Logo DBNL
Dietsche Warande. Jaargang 7 (1866-1868)

Dietsche Warande. Jaargang 7

(1866-1868)– [tijdschrift] Dietsche Warande–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Antekeningen, gedaen van Broer Hendrik van Biesten,
Orateur van de Minnebroeders binnen
Amsterdam, op de nijeuwe mare en geschiedenis, dat geschiet is binnen en omtrent Amsterdam, sedert den jaere 1534 tot den jaere 1567; getrouwelijc gecomponiert.

De Bestuurder der ‘Dietsche Warande’ wenscht zich geluk uit de hand van een ijverig beoefenaar der Nederlandsche kerkgeschiedenis deze ‘Anteykeningen’ van den ook als dichter bekenden Hendrick van Biesten ter opneming te hebben ontvangen. Na zoo veel filozofie en roman, als er in de vorige en deze eeuw al over de materie der feiten geleverd is, na zoo veel verband van feiten als daardoor van tijd tot tijd geheel is verduisterd geraakt, leeft elke eerlijke en redelijke geest waarlijk op, wanneer hem weer eens onwraakbare oorkonden, of ook maar officiëuze getuigenissen van geloofwaardige tijdgenoten worden voorgelegd.
Zinstorende schrijffouten van een vroeger kopiist hebben wij, onder aanduiding, verbeterd.
A.Th.

Nieuwe Mare dat geschiet is bynnen Amsterdam zedert den Jaere 1534.

Item. Omtrent Lichtmis of in den jaere 34 zyn opgerezen zeeckere opineuse menschen, genaempt verdopers, waer aff by den Schout van Amsterdam sommighe [alhier] gevanghen zyn of in de Haghe gebracht; en zyluiden quamen by den anderen buyten Jan Roden poort.

Item in 't beghinzel van Marcio is gepubliceert een placcaet, waer inne die Keyserlycke Majt alle die verdopers gracy verleent, mits dat zyluyden binnen 14 daghen haer stellen voir eenen biechtvader, bekennende haer dwalinge, [ende] ontfangen outmoedighe penitencie.

Item op den 21 Maert ao 34 hem verzamelden van alle landen hier omtrent [.... van] der secten der Anabaptisten met wyf ende kinderen, omme te reyzen met tien ofte vijftien schepen nae 't lant van Overyssel, omme voort te trecken nae 't lant van belofte, achterlatende huijs, hof, lant, zant, vrienden ende maghen ende alle, dat zij hadden.

Item ten daghe als boven zoo is gecomen binnen der stede van Amsterdam een Secretaris uyt den Haghe belastende den Burgemeesteren, dat zy de schepen zouden doen arresteeren; en zy arresteerden nogh vijf schepen met Herdopers ende van dier secten der Anabaptisten.

Item op den 22 Marcio in 't jaer voirsz: hebben hem vercloeckt vyf mannen van den voirsz secten, die welcke op den middach liepen als ontsinnighe menschen lancx der stede met bloote zwaerden en bussen langes der straten zonder yemant te quetsen, roepende: in den name des Heren die vermaledydinge is aen die Oude Zyde, en die gebenedydinge es aen de Nijeuwe Zyde ende diergelycke woerden waeromme die burgeren te samen schoeten en de scutterijen aen de Plaetse vergaderden.

Item op den 30 Marcio zyn hier binnen Amsterdam geëxecuteert metten swaerde ende op raden gestelt twee mannen van den Herdo-

pers, ende dat by consent vanden Rade van Hollant, die doe ter tijt hier present waren, of in Amsterdam.

Item op den 29 April ao 34 zynder gecomen zeeckere brieven uyt Vrieslant aen de Burghemeesteren van Amsterdam, waerschouwende de voirsz stede, als dat die Herdopers binnen Amsterdam vergaderen wilden; uyt weleke oersake men vergadert hebbe die drie Scutterijen, ende 't Vrouwe gilt ende Cruys gilt, des namiddaechs op 't Stadthuijs ende es met hemluden raet gehouwen omme daer inne te versien, en een verbot metter clocken of geluijt, dat gheene burgeren yemant zouden herberghen, huyzen ofte horen, die men wiste dat verdoept waren; op die pene van de huysen [te....]; ofte zy zouden dat den gherechte aengheven, en alle die verdoept waeren, ende geen poirteren en waeren souden haer voir vyff uren uyter stede [verwijderen]; op haeren hals te verbueren. Als nu die clock vijf uren was geslagen, syn die scutterijen wederom verghadert, aen de Plaetse, mit haeren [.....], ende hebben veele burgerhuijsen deursocht, ende zy hebben twintig personen gevangen genomen.

Item op den tweden dach van May hier nae es binnen Amsterdam gecomen die grave van Hoochstraten, Stadthouder generael, metten Boeroede van Brabant ende Vlaenderen.

Item den achtsten dach Mey hier nae zyn gecondemneert, by de Wet van Amsterdam, twee mannen te quartieren van de secte der Anabaptisten om zeeckere confessiën, by haer geleden totter intencie van de bederffenis der voirsz stede.

Item den 10den Mey dach ao 34 zynder binnen Amsterdam voorde processie gegaen bloots hoofts, bervoets in witte lynen clederen 36 mannen vanden Anabaptisten, die weleke wederriepen en resilieerden, met kaerssen in haere handen.

Item op den xj Mey zyn tot Amsterdam bij 't hof van Hollant geëxponeert vier mannen gebrant te warden, ende vier onthoeft van de Anabaptisten ende den 16 Mey noch vyf onthoeft, ende op raderen gestelt: deeze justicie geschiede hier in presentie ende bywesen van de Grave van Hoochstraten ende de Raetsheeren van 't hof van Hollant, die doen hier present waeren.

Des andere daechs hier nae zyn die heeren weder van hier getrocken na den Haghe; en de Stadthouder, mynheere van Hoochstraten es getrocken nae Monickendam, Edam, Hoorn, ende Enchuyzen, om te besichtigen de starcten der zelver steden.

Item in 't eerste van September ao 1534 es die Grave van Hooch-

straten als Stadthouder gecomen binnen Delft, Leyden en Haerlem om metten gerechte ende vroetschap der zelver steden te communiceeren ende raden, met wat manieren men zoude extirpeeren en uyt roeyen de secten der Anabaptisten en Sacramentarissen, tot toesicht ende bewaernis der zelver steden; Ende es van daer den Eersten October gecomen binnen Amsterdam, met hem brengende myn heere Yan Assendelst, Mr Vincent, tresorier, Mr Joest Sasbout, Mr Reinier Brunt, Procureur Generael, als Raden van Hollant; ende zy hebben den tweeden October bij hen ontboden te comen in 't Couvent van de Betaniën, aldaer myn heeren geloghiert waeren, Heymen Jacobsz, Schout, Cornelis Benninck ende Albert Boelesz, Burghemeesteren, Claes Hillebrants, Mr Cornelis Dobbesz, Mr Claes Heyn ende Joest Sybrantsz Buyk, schepenen, aldaer henluijden voerhoudende 25 articulen, roerende de slapheyt vander Justicie; waer op by den gerechte van Amsterdam geantwort worde die waerheyt van 't ghene dat zy wisten, ende op veele articulen zeyden zy niet gehoert te hebben; dit des avonds gedaen zynde zoe hebben zy des anderen daechs vergadert op 't Stadthuijs metten 36 Raden dezer stede, ende daer es by hen gecomen de Stadthouder metten andere heeren ende Raden van Hollant, ende hebben aldaer raet met den anderen gehouwen.

Item op den 4 en 5 dach als boven zyn ontboeden geweest alle de 36 raeden der stede, ende die van den gerechte dezer stede waeren een yegelick appaert by myn heeren ende Raden van Hollant in haer Logys, en men hielt haer voer deeze na bescreve puntten: ofter eenige van den Gerechten ofte 36 Raden waeren, die suspect van de Anabaptisten of Sacramentarissen ofte Lutherij gehouden worden; of men oock in der stede des nachts goede wacht hielde, ende of men oock alle yaren goede rekening dede van der stadts goeden.

Item. Op den achsten dach Octobris zynder by schoenen daghe twee burgers opter strate gevangen van der secten der Anabaptisten, by den Procureur Generael, waer deur een fama es gecomen onder den gemeenten dat men noch wel twee hondert burgeren by nachte zoude vanghen ende uytter stadt voeren na den Haghe: om welke oirsake zeekere gemeente van burgeren hen gehouden hebben by avont ende by naehte op de Plaets dezer stede sonder weten ende consent van de Burgemeesters. 't Is gebeurt op den 10 dach als boven dat Jan Ysebrantz Holesloet ende Joest Buijck als wachtmeesteren ende Hoefden van der stede, met die Rotten van der schutterijen [......], die 't zelfde nyet wel en namen, dat zoe veel volx by avont op de Plaets zoude

vergaderen, nadien zij geen wacht aldaer en hadden: Ende by tusschen spreecken van Jan Holesloet ende Joest Buijck zijn zij omtrent middernacht van de Plaets gegaen nae huys, mits hem belovende ende vast staende dat men niemant by nacht en zoude vanghen ofte van de bedde haelen: Ende naedien myn heere de Stadthouder gehoert heeft de murmuracy en vergaderinge van der gemeente by nacht, heeft twee of drie nachten met vreesen in der stadt geweest, en zyn volck laeten waeken, ende by hem in zyn logys blyven. Terwijlen myn heere de Stadthouder binnen Amsterdam was, hebben die Burgemeesteren moeten proponeeren ende noemen een burger om 't schoutambacht te bedienen, naedien Heijmen Jacobsz dat nyet langer bedienen en wilde, waeromme die 36 Raden vergaderen moesten den derden October ende hebben daertoe gebeden met hen allen Claes Gerrit Matensz om die functie vander stede te bedienen, 't welcke hy geheel refuseerde; nochtans in 't eynde doer veele bidden naem hy dat Officie aen om te bedienen ende ivorde by den Stadthouder geeëdt, ende kreech acte van provisie, omme van stonden aen te moegen bedienen 't voirsz officie.

Item op den sesten December isser een burger metten swaerde gerecht en op raden gestelt, mits dat hy verdoept was ende hem qualicken gevoelde vanden Sacraraente; Ende een vrouwe verdroncken op den zelfsten dach, dewelcke mede was van der zelver secten.

Geschiedenis binnen Amsterdam in 't jaer ons Heeren 1535.

Item op den elfsten dach Februarij 'smorghens weynich tijts voor drie uren zyn verghadert geweest ten huijze van Jan Rijnertsz, lakenkooper in de Sout-steech, welcke Johan absent was ende in Oistlant was, zoe waeren tot zynen huijze verghadert, seeckere herdoopers, als seven mannen ende vier vrouwen; onder den welcken een man was, die hem uyt gaff voer een propheet genaempt Heynrich, ende was een snyder van zyn ambocht; ende twee ofte drie daghen voor deeze verghaderinge zoe hebben dezelve verghadert geweest: Ende deeze prophcete proramer (?) was, hoe zij luiden hen zelven

lieten duncken. Ende nae dat hy zyn gebedt voleyndt hadde, zoe heeft hy gesproeken van een man en zyn jongeren; ick hebbe gezien Godts mogentheid, ende Godts enigen Zoen, ende ick hebbe met Godt zelve gesproeken ende hebben geweest in den hemel ende in de helle, ende dat oirdel Godts es nakende, ende ghij dienaer bent vermaledijt, die helle is u nijet goet genoech dan door den ondersten en de diepsten: hoe zult gy sincken! die dienaer dit hoerende, heeft geroepen met luyder stemme; heere Godt vader almagtigh, weest mijnder barmhartich ende goedertieren. Ende als doen zoe zey dan die propheet; nu bent gy een Kint Godts, ende uw sonden zyn u vergheven; Ende op den voirnoemden dach 's morgens voirsz vroech zijn zijluiden verghadert geweest ter plaetze voirsz ende sommighe van de vrouwen zijn heijmelyck van haer mans zyde opgestaen ende by henluyden gecomen ende nae dat zy met malcanderen drie of vier uren gepredict hadden, zoe heeft die propheet van zyn hooft [genomen] zyn kaskemet ende harnasch, messe ende andere bellicose instrumenten ende heeft ze in 't vier geleyt, alsoe dat hy puer naekt stonde, nyet hebbende, waermede hy zyn schamelheydt mochte bedecken, en terstont beval hij die andere ses mannen dat zy oeck zoe doen zouden, ende haer naekt maeken als zy deden, ende oock mede die vier vrouwen die haer alsoe naekt maecten, dat zy gheen vlechtsnoer aen hoer haijr en behijelden, maer alles, dat van de aerde gemaket was, moesten zy in het vuer verbranden, gelijk zij allegaer deden, meenende Godt eene sacrificie daer mede te doen.

Nademael dat die clederen vervaerlicken begonnen te styncken ende smuelen, soe es die vyfde vrouw wakker geworden, 't welck was die vrouw van den huijze, ende die sliep, ende van dat regiment niet en wijste, es boven gecomen om te zien watter te doen was, ende als zy zach dat zy met haer elven daer naect stonden, te weten seven mannen ende vier vrouwen, soo heeft, die propheet haer geboden dat zy zulx mede doen zoude, 't welck zy terstond deed ende maekte haer naect. Voorts als zy nu dus met hen 15 daer naect stonden, doe beval haer de propheet, dat zy hem navolghen zouden in loopen en roepen, als dede, ende zyn weynich nae drie uren uijt den huys geloepen, maekende een vreeselick geluyt van gescrey ende van roepen! Ende haer roepen was: Wee, Wee, Wee, Wraek! Wraek! Wraek! O Hemelsche Vader! ende liepen aldus naect langes der straeten, maer nae een half ure tyts, dat die burgeren op der straten quamen met haer wapenen ende gheweer, soe zyn alle gevanghen,

uytgheseyt de vyfste vrouw, en wist men nyt, waer die bleef. Ende als zyluijden op 't Stadthuys gevanghen saten, ende en hebben zy hem niet geschaempt noch zedert hen willen decken, seggende dat sy de naecte waerheyt waeren; Ende als zy aldus uyt den huijse, geloopen waeren soe es de doore gesloothen geweest van den huyse alsoe dat de gebueren daer nyet in vermochten, om die brant te uijten, zoe hebben haekbus genomen, ende hebben den doere open geschoten, ende brandt worde onder haer clederen [van toen] ghenomen, ende int stroo van den bedde, ende de brant worde geblust, ende men vont daer twee schoetelen met vleys, en clederen, geweer ende andere juweelen op het vyer leggen. Ende terstont syn die drie scutterien aen de plaets verghadert, en men besochte sommighe burgers huijsen, alsoo datter oock veel luijden om gevangen worden, sommighe tot haer onschult, en die liet men weder gaen en allen dien dach worde die slach opgehouden en die Kercken geslooten en die poorten gingen dien dach tweemael op en toe.

Item op den XX February zynder binnen Monnekendam gecomen honderdt mannen uyt Hennegouwen om te straffen de geene, die adhaereerden den Anabaptisten, ende met henluyden syn gecomen myn heer van Assendelft en de Procureur Generael en Raden van Hollant. Ende op dien tyt synder sommighe huysen, die suspect waren, onder den voet geworpen ende verwoest gemaekt ende gelaten, en ten eewigen daghe sullen [die] verwoeste plaetse blyven tot een eeuwige memorij.

Item op den 25 Februarij syn dese zeven mannen die naeckt liepen, ende dat rumoer in Amsterdam gemaekt hadden, persevereerende in haer boosheyt, onthooft ende in lynne clederen op raden gestelt.

Item op den 6 Maert zynder by de wet van Amsterdam noch negen van dit geselschap van de Anabaptisten onthooft en op raden gestelt.

Den Oploop.

Item. Op den tienden Maydach in den avonstont als men dat Cruysgilt ate is gecomen een jongen tot een burger, genaemt Pieter Honich, zeggende dat die Herdopers starck waren wel zes of zeven

hondert manspersoonen, ende van meeninghe zynde die stadt van dier nachte te becrachtigen; welke Pieter Honich dat gaf te kennen Claes Doedesen en Dirick Hillebrandzen Otter, die doen ter tyt waren Scepen van Amstelredamme, en zyn met hen drie gegaen van stonde aen aen de Plaetse, den Burgemeesteren dit te kennen gevende: die Burgemeesteren geen geloof en gaven zulx waerachtig te weesen, en om alle sekerheijt wille soe stelde hem die jongen ende presenteerde inde gevanckenisse te gaen indien 't soo niet en ware. Ende tot meerder litteken soo soudemen vinden op die Retoryckers camer ses haeckbussen, al gevult, gelyck men vont, en worden van daer gebracht op 't Stadthuys. Als de Burgemeesteren dit teijken sagen, so worde sy geloovich, en sy hielden raet, hoe men die burgeren by een soude vergaderen op die Plaets, maer aleer zy konden accordeeren, quamen die Herdopers met een vliegent vaendel seer viandelijck van den Damsluis op, nae die Plaets getrocken, wel versien met raembusschen en andere wapenen, als slachzwaerden, hellebaerden en andere geweer, en hebben soo terstond die Plaets en Stadthuys ingenomen toe elf uren, dootslaende ten eersten sommighe van de wachters, die sy opt Stadthuijs vonden, ende men clopte terstont den burger op, en sy quamen met haer geweer aen die Marct, en besetten ten eerste alle stegen en straten en passagiën van de Plaets ende 't Stadthuys, dat zy niet starcker en mochten worden, en dat sy geen aenslach souden maeken voor de dach aenquam, gelyk men dede; maer meester Pieter Colin, Burgemeester, worde gescoten met meer andere burgeren geslagen, overmits die van [d'Oude?] Syde metter heetter daet aenvielen, ende int aencomen mosten sy weder den vlucht nemen. Die burgeren van die Nieuwe Syde siende dat die Herdopers weeken op 't Stadthuys en Zegelhuis, om dat zy zagen dat sy niet starcker mochten worden en alle passagiën beset waren die respondeerden op die Plaetse, ende zy boven 40 of 50 man niet starck waren, so hebben die burgers die Retorikers Camer ingenomen, die welcke was boven die Wach over 't Stadthuijs.

[Doe] die Herdopers haer niet langes die Grote Sael ofte Zegelhuijs mochten bergen, so verstroiden sy haer over alle het Stadthuijs; en men brochte twee slangen met een cortou omtrent den Damsluijs, ende men scote op die dore van St Lysbets Gasthuijs, dat men daer met ghewelt van volck mochte incomen, en omtrent vyf ure smorghens den XI May vielen die burgers dapper aen, en sy cregen in het geheele Stadthuijs, uytgenomen die nieuwe Raetscamer, waer die Her-

dopers, omtrent 24 starck, in waeren geweecken, en terstondt worden sy aldaer duer doren en vensteren aengevochten, alsoo dat sy aldaer alle deurschoten ende deurslagen worden, en men vont op het Stadthuijs van die Herdopers doot leggen 38 persoonen, en men creech daer niet meer dan 12 gevangen; maer van goede en getrouwe burgers synder doot gebleven in als niet meer als 20 man, ende die dode lichamen van die Herdopers sijn des namiddachs gevoert over aen die Volewyck, alwaer een galge worde gemaekt van twee [vaâmen?] hoech, ende daer worden sy aen gehangen metten hoofden nederwaerts en de voeten opwaerts.

Item op den 14 May daernae worden-der van dese 12 gevangens elf gedoodt, te weten men leide haer op een banck, ende men snede haert hart levendigh uijt haer lichaem, en zeide: Verrader, daer is dijn hart, en daer nae worden haer hoofden afgehouden, ende voort het lichaem aen vier quartieren, en die hoofden werden aen alle poorten uijtgesteecken ende die quartieren buijten die poorten aen galgen gehangen.

Item op den 15 Mey synder noch drie mannen metten swaerde gerecht ende op raden gestelt, en zeven vrouwen verdroncken int Tij, dat welcke waren Herdopers.

Item op den 21 Mey synder noch negen vrouwen verdroncken, om der zelver secten wille ende dat sy herdoept waren.

Item noch op den zelven dach als voirsz zynder by de wet van Amstelredam gecondemneert twee vrouwen, woonende in de pylstege, om gehangen te worden aen een galge voor haer eyge deure, alsoot gebuerde, om dat sy van die verraderië wisten, ende die verrader uijt haere huijse quamen getrocken nae de plaetse den 10 Meydach 's avonts als voirsz is.

Item den 22 Mey isser een man gerecht omdat hy van dat opset wiste ende niet openbaerde den raet der stadt, ende hy worde gequartiert, ende syn quartieren worden aen een radt gehangen ende zyn hooft op een staeck.

Item op den eersten Junius, synder noch twee mannen gerecht en gequartiert, omdat sy van't verraet wisten, ende die vrouwe, uyt wiens huys die naeckte persoonen liepen, is voor haer deur gehangen, ende die moeder met haer soon in die Blauwe Engel op den Nieuwen dyck syn doe mede gehangen voor haer eigen deur omdat syluyden Jakob van Campen, den bisschop, gelogheert hadden.

Item op den 10 July soo is Jacob van Kampen, die hem uijtgaf

te wesen bisschop van Amstelredamme, seer ernstelicken geexamineert wesende by myn heer van Assendelft, Mr Aerian Sandelyn en den Procureur generael, als Raden van 't hof van Hollant, ende mede bywesende die Gerechte der stede, en worde by Schepenen vonnisse gewezen te sitten in een stoel op 't schavot voort 't Stadthuijs een half ure, hebbende een myter van bliek op zyn hoofd, aen welke myter stont geschilderd het wapen van Amsterdam, en daer is syn tonghe afgesneden, omdat hy Godt daer-mede had geblasphemeert onder die schamele gemeente, en daer naer worde syn rechter hand afgehouden, daer hij het volck mede herdoopt hadde en doen bonde hem de buel op een banck, ende sloech hem het hoofd af met een vleyshouwers byl, ende zyn lichaem worde op die plaetse verbrant, ende zyn hooft ende syn hant worden uytgesteeken op die Haerlemmer poort met die myter op 't hooft staende.

Item op die selfste dach wordender twee vrouwen verdroncken omdat zy herdoopt waeren, en twee in de vierschare gehangen.

Item den 28 July synder noch onthooft viermannen, onder welcke was eene Barent Backer van Swol, en was cokenmeester van den Coninck van Munster, en worden, nae sy doodt waren, gequartiert, ende haer hoofden worden gestelt op 't Roo Blockhuijs by de Nieuwe Brug.

Item soo syn int generael, soo voer den Oploop als in den Oploop en nae den Oploop, na inhoude des datum van desen, so geslaghen als gejustificeert hondert ende zestien manspersoonen en vyf en twintig vrouwen, bedraghende den nomber tsamen, soo mans als vrouwen, hondert een en veertich persoonen int generael.

Geschiedenis en corte beschryvinge bijsonder in die stadt van Amstelredam, zedert men begonnen heeft te roepen vive le Gueux. De Oorspronck van dien is geresen in de Maent van April int jaer 1566 nae 't gemeen scriven en stilo van Hollant.

Item in den jare ende datum voirsz was die Conincklyke Maïesteijt rypelycke geresolveert, als de gealligeerde Edeluyden den gemeente aenrechten en wysmaecten, dat die placaete, [so] by den Keyser Karolus zynen heer vader hochloffelyker memorie als by zyne Maïesteyt gepubliceert, in alle riguer te doen executeeren ende de gemeente d'inquisitie subject te maken, hier van last gevende den Cardinael Grandvelle, die welcke hier toe hertoch Erik van Brunswyk hadde vercoren om syne assistentie van oppositie te gebruicken. Voorts als sy seyden, soo hadde de voirsz Cardinael de geestelickheyt also gepersuadeert te sullen syn tot haren vordel en dat sy cloeckelijcke gelden souden fijneren en contribueren om gernisoen van knechten aen te nemen, met welcke alle opesysij soude worden wederstaen en alle wederspannickheijt gepunieert, die welcke als die voirsz geälligeerde met veel brieven en [documenten] wys maecten, niemant soude mogen swigen, van wat qualiteijt ofte condici hy ware; ofte [yet] tegens hem sonde geseyt worden dat [straffe] waerdich synde dat alsdan syn lyf en goet soude geconfisqueert en subiect gemaect worden door valsche beschuldinge van voirsz benidery, die welcke, om deel te hebben in alsulcken mans confiscatie van de goede van sijnen viant, tot alle tyden accuserende [hem] onder 't dexel van placaten.

Item voirts om redenen voirsz soo syn in 't jaer voirsz in April enige Edelmannen geconfedereert by een solemnelycken eedt voor hem nemende met goet en bloet te willen wederstaen die executie der placaten voirsz: van alle welcke verbontgenoten en hoofden waren heer Hendrick van Bredenroede ende graef Lodewyck van Nassouwen. Omme met vrientschap haere propoest te effecteeren ende die rigo-

reuse placaten op 't stuck vander ouder religie te doen cesseeren, hebben die voirsz gëalligeerde geconcipiëert een requeste, die welcke myn heere van Bredenroede Madame de Parma presenteerde den 15 dach van April a° 1566. Ende hy niet anders voor antwoort en ontfinck van den inhout van de requeste, dan dat haer Hoocheyt haren heer broeder der Coninkl. Majesteijt der remontrantie soude adverteren, [dit] den remonstratuer toe seggende met [vermaninghe] van alle goede devoir, omme te verwilligen syne Majt om te condescendeeren tot den versoucke van den suppliant; oock in haer Apost[ille] verclarende, dat haer Hoocheijt voortijts by advijs van de Governeurs van de landen en de Ridders van der Oerde ende luyden van de Staten ende secreten [Raede] by haer synde hadde begonnen te bedencken ende te maken ene moderatie op die placaten voirsz, om die de Conincklyke Majt te presenteren; maer aengesien haer macht soo verre niet en strect dat haer Hoocheijt soude schorseeren de inquisitie en placaten, dus beloefde sij den remonstranten voirsz dat ter wyle de Conincklycke Majesteijt [was overlegghende op dit stuck] by den inquisiteurs ende Officiers soude geprocedeert worden discretelijck ende manierlyck een ygelijck in hare lasten, soo dat men gheen oorsake soude hebben om hem te beclaghen. Corts daer na heeft men gesien den Adeldom van 't hof gaen al in 't graeu gecleet ende droegen nappen aen haer syden, ende aen haer hoeijen ende oock een party droegen vosse starten aen haer hoeden, in de plaets van een plumagie ende oock monneken van hout ende been gesneden, aen haer hoeden hangende, ende een party droegen slippen van vrouwen doecken aen haer hoeden. Ende sommige sneden slippen in die randen van haer hoeden, hoe costelick dat die hoeden syn, en oock van sy: ['t] moster al gesleept wesen, ende dit al tot schimp van madame de Parma, die doen ter tydt was Gouverneur van [Sr] Coninckl. Majesteijt landen van herwaerts. Dit dede den Adel al tot schimp ende oock so droegen si om haer hals een root bandeken, daer aen hinck een silveren penninck hangende op de borst, 't welck aen de een syde hadde het vidimus des Conincx ende aen die andere syde een bedelsack met twee handen in malcanderen gevlecht, ende op die cante van 't penninxken stont geschreven: tousjours fidelles au roi jusques a porter la besace, dat was te zeggen: altyt getrou den Coninck tot het dragen der bedelsack. En nogh soo leiden sy die gesneden rant van die hoeden onder die crans (?), omdat sy malcanderen souden kennen die van haer compaengij waeren. Dit heeft die

gemeente terstont na gecontreveijt, hangende oock een napken van ijvoer aen haer hoeden ende een penninxken om haer hals als voirsz is, het welcke men noemde een silveren guesken, ende sommige hadden 't van fyn gout doen maken; ende sy riepen in tavernen ende songen achter straten: vive le gueux voor een seyn onder haer collegas en compaengij, ende dit quam ter oirsake, dat een ridder van der Oorden op een tyt had geseyt, alsmen die gemeente doe aenrechte, tot Madame de Parma, als haer hoochheijt was pronosticerende, Madame en belcx u niet, ghy syt in die stadt van Gues. Die oirsake dat sy vossen starten droegen aen haer hoeden was dese dat hartoch Hendrick geseyt hadde: die vossen sullen de Guesen ofte die Gansen te kloec wesen. Ter contrarie die Conicklyke Majt syn getrouwe dienaeren droegen mede om den hals ende op die borst die sommige een paternoster [van] vyftich [....], ende anderen een penninxken, daer op stonde aen de eene syde: Salvator ende aen die andere syde een Marien-beeldeken ofte het Vidimus des Conincx, en sommige een crucifix van silver, sinpten haer hoeden mede, welcke sunp [sy] by de hoeden opstaken onder die coorden, ende riepen eendrachtich in tavernen ende elders op die straten: vive le Roi; als die Guesen riepen: vive le Gueux, soo antwoorden die Catholyken: vive bien pour eux, dat was te seggen: het is wel voor ons. Hier uit syn geresen en gevolcht veel pasquillen en famuese liedekens, schampige en marieuse1 geschriften die de oude Catholycke religie ende de Conincklyke Majesteyt contrarie waren.

Item op den xiii Juny anno 1566 waren vergadert op Sacramentsdach in den somer die Oude Schutters op haer doelen, ende riepen malcanderen toe over 't tafel: vive le Gueux, en brochten malcanderen toe in den naem van Vive le Gueux, die sommige die alsoo gesint waren en de Catholijcke religie niet seer en beminden.

Daer na op den xxiii Juny waren oock vergadert op die Voetboochs doelen die Schutters, ende aten haer reken-mael, ende na die maeltydt, als die dranck in 't hooft quam, riepen sy malcanderen oock toe over tafel; vive le Gueux.

Hier na den xxjx, welck was op St Pieter en Pouwels dach, was myn heer van Brederoede met sommige burgers, die gues waren, op den Dam in ‘den Prin’ te gast, ende na den noen als myn heer van Brederoede ende die wagen daer voer de duere stonde, vergaderden

daer veele burgers, ende als myn heer nu op die wagen was, soe riep hy met luider stemme: Vive le Gueux, veel burgeren die daer omtrent waren, riepen mede: Vive le Gueux: en sommighen namen een croes wyn ende broctiten ['t] myn heer, op die wagen sittende, in den naem van: Vive le Gueux:

Desgelijx vergadert wezende die Hantbochs Schutters op haeren doelen den jx en x July, als sy haer rekenmael aten, so hebben sy gemaekt, aen de Conincx tafel sittende, een gues: zoo men seyde soo leeck het wel een grauwe monnik, hangende die aen een kan, ende werde overal om-gedronken met die vois roepende, vive le Gueux, over den heelen Doelen.

Voorts soo quam daer een, genaemt Jan Brouck, met deese can, daer die Geus ofte het controfeitsel des Coninckx aen hinck, ende met een dronck brengende Albert Marcus, die doen ter tydt burgemeester was, ende daer op den Doelen mede ten eten was, seggende dese Jan Brouck: ick brengt u, Albert Marcus (kennende hem niet voor een burgemeester te noemen) in den naem van Vive le Gueux, welcke Burgermeester antwoorde, ende ontfinck den dronck, seggende: Vive le Roij et tous les bons Gentil hommes, qui sont en service! en anderen seyden dat selfde die mede a en die tafel saten, daer de burgemeester Albert Marcus sat; dat was te zeggen: die Coninck getrouw en alle Edelmannen, die hem getrouwelyck dienstigh zijn.

Voorts so syn daer sommige geweest, doen sy nu droncken worden, die geghaen syn beneden in 't doelhuys ende hebben aldaer vinden staen een bedelaer, die welcke hadde een lasarus nap ende badt om eens te drincken, welcke nap sy van hem coften en quamen met den lasarus nap weder boven op den doelen over tafel ende schoncken die nap vol bier ende dronckent malcanderen toe soo vuijt die nap ende riepen over den doelen: ick brengt u cousijn, ick brengt u compere, in den naem van Santé, vive le Geus, die anderen weder, die van die consoorte waren, riepen weder ick, ick wachts in den naem van: Santé, vive le Gues:

Den xxiiij July Anno 66. op S. Jacobs avondt schreeff Clement Volckersz tot Naerden een brief aen eenige van onse burgers alhier tot Amsterdam, dat hertoch Erijck was gecomen tot Naerden met etlijcke paerden ende voetknechten te schepe uit die zuyer zee, ende schreef: soo ick Clement bemercke, soo verwacht hy meer volcx; waerom die selfde, die den brief ontvanghen hadde met opsichts brief, den burgemeesteren hier van soude adverteeren, ende aenrechten

alle verraderije te precaveren, ende het cundig maken; Ende die guesgezint waren hier in Amsterdam hebben in den avondstont huer wapenen aengetrocken, menende dat hartog Erijck haer inder nacht soude overompelen ende verrassen. Welcke brieven te post quamen van Naerden ende alhier van vele burgeren werden gelesen, al om een commocij ende oproerte in der stadt te maken, den gemeente tegen den Burghemeesteren segghende, dat ooc die raet van der stadt van syn comste wel wiste. Dus zoo raesde die ghemeente, die wat Gues gesint waren alle die nacht langes die straten, ende maesten (?) sonder ordinantie als verwoyde menschen, segghende liever duisent doden te sterven ende alle nachten te waken dan die verrader, het hooft van de inquisitie, in te laten, dats hartoch Erijck, van welcke doen veel quaets worde geseyt in dier tijt; ende van dier tijt mosten die schutterijen des nachs waken op 't Stadthuijs met zes rotten ende des dachs, lange geweer dragen.

Item op den xxxj July op St Pieters avont quam eender, genaemt Jan Aertsz mandemaker, alhier van Alcmaer ende preeckte syn eersten sermoen buyten die Haerlemmer poort int velt omtrent den rietvinck, ende het sermoen duerde wel drie uren lanck, ende was van de begin tot den eynde nyet dan schelden ende schrollen op die gheestelyckheyt, ende die daer aencleven, ende die dieners ofte invoerders van dese predicant, alle burgeren der stadt, end quamen al gewapent met bussen ende pistoletten ende andere lang geweer, daer sy den verleijder mede brochten ter plaetse, daer hy syn sermoen doen sonde opt velt.

Item op Sint Peeters dagh preekte in Waterlant, te Buyckesloot, een verlopen monnick van der Augustinen oorden, genaemt Gabriël, waerom te hooren veel burgeren over voeren, gelyck of men het oprechte woord Gods in Amsterdam noyt gecondicht en hadde, soo nieusgierig was het volck tot dese nieuwe verleyders ofte predicanten.

Op den dach voirsz deden die Burgemeesteren vergaderen die drie scutteriën, elck op syn doelen haer voorhoudende of men dese nieuwe predicanten soude stoiren in haere sermoen off niet: waer op die meeste schutters seiden ende ter antwoort gaven niet goet te syn die predicanten te verstoiren in [haerl.]predicatie, overmits een iegelijk van syn vrienden daer onder hadde, maer dat men den zelfden predicant buyten der stadt soude houden; dit aldus eendractelijcke geaccordeert wesende, so hebben die schutters eens deels den predicant na der tijt selfs in der stadt gehaelt ende leijden hem in; want uit hem selfs

en wilde hij niet incomen ende so leyden sij hem in, tegen den wille van Burgemeesteren, en veel andere burgeren en schutteren, tegens welcken predicant grotelyx worde protest gedaen buyten de St Antonis poort van een genaemt meester Pieter Vlotimus van Burgemeesters wegen, welcke Vlotimus was secretaris der stede; niet tegenstaende sy (die scutteren) dwongen den predicant byna in der stadt te gaen, ende quamen met bussen ende pistoletten ende leyden hem soo St Antonis poort in, in welcke poort sat een rot schutteren, die daer den wacht hadden ende schoncken den predicant en alle syn geselschap, die met hem quamen, ende droncken wt een nap van ijmberen hout, dat soo gebeelt is, daer aen hangende een calbas van den selfden houte; ende die scutteren, die in die poorte saten, was het rot van Willem Maerts Calf, baliuw van Amsterlant, ende sy namen den predicant bij haer in 't poorthuijsken en deden hem goet cier aen op die tydt, dat hebbe ick scriver van desen boecke self gesien, het welcke myn leedt genoch was, ende veel met mijn, dat wy 't sien mosten, ende niet en conden ofte mosten wreken; op die tydt verdroechmen veel om vreedts wille, ende lietent al metter langer handt comen, alst oock is gecomen.

Item op den V Augusti worde hier een andere reijse, buyten op die Rietvinck, gepreeckt van die verlopen monnick, die in 't Waterlant gepreeckt hadde als voirsz is, welcke worde uit Waterlant over gehaelt van ettelycke burgers, dat alle schutters waren, met name Dirck Olofs Vlascoper, Reijnier Kant, Willem Corssen, Jan Muerlinck, Gerrit Jans van Delft, Albert die Graft, Lubbert met Hans Spreuckhuijs, Hendrick Hoppesack, Ghiliamen Gardin, Aerian Cromhout; dese quamen alle met den predicant uit Waterlant over met bussen en pistoletten in de hant, ende brochten hem int velt, daer hy preken soude, als ick selfs hebbe gesien met myn broeders huysvrou, die dit geschreven heeft.

Item op den xxiij Augusti, 't welcke was op S. Bartholomeus Avont omtrent drie ende vier uren was er een kint te kerstenen in de oude Kerck, ende een van de Peeten wilde hebben, dat die cappelaen het kint soude segenen in duyts, ende die priester en wilden 't niet doen dan op d'ouwe costuijm ende manier, waer door groote commocij is gecomen in de kerck, ende den Vesper was noch niet uit, ende mostent laten staen uit te zingen, om 't rumoers wille.

Ende daer vergaderde veel volcx van lichter aert, en sy begonnen die handen te slaen aen etlycke outaren ende beelden om die te raseeren en stucken te breken, ende omtrent vier ofte vijf uren quam

die schout, Pieter Pieters, in de Kerck, met syn dienaers ende stadtwakers ende oock etlycke burgers, ende dreven die Beelden-stormer uit die Kerck die soo verbaest waren, datse met groote hopen uit die Kerck liepen, soo dat er twee kinderen in den drang van 't uitlopen syn doot gebleven: dit geschiet synde quamen die drie schutterie aen die marct met haer geweer ende men schote de Plaets af met deelen1, en hielden daer wacht nacht en dagh, negen dagen lanck, om alle beeldestormerië te behoeden.

Item den xxvj Augus. worden geaccordeerd om alle oorsake van beeldestormerije te verhoeden ende om die fauer der Guesen een weinich te versaden by ordinantie ende raden der stede dat men die beelde in alle Kercke soude afnemen en uit ter kerke brengen, en de groote beelden, die men niet afnemen en coste, soude men beschieten met deelen, dat men die niet zien en mochte, om gheen afgoderië te sien, als doe die guesen seiden, dattet was. Alle Kercken [worden] gesloten ende gheen diensten gedaen van missen noch van preken noch van luijen over die dooden; noch niet van St. Bartholomeus dach tot den xxviij September toe; doe worden die kerken weder geopend ende dienst gedaen als men van outs placht.

Den xxviij September isser een Gues, genaemt Simen Miets, in de nieuwe kerck begraven, met die ceremoniën op de Guese manier, van haerluyder predicant; ende dit gedaen sijnde, soo synder een partij van Guesen gelopen na het minnebroeders convent, omdat te raseeren ende stucken te slaen, maer het clooster worden alle dagen ende des 's nachts bewaert van stadswacht, ende die Guesen namen een balck ende die liepen die duer vant couvent open, ende die wachters, die daer in waren wilden hen ter weer stellen tegens die geene, die dit feijt aenrechten, soo quam die capetyn van de wacht, wiens naem was Pieter Kars, die welcke was goet gues, ende riep tot die wakers: ‘verweert u niet, ende loopt achter het convent uit, het is die burgemeesters wille;’ welke Pieter Kars worde nader tijt gebannen op die Conincx geleijen, ende hij worde van hier gesonden naer Spanje, ende doen worde die kerke weder gesloten ende die schutteryen waren weder in haer wapenen nacht en dach vier dagen lanck.

Item den xxviij September worde het Cathusers Klooster hier buijten Amsterdam gedestruërt ende al in stucken geslagen datter in was, alwaer grote schade geschiede van veel costelijcke glasen, ende des

anderen dachs ginck Pieter Pietersz, die Schout, buijten int clooster met sommige schutteren ende burgers, ende dreef die Rabauwen daer uit, ende nam er vier gevangen: Als nu die Schout met dese gevangens in der stadt quam, omtrent die Engelsche stege, daer is gecomen Willem Maertsz Baerlion ende sneet die gevangers los, seggende dat die Burgemeesters hem dit belast hadde; die oorsake, dat hy dese gevangers los maekte, was, dat die Guesen, die wat van macht waren, vreesden, dat sy daer bemelt souden worden door pijnigen ofte anderen tormenten, wie die geene waren die haer daer toe gecoft ofte verwillicht hadde om sulx te doen, want het was wel te presumeeren, datter groote meesters van de ryckdom in Amsterdam was, die andere schamelen bloets daer toe coften met giften ende gave, als naderhant wel gebleken is in Amsterdam.

Item den eersten October op St Remigius-Baeffven-dach, hebben die Guesen met den burgemeesteren geäccordeert, ende hem gunnende dat sij soude gebruijcken die Minnebroers kerk om haer predicatie daer in te doen tot experientie van haer religie, mits dat die oude Catholycke Religie ook haer voortganck soude hebben in haer gewoenlijcke plaetsen, ende op dien dach is alle de stadt verblijt geweest ende luijden des avonts te negen uren die boere clockmet alle die clocken in der stadt cleyn en groot van blijtschap.

Item op den ijden October deden die Guesen haer eerste sermoen in de Minnebroers op haer mannier van Calvinus leringe, ende op den zelfden dach worden die kercke van de oude Religie weder geöpent, ende men hielden processy een yegelyck in syn kerck, ende dancten ende looffden God almachtich dattet daer toe gecomen was.

Op dach en datum voirsz presenteerde sommige Oosterlinge1 den Raedt der Stede een requeste, begerende te hebben S. Olofs Capelle tot haer executie van de leeringe van Martinus na uitwijsen der Confessie; maer den Raedt der Stede van Amsterdam den suppliant[en] sommige dingen voorhoudende, soo sijn sij in alle redelycheijt van haer opinie afgegaen.

Item op een sondach den xven December 66 soo deelde Jan Aertsz Mandemaker, predicant van de Guese ofte de nieuwe Gereformeerde, soo sij doe wilden heeten, het nachtmael uit, in de Minnebroers kerck, ende het duerde van 's morgens te acht uren tot 's avonts toe vier uren.

Het uitdeelen van de Guesen nachtmael geschiede aldus in de

Minnebroers kerck: Daer stont gedekt een tafel, daer op stont een can met wyn ende een groote silveren beker by, ende een plateel met ronde stucken gesneden broot, soo stonde Jan Aertsz, der Guesen verleyder ofte predicant, aen die tafel ende het volck ginck knielen aen de tafel ende sommigbe sitten met hem xij al teffens, ende alsdan nam Jan Aertsz een stuk broot ende brack daer altemet een stuxken af ende gaf 't een yegelijck in de mondt met die woorden, die hy daer toe sprekende was; ende als dan nam hij den beker, ende goet die vol wijns, ende gaff die voorste, die aen den tafel sadt, uit te drincken ende soo voort tot die xij persoonen toe droncken sy den beker uit.

Item onder dit uitdelen van der Guesen nachtmael, soo quamen in de kerck vier schuitevoers van de Camper-steiger, met hem brengende een kruic met bier ende een tapkan; als die Guesen om-droncken uit den beker, die aen den tafel te nachtmael gingen, soo droncken dese eens mede om, van haer bier, dat sij mede gebrocht hadde. Ende sy songen tot schamp ende spyt van die daer te nachtmael gingen: Laet den beker omme gaen, omme gaen, heijo! omme gaen; Jan, Pieter ofte Paulus zal desen beker ontfaen; soo dat haer dan in den mond quam. Sy worden van [de] Guesen uit die kerck hieten gaen met gemoet ofte ongemoet als sy oock deden; welcke schuytevoers van Catholijcke gecoft [waren], om sulx te doen als voorsz is.

Voorts onder dese persoonen, die te nachtmael hadden geweest, was een vrou, die mede ter tafelen hadde geweest ende den brock ontfangen, ende uit den beker soo dapperlyck gedroncken, dese quam ende seyde tot haer buerwijf, doe sy van daer quam, ende seide toe: ick heb mede ten nachtmael geweest ende uyt den beker soo dapperlyck gedroncken, doe ick hem creech, soo dat ick wel half droncken ben; het is my vrij in myn hooft gelopen, ick wilde wel morgen noch soo eens ter nachtmael gaen. Het is wel te vermoeden, dat het soo seeker is; want het was van de hoegelantse franse wyn, die sij over haer nachtmael droncken: men mach considereeren watten devotie daer is geweest onder die Luijden!

Voorts om alle nieuwichheyt te adverteeren voor ons ende onse nacomelinge, soo ist gebuert onder dit voorsz nachtmael ofte galgebroots-mael (als dat die Catholijcke dat doen ter tijt noemde), soo isser een oude vrouwe van Edam, genaemt Niesemoer, een scheeptimmermans vrou [geweest], woonende buijten St Anthonis poort op die timmerwerff, dese quam mede om nachtmael te haelen. Onder alle soo

gaf Jan Aertsz. dese vrouw bij ongeval een corst van 't broot tot haer deel in de mondt, soo worpt sy 't al over ende weder over; sy was tandeloos; sy condet niet incrijgen ongecaut; soo seij de vrou tot Jan Aertsz, der guesen predicant, die haer den brock hadde gegeven: wet duyvel geijstu mij daer? op haer Edams, ick en cant niet incrigen, Jan Aertsz: ende sij liet den brock uit haer mondt vallen, ende sij nam die beker, ende dronck hastig toe, ende bij alle geval soo lieper een hondt onder die tafel, die den brock op aet, die 't oude wijf hadde laten vallen, soo was den hondt mede ter galge-broots ofte nachtmael op die tyt.

Terwyle Jan Aertsz, der guesen predicant, sondt, ende deelde het nachtmael als voorsz is, soo stondt een ander predicant van der guesen, genaemt Schelsijns, een verlopen paep uit het noorderlant ende preecte op die stoel in de minnebroerskerk al van haer nachtmael, dat sy daer uitdelende waren. Voorts die auteur ende hoofden der guesen gingen eerst ter tafel omt nachtmael te ontfangen ende hadden questy onder malcander, wie Judas soude weesen, gelyck of sy waeren die xij Apostelen, ende Jan Aertsz onse lieven heer. Dit syn die name van [de] eerste xij, die ter nachtmael gingen: Die aldereerste was Hendrick van Marcken, Herman int Cromhout, Dirck Olofsz, vlascoper, Jacob Dirriksz Roosecrans, Andries Boelesz, Lubbert Nut, Philips de Gasdijn, Egbert Meynertsz, Egbert Roeloffz, Reynier Kant, noch een genaemt Jan Muijen, die die visch op droech in de Rinck(?), dese was Judas, ende alsoo voort by xii aleffens gingen zij ter tafelen; dit duerden alle den dach van smorgens tot savonts te 4 uren.

Soo omtrent 4 uren naden middach doe quam die Prins van Orangen met syn broeder graeff Lodewijck, in Amsterdam van Uytrecht, ende als hy inquam, soo lagender twalyf grooten bussen op die Roobrug by de Reguliers poort, daer die prins in quam, welcke worden afgeschoten, ende als die Guesen dit hoorden, die in de minnebroers waren, ende ter nachtmael geweest hadden, ende noch souden gaen, dat schieten, ende seggen dat haer Prins in quam, liepen al recht uit de Kerck off sij gejaecht worden, en die preker Schelsyns liep mede van den stoel ende Jan Aertsz liep mede van den tafel die kerk uit, met al haer geselschap, ende lieten den tafel ende den schotel met het broot, ende den kan en de beker met den wijn staen.

Geschiedenis Anno 1567 in Amstelrodam.

Den XVI Jauuary worden hier by den President van Hollandt die drie scutteriën voorgehouden eenen eedt, welcke eedt men doet, eer men schutter wort, in handen van den Burgemeesteren. Ende seyden den schutteren dat sy den eedt wel wilden doen achter volgen alst behoorden, maer eenige van de schutters, van de Clevenaers doelen, segde tot den President, ‘als wij dien eedt weder sullen doen op een niew, soo begeren wy perdoen te hebben van alles watter voorgaende is geschiet’; waer op die President ten antwoordt gaff, dat het in sijn macht niet en was ende boven syn commissie iemant perdoen te geven, maer die perdoen begeert, die mach 't versoecken aen de hoocheijt boven; ende den schutteren van den selfden doelen, die Catholijck waren, seyden tot die gues waren, kent ghij u beswaert, verwerft perdoen voor u persoon, een igelyck voor syn selfs, want wij kennen ons niet schuldig oit misdaen te hebben voor ons alle van watter voormaels is geschiet.’ Waer van quam een groot beroerte op den voirsz doelen onder alle die schutteren, ende die Guess grumden al vast op die Catholijcke, en den President ginck van daer met grooter vreesen nae de voetboechs doelen ende na den Handtboochsdoelen om die mede 't zelffde voor te houden.

Den xviij Januarij worden gepubliceert twalf articelen, by den Prince geconcipieert, het welcke waren al tot ruste ende vrede der voirsz stede.

Den xix January preecten die Guesen haer laesten sermoen in de Minnebroers Kerck, ende haer worden geassigneert om haer predicatie te houden de oude Zyds Colck in Moij Hermens spycker1, daer die stuer uit hangt, welcke spijcker die Guesen doen hielden voor haer Kerck ende noemden die Jerusalem; ende noch een spijcker, staende buijten St Antonis poort die welcke sy noemde Betania, in welck Betania sij op een tyt eens preecten ende den windt was noortwest ende het sermoen duerden wat lang, soo dat die spycker heel onder water vloeide, ende niemant mocht daer uit comen sonder hem nadt te maken, ende men haelde het volc al meest met schuijten, en noch hadden die Guesen, om haer predicatie te doen, die opperste solder van 't huyszitten huijs aen de oude zyde, welcke

sy noemde den berch van Calvarien, omdat het soo hooch was te dimmen. Ende noch hadden sy tot haer verdoen een spijcker1, staende op die nieve zydts Achterborchwal by de zes crucken, die welcke sij noemde Bethelehem, want sij was seer beroyt.

Den xxi Januarij anno 1567 vertrock den Prince van Orangen uit Amsterdam na Haerlem, ende hy gaf die van Haerlem het commissij die groote nieuwe sluys te leggen op Sparendam, om datter groote schepen te Haerlem mede sonde aencomen, waerom die van Haerlem den Prince namaels seer groot hebben gelaudeert.

Den xxvi Januarij worden hier een vaendel opgerecht van ons burgers, waer van dat Hopman was Willem Pauwelsz ende Bouwen Leepoog lutenant.

Welcke Bouwen worden afgezedt, omdat hij niet goet gues en ware; daer drongen die Guesen die Burgemeesters toe, ende in syn plaetse worden gestelt Willem Marisz Calff.

Den viij February quam er een bode in Amsterdam van [de] Hartoginne van Parma, dat men alle die oùtaren ende beelden weder soude oprichten; ende in de oude Kerck was S. Jans outaer eerst weder opgerecht.

Item op den xii February op asselen woensdach, preeckte in d'ouwe Kerek een geleert man van Haerlem, genaemt meester Jan Hooch ende Leech, welcke altijt geconvoieert [wort] met vyf ofte ses mannen, waer hy na die Kerck ginck, om syn lijff te beschermen vanu de overlast van de Guesen, omdat sy hem seer hatich waren duer syn predicatie, [volgens] welcke haer leeringen met den Scrifturres noch Judaice (?) van de Guesen overeen en quamen.

Item die xvii February, een dach voor ende na, hadden die guesen in Amsterdam een gemeen spreeckwoort onder malcandere, seggende: die Grijns moet off, die Grijns moet off. Ende niemant wis ofte conde weten, wat sy daer meende, dan corts daer na quam dese nabeschreven trubbel, doe waren die grijnsen off. Als 't wel is gebleecken soo dat me se wel kende die van de guese consoorten waren ende mede in wapenen quamen bij de guesen op datum hierna volgende.

Item den xxiv February op St Matthijs dach waren der sommige van de guesen in der stadt, die den gemeente aenrechte, dat die Burgemeesteren al heijmelijcke knechten aennaemen ende dat al uitgenomen papisten, ende alsóó die guesen, die in der stadt waren, bij nachte overrompelen [zouden]; waer door die gemeene guese seer oproerich

waren tegen die Burgemeesteren, ende in den avont syn de Gedeputeerden van de guesen gegaen tot Joost Buyk, die doe burgemeester was, om deese saek in communicatie te leggen, ende syn wel gemoet van den anderen gescheiden, soo dat die guesen, te weten het rappalge, daer voor die dueren stonde ende hoorde dat die saeck met haer gedeputeerde verdragen was, riepen alle met luijder stemme over straet: Vive le Gues, de Grijns moet off; ende sy begonnen van die ure off, eenige van hem lieden in wapenen te maken ende die nieuwe brug in te nemen inder nacht, ende hebben een groote toeval gecregen smorgens in den dageraet van 't gemeene popel ende [den] rijckdom, die alle1 guesgezindt waren.

Des smorgens den xxv February de guesen seer starck wesende op de Nieuwe Brug, ende die catholijcke gemeente en wist hier noch niet van, soo hebben die guesen henlieden verdeelt, een partij op den Nieuwen-dijck, een deel op 't Water, ende een partij in de Waermoestraet, ende een deel aen den vesten by 't Boshuijs, alle met pypen en trommen en vliegent vaendel. Ende sy bezettent Boshuys, dat die burgemeesters daer gheen geschut uit en soude halen.

Ende sy maecten een schans op de Pouwels broers sluijs, ende in de Kerckstraet voor meester Hendrik Dirxsz duer, ende op die Papenbrug leyden sy geschut ende in dat steeghgen naest Mr Hendrick Dirxsz huijs mede, om daer me te schieten op die plaets nae 't stadthuijs, om den burger te crencken, die op die plaets waren tot assistentie van de burgemeesteren en den raet der voirsz stede.

Voorts op dach en datum voirsz zyn veel getrouwe catholycke burgeren op die Plaets gecomen met hen wapenen en geweer smorgens omtrent 7 en 8 uren, tot hulp ende bystant van myn heeren den burgemeesteren ende by namen die gebueren uit die Calverstraet en Ossenmarct met dat omgaende quartier die quamen met een oprecht vliegent vaendel seer starck ende eendrachtelijck op die marct voor 't stadthuijs, om te beletten (Godt almachtigh ten voersten) der rebellen propost ende haer quade schelmerije van de guesen; van welcke gebueren uit den Calverstraet en Ossemarct dat vaendrager was Gerrit Claesz, die soon in ‘Borgongien’, ende voerders waren Jan Claesz Pyl ende Peter Proper (?). Ende noyt en waren de burgemeesteren ende die gemeente meer bevreest, die op de marct waren, dan doe dit volck quam aentrecken uit die Calverstraet nae den marct, want die bur-

gemeesters en wisten niet off sy quamen als vrienden ofte als vyanden; ende als men sach dat het waren die burgeren by der Heyliger Stee van daen en Ossemarct ende die Hendrick ende voerders voorn, soo waren die burgemeesteren verblyt, ende alle die catholycke gemeente, die op die marct ende op het stadthuys waren, van den getrouwe dienst ende assistentie, die hem van de Calver-straet en Ossemarct werde gedaen, ende men maecte schansen op die marct op alle hoeken van de plaets, datter niemant en mocht opcomen dan men daer begeerde te hebben, ende kende voor een goedt catholyck burger te syn.

Ende terwylen die burgers ende die guesen aldus tegen malcanderen stonden in wapenen punt a punt, soo liepen al over en weder over, aen beyde syde, notable persoonen [so van der ghereformeerde] als van Catholycke partien, altemet in groot peryckel haers lyfs om vrede te maeken tusschen beyde partien, om alle tweedracht en geschillen ter neder te leggen sonder bloetstorting aen beyde syden; ende het is geäccordeert na den middach, dat yegelyck na huys trecken, mits condicy, dat men die schansen op die marct eerst soude afbreecken en vertrecken elx na huys, ende dat gedaen wesende, soo souden die guesen haer schansen mede affbreecken ende afftrecken.

Als nu die Catholycke burgers meest al van de marct waren getrocken na huijs, soo en wilden die guesen noch niet afbreecken haer schansen noch vertrecken voor sanderen daechs, ende dat men 't accoort, datter gemaect was, souden publiceeren met een trompet aen alle hoecken van stegen ende straten.

Soo quamen die burgers weder tegen den avont op die marct, als sij van te voren hadden gedaen, ende bleven daer alle die nacht op die marct, ende op 't stadthuijs ende in de huijsen, aen de marct staende, ende hielden alle die nacht wel scharpe wacht aen byde syden, want niemant en betroude den anderen veel toe, het was al ‘sich voor dich, trouwe is weinich.’

Ende den xxvj Februarij 's morgens omtrent negen uren soo wordet gepubliceert voor alle hoecken, stegen ende straten metten trompette ende noch wilden die schelmse guesen niet opbreken haer schansen ende afftrecken, off die catholijcken mosten eerst van de marct afftrecken, het welck die burger deden, ende waren die minsten ende trocken eerst off van de marct met huer wapenen ende geweer. Ende die Catholijcke burgers nu van de marct wesende, so en wilden die guesen dat noch niet geloven, so quamen die guesen al gewapend, wel 140 geleden, over die marct getrocken, om te sien of die schansen

al off gebroken waren, die op die marct hadde geweest, van welcke waren die drie voorsten voerders Jan Brouk, Winrich Jansz ‘in de drie vijzels’ ende Matthijs van Bancken, een banckrotier, ende sy gingen noch soo proncken duer veel stegen ende straten, omdat sij wel bekent souden wesen, ende seijden tot elcke man, dus gaende over strate, dat voirsz woort nu is: die grijns af, nu is die grijns aff: ende omtrent den middach braken sy mede haer schansen af ende vertrocken na huijs met haer wapenen ende geweer.

Den xxvij Februarij quam myn heer van Brederode in Amsterdam met een kleijn weijt schuitken, die Roobrugh in roijen 's namiddachs omtrent vier uren, waer door een groote vrese quam inder stadt onder die Catholycke burgeren, duer welcke veel luijden [met] haer goet vluchtten uit der stadt, 't welcke die guesen souden hebben belet, hadden sy gemocht1, seggende men behoort den Coninck getrou te syn met goet ende bloet, want om ander luyden goet was die guesen meest te doen.

Den xiiij Maert is hier in Amsterdam gecomen een secretaris van de Con. Majts wegen, genaemt de la Torre, ende is gelogeert ‘in den Prins’ op den Dam, tot welcke quamen veel guesen uit der stadt, ende oock een party Vriesche Edeluijden; nae veel woorden die sy met hem hadden, so hebben sy hem gescholden voor een verrader, ende hebben hem sijn bosset met brieven benomen ende opgebroken ende hebbent myn heer van Brederode gebrocht ende sij hebben daer niet in gevonden dan teergelt ende ettelycke missieven ende blanck papier, ende sij schelden den secretaris seer, en sommighe deden haer waepenen aen, ende gingen stoutelyck in ‘de Prins’, ende bewaerden hem nau, dat hij niet een voet mocht versetten, ende deze trubbel is een weynich gecesseert, so hebben die Burgemeesters den Secretaris versteken ende uit der stadt geholpen nae Naerden ende voort na Uijtrecht.

Item op den dach voorsz versochten die guesen den burgemeesteren, dat men Brederode soude maeke Cappeteyn Generael over die heele stadt ende van knechten, die in stads dienst waren, ende die men noch aennemen soude, ende Burgemeesteren mosten 't consenteren, want veele van de rebelle guesen quamen al gewapent met haer geweer op de marct, ende het worde geconsenteert, onder conditie dat'er twee commissarissen van de Guesen ende twee van de burgemeesteren wegen, soude reijsen aen den Prins, om advys hier op te

versoeken, als sij deden, soo dat die commissarissen wederom gecomen sijn ende met hem1 brochten twee Edelluyden van Madame de Parma ende twee van den Prince wegen, dewelcke aen mijn heer Brederoede haer exploet hebben gedaen, soo dat die guesen geheel het voornemen hebben laten vuren, ende daer niet meer [van] vermaent.

Den xviij Maert worde singnuer Jan Brouck artelarijmeester gemaekt, om het geschut te ordineeren om de stadt, 't welcke de gemeene guesen soo wilden hebben.

Op den dach als boven maeckten die guesen in Amsterdam een groot getier onder de gemeente en hilden scharpe wacht, meerder als sy oyt hadden gedaen, voor myn heer van Brederode loesement, Engelenburch, daer hy t'huijs lach, seggende ende spreiende over al dat men Brederode soude verrassen by nachte ende voeren hem uit ter stadt.

Item op den selfden dach syn der veel Edelluijden uit Vrieslandt in Amsterdam gecomen in Bootsgesellen cleren, om met mijn heer van Brederoede te spreken, ende op den dach voirsz quam mijn heer van Bredenroedes huijsvrou oock in Amsterdam in een landtwijfs habijt.

Item op den xx Maert worden hier toegemaeckt twee scheepsboten, daer op 6 of 8 bussen met 16 mannen, die zouden varen d'een in den Amstel en die ander in 't IJe, om te sien of die graef van Aerenbergh oock quam met enige schepen uit Vrieslandt, ende in de Amstel, off de graef van Megen oock quam met eenige macht van Utrecht om de guesen te plagen, en die burgenmeesters mosten het volck lonen van stadsgelt, ende het waren all guesen, die op dese booten roeijden, en daer op voeren, want sij en betroudent niemant anders toe dan van haer consoorten, want altijt meenden sij, dat se souden worden verrast ofte verraden, ende selfs en waren sy niet uit, dan om een ander te verraden, als 't altyt is bevonden in alle haer stucken, wat sy hebben aengerecht.

Den xxjv Maert quamen hier voor de poort veel Edelluyden uit Vrieslandt ende van andere wegen, welcke die poort worde geweygert, ende men wilden se niet in der stadt hebben, soo dat sy gingen tot den Cappeteyn van 't boot, ende nae 't samen spreken met malcander, so hebben die edelluyden, den bootsgesellen haer cleren aengedaen, ende so roeyende na der stadt om met het boot ende het volc in der stadt te comen, Hendrik Cornelissen, burgemeester, van dit concept geadverteert wesende, quam op den aenslach

ende vraechde: waer heen met dat boot? Sy antwoorden: heer burgemeester, het boot is leck, wy moetent brauen, wel seyde den Burgemeester, blijft buyten, ick sal de timmerluyden senden, die 't buyten sullen brauen ende dicht maken.

Ende alsoo syn die guesen met den adel die in bootsgesellen habyt waren, van haer propoost gefraudeert.

Den xxviij Maert synder veel guesen uit Brabant ende uit Vlaenderen gecomen hier voor de Haerlemmer poort, ende men wilden se niet in der stadt hebben ende hadden geern steeckgelt gehadt van een ygelyck, soo synder eenige van de guesen uit der stadt gecomen by henlieden, ende sy hebben aelmissen onder haerlieden versamelt om haer broeders voort te helpen, ende sy vertrocken van hier naer Vrieslant.

Den xx April worden hier aengenomen noch vier honderd burgers in dienst, waer van Willem Poulisz creeg onder syn vaendel hondert man, en die ander drie hondert man worden Hopman over gemaect luchtige Lenart Jansz Graeff ende luijtenant Arent Jansz Coesvelt.

Den xxiij April quam die tydinge in Amsterdam dat den Officier van Alffen ende der Gou die burger van Amsterdam haer goeden daer aenhaelden voor prijs, waer duer quam een groote vrees onder de guesen, merckende dattet de Conincklycke Majesteyt niet wel en nam dese groote rebellicliheyt.

Den xxiv April quamen myn heer van Brederoeds knechten van Vianen hier tot Ouderkerck, ende deden den huijsman groot overlast ende gewelt, ende verdestrueerden die kerck, datter niet geheels in en bleeff, waer duer hem den burger in Amsterdam in wapenen stelde op die mueren, ende op die marct, soo wel die goeden catholijcken als guesen.

Den xxvj April quamen eenige Edelen ende bevelhebbers van mijn heer van Brederoes knechten met die kinderen van Batenburch hier inder stadt, te weten Monseur Dangelot onder condicy, dat met myn heer van Brederoe een ure soude spreecken, ende dan weder uit die stadt vertrecken, als sy deden, maer nemen noch wel wat uren aen haer selven.

Den xxvij April 's avonts omtrent thien uren vertrock myn heer van Brederode uit Amsterdam.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


plaatsen


datums