Dietsche Warande. Jaargang 7

[p. 143]

Het Nationaal Monument
voor 1813.

Ter zake van deze stof is meermalen het woord genomen in de ‘Warande’. Wij hebben ons op den wedstrijd niet den minsten invloed veroorloofd, en daarom de ingezonden en openlijk ten-toon-gestelde plannen onbesproken gelaten. Toen onlangs door de HH. Leliman, Rose, c.s. een plechtig protest werd uitgevaardigd tegen het eenparig oordeel der Gedelegeerden van de Hoofdkommissie, welke, met afwijking van de gevolgtrekking, op de gronden-zelven, door den jury van beoordeeling aangegeven, N & O boven Ebenhaëzer verkozen, hebben wij slechts dat protest gecharakterizeerd (bl. 104). Wij meenen echter in de ‘Dietsche Warande’ een vliegend blad en een vlugschrift over de twee ‘bekroonde’ ontwerpen voor te spoedige vernietiging te moeten bewaren. Het eerste is een andwoord van den ontwerper van N & O, op de beoordeeling en de beschuldigingen van den Heer Vosmaer. Het tweede is ons eigen oordeel over de uitspraak der ‘Hoofdcommissie’ en der afgevaardigden van de ‘Sub-Commissiën’, welken laatsten men, in strijd met het programma, de onberadenheid gehad heeft eene einduitspraak ter voordracht aan Z.K.H. Prins Frederik der Nederlanden af te vergen. Onder I en II deelen wij die stukken onzen lezers mede.

I.
Brief aan de Redaktie van het ‘Algemeen Handelsblad’.

‘In uw geacht dagblad van 15 dezer, is door UEd. opgenomen een ingezonden stuk van Mr. C. Vosmaer, getiteld: “De nieuwe gestalte van het Monument-Ontwerp N.O.,” en behelzende o.a. eene reeks van zeventien verklaringen, genommerd 1-16 en 18, die even

[p. 144]

zoo vele veranderingen betreffen, welke door den ontwerper van N. & O., bij de uitvoering van het Model, zouden zijn aangebragt, bij vergelijking met de oorspronkelijke teekening.

De wijze waarop in de laatste maanden de strijd tegen mij gevoerd is, heeft mij onthouding opgelegd van alle deelneming daaraan. Nu echter de Heer Vosmaer niet, zoo als anderen, met louter persoonlijke appreciatiën, protesten en deklamatiën, gesteund door geen enkel bewijs, optreedt ter “voorlichting van het publiek,” maar verklaart, en ook werkelijk den schijn heeft, feiten aan te duiden, die, zoo zij waar bevonden werden, tegen het ontwerp N. & O. zouden getuigen, mag ik het stilzwijgen niet bewaren, en zal uw gevoel van billijkheid mij de gelegenheid niet weigeren mij te rechtvaardigen tegenover onverdiende beschuldigingen. Ik ga veel in het stuk van den Heer Vosmaer met stilzwijgen voorbij; o.a. ook wat hij omtrent de restauratie van de Roermondsche Munsterkerk¹ zegt. De processen-verbaal van de over dat punt gevoerde debatten, 's Heeren Viollet-leducs rapport hebben het licht gezien: wien het om de waarheid te doen is kan ze daar vinden.

Al aanstonds zal de Heer Vosmaer veel van zijne oppozitie terug te nemen hebben, als de brieven, waarbij de Hoofdkommissie de uitvoering in model vraagt van de ontwerpen Ebenhaëzer en N. & O. openbaar zullen worden. Daaruit blijkt volstrekt niet, dat bij die modellen geen gehoor mag gegeven worden aan de wenken van den jury. De maker van Ebenhaëzer heeft het beginsel der geoorloofde wijziging evenzeer aangenomen als ik. Mij dunkt, dat anders ook het maken van een model, na de bekrooning der teekening, zijne grootste belangrijkheid verliezen zou. Het maken van het model is toetsing van het uitgesproken kunstidee aan de praktijk, aan de uitvoering; en de Heer de Kempenaer heeft met volkomen juistheid gezegd, niet dat het model de werktuigelijke kopie, maar de “getrouwe uitdrukking der bekroonde teekening moest zijn.” Dat is waar; dat zijn goede woorden. Uit mijne beandwoording der opwerping van den Heer Vosmaer zal blijken, of ik mij daaraan gehouden heb.

Ziehier cene korte beschrijving van het monument, die zoowel de teekening als het model rezumeert: Het is ontworpen in den oud-Duitschen, - derhalve (vóor den invloed der Italiaansche Renaissance) ook oud-Nederlandschen stijl. Het bestaat uit een voetstuk

1 Zie het Rapport van den Heer Viollet-le-duc in ons aanstaand fransch bulletin n^o 3.

[p. 145]

(stylobaat), dat op het grondvlak in een regelmatig vierkant beschreven is, van nagenoeg 20 el. De stijlobaat bestaat uit 12 treden (zie hieronder N^o. 4). Daarop verheft zich het eigenlijke monument, waarvan het voetstuk een regelmatig vierkant vormt van 5 el. Dit voetstuk is verdeeld in drie geledingen, waarop 1^o. het opschrift: “Opgericht door het Ned. Volk,” enz; “2^o. Aan Neêrlands Hoofd en Redder,” met de wapens der provincien, enz.; 3^o. de fries met de hautreliefs, gekantonneerd door de 4 beelden der hoofdmannen van 1813 en gesloten door eene lijst. Voorts: de overwelfde zitplaats van den Koning, op 4 zuilen, de kruisbogen, buitenwaarts geschraagd door de 4 beelden van den Handel, enz., zittende op kraagsteenen, die zich onmiddelijk op de kapiteelen ontwikkelden en zich aansluiten aan de 4 frontalen; boven deze de 4 beelden Vrijheid enz., omringende de burchtvoorstelling, waarop de Maagd van Nederland postvat. Deze geheele beschrijving geldt letterlijk zoowel van het model als van de teekening. Waarin en waarom ben ik van de teekening afgeweken? Antwoord: In de rijzigheid der hoofdverdieping en omdat ik de juistheid der aanmerking van den Jury inzag. Daar is maar eene verandering gemaakt, en deze is een gevolg van de ontvangen aanmerking.

Dat een leek in de kunst de verschijnselen, die het noodwendig gevolg zijn van die eene verandering, als zoo vele op zich zelve staande, ja, willekeurige variatiën van het oorspronkelijk thema zou aanzien, ware vergeeflijk: maar de Heer Vosmaer, die de publieke opinie, misschien de Hoofdkommissie zelve wil voorlichten! Die kunstrechter begrijpt niet, dat, bij meerdere verheffing van een rondboogarkade, de leer der verhoudingen van zelve den rondboog in een arc en tiers point (ofschoon juist geen scherpen spitsboog) doet overgaan, dat hieruit de meerdere ontwikkeling van de frontaalhellingen volgt, - in een woord, dat de geschiedenis altijd logisch is, en men zich, op poene van ongerijmdheden te maken, niet onttrekken kan aan de toepassing der wetten, die de kunstgeschiedenis zelve aan de hand geeft. Trouwens de eenige wijziging van eenig belang, die uit de verhooging der bogen en meerdere stijlontwikkeling gevolgd is, bestaat in de overhuiving der Nederl. Maagd - eene bijzonderheid, die volstrekt geen levensbeginsel van het ontwerp is en, desverkiezende, weg kan vallen.

Gaan wij nu de 18 grieven van den Heer Vosmaer nog eens kortelijk langs:

[p. 146]

1.	“Het monument is smaller en langer geworden.” Onwaar; de platte grond des models is het zelfde gebleven.
2.	“De geheele stijl is gewijzigd; de overgangs-stijl nu geheel gothiek.” Onwaar; de kruisbogen van het gewelf (het essentieelste stijl-element) zijn de zelfde gebleven en nu, eenvoudig, bij de meerdere verheffing der arkaden, ook dáar aangewend.
3.	“De 4 leeuwen zijn weg,” concedo.
4.	“In plaats van een omgaanden trap met 10 treden, vier afzonderlijke trappen - met 12 treden.” Het schijnt, dat de Heer Vosmaer hier de architektonische teekeningen, met name de doorsnede, niet geraadpleegd heeft; hij zou dan 12 trappen gevonden hebben. Het getal is dus 12 gebleven, ongeacht eene weinig beduidende misstelling. Bij het weglaten der leeuwen verviel het motief der verbinding van de trappen.
5.	“De stylobaat is aanmerkelijk verhoogd,” Onwaar; anders geprofileerd” - natuurlijk; vergelijk 4.
6.	“De krijptachtige dwergzuiltjes zijn veranderd in vierkante pedestallen.” Onwaar; de bestaande pedestallen zijn vierkant gebleven, maar verhoogd, bij het vervallen der zuiltjes.
7.	“De hoekpijlers zijn slanker; hun profiel gewijzigd, de kapiteelen veranderd.” Onwaar - behalven de lengte; de profielen zijn de zelfde gebleven, de kapiteelen zijn niet veranderd.
8.	“De rondboog-spitsboog” zie 2.
9.	“De zittende koning is gewijzigd, hij draagt ook geene kroon meer.” De zittende Koning is een zittende Koning met mantel gebleven - maar zonder kroon.
10.	“Waterspuwers aangebragt, even als in Scott's Albertmonument.” Volkomen onwaar; het zijn architektonische goten gebleven als op de teekening. Aan het Albertmonument zijn het dieren.
11.	“Aan de frontalen zijn de oranje-appelen weggelaten.” Onwaar; aan de topversiering der frontalen is niets veranderd.
12.	“De frontalen zijn van hogels voorzien.” Zie wat ik boven van de frontaalhellingen gezegd heb.
13.	“Het dak is veranderd in eene vierzijdige, afgeplatte bedekking.” Onwaar: de vier beelden zijn alleen verschoven om zich nader aan dat der Ned. Maagd aan te sluiten.
14.	“Op die bedekking verheft zich een tweede tempel.” Is het een kunstenaar, die hier het woord “tempel” gebruikt? Als ik niet beter

[p. 147]

	wist, ik zou eerder aan een banketbakker denken. Zie wat ik boven van die overhuiving of bekapping gezegd heb.
15.	“Het denkbeeld van burgt laten varen.” Geenszins: dat denkbeeld is altijd nog even zichtbaar op het model, als op de teekening.
16.	“Ontbreekt bij den Heer Vosmaer.
17.	“Twee tempeltjes op elkander” zoo min verdedigbaar als: “deux dés superposés”. De bespottelijke terminologie van tempeltjes daarlalatende - vraag ik alleen sints wanneer het verboden is twee zuilenordeningen, twee arkaden boven elkaâr te plaatsen? Twee teerlingen, als hoofdelement eener kompozitie op elkander is niet verboden; armoede is geene zonde, maar toch een gebrek.
18.	“De Nederlandsche maagd heeft haar plaats ingeruimd aan eene gebloemde fiaal.” Is het mogelijk zoo iets te zeggen? Vergelijk 13-17. Onwaar is het ook nog, dat de Nederlandsche Maagd, onder een gewelf te plaatsen, ontleend zou zijn aan het Albertmonument: dit monument wordt bekroond door een pinakel, die in een latijnsch kruis uitloopt, en aan vier zijden, onder arkaturen, met 4 beelden versierd is, en op de hoeken 4 biddende engelen te aanschouwen geeft.

Hoe zeer zou ik wenschen, dat de schuld van 's Heeren Vosmaers ongegronde inkriminatiën alleen aan zijne oogen te wijten was; zoo dat er hier geene sprake kon zijn hetzij van gebrek aan oordeel, hetzij aan kennis, hetzij aan onberispelijke trouw.’

Roermond, 18 Oktober. 1864.

P.J.H. Cuypers.

Aanteekening.

De meerderheid in de Hoofdkommissie heeft verklaard, dat het model zeer ‘aanmerkelijk’ van de teekening verschilt, maar dat het echter niet buiten ‘aanmerking’ behoorde te blijven. Heeft de Hoofdkommissie alzoo het standpunt, door den Heer Cuypers hier toegelicht, als het ware erkend? Waarom dan niet nog eenen stap verder gegaan en zich niet onthouden blindelings, ondanks de tegenbewijzen des ontwerpers van N & O, te blijven beweeren, dat het ontwerp eene navolging is van het monument voor Prins Albert van Saxen-Coburg?

De Best. d. ‘D.W.’