift van Jonker Hendrick, alleen de gedenkteekens dezer Brederoden in de kerk te Lexmond; in de eerste plaats de grafquartieren van Jonker Hendrick-zelven, aldus geplaatst:
Geen lezer noch lezeres der ‘D. Warande’ zal sympathie gevoelen voor Reinout den IIIe van Brederode, wiens uitmuntend portret, toegeschreven aan den jongeren Holbein, ik in houtsnede aan de eerste helft dezer studie heb toegevoegd, zelfs niet, na | |||||||||
[pagina 42]
| |||||||||
dat hij meesterlijk door Allebé en Vermorcken geteekend en gegraveerd werd. De uitdrukking van zijn gelaat weêrlegt niet, wat hem in het kapittel der orde van 't Gulden Vlies, ter vergadering van 6 Jan. 1546, gehouden binnen Utrecht, openlijk verweten werd, dat hij, namelijk, zich niet had ontzien op schandelijke wijze, en in tegenwoordigheid ‘zijner kinderen zich met vrouwen af te geven; dat hij gierig, gramstorig en kwaadsprekend was, en dat hij zich somtijds oneerbiedig uitliet over den Godsdienst’Ga naar voetnoot1. Toch zijn er twee punten aan te voeren, die, bij een dichtstuk in poëzie of proza, aan de dramatische geschiedenis van Catharina van Wezel te wijden, een gunstig licht op de mannelijke hoofdfiguur zouden doen vallen. Heer Reinout heeft, als ik boven aangaf, in het kapittel der Vliesridders, bij herhaling eene strenge berisping ondergaan over het ten zijnent onderhouden eener ‘concubine’. In de vergadering van 25 Jan. 1555, te Andwerpen geopend, viel de berisping te ernstiger uit, naar de Heer van Brederode in het kapittel van 1546 met meer recht over het zelfde punt was bestraftGa naar voetnoot2. Dit was toch inderdaad eene hoogst zedelijke bepaling in de Statuten van het Gulden Vlies, dat de Ridders, als waren zij kloosterlingen, afgestorven van de waereld, blootstonden aan dergelijke beftraffingen, wegends vergrijpen, ondeugden, gebreken en ergernissen. De Prins de Ligne, die voor het overige, in zijne aanteekeningen op de Processen-verbaal der zittingen van het Gulden Vlies, zich niet ontziet te erkennen, dat hij-zelf, waar de kastijding wordt opgelegd uit hoofde van verboden omgang met vrouwen en meisjens, van tafelmisbruiken, van spotten met godsdienstzaken, van kwaadspreken, enz. allicht zulke kastijding naar verdienste had kunnen beloopen, doet alle hulde aan de hooge moraliteit, het verftand en de fijnheid van oordeel, die, bij deze kapittelvermaningen en opgelegde straffen (bijv. gedurende een tijd de keten der Orde niet te mogen dragen), voorzaten. Maar de lezing van het opstel van Jonker Hendrick van Brederode is anders wel geschikt ons tot de erkenning | |||||||||
[pagina 43]
| |||||||||
te brengen, dat, uit den aard der zaak, de grieven, die men tegen de Ridders inbracht, wat veel over den zelfden kam geschoren werden. Die de aandoenlijke geschiedenis van Catharina Gooffens dr overdenkt, zal erkennen, dat, hoe schuldig Heer Reinout ook was met het schoone en edele meisjen gewelddadig tot zich te nemen, haar gedrag tegenover den schaker toch wel van de Vliesridders eene andere behandeling verdiend had dan te worden voorgefteld als het bedrijf eener door Heer Reinout, tot ergernis zijner kinderen, ten zijnent onderhouden concubine. Wij kunnen niet nalaten sympathie voor dat fier en toch onderworpen charakter, voor die edele, ijverige en dan ook door al die haar kenden gewaardeerde persoonlijkheid te voeden, te meer daar vermoedelijk de Graaf van Mansfeldt, schoonzoon van Heer Reinout, als mede-Vliesridder, niet zal nagelaten hebben het kapittel tegen Heer Reinout en zijn tweede huisgezin heimelijk op te rokkenen. Maar onze hoogachting voor Catharina zal onvoorwaardelijk kunnen zijn, wanneer wij het volgende in overweging zullen genomen hebben. Uit het verhaal van Jonker Hendrick blijkt, dat Heer Reinout, in zijne laatste levensdagen, bezocht met ‘ziekelijkheid’, zich nog opmaakte naar Brussel, om, voor de Ridders van het Gulden Vlies, ter gunste der kinderen van Catharina al zulke beschikkingen te maken als hun de voorrechten eener wettige geboorten, zoo veel doenlijk, verzekeren zouden. Men heeft gelezen, hoe door den invloed der ‘voorkinderen’ deze loffelijke stap van Heer Reinout geen gevolgen gehad heeft. Maar de hooge Heer heeft, vermoedelijk op aanstaan der machtige en toch zoo deemoedige Catharina, nog een anderen maatregel tot voltrekking gebracht. Hij heeft een geheim huwelijk met haar aangegaan. Onder de papieren van Brederode bevindt zich de volgende verklaring:
‘Ik ondergeschreevene Arnoldus de Bouter Roomsch Catholijk Priester, binnen de stad Vianen, Attesteeren en Certificeere bij deezen, op mijn Priesterlijk | |||||||||
[pagina 44]
| |||||||||
woord, en Heijlige waardigheidt; dat ik voor eenige Jaaren, (:ten tijde ik hier reets de heijlige Waerdigheid van Priester was bekleedende:) zonder egter de praecise tijd mij te konnen herinneren, te hebben gesien zeeker Papier, waer uit mij is gebleeken, dat den Hoogwelgebooren Heere Rijnout van Brederode de derde van dien Naam Twintigste Heere van Brederode, na de wetten en costume der Roomsch Catholijke Godsdienst, voor eene der in die tijde alhier binnen Vianen resideerend Roomsch Catholijk Pastoor, zonder alvorens door zijne ter dier tijde Regeerende Roomsch Kijzerlijke Majesteit, tot het aengaen van het natemeldene Huwelijk eenige permissie te hebben bekomen, Wettich is gehuwt geweest, met zeekere Juffrouw Catharina, die hij teegens haar wille hadde vervoert, en binnen Vijanen gebracht. ‘Zijnde dit voorschreeve papier aen my attestant, geëxhibeert geworden, door zeekere Juffrouw Elisabeth van Oorschot, wiens zalige vader alhier ter steede in zijn leeven Notaris en Procureur waare geweest, en welke Juffrouw Elisabeth van Oorschot reeds op den 26e December vanden Jaare 1757, volgens het Doodboek onder mij attestant berustende, is overleeden. Ende alzo het voorsz. geattesteerde en gecertificeerde de waarheid is, hebbe ter Liefde van de waerheid, dit Attest en Certificaat, ten versoeke van den HoogEd: Welgeb: Heere Hendrik Louis Pieter van Brederode, en alle ende een ieder die zulx zoude mogen aengaen, op myn priesterlijk woordt en Heijlige Waerdigheid, uitgegeeven en met mijne gewoone handteekeningh-bevestight. Actum Vianen den dertienden April Seeventienhonderd drie en sestig. My Present A:Hooghstraaten. 1763. Arnoldus de Bouter Rooms Catholik Priester.’
Indien men tegen de goede trouw van Pastoor De Bouter even-min bedenking heeft als de Amplissimus Willem van der Steen, ‘Rooms Aerts Priester van het Stigt van Utrecht’, die 's mans getuigenis den 22n April 1763 legalizeert, dan legt de bizonderheid, die hij meêdeelt, een groot gewicht in de schaal, ter gunstige beoordeeling van Jonker Hendricks geprezen grootmoeder; want heeft er blijkbaar nooit een voor de staatswet gel- | |||||||||
[pagina 45]
| |||||||||
dig huwelijk tusschen Heer Reinout en Catharina bestaan, is ook het voornemen van den Vliesridder om zijne bij haar verwekte kinderen te doen wettigen verijdeld, - toen Catharina voor het autaar van Vianen aan de zijde van haren hooghartigen schaker stond, zal even zeer hare vrouwelijke fierheid als hare christelijke vroomheid zich voldaan gerekend hebben; zij zal toen den moed hebben gekregen de vervolgingen der ‘voorkinderen’ door te staan en zij kon gerekend worden ze met eere te boven te zullen komen. Dr P. Scheltema, die de verklaringen van den Pastoor en Aartspriester heeft opgenomen in zijn ‘Oud en Nieuw’Ga naar voetnoot1, geeft zijne verwondering te kennen, dat, in het handschrift van Hendrick van B., met geen enkel woord gewaagd wordt van het huwelijk (al was het dan ook maar een geheim huwelijk), door Heer Reinout met Juffrouw Catharina gesloten. Naar zijn oordeel heeft, zoo het werklijk had plaats gehad, Jonker Reinout het niet kunnen ignoreeren, en zou hij niet nagelaten hebben, ter vrijpleiting der eer van zijne grootmoeder, aan welk hem zoo veel gelegen is, deze gebeurtenis op den voorgrond te stellen. Mijn vriend Scheltema zoû zoo niet gesproken hebben, indien hij zich de huwelijksgeschiedenis van een ander groot Heer met eene andere schoone en vrome vrouw herinnerd had, die veel over-een-komst heeft met de onderwerplijke; ja, men zoû als men niet wist, dat Lodewijk de XIVe een nog al zelfstandig persoon was, geneigd zijn te gelooven, dat de Koning Mevrouw de Maintenon op het voorbeeld van Catharina van Holten gewezen had, om haar, ondanks hare liefde. voor den godsdienst en haren afkeer van schandaal, te doen berusten in den schijn van een man te hebben zonder sakramenteel aan hem verbonden te zijn. 't Is waar, dat, hoe hoog de Soeverein van Vianen het hart ook droeg, en al had Louis XIV van het bloed in zijne aderen, waar Heer Reinout uit gesproten wasGa naar voetnoot2, gelijk deze weêrkeerig Bourbon onder zijne quartieren teldeGa naar voetnoot3 - de Soeverein | |||||||||
[pagina 46]
| |||||||||
van Frankrijk toch nog een eenigszins ander personaadje was dan onze Brederode; maar uit het opstel van Jonker Hendrick valt toch niet te minder duidelijk af te leiden, dat Heer Reinout tot in hoogen ouderdom alles heeft gedaan, om een authentieke erkenning van Catharina als zijne echte vrouwe te voorkomen. De Koning van Frankrijk kon de weduwe Scarron niet (openlijk) trouwen; de praetendent naar de Gravenkroon van Holland kon het moffinnetjen geen Barones van Brederode maken, omtrent wier familienaam men het nog altijd min of meer oneens is, en die, volgends fommigen, misschien niet eens van Holten, maar mogelijk wel van Bolten geheeten heeft! Toen het huwelijk van Lodewijk den XIVo met Madame de Maintenon in het diepste geheim voltrokken was, stak de Aartsbisschop van Parijs (Harlay de Chanvallon) den onderhands geteekenden akte bij zich; en toen later een zijner zijden broeken door zijn kamerdienaar aan een frippier was verkocht, kwam daaruit het vermiste stuk te voorschijn. Het ligt voor de hand bij het huwlijk van Catharina Goossens dr iets dergelijks te vooronderstellen. Dat huwelijk is in het grootste geheim gesloten en ingezegend, niet anders dan onder de uitdrukkelijke belofte van de nederige, vrome en groote vrouw, dat zij het geheim er van met zich in het graf zoû nemen. Heer Reinout heeft, tot het laatste toe, zijn ftreng volgehouden: hij heeft zich de verwijtingen der Vrouwe van Schagen, de doodelijke teringziekte van den Jonker, de ergernis van heel Holland, de beschaming door zijn mederidders van het Gulden Vlies, het vooruitzicht der verfoeying van een weldenkend nageflacht getroost - om dat nu eenmaal de reusachtige figuur van het hoofd des ‘edelsten’ hollandschen geslachts den liebaart niet in éene ruit wilde gekoppeld zien aan de drie neusijzers van Holten! Heeft de Pastoor van Vianen het procesverbaal niet in zijn broekzak gestoken, zoo als Harlay, - de Notaris heeft het zóo goed bewaard, dat het uit de handen der dochter van een zijner opvolgers waarschijnlijk in den slachtersof kruidenierswinkel is te-recht-gekomenGa naar voetnoot1. | |||||||||
[pagina 47]
| |||||||||
Ja, de arme Catharina heeft het geheim meê in het graf genomen; tot over het graf bewaard: want toen zij den 16n Jan. 1584 was overleden, werd er een ovaal in haren zerk uitgediept, en daarin eene vrouwlijke wapenruit gespaard, waarop de drie hoefsmitspramen van Holten gebeiteld stonden, met het opschrift: Hier leit begraven Ioffr. Catrijn gesegt van Holten, die sterf opten xvi [Ianuari]i int Iair ons Heeren XVe lx xxiv.Ga naar voetnoot1 En in de zelfde kerk van Lexmond, waar dit zedig monument niet langer naar 't schijnt dan een honderd jaren hare gedachtenis in leven hield, verkondigde in het laatst der XVIIIe E. het ongebroken wapen van haren zoon Jonker Reinout de genealogische leugen, dat Reinout III aan haar en aan hare kinderen de voldoening der wettiging niet had onthouden! Maar dit hangt waarschijnlijk samen met de menschelijke mizeries, waar ik dit opstel meê denk te sluiten. Bescheiden ontbreken voor de samenstelling eener eenigszins geregelde geschiedenis der nakomelingen van Catharina Goosfens. De elementen, neergelegd in Jonker Hendricks handschrift, voeg ik hierbij in het ontwerp eener geslachtstafel, met enkele personen vermeerderd, die uit de papieren der familie konden worden opgeteekend. De quartierstaat van den Graaf Henrik Lodewijk Pieter is gevolgd naar een voorhanden ontwerp daarvan, geteekend door zekeren J.L. van Nieuwland. Daar de Rammen van Schalkwijk den laatsten naam als familienaam voerden, heb ik gemeend onder de quartierwapens hun blazoen in zijn geheel te moeten opnemen en niet blootelijk het schild van Ram. Ook met het wapen der oorspronklijk geldersche(?) familie Blijdenbergh had de ontwerper zich vergist, en daarvoor in de plaats gesteld dat der bekende hollandsche Blijenburghen. De vertaling van den naam in zekere portugeesche stukken met Monte-Alegre laat | |||||||||
[pagina 48]
| |||||||||
ondertusschen geen twijfel over, met wien men hier te doen heeft. Pieter Blijdenbergh, die de vrolijke vogeltjens voerde, was in 1693-1723 Regent van het ‘R.C. Oude Armen-comptoir’ te Amsterdam. Eene fout heb ik echter in het eerste op den tabel voorkomende wapen te herstellen. De kinderen en kleinkinderen van Catharina, die tot in de helft der vorige eeuw, slechts als leenmannen en ambtenaren der wettige nakomelingen van het Huis van Brederode optreden, hebben steeds zorg gedragen, dat hunne wapenborden in de kerk van Lexmond geen aanstoot gaven aan hunne neven en Leenheeren op den huize Batesteyn. De Bon d'Yvoy van Mijdrecht wijst aan, dat in het gevierendeelde wapen, door hen gevoerd, steeds van het 1e en 4e quartier respektievelijk de linker en rechter benedenhoek was afgesneden van lazuur. Dit heb ik bij hunne quartierwapens, op steen gebracht door de zorg der uitgevers van de Nederl. Quartierstaten in 's Grav., verzuimd aan te teekenen. Ik weet wel, dat Heer Hendrik Louis Pieter mij, in zijn graf te Penthy bij Vilvoorden, daarvoor dank zegt; maar ik maak mij geen verdienste uit een verzuim. Dezen Graaf verdenk ik dan ook van de eerste te zijn geweest uit den stam Brederode van Bolswaert, die getracht heeft zijne afkomst als gewettigd te doen voorstellen. Zijne vaderen hadden zoo iets tot in de vorige Eeuw nooit beproefd. Men zie dit overtuigend aangetoond in de scherpzinnige weerlegging van de redeneeringen der schrijvers van den ‘GeslachtboomGa naar voetnoot1’, die onder het patronaat van Heer Hendrik Lod. Pieter schijnt tot stand gekomen, als bijlage op Wagenaars Vad. Geschiedenis. Te-recht voert de geleerde en geestige kritikus (Bon d'Yvoy v. Mijdrecht) op blz. 30 van zijn stuk het argument aan, dat, toen Heer Wolfert van Brederode den 19n Juni 1679 was overleden, na het verbreken des wapenschilds, door den griffier van de Justitiekamer van Vianen de volgende woorden zijn gesproken en, in een koperen plaat gegraveerd, meê in 't graf gelegd: ‘Alzo het God Almachtig gelieft heeft op den 19 Juny 1679 tot zich te nemen onzen Genadigen Heer Wolphert | |||||||||
[pagina t.o. 48]
| |||||||||
 | |||||||||
[pagina 49]
| |||||||||
van Brederode, wettig gedescendeert en geboren uit de Graven van Hollant, Vryheer van Vianen, Ameyde &c. zijnde de laetste wettige mansoir van het Doorluchtig geslacht van Brederode, hetwelk door het voorsz. afsterven t'eenemael geëindigt is: en op dat niemant t'eeniger tijd zich deze wapenen naem geslachte aen en matige, toeeigene of reclameere, zo hebbe ick met behoorlijck respect dezelve in deezen Grave, in Uw Ed. aller tegenwoordigheit nedergelegt ad perpetuam rei memoriam’; en dat onder de voorname personen, die hier als getuigen optraden, ook behoorde Heer Frederick Lodewijck van Brederode van Bolswaert (overgrootvader van Henri Louis Pierre), die, wel verre van op te komen tegen deze daad en hare verklaring, in tegendeel luister kwam bijzetten aan de plechtigheid, daar hij, als Drosfaart van Ameyde en Tienhoven (leenman en ambtenaar van den overledene), een der slippen van het lijkkleed droeg. Heer Frederick Lodewijck, wiens moeder eene Reede van Amerongen was en die Theodora van Renesse vander Wulp tot vrouw had, zoû zeker op die wijze zich niet in zijne rechten hebben laten verkorten, althands niet, bij eene, in het onderstelde geval, voor hem allerhonendste caeremonie hebben willen adsisteeren. Had toch de verbintenis met Catharina, genaamd van Holten, een wettig charakter gehad, dan waren de Brederoden van Bolswaert de oudste branche; dan had, bij het sterven van den beruchten Hendrick (Reinoutszoon), die in 1568 geen wettige kinderen naliet, Heer Reinout v. Bolswaert, in 't leen moeten volgen, en had niet een andere Reinout, neef van Reinout III en zoon van den Heer van Cloetingen, elf jaar later uit handen der Heeren Staten de Heerlijkheid van Brederode behooren te ontvangen; noch ook had Hendrick die aan zijne zuster Johanna kunnen vermakenGa naar voetnoot1. In ieder geval, zoo men het er al voor gehouden had, dat ten jare 1579 onrecht geschiedde, ware 100 jaar later juist het voegzame oogenblik aangebroken geweest, om dit, bij kalmer politieken hemel, te herstellen. Daar heeft in het gemoed der Brederoden altijd een onmis- | |||||||||
[pagina 50]
| |||||||||
kenbare drift gehuisd om zich te verheffen, en niet altijd op de breede baan der loyale krachtsinspanning. Ik wensch dit ten slotte, in de ffeer der heraldiek en epigrafie nog met een paar woorden aan te toonen, het vroeger gezegde famenvattend en aanvullende. Het geslacht van Brederode, als zoodanig, klimt niet hooger op dan de XIIIe Eeuw. Dit staat vast, tot zoo lang wat méer kritische oogen dan die van den chronijkschrijver Veldenaer zegels van Heeren van Brederode zullen gezien hebben, gehecht aan stukken van vóor 1200; of tot zoo lang Melis Stoke ons zal betuigd hebben, dat hij met zijn ‘machtich gheslacht’ uit den Grave van Holland gesproten, twee geslachten bedoeld heeft - dat van Brederode bij dat van Teylingen, en niet misschien maar Brederode op Teylingens sleeptouw. De nakomelingen van den hofmeester Dirc Drossaet danken hunne verheffing goeddeels aan den val van het Huis van Teylingen, waaruit zij sproten. Dirc de Goede, 3e Heer van Brederode, doch dien eerzucht en vleyerij vier eeuwen lang als de 11e Heer begroet heeft, laat het lambel van Teylingen, als teeken van jonger-zoonschap, varen en zegelt (1307, 1312) met een streep over 't schild uit den rechter bovenhoek. Hij kon, ten opzichte der Hollandsche Graven, al niet minder doen. Zijn kleinzoon Dirc, wiens ouder broeder gelukkig zonder kinderen overleden was, maakte, als gemaal van Beatrix Walrams of Walravens dr, van Valkenburg, aanspraak op deze heerlijkheid, tegenover den Hertog van Limburg. Zoo zijn de naam van Walraven in de familie Brederode gekomen, de beide armen met de paardepooten boven hun schildhelm, en de quartileering met den rooden leeuw op zilver, getongd en gekroond van goud, in het wapen van dezen Dirc, het eerste hoofd derHoekschen († 1377)Ga naar voetnoot1. | |||||||||
[pagina 51]
| |||||||||
Reinout IIe, 9e (quazi 17e) Heer van Brederode, Ridder van 't Gulden Vlies en, zoowel als zijn broeder Bisschop Gijsbrecht, vader van vele bastaarts, erfde van zijne moeder de vrije Heerlijkheden van Vianen en Ameyde. Hij anticipeerde echter geenszins op de ijdelheid van den befaamden Hendrick, die niet revolutionair genoeg was om de quartileering met Vianen en Ameyde op zijne munten te versmaden. De eerste Henrick (4e Heer) had zijn rechter schildhelft (vreemd genoeg) in 1343 aan de vasche van Hennin de Fontaynes, ter eere zijner huisvrouw, ingeruimdGa naar voetnoot1. Walraven v.B., des 2n Reinouts zoon, zegelt, op zijn huis te Batestein, met 4 roode leeuwen zonder lambel. Dat ging, naar Keizer Maximiliaens oordeel, Hertog Philips eer te na en deze verbiedt in 1494 den Soeverein van Vianen zulke hooge sprongen op Hollandsch graaflijk gebied. Niet-te-min heeft zijn zoon, onze Reinout IIIe, de onbeschaamdheid op de inhalingsfeesten van Karel V in 1515 te verschijnen zonder lambel. Pas 16 Jan. 1531 steekt de Keizer hier een stokjen voor. Met moeite verkrijgt de hooghartige Baron, dat hem toegelaten zij het lambel, in plaats van over den leeuw henen, in het schildhoofd te plaatsen. Onzen Reinout was de prsetensie op Valkenburg te nietig, om ze in zijn schild op te nemen. Na Hendrick van Brederode, die het eerst den griffioen als cimier schijnt gevoerd te hebben, hebben zijne neven zich tot het voeren van het enkele en volle wapen der Brederoden be- | |||||||||
[pagina 52]
| |||||||||
paald, met de 2 gouden griffioenen als schildhouders, die reeds op de zegels van Reinout III voorkomenGa naar voetnoot1. De Brederoden van Bolswaert zijn er eindelijk in geslaagd zich van het teeken der bastaardij te ontdoen en op wettige wijze in het bezit van den graaflijken titel te komen, waarop de'kinderen van den echten stam flechts met allerlei spetiëuze redeneeringen hunne aanspraak hebben weten te staven; eene aanspraak, die nooit door den Soeverein der Noordelijke Nederlanden erkend is. Vooruitloopend op het in den aanvang onzer studie aangeduid diploom van Maria Theresia, heeft Heer Hendrik Lodewijk Pieter (geen ander kan het dunkt mij wezen) in de kerk te Lexmond een wapenbord van Jonker Reinout, den zoon van Reinout III en Catharina, 130 jaar na 's mans onopgemerkt overlijden, doen ophangen, vertoonend het blazoen van Brederode zonder brisure. Het was echter 's Heeren Hendrik-Louis-Pieters zoon Carel voorbehouden het nog wat verder in de ijdelheid te brengen, en zich ergends te teekenen: ‘Carel van Holland, Heer van Brederode’. Een faksimilee van deze dwaasheid gaat, met eenige andere handschriften, hiernevens. Eenige huishoudelijke bizonderheden, die het oude geslacht voor het overige weinig luister zouden bijzetten, ga ik, uit kieschheid, met stilzwijgen voorbijGa naar voetnoot2. Wat ik uit | |||||||||
[pagina t.o. 52]
| |||||||||
 | |||||||||
[pagina 53]
| |||||||||
de geschiedenis der laatste Brederoden nog wensch meê te deelen, vind men op de genealogische fragmenten vermeld, die ik aan dezen arbeid toevoeg. En zoo is dan het beroemde, maar praetensiëuze geslacht van Brederode, dat zijne grootheid op de puinhoopen van Teylingen gesticht, dat veeltijds jacht op erfdochters gemaakt en niet slechts zijne evenkniën getracht heeft te verdonkeren, maar ook, immer belust op den Graventitel, den Landsheer naar de kroon te steken, - zoo is dan dat geslacht, zoo vruchtbaar in bastaartkinderen, nochtans, ten spijt der vele pogingen om zich staande te houden, eindelijk uitgestorven in een paar onooglijke tweelingen, die, katholiek als ze waren, niets hooger waardeerden dan den Geuzenhoofdman Hendrick tot hunne familie te mogen rekenen; en die zich lieten uitschilderen met het boek van den historiograaf Prof. Voet in de hand, waarin niet alleen hun godsdienst bespot wordt, maar waarin van hunne eerbiedwaardige bestemoêr Catharina van Holten met geen enkel woord wordt gewaagd. Vrede zij echter der assche ook van dit menschenpaar, wier pruikstaartjens-alleen nog in de herinnering der Amsterdammers en Hagenaars van 40 en méer jaren leven, en die ik wel met eenige onderscheiding had mogen behandelen, al ware 't slechts om de liefderijke makingen in hun testament, en om het genoegen, dat mij de doorbladering hunner papieren verschaft heeft, terwijl hunne kleine kadavers, op het Hillegommer kerkhof, het jongste bazuingeschal geduldig liggen af te wachten.
J.A. Alberdingk Thijm.
A. 29 Jan. 1867. |
|