Dietsche Warande. Jaargang 6

[p. 193]

De Fabelen van den H. Cyrillus in het Nederlandsch,
door Th. Kirghbijl ten Dam.
(Vervolg van bl. 103.)

De Vos en de Raaf.

^*Snel te horen;
Verlang¹ te gelouen.

DIe hongherende Vos² hadde hoer eens verburgen; daer toe quam hoer vrient die Ranen al so wel medelidende mit hem seluen als mit hoer, ende begheerde enige Hennen drocheliken³ totten Vos te leiden, en̄ gruetede aldus die Hennen: Ic boetscap v grote bliscap: want die Vos is een nonne geworden en̄ heuet alle wreetheit ofgeleit. Coemt voert aen vryliken en̄ siet dit wonder: want die Vos is gewijlt⁴ en̄ singet in die kerc mit ynnigen louen. Die Hennen geloefden haesteliken en̄ begeerden den Haen mit hem⁵ te leiden. Die Haen, so hi seer verstandich is, so seide hi tot sinen wiuen: Hoert mi, ghi ongesinde⁶, waer trect ghi, ouermids drocherie, dan inden doot? Meent ghi dat een Rauen is waerachtich, of dat een Vos is goet - so meent ghi datter licht is inden duusternissen, en̄ datter doecht is inden sonden. Mer dat is fekerlike onmogelike: want schijnsel coemt alleen vanden licht en die doechde van goetheit. Als ic fie, du⁷ en hebste noch niet gehoert die synnen der wisen ‘Gherinc⁸ selmen horen en̄ verlang gelouen en̄ mit swaren herte’.

* Lib. I, c. 3. Ik los, in deze mededeelingen uit text B (het HS.), de verkortingen op, en interpungeer lichtelijk.

1 Verlang is een adv. Langzaam.

2 Vos - vronwelijke persoonsverbeelding; mann. als woordvorm.

3 Bedriegelijker-wijze.

4 Gesluyerd.

5 Zich.

6 Onzinnige, domme.

7 Het HS. heeft: ‘dit en hebste’, dat geen verband met het volgende geeft. Waarschijnlijk heeft de overschrijver te-recht begrepen, dat de Haan tegen de meervoudige hennen niet du hebste zoû zeggen, dat inderdaad eene vergisfing van den auteur is, en, in geen geval du willende schrijven, er dit van gemaakt. Het moest wezen: ‘Als ic fie, ghi en hebbet noch niet gehoert....’.

8 Vaardig.

[p. 194]

¹Men moet merken wat, ende wien men gelouet. Hi en is niet voersichtich die vrienden ende vianden ghelikeliken geloeft. Minne ende hate verkeren toerdel. Nyemant en is het te ghelouen vanden quaden dan den vrient, noch vanden goeden dan den viant². En gheloue dinen viant^[3] niet inder ewicheit. Ist sake dat hi goet feit, hi bedecter quaet onder. Ift dat hi quaet feit, hi doet dat hem toebehoert. Een mensche en sel dan sinen gemenen viant⁴, den benider, niet gelouen. Die duusternisse minnet die haet dat licht. Die tonge stroyt van enen anderen een quade faen⁵ om sijn goet gerufte⁶ te verduusteren. Hier om menen die vroeden datmen den ghenen niet en sel gelouen die veel cout, smeket, lieget en̄ bedrieget.

In veel spreken

En sel gheen sonde ghebreken,

ende een smeker seit en̄ slaet valsche^[7] voor waer. Een tonghe, die ghewoen is te lieghen, die keert haer herwaert ende darwaert; ende een bedrieghende fiel spreit en wtreyct dat net der drogerien. Du en selste niet horen den ghenen die wat van den dinen⁸ begeert of die toernich is op di. Een woort, datmen vangen mach, wort lichteliken gesproken. Ouermids gramscap of viantscap of nydicheit wort die mont dicke vander waerheit geboghen. Nyemant en geloue min van dinen goeden dan du⁹. Natuerliken begeren wi prijs, en̄ wi vermoeden ghemeenliken groter dingen van ons [dan wi moghen¹⁰]. Daer om so selmen slechts ghelouen dat mogeliken is ende tamelike of behoerlike. Mer die tamelicheit des woorts selmen vernemen uut dat gheen dat totten werke behoert: als wt gedaente, stede, tijt en̄ manier. Hier om ift sotheit den bedriechliken Rauen te gelouē, en̄ te menen dat die Vos gewijlt is en̄ inder kerken singet. Dat en behoert niet totten Vossen start, ende ten schijnt niet waer te wesen. Ist sake dat men mit¹¹ groter hoeden¹² hoert te geloven, en̄ die

1 Te-recht leit P^r de Crock (in zijn l^e D^l, 9) de volgende zedeles niet in ‘Signor Kieckemans’ mond; maar geeft der gelijke, onder den titel van ‘fluyt-reden’ als een toegift op elke ‘sedighe apologie’.

2 De beteekenis is: niemant verdient meer geloof dan de vriend, als hij iets kwaads, en den vijand als hij iets goeds [van den persoon] zegt. Vrient en viant staan hier in den nomin., ondanks het lidw. den.

[3] HS. van di.

4 Die zich gewoonlijk zijn vijand betoont.

5 Lees: faem.

6 Gerucht.

[7] Ontbreekt hier geen woord: munt, bijv.?

8 Van het uwe.

9 Hf. di. De zin is: niemant hebbe minder gedachte van uwe goede hoedanigheden, dan gij-zelf.

10 Dit ontbreekt. Moghen beteekent kunnen; misschien moet men besitten lezen.

11 HS.: mitter.

12 Behoedzaamheid.

[p. 195]

waerheit naersteliken te ondersteken, sekerliken tis seer grote sotheit gheringhe¹ te gelouen en̄ haesteliken [te] worden beroert. Doe die Haen dit hadde dien Hennen geleert, scheide die Rauen van daen en̄ die Hennen volchden den Haen.

1 Spoedig.

De Os en de Wolf.

^*Minne² rust des herten,
ende vlye ledicheit.

Doe die Os op enen auontstont dat grayeel³ had opten halfe en̄ ploechde, quam die ledighe Wolf en̄ seide, mededogende: Wanneer selstu wesen ontbonden, vry, ledich⁴? Die Os antwoorde: Wanneer die wijsheit afterlaet⁵ die natuer. Also lange als ic arbeide, so en wort ic niet geuangen van wildicheit of ledicheit des herten. Ledicheit is een tempeest des herten. En̄ wanneer die sinnen ledich sijn, worden si vander doecht verureemt, en̄ lopen wilt en̄ voertuluchtich als Caym dede⁶ en̄ worden in sonden beuangen als David, doe hi ledich was. Die bant der leden, ouermids stadige beroeren, is sonder voelen.⁷ Doe antwoorde die Wolf en̄ seide: Rust dan een wijs man niet? Die Os seide: Immer, die wise man heeft alleen vrye rust. Om dattet breyn te rustiger sel wesen, so en wort dat ouerkinnebacken⁸ niet beroert. Nochtan een wijs man en is nymmermeer ledich. Stadeliken is hi in der sielen beroert, of inden lichaem. Wat is ledicheit, dan verlies des onwederhaliken tijts? wtstorting des leuens? afterganc des vordernisfe? Ledicheit maect traecheit des vleysces, houerdie, onsuuerheit, gebreck, rouerie. Een slappe hant maect armoede, ende die ledicheit volget is alre sotste. Doe dat volc van Israhel opten Sabboth⁹ rustede, doe en regendet geen hemels broot. Een onberoert water veruult¹⁰ ende stinct, ende een swaert, dat men niet en roert of besicht, wort beroest. Een voet, die altijt stille staet, wort onbeuoelike¹¹ en̄ een cleet, dat ledich leit, wort van den matten (sic) geknaecht. Mer die hemel loept stadelike; alsolange als therte leuet, en rustet

* Lib. I, c. 14. De Crock, (C) I, 10.

2 Imperatief.

3 C: jock.

4 A: Quandonam solutus beatâ libertate vagaberis, & fatigatus, gratâ quieta refocillaberis otiosus?

5 Wij zouden zeggen: vaarwelzegt.

6 Deze vergelijking laat C achter.

7 Voelt men niet.

8 C: opperste kaeckx-been (versta: met den schedel).

9 C laat den Sabbath wech.

10 Lees: veruuult.

11 De voet flaapt, als men zegt.

[p. 196]

niet; die natuerlike cracht en slaept niet; en die Wijsheit, die die werelt¹ regiert, is altoos doende². Hier om scuwe ic ledicheit en ploech of eet of wedercauwe, of ic slape ende verteer mijn spise. Doe die ledige en̄ wilde Wolf dit hadde gehoert, ghine hi thant van daen³.

1 Afgebroken, op het eind van den regel: wer-elt: nieuw bewijs voor de uitspraak waereld.

2 Ontbreekt bij C.

3 Ontb. bij C en den Benediktijner. P^r De Crock voegt hier in eene ‘Sluyt reden’ een en ander bij, waar ik op te-rug-kom: ‘Al ist,’ zegt hij, ‘dat den H. Cyrillus in de voor-gaende t' samen-spraeck met sulck een levende coleuren het hels monster der ledicheydt naer het leven heeft uyt-ghebelt; ick en kan nochtans niet laeten het klat-pinceel van mijn onbesneden penne te wercke te stellen, om op den doeck van yders hert de ander eyghendommen van defe schaedelijcke peste uyt te belden’.

De Wolk en het Aardrijk.

^* Teghens die begheerlicheit der wereltliker hoecheit.

EEn Wolegen rees van der eerden op mit begheerten int hoge. Doe seide die Eerde: Wt wien ende waer bistu geboren, anders dan wt mi, ende in mi? waer om verhefstu di bouen dijn moeder ende

* Lib. II, C. 12. 't Schijnt ons niet onbelangrijk, bij deze natuurkundige apologe, ook den text van Cordier ('t is toch wel Cordier, niet Corder) meê te deelen:
Contra appetitum mundanoe celsitudinis.
EXorta de tellure nubecula, statim coepit innato desiderio sursum ferri. Cui terra mater dixit: Die mihi ex quo, & vbi nata fuisti? Nonné in me & ex me? Cur ergò fuper matrem erigeris? & natale solum cunctis gratissimum, facta peregrina reliquis? Quin etiam sursum elata, vel â tempestatibus inuolueris, aut ab aestu obuio confumeris. Rogo igitur, nata, quiesce, & in patrio salutaris humilitatis sinu recumbe. Al illa minns prudentia respondit: Appetitus quidam desiderabilis celsitudinis, sursum me cogit ascendere, cui contradicere si liceret, non placet. Ad hoc, multum illi terra compatiens, dixit: Die mihi quaeo, quò erigi concupiscis? Cui nubes. Anhelo, inquit, pertingere in Aquilonis sublimia, vbi constituta, toti vuiverso visibili sim praelata. Quo audito, mater tellus, deridens caliginis caecitatem, subiunxit. Satis patet, vt parum ante genita, infantiliter es locuta. Nam minimè positionis caeleftis ordinem didicifti, nec mundi situm mirabilem attendisti: Responde mihi quae pars primò moueatur in coelo, nonné orientalis? Inde namque stella dialis afcendit, & quafi motu fuo, ortis ibidem syderibus, recti oriens appellatur. Igitur haec pars dextra est coeli, quae enim pars in animali prima mouetur haec dextra voeatur. Igitur, si vti patet oriens coeli dextrum iudicetur, necessariò concluditur, eius polumantarcticum, esse surfum. Ab eo enim tradunt Philosophi orientalis motus principium deriuari. Quin etiam in corpore animalis, pars illa dextra eft, in quam caput primò influit, Caeterùm, primum motum caeleftis lationis, ex meridionali polo principium fumere, hac ratione dignoscitur. Quia nimirùm vertice hominis versus illum situato, mox eius dextra, si voluatur, ab orienti mouetur. Itaque si meridionalis in coelo polus furfum est, aquilonaris erit per consequens deorsum. Quare chariffima, si tuus fert animus, versus ipfum ventilari, putans erigi, profundaberis: & cum credideris te ire fursum, tune demergeris in mundi maximum abyssum, accidetque tibi fic cum fuperbis decipi, qui dum iactantiae slatu se sursum eleuari opinantur, ruunt deorsum ad ima inferni, & diuinae ictu lustitiae profundantur, & cum videntur altiffimè efferri, fpeculo decepti fallaciae, tunc profundiffimè demerguntur. Qui enim contra verùm mundi casum erigitur, necessariò locus eius, ex oppofito in inferno praeparatur. Ex conditoris autem prouidentia superborum locus habitabilis. aquilonari loco supponitur, vt ex fitu mundiali addiscant illud quidem, quod secundum mundanae visionis aspectum videtur superius, in veritate fore inferius. Quamobrem fugientes huius faeculi fallax sursum, ad verum humilitatis tendamus deorfum. Sic enim natura, vbi pari modo membra situauerat, tamen inferius collocato capite, de matris aluo infantulum mitti in hunc mundum, & humilitatis magiftra cornu cordis ac pedem propterea situat deorsum. His definitis quieuit.

[p. 197]

laetste dat begheerlike Eertrije? Want coemstu bouen, du felfte vergaen van tempeest ende van hetten. Daer om, dochter, rust ende blijf bider saliger oetmoedicheit. Dat Wolegen antwoorde onwijslie ende seide: Die lust der begheerliker hoecheit die dwinet mi op te clymmen, ende al mocht ie wel weygeren, ten behaget mi niet. Daer toe antwoerde die Eerde medelidende ende seide: Seg mi doch, waer begheerstu te risen? Dat Wolegen seide: Ie begheer te rifen int Noerden; so worde ic verheuen bouen al dat men sien mach. Doe sprac die Aerde al spottelike, ende seide: Wel hebftu gesproken, als een nuboren kint, sonder befceit; wanttu en kenste noch niet die ordinancie des hemels noch dat wonderlike gestel der wortelen. Antwoerde mi. En wort dat Oysteynde des hemels niet eerst beroert; want van daen riset die dach sterre, daer Oriens, dat is dat Oeft, die naem of heeft: daer om is dat die rechter side des hemels, want dat deel dat eerst beroert wort in een dier dat hiet die rechterside. Mer is dat Oest alft blijct die rechterside des hemels, so is dat ouerste des hemels, daer die planeten wtten Oesten rifen, dat Suden. Ende daer om, is dat Suden dat hoechste, so is dat Noerden dat laechste, en̄ alftu waenste te risen, so selstu dalen ende verdrenct worden inden alren meeften afgront der werelt. Ende di sel ghebeuren also bedrogen te worden mitten houaerdigen, die als fi wanen mit vermetelre beroemlicheit verheuen te worden so vallen fi ende dalen ter hellen vander wrake Gods geslagen. Ende als hem dunct dat fi hoechfte fijn verheuen, so fijn si bedrogen mitten spiegel der ydelheit ende laechfte vernedert. Mer wtter groter voersienicheit des Sceppers fo wort die bewoenlike stede der houaerdige onder dat Noorden ghefet, op dat fi wtter set-

[p. 198]

ting der werelt leren souden dat gheen inder waerheit laechste te wesen dat nader werelt gesicht scijnt hoechste te wesen¹. Daerom, die defer werelt bedriechlike hoecheit scuwen, die dalen neder totter waerachtiger oetmoedicheit; des gelijc fo gheuet die natuer, als een kint geboren wort, dattet mitten hoefde nederwaerts daelt, wtter moeder lichaem. Ende die natuer, meysterfe der oetmoedicheit, set daer dat ouerste des herten nederwaerts, om den mensche oetmoedicheit te leren. Dit aldus vertogen rufte dat Wolcgen.

1 Men ziet, dat hier het beginsel der oriëntatie ontwikkeld wordt. De tegenwoordige waereldbeschouwing doet den Benediktijner deze geheele redeneering achterlaten, hetgeen, zegt hij, ook reeds door den ‘alten Ueberfetzar’ geschied is. Niet te min, dat de Zon haar rijk in het Oosten en Zuiden gesticht heeft, en dat het Noorden aan koû en onvruchtbaarheid ten prooi is, blijft eene standhoudende allegorie, en wettigt, naast honderd andere redenen, de oriëntatie der kerken volkomen. Maar wie heeft nog eerbied voor christen traditiën, welker naleving niet rechtstreeks ter zaligheid vereischt wordt - al klimmen ze, gelijk de oriëntatiewet, op tot Tertulliaan, ja tot de Apostelen, en zijn, tot op de Heidensche Renaissance, alom diep geëerbiedigd, en schier zonder uitzondering nageleefd? Zie, voor de oriëntatie te Rome, ‘Warande’, III, 227-238.

De Mier, de Nachtegaal en de Bije.

^*Teghens die gheen die hoghe dinghen vercregen hebben ende achtense groot.

OP een bequame somertijt crege een Miertgen vlogelen ende vloge wt fijn hol inder luchte en̄ sat op enen sconen bome ende groen. Daer vantet een Nachtegael singende, en̄ seide: Wat biftu? Die Nachtegael antwoorde: Ic bin een voghel ende finghe mit rusten ende gebruuck dat licht mit vreden. Daerna sach si een Bye al omme vlieghen en̄ vraechde: werwaerts fi woude. Die Bye seide: Ic vlye van bloem tot bloem om honich te vergaderen. Doe verblide haer dat Miertgen van haren vlogelen en̄ mit grootherticheit dancte si der Natueren ende seide: Ic danc di dattu mi verloft hebfte wt den duusteren holen der eerden ende vander forchuoudicheit³ des vergaderens ende arbeit des dragens, ende dattu mi versellet hebste mitten dieren die rustelike singen en̄ honich vergaederen. Ende want die plaets haer seer genoechlic was en̄ nochtans om der vlogelen wille haer oude forchuoudicheit⁴ niet al en hadde gelaten, so badt fi van der Bye geleert te worden of daer oec enige vrefen waren. Die Bye²

* Lib. II, c. 13.

3 Zorg.

4 Zorg, vreeze.

2 Verlaat gij.

[p. 199]

seide: Seker veel: want bouen stormen en̄ befiden fterke winden: nv coude, nv hetten, so der vogelen clawe, so die netten der spinnen. Dat Myertgen antwoorde: Bi hulp der wijsheit sel ic alle dese periculen ontulien. Mer als daer na die somer geleden was en̄ die honichspise ontbrac, ende die wintersche tempeeft haestelic volchde nader bliscap der ruften: van bouen regen, van besiden winde, coude van buten en̄ honger van binnen haer ommeuengen, so daeldse thants¹ en̄ socht haer gewoenlike toeulucht der eerden. Als fi quam voer thol, dat si gelaten hadde, vant fijt gefloten ende die Doerwachster seide haer: Waen² coemstu en wat brencftu? Si feide: Ic come wt der luchte en̄ brenghe mijn vlogelen. Men feide baer weder: Ganc heen: want die Natuer verbietet hier yemant te comen mit vlogelen en̄ sonder vruchten. Doe seide dat Miergen (sic), mismoedelike al roepende en̄ versmadende die plaets daert geweeft hadde en̄ prisende haer eerste stede: Sekerlike weet ic, dat die hoecheit der werelt vanden vroeden is te scuwen, die sonder ruft is en̄ sonder sekerheit, alomme mit verdriet befingelt, ydel van alre vriheit des leuens... Hoe falich is dat hol der oetmoediger donkerheit. Altoes gestadich, altoes seker, foet van gefelscap, van notruftigen spise besorcht³. Dus worde dat Myertgen wijs mit verdriet, en̄ starf ouermids der houerdien.

1 Terftond.

2 Waar van daan.

3 Voorzien van de noodige spijzen.

De Paauw en de Egel.

^* Teghens die gheen die van ydelre glorien voer den menschen willen schinen.

EEn Paeu stont voor een Egel en̄ proncte mit fijn fcone ftart, om den Eghel te bescamen en̄ fijn^[4] glorie te tonen. Die Eghel mercte wijslic sijn houerdie en̄ cramp al te samen, dat men niet sien en mochte dan doornen. Hier wt mercte die Paeu, dat hi befcaemt wort en̄ sprac beclaechlic mit toerne totten Eghel aldus: Al is die mensche een wonderlic⁵ dinc, nochtan ghenoechtet⁶ hem mijn wonderlike scoenheit te sien: mer du verberchste dijn ogen en̄ versmaetste mi en̄ en toechste⁷ mi niet dan een veruaerlike cleet vol doernen en̄ een lelike forme. Die Eghel antwoorde: Hi en doet nyemant onrecht die mitten finen⁸ doet, dat hi wil. Nochtan bid ic di: feg mi, behouden dijns vreeds: wat rekenstu meerre te schinen of te wesen? Seghftu te wefen, wat

* Lib. II, c. 21. C. II, 13.

[4] HS. (overtollig) scone.

5 Bewonderenswaardig.

6 Geneucht, verblijdt het hem.

7 [gij] Toont.

8 Met den zijne, nam. met het zijne.

[p. 200]

leit di aen mijn ogen? wanttu en biste te minre niet, al en fie ic di niet. Mer begheerftu meer te schinen, fo biftu een scheem der houerdien¹; en̄ soecstu der oghen lof, denc dat die bafiliscus dodet mitten ogen. Ic sel di oec seggen dat dat Spiegel² seide totter aepinnen: Verblide di meer van dattu biste dan dattu int spiegel schijnste: want dattu biste is dijn wesen, en̄ dattu in mi schijnste is een ydel scheem. Weetstu niet dat die snelle tygris haer iongen verloes, en̄ als [si] in een spiegel sach haers felfs gelijcheit, waende si dat dat haer iongen hadden geweest en̄ so bleue si haer iongen quijt. Waer om stortstu di wt mitten wayer der houerdien en̄ soecste alleen te schinen? Denc, dat di roke vergaet als hi rijst; en̄ dat eertrijc en brengt gheen vrucht ten fi dattet dat gesayde saet in hem verberge. Die witticheit van buten scemert die ogen ende die lafarie opt vel beulect die leden. Verburgen scoenheit blenct claerlic, welrukende cruden, bedect, ruken foetste. Die kerftange is bedect mit doernighen scillen, op dattu die ydelheit van buten soutste versmaden̄ en̄ soeken dat morch der foeticheit van binnen. En̄ ic bin buten mit doorne gecleet, om van binnen seker te wefen. En̄ Moyfes aensicht was oec bedect. En̄ die sanctuarie Gods was al omme mit cleden verdect. Dat Miertgen gaf raet den Camelionte, die glorieerde van fijn gulden verwe en seide: Sluut dijn oghen en̄ du selfte geftadige glori hebben: want dat oge wort gefloten mit twe wijnbrawen en̄ mer een en worter geopent, om dat oge wel te bewaren³. Dit geseit, so rekende hem die Ege wonderliker dan die Paeu en lieten wefen⁴.

1 C: Soo sijt ghy eenen Hypocrijt.

2 C. maakt er een Vos van.

3 Hieruit blijkt, dat met dit ‘wijnbrawen’ oogharen bedoeld worden.

4 Bij C. wordt reeds hier de Struis en Raaf van cap. 22 ingeleid.

De Raaf en de Nachtegaal.

^* Teghens die hem verheffen van claerheit hoerre stemmen.

DOe een Rauen wel gegeten hadde, riep hi mit haescher stemmen als hi plach; dat hoerde een Nachtegael, in een korf besloten, ende began lustelike te fingen om den Rauen te bescamen, ende haer feluen ydelic te tonen. Dat hoerde die cloecke Rauen, merkende die ydelheit haers hoefdes ende liet fijn roepen ende feide: Och hoe salichlike yubileerstu. Ic bids di doch; laet mi dijns soeten sanges wat

* Lib. II, C. 26.

[p. 201]

bet horen. Doe die Nachtegael dat hoerde wort si verkeert, ende ghebeden en woude fi niet meer singen. Doe seide die Rauen als een verwinre: Nu sie ic wel, dat Aristotiles wijflike spreect in sijnre ‘Fiselmie’: dat die sangers natuerliken dwafen fijn, heet van herten, melancoliech van breyn ende altoes droech, begerende lyuige wynen; want een ydel herpe geuet geluut ende een droge snaer finget best. Ende dat is een tuge dijnre onbequaemheit, dattu van dijnre falicheit onsalich biste. Die wint dijns ademtochts geuet goet geluut; mer totter reden geuestu quaet geluut: want alstu verdrietich biste, so singestu, ende alsment di bidt, so pruulftu. Bistu geuangen, so singestu foetelike, ende dijn vrolicheit is altemael verkeertheit. Wat glorieerste dan van dijn windige hoeft ende houaerdichfte van dijn onsalige ydelheit? Die balligen aen die orgilen, die flagen aen die sanctorie¹, die haeren aen die vedelen, die dode dermen inden herpen luden veel foeter. Mer hi is al vol windes die van sinen winde glorieert ende verheffet. Dit ghehoert, scaemde haer die Nachtegael ende verberch haer seluen.

1 Santur is een turksch hakkebord.

De Duif en het Slik.

^* Tegens die ander luden ontruften² ende becallen.

EEn wit blenckende Duue ghinc ripelic ende sympelic te water ende waende ouer hert lant te gaen dat, onder, slic en̄ modder was ende brac daer doer, ende worde seer beflict. Hierom wort dat Slic lachende ende het verblide hem van finen quade en̄ seide totter Duue: Hoe is dat gout verduuftert ende die alre befte verwe verwandelt ende die grote scoonheit stinkende geworden? Die Duue feide: Om dat ic in di ghetreden bin. Wat biftu? Hi seide: ic bin flic en̄ vulnis. Die Duue antwoorde: Het is wel waer, hadstu niet vuul geweest, ic en hadde van di niet besmet geworden: want gheen dinc en besmet of veruuult dan dat selue besmet is of vuul is. Want claer water dat wascht, ende die dach verlicht alle dinc. Nochtan so en is mijn scoenheit wefelic (sic) van mi niet gefceiden: mer dijn stanc is wefelike in di gebleuen: want dat nv in mi stinkende schijnt, dat blijft weselike in di. Daer om hebstu di seluen bespot ende mi vuul te maken toenstu mi alre scoenfte te wesen. Een hont scoert mit finen tanden want fi quaet sijn. Des ferpenten mont quetset met fijn venijn.

* Lib. II, c. 30.

2 Ontruchten, diffameeren.

[p. 202]

Die doern prekelt: want hi scarp is. Alfo is alle scadelicheit in den ghenen eerft diese doet. Wat wil ic meer seggen! ic fel mi wasseen ende worden reyn: mer du selste flic bliuen ende onreyne, want onreyn afterclap gaet lichtelike vanden onsculdigen; mer die afterclapper en wort van sinen gherucht nymmermeer ghereinicht. Dit ghefeit ghinc die Duue ende maecte hoer fcoon.

De Vos en de Wezel.

^* Waermen forghen sel om rijc te worden.

EEn magher Vos om vet te worden ghinc doer een nauwe gat in een oueruloedige kelre. Daer woende een Wesel, die den Vos¹ fach ende groeteden ende vraechde hoe en̄ waer toe hi daer in gecomen waer. Die Vos antwoerde: Al dattu vraechfte, fuster, dat beduut di die magerheit mijns vleyses: want die dede mi doer een nauwe gat crupen om den dootliken honger te vlyen. Die cloeke Wefel antwoorde behendelike ende feide: Die onbequaem magherheit te verdriuen dat is goet; mer om vetticheit des vleyschs tlijf te verliesen dat reken ic dwaes heit. Het is onfinnicheit dat te verliefen, daermen om arbeit te houden. Die Vos seide: Dit is een rechtuaerdige reden. Doe seide die Wesel: Mi dunct, fuster, eerftu dinen buuc veruolfte ende dijn dorre vel vet maecfte van spife, die dijn niet en is, dattu eerst een wtganc voerfieste: want dat nauwe gat, daer du doer gecomen biste en sel di niet laten wt gaen, alst noot is of di gelieft, om der vetticheit willen; sonderlinge wantter² anders gheen wtganc en is als ic sie. Alftu dan vol ende vet biste so selstu die ghestolen spise weder mit walgen moeten coren³ wilstu wt wesen, of die geen die du tfijn ghegheten hebste, sel di voercomen ende flaen di doot. Ende wat seldi van dijnre vetticheit anders comen, dan bitter verftoring, seker vanghenisse, onuerdragelike laft ende een droeuich strick. Weetstu niet, dat een cleyn kint, doer een enge doer der natueren, mit crijsschen des moeders, nauwelic vry inder werelt en coemt? wat sel den mensche geschien als hi vet is ende ommebehangen mit ghiericheit, aengelocket mit behaechlicheit der tijtliker dingen, onberaden van finen wtgane, mit rijcheden, hier ende daer vergadert, ende dan ten leften vander doot wort gedwongen van heen te sceiden ende vint die poort der gerech-

* Lib. III, c. 11.

1 Beurtelings m. en vr. genomen. Verg. De Vos en de Raaf.

2 Vooral, om dat er.

3 Te-rug doen komen.

[p. 203]

ticheit nauwe? Ende dat hi mit genoechten geraept heeft, moet hi te hants mit sericheden spuwen, of verliefen hem selven ende alle dat hi heeft ewelic. Daer om, alre lieffte, ganc van heen (sic) ende en ghif dat vel dijns wefens niet om vet te worden; ende voerfich di al daer een vette weyde daer rijcdom is ende ewige fekerheit. Dit onthielt die Vos naer stelike ende at op die tijt fijn notruft ende ghinc vry ende wel geleert van daen.

De Mensch en de Zijworm.

^* Een bispel dat een vrij milt man van fijnre weldaet nyemant en verwijt, lof eyscende.

DOe een dancbaer man van een plemaet worm fide ontfangen hadde, socht hife naernftelike om feer te dancken. Ten leften vant hise verburgen onder een scille van een boem, en̄ feide haer dancbaerlike: Waerom alre liefste bistu vrack 1 dijn aenschijn te tonen, die also mildelic dat morch dijns lichaems stortste. Seker ic was droeuigher dat ic di niet vinden en conde om te danken dan ie blide was om die grote gaue die ic van di hadde ontfangen. Doe dat wormtgen dat van den dancbaren man hadde ghehoert, scaemdet hem en̄ seide: Alre lieffte, waer om sochtestu fo cleynen armen dier om te danken in dien dats in een (?) dat ic di ghegheuen heb, want daer weldaet is, daer en volcht gheen foult. Nochtan wilftu eens arms vrients raet doen, so hoertet mi toe di te danken: want het is een meerre gracie dancbaerliken te ontfanghen dan te gheuen. Seker daer om gheuet een vrihertich man¹ ist dat sijn gaue dancbaerlike ontfangen wort, so rekent hi of hijt felue ontfangen hadde. Daer om so en eyschtmen vanden dancbaren niet anders dan dat hijt blidelic ontfange. Daer om verhuut (sic) die gheuer fijn aenscijn en̄ scuwet dat lof ende en eyfchet gheen wtwendich loen. Die natuer die die gemmen² maect is die niet verborgen en̄ oec die diepe ader des gouts en̄ die crachte der vruchten van bouen, sijn si niet al verborghen op dat fi niet en scinen sienlike glorie te eyseen en̄ te verwiten die gauen die si mildelike storten? Daer om die natuer, ende die doechde en gheuen niet openbaer int aensicht: want fi en foeken goet noch lof van buten van den ghenen dien fi haer gauen mede delen.

* Lib. III, c. 20.

1 Gierig, te-rug-houdend.

2 Kleinoden.

[p. 204]

De Bij en de Wijnvlieg.

^* Tegen die minres des wijns.

EEn wijn Vlyege vant een Bye die honich dropelen sochte in die bloemen ende vraechde die sake wat si fochte. Die Bye antwoorde: Mit groter begheerten soec ic honich ende vergader dat wt die morch der bloemen. Doe hi dat hoerde, loech hi ende seide: Wel heeft Aristotiles ghescreuen in sijn ‘Raelessen’, dat die minres der soeter dingen dwaes sijn. Ic hadde ghemeent dattu wijs hadste gheweest, wt den regiment dijns conincs ende van const¹; mer als ic sie, so bewijftu anders mitten werken: want du en kenste noch niet wat honich is ende van welcs wortels vruchte of bloem die leuendige foeticheit druupt: nochtan want ic medeliden heb mit dinen dorst so come mit mi ende ic sel di gheuen een kelre vol honichs... Waer om moyftu di alle den dach dorftich ende anxtuoudich² inden dorren bloemen? Ganc wt, sich³, ic seldi leiden totter fonteynen der soeticheit. Doe die Bye volchde ende ter plaetsen quam, seide die wijn Vlyeghe: Trouwen, dit is die soeten roeck des leuens, oueruloedicheit der gratien, soeticheit der vroechden, wonderlike crachte der medicinen; dit is die alre ghenoechlieste honich, dat hert sterkende ende balsaems vuchticheit, behoudende dat wesen. Dit is die alre blancste douwe, verblidende die menfchen ende die goden⁴. Daer om drinc mit mi dijn buue vol ende slape mit vrolicheit. Hier op seide die Bye wiselike, doe si den roec des wyns beuoelde: Seker, het is een wijl geleden, dat ic dat hoerde, mer ic en hads noch niet beuonden dat minres des wijns dronken fijn. Trouwen, wanttu vol wijns bifte, so bistu altoes dronken ende en hebfte dat licht der reden niet: want du biste oec geboren van vulnes des wijns. Daerom so hebftu vander natuer des wijns tondeghen⁵ ghesproken: want wijn is den monde die alre ghenoechlieste honich; mer het is den hoefde een venijnde galle. Si smaect inden monde, ende bernt in den buke; fi roect int hoeft ende dommet die finnen; si perfundeert⁶ die cracht ende verderuet die inmaginacie; si ft[r]eelt dat hert, ende verdonekert dat ghefichte; si slapt die senen, si doet stameren ende ondeert⁷ die tonge, fi doet die handen beuen ende

* Lib. IV, c. 5.

1 De zin is: uit de [ordelijke] regeering uws Konings en uit uwe kunst had ik afgeleid, dat gij wijs waart.

2 Vol angst.

3 Zie.

4 Mythologie.

5 Het tegenovergestelde van ter degen, in den zin van deugdelijk.

6 Gespeld: fundeert.

7 Onteert.

[p. 205]

onsteect die borst. Si maect oncuufcheit ende brect die cracht des barens; si onstellet den ganc ende verderftet al: so dat in een dronken mensche van sinen voeten tot sinen hoefde geen ghesontheit en is. Noë, die eerst wijn dranc, worter van dronken, daer na ontslape, daer na bloot, daer na ondeert ende befpot. Ende Loth wort vanden wijn onbeuoelike ende en wist niet die sonde die hi mit finen dochteren dede. Amon, Dauids soen, doe hi dronken was, wort hi van finen broeder verslegen. Ende die onuerwinlike Holofernes wort in sijnre dronckenscap mit finen swaerde van enen wijf onthoeft. O gheminde foet ende alle venijn! du haetste die di minnen ende mintste die di feuwen; du dodefte die di gebruken ende verdrenefte die di volgen; du quetfte die di misbruken, ende du meysterste die di bequaemlike befigen. Ic kenne dattu biste venijn, mit honich besmeert. Doe dit verclaert was, vloech die Bye.

De Roos en de Lelie en de Vijgenboom.

^* Een byspel tot lof der reynicheit.

EEn Rose en een Lelye wiessen bi een Vijchboem, welc, doe si haer bloyende ende blenkende bladen met soeticheit der roken gespreit hadden ende ghestort en̄ die vijchboem sonder claerheit der bloemen scarpe vruchten begonde te crigen, wort^[1] van nydicheit beroert ende fprac spitelic ende seide: Als ghi aldus seer soetelic gebloyt hebt, waer is dan v vruchte, daer dat bloyen om gesciet? want feker sonder vrucht te bloyen dat is ydel: want die behendige natuer bindet die vruchte inden bloeme: daer om oec so bloyet si so schoen.

Die Rose en̄ die Lelye verstonden defe reden en̄ feiden mit vredeliker antwoorde: Wi weten wel, dattu om die jocte² des barens verloren hebste die glorie des bloems. En̄ daerom biftu altehants³ beroeft, aldus sprekende. Seker du baerste die alre foetste vrucht; mer in dinen wortelen so lidestu iucte, daer du die bloem mede verlieste. Mer wt volre puerheit ende foeticheit ons wefens so is die bloem onse vrucht. Also dat die bloem ende die vruchte in ons niet en schelen: want ouermids dat die humoer en̄ vuchticheit der honichliker puerheit en̄ welrukentheit in ons oueruloyt, fo en fijn wi anders niet. En̄ die alre puerfte walm der eerden wort bloyende (sic) gout. En̄ die alre soetste douwe des hemels mit blenkender reynicheit wort een

* Lib. IV, c. IX.

[1] HS. fi.

2 Prikkel.

3 Thands.

[p. 206]

margarijt¹. Also fijn die rose en̄ die lelye en̄ die vruchtdraghende bloemen ende die bloyende vruchten. Of wistestu niet, dat die bliuende puerheit der reynicheit, ouermids soeticheit der doechde, die alre claerfte bloem en̄ vrucht is? Daerom so en is die wonderlike [bloem²] der reynicheit niet sonder vruchte. Of is die vrucht sonder vrucht? ymmer so is fi altemael vruchte. Alfo is die heilige reynicheit een groyfel der natueren en̄ der doechden, een alre genoechlicste bloem, een alre claerste scijnfel, een alre soetste vruchte, een alre ouerfte scoenheit, een alre soetste roke en̄ alle doechde. Trouwen, si is die alre claerste gemme³ der natueren en̄ der doecht, een ongebroken geheelheit, een hemelsce claerheit, die ouerste maticheit, een volcomen victorie des geestes ouer dat vleysche en̄ alle glorie. Als een welrukende rose ende blenkende lelye so is die heilige reynicheit bloem ende vruchte. Tot welker welrukentheit die eenhoern foetelike getogen loept, mit welkes soeticheit die wreetheit ghefaftet⁴ wort, mit welcs puerheit so grote macht verwonnen wort, so dat fi in die blenkende scoot der reynicheit dat hoeft eerwaerdelike nederslaet en̄ ruft. O reynicheit van groter machten, als die steen magnes⁵ treckende tot hoer die natuer. O wonderlike maechdelicheit als een faphier veriagende ende verderuende alle venijnde faem of geruft. O ewige puerheit, groen blenkende smaragdus, minster⁶ der onghebrokenre geheelheit, gheen sins lidende die stinkende verderflicheit der oncuuscheit. Hier toe fo sweech die Vijchboem mit verwonderen.

Ik hoop dat, na kennismaking met deze proeven, de mannen van het vak met mij van oordeel zullen zijn, dat, komt er nog eenmaal voor de uitgave van middelned. prozawerken eene Vereeniging tot stand als de, helaas, ontbondene, welke zich zoo hoog verdienstelijk gemaakt heeft door hare uitgaven van dichtwerken der middeleeuwen, ons geheele handschriftjen alleszins verdienen zoû in de verzameling te worden opgenomen.

1 Paerel.

2 HS. vrucht.

3 Kleinood.

4 Verzacht.

5 Magneet.

6 Eene andere hand schrijft een i tusschen de n en f.

C.

Wij hebben de bewerking der Fabelen van S. Cyrillus door Olivier de Crock (in de Lieve-Vrouwen-Broederschap de Monte

[p. 207]

Carmelo bekend onder den naam van P^r Oliverius à S. Anastasio) te danken aan de gelukkige dwaling van dezen geestigen Pater, dat hij hier met een werk te doen had van een karmelietschen ordegenoot, namelijk van den H. Cyrillus, Aartsbisschop van Alexandrië. In ons eerste artikel hebben wij de onverdedigbaarheid van dit gevoelen aangewezen, dat trouwens door niemant meer wordt voorgestaan. Het is eene dwaling - maar, als we zeiden, eene gelukkige: want het bewijs ontbreekt, dat, zoo de ijverige P^r Oliverius hier niet de heerlijkheid zijner geliefde broederschap, door de bewerking der apologen, had meenen te bevorderen, er een ander letterkundige, van even kleurrijk en tintelend penceel, zich met deze verneêrduitsching en nadere zinduiding zoû belast hebben. Uit andere werken van P^r Oliverius, waarvan wij hieronder met een woord zullen gewagen, blijkt, dat de eer zijner orde hem zeer ter harte ging, en even onwaarschijnlijk als 't hém dunkt dat Cyrillus alleen de dieren zoû hebben laten spreken, om den wille der natuurlijke historie, en niet veeleer om zedelijke doeleinden te bereiken, even weinig ligt het voor de hand, dat P^r de Crock Cyrillus vertaald zoû hebben, als hij in hem geen ordebroeder begroette. En te-recht: wij kunnen alle niet alles - laat ieder dat gene doen wat hem het naast is. Toch meent P^r De Crock alle eventualiteiten te voorzien en te voorkomen, waarin de auteur der apologen den Karmel, in rechtstreeksche betrekking, ontvallen zoû, en merkt daarom op dat, wie de auteur zij ‘oft den H. Cyrillus van Alexandrien, oft van lerusalem, oft van Constantinopelen, alle dry’, naar hij meent bewezen te hebben, ‘Religieusen sijn geweest van de Oorden der Carmeliten’. Onze Cyrillus, dien men van Thessalonika, maar ook wel van Konstantinopel noemt, is echter nog een vierde, en géen Karmeliet. Een der drie, door P^r de Crock bedoeld, was te Konstantinopel geboren; de onze had er slechts ter schole gegaan, maar schijnt bovendien Konstantijn gedoopt te zijn geweest.

P^r De Crock formuleert, in zijne ‘Noodighe Voor-reden’

[p. 208]

zijne aanleiding tot de bewerking dezer apologen (allerwaarschijnlijkst naar onze sub A beschrevene editie van Cordier) aldus:

Men kan verstant en wijsheyt trecken,
Van goede, van quaede, van wijse, van gecken,
Van cruyden, van bloemen, van boomen, van beeften,
Van kleyne, van groote, van minste, van meefte.

maar geeft bovendien, in die Voor-reden, zijne denkbeelden over het vertalen ten beste, waarvan ik mij het genoegen niet ontzeggen wil hier een proefjen in te lasschen:

‘Om dat [dan] dese onredelijcke dieren van te vooren hun partyen in het griecx ende latyn speelden, weleke talen van alle-man niet verstaan en worden, soo heb ick de selve, niet sonder grooten aerbeyt, leeren vlaems en brabants spreken, op dat sy van de nederlanders, die de hooge griecxsche ende latijnsche taelen niet geleert en hebben, souden konnen verstaen worden. Daer staet nochtans te bemercken, dat ick van woort tot woort hun niet en sal doen segghen in het duyts, het welek den H. Cyrillus hun heeft geleert in het grieckx en latijn, maer den sin alleen, ten sy dat het anders gevoeghelijck kan geschieden, want al ist dat den oversetter die sich wilt moeyen met boecken over te setten den spieghel moet slachten, die eyghentlijck uytbelt¹ dat voor hem staet, oft den schilder die Copijen maeckt die volkomentlijck hun principael origineel uyt-belden, nochtans en kan het somtijts niet wel gheschieden: om de energie ofte kracht der woorden die somtijts in d'eene taele te vinden is en niet in d'ander, als oock om de equivocatien ofte woorden van een termijn die soo niet en luyden in ander taelen, gelijck het blijckt in dit versken, in het welck eenen lief hebber vermaent eenen deken van de Gulde², die grijs was, om een liedeken te singhen van eenen hondt die niet grijs en was:

Singht grijfen deken, singht, en opent uwen mondt
Maer even wel en singht niet van den grijsen hondt.

Alwaer het latijns versken wel wort uyt-gheleyt naer den sin, maer niet naer sijn energie, want daer steken meer kruymen in om sijn equivocatien....

1 Overal: belt voor beeld, als vele Brabanders nog zeggen.

2 Gild.

[p. 209]

En ghelijck dat gheschiet in het wals en latijn aengaende het vlaems, soo gheschiet het somtijts in het vlaems aangaende het latijn oft ander taelen, soo kan men segghen van eenen schalie-decker die op een hooghe leere staet: Hy is hooch geleert. Item dit blijckt in eenen koster genoemt Ian de Lepel, die de kloek luydende, de klepel op sijn hooft kreegh, waer van hy stierf, om welcke oorsaeck de vrienden hem vereerden met dit graf-schrift:

Hier leyt begraven Ian de Lepel,

Die leefde by de Klock, en stierf van de Klepel.

....Maer hier van sy ghenoegh, ick en hebbe maer dese exempelen voor den dagh ghebrocht om te betoonen dat somtijts de bevallicheyt, energie en equivocatien, die te vinden is in d'een taele, niet soo wel en can uytgeleyt worden in een ander: ten sy datmen omsprongen maeckt om de saecke beter uyt te leggen, het welck ick in dese t'saemenspraecken sal doen, meer aerbeydende om verstaen te worden, als om eenige duystere woorden sonder vrucht eygentlijck te vertaelen. Ick sal daer en boven hier en daer voor by passeren dat niet besonders en is, en by voegen dat vermaeckelijck is,’ enz.

Van dat vermakelijke of althands P^r De Crock en zijne tijd meest kenmerkende, zal ik hier eenige staaltjens bijbrengen.

Zie hier, hoe hij 't waarnemen van den rechten tijd aanbeveelt:

‘En laet ons dan niet spelen met het ghene dat met gheen quelen en kan wederom ghekreghen worden; want

Den tijdt eylaes die vlieght als een gheschoten koghel,
Als 't vaeren van een schip, als 't vliegen van een vogel.

Daerom:

Gapt alsmen u den lepel biet

Oft andersins en krijght ghy niet.

Want de occasie eens deur gheslibbert sijnde en keert niet wederom: en daerom seydt den Apostel: Als wy tijdt hebben, laet ons weldoen, want naer de getuyghenisse van de eeuwige waerheyt den nacht sal komen in den welcken niemant wercken en kan. Nu ift de leste ure, segt S. Jan, de poort-klock luyt loopt de loopbaen der deughden eer dat ghy buyten gesloten wordt, treckt alst nopt, neemt de occasie waer, packt die by het hayr eer datse voor-by passeert en u van achter haeren kaelen cop verthoont daer gheen vatten aen en is, naer-vol-

[p. 210]

ghende dien neerstigen coopman die voor eenen redelijcken prijs van eenen wout-meester ghekocht hebbende soo veel boomen als hy op eenen somerschen dagh met een byle soude konnen teeckenen, om dese occasie waer te nemen den langhsten dagh daer toe verkoos, en smorghens van den sonnen opganck tot den sonnen onderganck sich met syne mede-ghesellen tot het werek beghevende heeft sulck een nederlaeghe onder de boomen gemaeckt, dat hij by naer den heelen bosch, die ontrent twee mylen lanck was, van sijne eycken heeft berooft, tot sijn groot profijt, maer niet tot minder schaede van den woutmeester. Och oft wy oock soo neerftich waeren om van smorghens vroeg tot favonts laet de hooghe Ceder-boomen der hoveerdicheydt, de eycken der giericheydt met de ander schaedelijcke boomen der sonden in den bosch van onse ziele neder te vellen! soo en souden wy niet met den luyen Krekel soo onnachtsaemelijck leven, maer met de neerstige Miere den Oost¹ vergaederen om in der eeuwicheydt daer mede te leven, het welck wy nu moeten doen op dat wy in ons doot-bedde met de verdoemde menschen dat droevich liedeken niet en singhen: Den Oost is ghepasseert: den Somer is ghe-eyndicht en wy en sijn niet salich gheworden; maer eylaes!

Men roept dan te vergeefs al sonder hulp oft baeten

Och had ick goed gedaen! och had ick 't quaet gelaeten!

En daerom segh ick tot besluit:

Siet dat ghy de beste saecken,

Weet in tijdt en stont te maecken.’²

Aardig en leerrijk spreekt hij over het bewaken der zinnen. Hij haalt daar Jacob Cats bij aan, hem ‘den Hollantschen Virgilius’ noemende - dat meer pleit voor zijnen wensch, om den stichter der school, waartoe P^r de Crock als nederlandsch letterkundige behoort, den hoogst mogelijken titel te geven, dan het getuigenis aflegt van zijn ernstig streven, om beiden te charakterizeeren. Uit Vader Cats, dien hij ook (bl. 207) den ‘wijt beroemden Poëet Catsius’ noemt, citeert hij:

‘De oogh' alleen de oogh' kan gans den mensch ontrusten.
Het is een open deur, een inganck van de lusten;

Die sonder goet beleyt de venfters open doet,

Krijght lichter als hy meent een dief in sijn ghemoet.’ -

1 D.i. oogst.

2 ‘De sedighe apologien’, bl. 15.

[p. 211]

‘Laet ons [dan],’ zegt P^r de Crock, ‘de vensters onser ooghen van binnen soo grendelen en toe-sluyten, datter de doodt en den nacht-dief der sonde niet in en kan: hier in naervolghende den H. Ludovicus, Koninck van Vranckrijck, wiens ooghe daerom veel iaeren naer sijne doodt ghevonden is gheweeft blinckende als eenen hellen diamant’.

Dit citeert hij, uit den nederlandschen middeleeuwer Thomas Cantipratanus¹, ‘Laet ons, naer de vermaeninghe van den H. Ioannes Guldemondt,’ zegt de gevoelige kallofilische dichter verder, ‘al de schoonicheydt der creaturen, die wy met de ooghen aenschouwen, keeren tot den Schepper:

“Wanneer ghy schoone dinghen siet,
En kleeft toch aen het schepsel niet:
Maer siet dat ghy tot Hem ghenaeckt,
Die al dat schoon is heeft ghemaeckt.
Bewaert u hert en u ghesicht,
Op dat het uyt een reynen plicht,
Al wat het siet, oft oyt aensagh,
In Godt alleen beminnen magh.”

Maer wy en moghen hier de voeten niet vergheten, al ist dat sy het onderste deel van het lichaem sijn, want aenghesien sy als de pilaeren sijn op de welcke den bauw van d'andere litmaeten ruft, soo moeten sy oock wel bewaert worden, op dat den gheestelijcken bouw (sic) der zielen niet in duyghen en valt. Om de voeten wel te bewaeren, soo moeten wy die t'huys houwen en de eenicheydt beminnen, niet hier en daer fonder reden swierende, het welck besonderlijck van de Ioffrouwen... moet onderhouden worden, ghelijck het Latijns woordeken te kennen gheeft, te weten Domicella, dat is, een Ioffvrouw moet t'huys haer celleken houden sonder veel te swieren, en besonderlijck by nachten in dansen en baletten, ia al waer het oock in bedevaert, want ghelijck den Poëet seyt:

Reyst vrouw of maeght in bedevaert,
Sy kryght wel licht een lichten aert.

En om de waerheyt te segghen, als de vrouw persoonen te veel swieren, sy thoonen dat sy licht-missen sijn, ten sy dat de reden verheyft, by exempel om naer de kerck te gaen, de siecken te besoecken, een eerlijcke visite te doen en soo voorts, waer in hun een

1 L. II, c. 30.

[p. 212]

exempel heeft ghegheven den spieghel van alle deughden, de aldersuyverste Maeghet Maria, die naer het segghen van den H. Ambrosius altijdt bleef in haere kaemer ghesloten, ten sy den noodt dat anders verheyste, om te gaen naer den tempel oft te besoecken haere nicht Elisabeth; en daerom ift misschien dat den Bruydegom haer pryst, om de schoonicheydt van haere voeten, segghende: Hoe schoon sijn uwe ganghen in uwe schoenen, ghy dochter van den Prince¹!
Die van China stellen de meeste schonicheydt van hunne vrouwen in de kleynicheydt van hunne voeten, en daerom winden sy de selve van ionckx af in bunselen, praemende de selve soo sterck, dat sy qualijck gaen noch staen en konnen, en dat om de selve kleyn en kort te maecken. Seker het waer te wenschen dat onse vrouwen, en bysonderlijck de ionghe dochters, soo kleyne voetjens hadden, dat is, dat sy meer hielden van den H. Thuys als van me-vrou Vander Straeten, voor waer daer en soudender soo veel met de schaepkens hun wolle niet laeten, oft somtijts van de wolven aen-getast worden. En om een woordeken in passant van gheestelijcke persoonen te spreken, sy en souden dickwils soo niet verflauwen in hunne eerste viericheyt,^[2] by al dien dat sy hun soo dickwils sonder noodt in de koude locht niet en begaeven, maer met Thomas à Kempis thuys waren sittende in een hoeckxken met een boeckxken, want in dese enghe eenicheydt souden sy beter hunnen Hemelschen Bruydegom vinden als in de wijde werelt.’³

Hoort daarentegen, hoe hij over het voortstreven op den weg der volmaking spreekt:

‘En op dat wy dus niet en souden staen, maer altijdt voortgaen in dese gheestelijcke wetenschap der heylighen, soo moeten wy voor een spoore ghebruycken de neersticheydt die de menschen doen om gheleerder, rijcker, oft edelder te worden; soo fiet men dat eenen student niet te vreden sijnde met de latijnsche scholen ghehoort te hebben, sich begheeft tot de Philosophie en daer naer tot de H. Godtheydt, Rechten oft Medicijne, om in een van dese wetenschappen Bacelier, Licentiaet en Docteur te worden; noch sy en houden daer mede niet op, maer sy soecken voor hunnen aerbeydt om den bogh van hun ghespannen verstant te ontspannen sich te voorderen tot eenich officie oft in het gheestelijck oft in het wereltlijck; en soo veel het gheestelijck aengaet, van Capellaen oft Pastoor soecken sy te wesen Landt oft

1 Cant. VII, v. 1. La S^te Vierge toujours chausseé - alle ikonografen.

[2] Overtollig: waer.

3 T.a.p. bl. 24-29.

[p. 213]

Choordeken, van Choordeken Bisschop, van Bisschop Aerts-bisschop, van Aerts-bisschop Cardinael, en van Cardinael Paus van Roomen. En dus gaet het oock met de ghene, die de wereldtsche eere betrachten, van Advocaet soecken sy te geraecken onder de heeren van het Magistraet, van daer trachten sy te wesen Raets-heer in den raet van Vlaenderen, dan van Mechelen, dan van den Secreten-raet tot Brussel, dan President en soo voorts; en willen wy komen van den Raet tot den Soldaet, eenen Sergeant soeckt te wesen Alpheris oft Vendeldraegher, eenen Vendeldraegher Capiteyn, eenen Capiteyn, Sergeantmaior, een Sergeant-maior, Colonel, eenen Colonel Generael des Leghers: en dus gaet het oock onder den edeldom van het Hof, wie is met sijn quartieren en tytels te vreden, daer de doodt nochtans aen niemant quartier en sal gheven; voor waer niemant by naer: maer sy roepen allegaeder met Carolus Quintus: Plus ultra, plus oultre, noch al hoogher; eenen ghemeynen Edelman wilt sijn eenen Baron, eenen Baron, eenen Graes, eenen Graef eenen Marquis, eenen Marquis eenen Hertogh, eenen Hertogh eenen Prins, eenen Prins eenen Coninck, eenen Coninck eenen Keyser, ja dat sy kosten den Keyser des Hemels selve uyt sijnen throon stoten sy soudent doen oft ten minsten hun selven aen hem willen ghelijck maecken, ghelijck het niet alleen in den hoveerdighen Luciser die eenen Enghel was, maer oock in Adam en Eva, en lange naer hun in Alexander heeft gebleken, die sich dede noemen den sone vanden Godt Iupiter Olympus.’¹

Elders behandelt hij het vlieden der ledigheid:

‘Hier in, ghelijck in alle andere deughden, heeft haeren ghebenedijden Sone naer ghevolght de alder-suyverste Maeghet Maria, die boven² het beschouwende leven altijdt eenich handtwerck heeft ghedaen om de ledichheyt te schouwen: dit en blijck niet alleen in den Rock Christi ons Saelich-maeckers die sy naer het ghemeyn ghevoelen met haere Maeghdelijcke handen heeft ghebreyt, en nu te Trier wort bewaert; maer oock in het Amelaecken op het welck den Sone Godts met sijn Apostelen het leste Avontmael heeft ghehouden, het welck de selve Moederlijcke Maeghet seer konstigh met lelien heeft doorweven; mits-gaeders oock in twee gaeren-klouwens, van de weleke het een te Hermipoli en het ander te Huy in het lant van Luyck wort gesien en vereert, om dat dese alder-suyverste Maeghet de selve heeft ghesponnen. Laet ons dan den Sone Godts en sijn minnelijcke Moeder

1 T.a.p. bl. 7-9.

2 Bchalven, nevens.

[p. 214]

naer volghen in altijdt oft met den gheeft oft met het lichaem ons te bekommeren en eenich werck te doen, ghelijck onsen H. Albertus heeft ghedaen, van den welcken in den Goddelijcken dienst staet dat hy noyt ledich en is gheweest, op dat wy hier door onse ziele moghen bewaeren van het oncruyt der sonde, en besonderlijck van het vergiftich oncruyt der onkuysheyt, het welck door de ledicheyt aldermeest verwildert in den hof van onse ziele. Dit heeft den heydenschen poëet Ovidius selve wel gheweten die versiert dat de Iachtgoddinne Diana noyt ghetreft en is gheweest met den schicht van het liefde godeken Cupido, om dat sy altijt haer besich hiel met de Iacht, en daerom seyt hy seer wel:

‘Dat is soo veel te segghen als:

‘Het dertel Venus-kindt dat menschen ende Goden

Doet voelen sijnen schicht en volghen sijn gheboden;

VVat dat het oyt met kracht en listen heeft ghemaeckt,

En heeft Diana noyt met sijnen schicht gheraeckt.

VVant als het eerst-mael was uyt Venus schoot gheboren

Het heeft voor voester vrouw de ledicheyt verkoren;

Den aerbeyt wort gehaet in Venus huys-ghesin:

Die mint veracht het werck, die werckt veracht de min.¹

Maar de Pater weet wel, dat het den meesten, die zich reppen en vermoeyen, niet te doen is om de waereldsche weelde te vluchten; nochtans:

‘'t Is beter dat den mensch berooft is van het goet,
Als dat het selfs ghebruyck hem quaelijck leven doet.

En niet teghen-staende sijnder veel die het selve soo behertighen dat sy schier anders niet en droomen oft en peysen als om de tijdelijcke goederen te bekomen en de eeuwighe te verliesen. En wilt ghy van dese dwaesheyt de reden weten, Poëtica fal u die gheven als sy seyt:

VVie diep in d' aersche dinghen siet
VVeet van den Hemel dickwils niet,
Hy is daerin als steke-blint,
En bot en plomp ghelijck een kint,
Hy soeckt naer eer en lust en goet,
En daer in wortelt sijn ghemoet,

1 T.a.p. bl. 67, 68.

[p. 215]

 

Daer spreeckt hy af met vollen mont,

 

Daer spreeckt hy af uyt s'herten gront:

 

Maer wilt hy eens wat hoogher gaen,

 

Sijn drift en lust wert haest ghedaen:

 

Hy moet alleen inwendich sien

 

VVat dat hier naermaels sal gheschien;

 

VVant die een deel des Hemels siet

 

En acht de gansche Werelt niet.’¹

Dat komt alles uit verblindheid voort:

‘Bottaerts, Esels, Kinders, Beesten,
Die misprijsen kloecke gheesten

By de aerme plompe lien:

't Sijn maer haeters van den luister;
Hun' ghesicht is veel te duyster

Sy en sien niet wat sy sien.

Want de vleer-muys noch de vylen²,
Die in 't doncker beyde schuylen,

Prijsen oyt den klaeren dagh:

Hoe sou eenen bottaert loven
Dat hem verre gaet te boven,

En het self niet doen en magh?’³

De verwaandheid is algemeen. Maar die het beter vóorheeft,

‘meent luttel te weten om dat hy weet dat hy noch meer kan weten, daer ter contrarie veel meynen dat sy veel weten, omdat sy van elckx wat weten, het ghene sy somtijts op eenen dagh oft twee hebben willen leeren, maer van defe seght het latijns spreekwoort: Ex omnibus aliquid ex toto nihil: dat is wat breeder uytgheleyt, gheseyt:

Als iemant sich begheeft tot veelderande saecken
En soeckt op eenen dagh sich gans gheleert te maecken;

Die leert te samen wals, grieckx en latijn, men siet,

Van alles weet hy wat, van alles weet hy niet.

En dese willen somtijts noch een ander versmaeden, om dat sy wijs sijn in hun eygen ooghen, van de welcke Poëtica seyt:

Wat vint men over al een menichte van sotten
Die selve niet en sijn en yder een bespotten?

Die achten al hun werck voor wonder wel ghedaen,

1 T.a.p. bl. 183.

2 Uilen.

3 Kan. T.a.p. bl. 81.

[p. 216]

 

En dat een ander doet seer trotselijck versmaen.

 

Maer ey wat wonder ist, haer ooghen sijn te duyster,

 

Haer krachteloos ghesicht is vijant van den luyster:

 

Sy sien maer in den nacht; hun schrift, hun sangh, hun spel

 

Gheschiet voor hun alleen, en daerom gaet het wel.

Maer als het selve voor de ooghen moet komen van wijse lieden, dan komt het al bekaeyt uyt, en oversulckx behoorden sy alleen voor plompe menschen, die de merckt niet en kennen, hun vervalste waeren te coop te setten en tot dien eynde wil ick hun dese broederlijcke vermaeninghe achter-laeten:

O vrienden wie ghy sijt die wilt u self verheffen,
Misprijsende den geest van die u over-treffen,

Doet al u werck in stil¹ by plomp en slechte lien,

By wyse sout ghy sijn voor sotten aenghesien.

En om op een ander toontien te singhen, soo voegh ick voor een toe-maetjen daer by:

Doch hebt ghy voor u ghenomen,
By gheen wijse lien te komen

En dat ghy gheen raet begheert:

Blijft by kinders, blijft by sotten,
Die gheleerde lien bespotten,

Ghy en sijt geen spottens weert.’²

Elders weêr, en dit zij onze slotproeve, geeft hij blijk niet te wanhopen aan de mogelijkheid ter bekeering, door de kracht der welsprekendheid:

‘Den weerdighen P. Thomas Cornetta en dient hier niet vergheten die in het iaer 1429. op den 22. Februarij en de 6. naer-volghende daeghen te Valencijn op de groote marckt om de menichte des volckx prekende soo veel te weghe heeft ghebracht door fijne uyt-nemende wel-sprekentheydt, dat de Ious-frauwen hunne ijdel vercierselen, die sy in het Francois Hannetons en Poulaines noemden, terstont afleyden, en de tuysschers en dobbelaers hunne kaerten en ticktacberders in sijne teghenwoordicheydt verbranden; het welek sy oock in ander steden hebben ghedaen; Dese uyt-nemende wel-sprekentheydt doet Poëtica soo verwonderen dat sy uyt-berst in dese woorden:

1 In 't still' of in stilt'?

2 T.a.p., bl. 166, 167.

[p. 217]

 

O gulden Predicant! die blies met u trompetten,

 

En bodtschapt aen het volck Godts woorden ende wetten,

 

Wie heeft aen uwe tongh gegeven dese kracht,

 

Dat sy door haer beleyt de sonden heeft versmacht¹?

 

Men siet het vrouw-cieraet in veel vermaerde steden,

 

Datmen te vooren droegh, schier met de voeten treden;

 

Men siet de ydelheyt daer yder veel af hiel,

 

Ont-trecken aen het lijf en geven aen de ziel.

 

Men ziet de dobbelaers oock met hun eygen handen,

 

Hun ticktacbert en kaert in u gesicht verbranden;

 

Soo dat u soete tongh sneet als een scherp rapier,

 

En u wel-sprekentheyt was brandich als een vier.’

Alvorens van onzen geesligen Karmeliet af te stappen, wil ik aan mijne boven afgelegde belofte voldoen en den lezer over anderen arbeid van hem spreken, in even weinig voorkomende boekjens neêrgelegd.

Gelukkiger dan Willems, die alleen Pater de Crocks bewerking van Cyrillus onder de oogen schijnt gehad te hebben², ofschoon hij ook twee der andere titels min of meer getrouw kopiëert uit Paquot, zijn mij zes 12^o-deelen van hem bekend. Daarvan is Cyrillus het voorlaatst uitgegevene. De ‘Acte van permissie’, wegends den druk van dit boekjen aan Cornelis Woons verstrekt, is gedagteekend uit Brussel, 22 Dec. 1665.

In 1659 is verschenen:

I. ‘Gheestelijcken Lust-hof der Carmeliten, beplant met verscheyden lieffelijcke Bloemekens der Deuchden van de uytnemenste Heylighen van de voorseyde H. Ordre, besproeyt met den Davw van gheestelijcke ende vermaeckelijcke Leeringhen, Open ghedaen ende vertoont aen alle Godtminnende zielen.’ Ook alleen (in 't koper) getiteld: ‘Lvst-hos der Carmeliten Open ghedaen ende vertoont door P. Oliverivs a S. Anastasio. t'Antwerpen by Cornelis Woons. A^o 1659.’

Het 2^e Gedeelte kwam uit in 1661, onder dezen titel:

H. ‘Gheestelijcken Lust-hos der Carmeliten, beplant met

1 Gesmoord.

2 ‘Verhandeling’, II, bl. 137.

[p. 218]

verscheyden medicinale Bloemekens, die ghedistilleert sijnde in het forneys van vermaeckelijcke bemerckingen ende leeringhen, bereyden een goede Medicijn voor de fiecke Wereldt. Verciert met schone Belden en Poësie’. Gedrukt bij lacobus van Meurs te Andwerpen.

Nog in het zelfde jaar verscheen:

III. ‘Gheestelijcken liefde strijdt’, te Andwerpen, bij Engelbertus Gymnicus.

En in 1665:

IV. ‘Dry vermaeckelijcke t'Saemen-spraecken Tusschen het Italiaens ende Nederlandts Herderinneken, onder den naem van Italica ende Belgica, Over de wonderlijcke Openbaeringhen ende seldtsaeme Wonderheden, Nu onlanghs gheschiet in Italien door den H. Propheet Elias, Patriarch der Carmeliten ende verkosen Patroon van Capua; Midtsgaders veel andere feldtsame gheschiedenissen ghebeurt in Spanien, Vranckerijck, Enghelandt, Nederlandt en ander Ghewesten des Wereldts. In 't licht en dicht ghestelt door’ enz. Uitgegeven te Gent, bij Maximiliaen Graet, ‘inden Enghel’. P^r De Crock schijnt nog een 3^e afd. van den Lusthof geschreven te hebben, heeft er althands het voornemen toe gehad (zie II, Waer-schouwinghe** v^o), maar of zij ooit werd uitgegeven is mij onbekend. Ik stel dus als

V. ‘De sedighe Apologien’, waar mijn lezer kennis meê heeft gemaakt.

VI. ‘Den Triumph van Maria Magdalena de Pazzi’, Brugge, 1669: vermeld door Paquot¹.

Het boeksken N^o IV, in de pastoraal-dramatische form van ‘Duysken en̄ Willemijnken’ geschreven, behandelt, in de eerste ‘t'Samensprake’, de geschiedenis van den Profeet Elias, als grondlegger der Karmelieten. Het herderinneken Belgica, meer schristuurvast en belezen in de Vaderen, verhaalt, in die 1^e en in de 2^e samenspraak, wat er omtrent Elias staat geboekt, alsmede omtrent hen, die ‘eerst onder den naem van de kinderen der Propheten, Rechabiten, Essenen,

1 ‘Mémoires’, in fol. D^l I, bl. 573.

[p. 219]

Eremiten, en ten lesten onder [dien] van Carmeliten oft Onse L. Vrouwe Broeders, naer de instellinghe van [hunnen] Eersten Vader Godt Almachtich [hebben] gedient in Gehoorsaemheyt, Aermoede ende Suyverheyt’¹. In de 3^e Samenspraak neemt Italica het woord, en verhaald ‘vande wonderlijcke openbaringhen ende seltsame wonderheden nu onlanghs gheschiet in Italiën’ (tijdens de pest van 1656²); terwijl Belgica er het verhaal van andere mirakelen, bizonder die op Nederland betrekking hebben, tusschenvoegt. Dit alles is zeer levendig en eigenaardig geschilderd, en niet zelden neemt eene derde maagd - Poetica - het woord en heft gedichten of rijmstukken aan, die met Cats' en Poirters' poëzie kunnen wedijveren. Wij willen, daar het zich geschiktelijk aansluit bij de elders in de ‘D. Warande’ behandelde ‘Maria-Legenden’, er de volgende proeve uit mededeelen:

‘Belgica: Seker, Italica, als ghy spreeckt van het wel behaeghen, dat den grooten Godt is scheppende in den dienst die hem van onnoofel menschen uyt een simpel meyninghe wort aenghedaen, soo komt my te vooren een

wonderlycke geschiedenisse van twee jonghe novitien der carmeliten in het clooster van illerda in cathalonien, die uyt een simpel onnoselheyt het beste deel van hunne portie, die sy inden refter met de ander religieusen waren ontsangende, droegen naer een mirakeleus Beeldt van onse Lieve Vrouwe in het selve Clooster staende in de Capelle van den Pant³, om het kindeken Iesus, soo sy uyt een kinderlijcke onnooselheyt meenden, daer mede te spijsen. Maer siet een wonderlijcke saecke, om dat den goeden Godt en sijn minnelijcke Moeder souden thoonen hoe aenghenaem hun dit teer medelijden was, hebben het selve niet alleenelijck met een saelige doot vergolden, maer met een Iaerlijckx mirakel willen bevestighen; want alle Iaere in den Lententijt soo lanc als de Violetten en de Roosen bloeyen, soo komen uyt hun graf ghekropen seer schoone ende lieffelijcke Bieckens van blinckende

1 III, bl. 93.

2 Zie ‘D. Warande’, V, bl. 266 en 385.

3 Hoogd. Kreuzgang.

[p. 220]

Hemels-blaeuw coleur, ghevende eenen lieffelijcken reuck, tot verbaeftheyt en t'saemen tot vermaeck van het volck, dat aldaer komt om dit onghchoort wonder te aenschouwen. De Beelden van dese twee jonge kinderkens van den grooten Patriarch Elias staen noch op den dagh van heden ter sijden de Moeder Godts in de voorghenoemde Capelle, welck Beelt ghenoemt wort, Onse lieve Vrouwe van Mirakel. Dese wonderlijcke gheschiedenisse, mitsgaders het ghene tusschen den Prior van het voorseyde Clooster, en tusschen dese onnosel Novitien en de Alderheylighste Maghet Maria is geschiet, wort in het lanck beschreven door P. Marcus Antonius Alegre de Cassanate, P. Philippus a Santissima Trinitate, en P. Magister Lezana in den vierden boeck van de Iaer-schriften der Carmeliten¹. Wat dunckt u van dierghelijcke wonderheyt, Italica, met de welcke den Almoghenden Godt dese jonghe Carmeliten laerlijckx is vereerende? Seker, Poetica en can die Hemelsblaeuwe Bieckens met den gheest niet sien cruypen uyt het graf van dese jonghe Novitien als uyt eenen Bie-corf; of sy moet de selve aenspreken en vraeghen:

Soete Biekens die al stuypen²
Alle jaeren komt te kruypen

Vyt den Bie-korf van het graf:

Daer de Kinders sijn begraeven,
Die hun spijs aen Iesus gaeven:

Seght de reden my daer af.

Seght my doch, ô reyne dieren!
Komt ghy 't Iaer-ghetijde vieren

Van hun soo ghewenste doot?

Seker Biekens sonder reden
Stortmen traenen en ghebeden

Voor die sijn in Abrams schoot.

1 ‘In parad. Carm. decor. ad ann. 1278. P. Philip. in hist. Carm. lib. V, c. 16, Lezana, tom. IV, n. 4, annal. 1278.’ Zie de legende veel vollediger en aardiger in de ‘Prozastukken’ van Prof. van Vloten. Men zal dan tevens op nieuw kunnen zien, hoe veel het proza der XIV^e en XV^e Eeuw boven dat der XVII^e vooruit heeft: t.a.p. bl. 302.

2 Stuypende, duikende.

[p. 221]

 

Dan, ghy wilt my anders leeren,

 

Want ick sie dat uwe kleeren

 

Syn van Hemels-blauw coleur:

 

Ghy en wilt gheen rouwe draeghen,

 

En in plaets van 't droevich claeghen

 

Gheeft ghy eenen soeten geur.

 

Lieve Biekens gaet al swieren,

 

Plucken taxkeus van Laurieren:

 

Of sijn dees u wat te swaer;

 

Pluckt de blaerkens van de Roosen,

 

Die soo lustich staen en bloosen,

 

Om te croonen 't soete paer.

 

Wilt u al te wercke setten,

 

Om met schoone Violetten

 

't Graf te cieren van elck Kint;

 

Vlieght oock op de groene Linden,

 

En siet of daer is te vinden

 

Dat tot hun vereeren dint.

 

Maer ô Biekens, eer wy scheyden,

 

Wilt al eerst het Wasch bereyden

 

Tot het licht van den Autaer:

 

't Schijnt ghy seght te gader, Amen,

 

Daerom segh ick u te saemen

 

Oock adieu tot 't ander Iaer.

 

Maer ghy Kinders die hier boven,

 

Altijt sult den Heere loven,

 

Slaet op ons u claer ghesicht:

 

En wilt ons van Godt verwerven

 

Dat wy naer het bitter sterven,

 

Sien het ongheschapen licht.

 

Wilt door u ghebeden maken,

 

Dat wy oock den Honich smaken

 

Met u in des Hemels Hof:

 

Die ons eeuwich sal verheughen,

 

Waer door wy oock singhen meughen

 

Eeuwich onsen Schepper lof.’¹

P^r de Crock zoû alszins verdienen, dat er eene bloemle-

1 ‘'t Samenspraken’ (N^o IV), bl. 252.

[p. 222]

zing uit zijne schriften getrokken werd. Hij is, zonder twijfel, een der beste nederlandsche zededichters uit de school van Cats en Poirters. Hij heeft daarbij een mystischen geur in zijne verwen, die hij eerder aan den Engel van Fiësolee, dan aan het hoofd der dordtsche dichtschool ontleend kon hebben. Luister hoe hij over de vroege toewijding der groene jeugd aan God den Heer spreekt:

‘Dese selve vriendinne Poetica vermaent alle ouders hunne kinderkens die tot den Gheestelijcken staat van Godt worden gheroepen, van jonckx af als Gheestelijcke bloemekens aen den Hemelschen Bruydegom op te draeghen, en niet te wachten tot dat sy half sijn verslenst door het onweder van dit perijckeleus leven: want, ghelijck Poetica seght:

“Als 't bloemken is in sijnen fleur,
Als 't bloemken geeft een soeten geur;
Als 't bloemken noch seer gheestich bloeyt,
Als 't bloemken schoon om hooghe groeyt;
Als 't bloemken is in fijne jeught,
Als 't bloemken ons ghesicht verheught:
Soo dient het bloemken af-ghepluckt,

Want laat ghy 't bloemken langher staen,
Den glans sal meer en meer vergaen;
Oft wel men vreeft voor ongheval,
Dat 't soete bloemken letten sal;
Men vreeft van boven vanden storm,
Men vreeft van onder vanden worm:
Men vreeft van eenich Hof-fenijn,
Men vreeft van heeten Sonne-schijn:
Men vreeft van ander swaer verdriet,
Ift datmen niet haest toe en siet.
O teere plant, ô jonghe spruyt,
Wat staet ghy quade vlaghen uyt!
Ten sy dat ghy met alle vlijt
Ghedurich waer-ghenomen sijt.
Want wort u copken eens gheschent,
Hoe fult ghy dienen voor present!”

[p. 223]

 

 

 

Ieuchdich groen u jonghe blaertjens

 

Sijn van ieder een gheacht;

 

Ach hoe schoon staen al die haertjens,

 

Die ghy nieuw hebt voorts-ghebracht!

 

Maer hoe meer dat ghy u tacken

 

Met u soete groen vervult:

 

Hoe u eere meer sal sacken,

 

Hoe ghy minder ghelden fult.’¹

N^o III, de ‘Gheestelijcken Liefde-strijdt’, is mij niet anders bekend dan uit eene aanhaling van P^r De Crock-zelven (N^o IV, bl. 117, 118, 121) en uit de opgave van Paquot². De strijd wordt gevoerd tusschen de Allerheiligste Maagd en ‘haere beminde Broeders de Carmeliten’, met gelijk voordeel van beide zijden. Het voorwerp van den strijd is mij niet bekend, of het zoû de verhessing moeten zijn der nederige Moedermaagd door de verkondiging van het leerstuk der Onbevlekte Ontvangenis. Want ‘het is de leeringhe van den ouden ende treffelijcken Schrijver Ioannes, Patriarch van Jerusalem, zegt P^r de Crock, dat den H. Elias, in [zijn] visioen soude voorzien hebben haere Onbevleckte Ontfanghenisse, en dat hy de selve aen sijne Kinderen soude voorseyt hebben, en sy wederom aen hunne naerkomelinghen tot de tijden der Apostelen toe, op welcken tijdt sy ter eeren van haere Onbevleckte Ontfanghenisse een Capel op den Bergh Carmeli hebben ghesticht, ghelijck dat seer fray beschrijft den gheleerden Pater Ioannes de Sylveira, eertijdts Predicant van sijn Catholijcke Majesteyt Philippus den IV. Coninck van Spanien.’³

De boekskens N^o I en II schijnen nog door een derde deel gekompleteerd te zijn, zoo als ik, boven, reeds aangas⁴; maar het is nooit, in eenig nederl. boek, elders vermeld. De zakelijke inhoud der beide deeltjens - te midden der ‘sul-

1 T.a.p. bl. 316.

2 T.a.p.

3 T.a.p. bl. 118.

4 Verg. N^o II, ‘Waer-schovwinghe aen alle gheestelycke Bloemisten’, bl. ** v^o: ‘ick hebbe voor my ghenomen in dit tweede en het naer-volghende derde deel Orden te houden tusschen den ouderdom van de gheestelijcke Bloemekens in desen Lust-hof geplant, stellende in de eerste eeuwen als in de eerste geestelijcke beddekens de HH. Personagien die aen den Lust-hof der Carmeliten van den oppersten Hovenier alder-eerst sijn gheiont.’

[p. 224]

tinghe of suyckeringhe’ van vernustige zetten, historische trekken, schilderijtjens uit het leven, waarmeê de moraal beminnelijk en aantreklijk wordt gemaakt, is (I): Het Leven van den H. Patriarch ende Seraphinschen Propheet Elias; Over de Onse-Lieve-Vrouwe-Broeders; het Leven vanden H. Petrus Thomas, Aertsbisschop van Candia ende Patriarch van Constantinopolen; het Leven vanden H. Simon Stock; het Leven vanden H. Andreas Corsinus, Bisschop van Fiesoli; het Leven vanden salighen Francus van Sena; het Leven vande saelighe Maria Magdalena de Pazzi, geestelijcke gouds-bloeme van desen Lust-hos. (II) Beschrijvinghe vanden H. Bergh Carmeli; Kort begrijp des Levens vanden H. Propheet Eliseus; Assetsels van de HH. Personagien, die in de vijf eerste eeuwen desen Lusthos hebben verciert: de H. Agabus ende Enoch de Amatine, de H. Elpidius, Basilides ende Evodius; de H. Telesphorus, Helenus ende Nonnus; de H. Narcissus ende Dionysius; de S. Fructuosus, Adolius ende Marcianus; de H. Spiridion en Serapion; de H. Cyrillus (van Ierusalem) ende Ioannes; de H. Cyrillus (van Alexandrijen); de H. Caprasius, Paladius, Simplicianus, Romanus, &c.; de H. Eugenia; de H. Cyrilla; de HH. Febronia en Anastasia; de H. Euphrosyna; de H. Euphrasia; de vreesselijcke vervolginghe der Carmeliten; het Leven van den H. Gerardus, Bisschop van Canaden; van den weerdighen Gerardus, in-stelder van de Ridderlijcke Orden van Maltha; van den weerdighen Gerardus, Patriarch van Antiochien; van den H. Bertholdus de Malefaida; van den weerdighen Petrus Ambianensis; lof-dicht ter eeren van den selven, van den weerdighen Albericus, van den weerdighen Radulphus, van den weerdighen Bertholomeus; het Leven van den H. Brocardus Jerosolymitanus; het Leven van den H. Albertus, Patriarch van Ierusalem; het Leven van de H. Angela; het Leven van den H. Cyrillus, Apostel van Armenien.

Ik wil hier nog een paar proeven van P^r Oliverius' rijmkunst invlechten. ‘Eylaes,’ zegt de Pater¹, in het leven van

1 II, bl. 154.

[p. 225]

den jongen en moedigen Ridder S^t Bertholdus de Malefaida, ‘het schijnt dat hedens-daeghs de Ionckerkens liever hebben cranskens, tuylkens en vmpeelkens te maecken om te behaeghen aen een op-ghetoyt Iousserken, als om behaeghelijck te sijn aen de Koninghinne van Hemel ende aerde, liever hebbende te draeghen het faveurken van een sterffelijck mensch, als het eer-teecken van de Moeder van den onsterffelijcken Godt ...

‘O zielen peyst in u ghemoet
Wat dat een sotten minnaer doet,
Om te behaeghen sijne bruyt;
Wat recht hy al voor perten uyt!
Hy set sigh eerst soo cierich op,
Al oft hy waer een kinder pop;
Sijn hayr dat is seer net ghecrolt,
Met cypers-poeyer op-ghevolt:
Het meel dat hanght hem hier en daer
Al oft een meulders ionghen waer;
Daer by draeght hy een spitsen baert,
Daer nouw twee haertjens sijn ghepaert;
Het craeghsken staet hem wonder net,
En is seer cierigh op-gheset,
Met camesoltjens¹ door de mouw,
Ghestrickt, gheciert ghelijck een vrouw:
Het hoeyken set hy over-dweers,
T'capotjen hanght hem op den eers,
Men sou wel segghen voor ghewis
Dat t' vel van eene vlier-muys is.
De broeck die is hem, nu ter tijdt,
Schier ses of seven ellen wijdt,
En t' schijnt dat sy hem meer behaeght
Om dat s' een winckel linten draeght.
Als nu mijn Heer dus is bereydt,
Ghelijck hier boven is gheseydt:...
Als hy nu comt omtrent de deur,
Hy peyst sal sy niet comen veur?
Daer staet den gaft en knipper-tant,

1 Waarschijnlijk de hemdsmouwdoffen, gelijk ze door de mouwkerven staken, in de helft der XVII^e Eeuw.

[p. 226]

 

Al ist dat hy van binnen brant.

 

Naer dat hy lanck dus heeft ghehijght -

 

Ift dat hy audienti' crijght -

 

En hebben magh dat groot faveur

 

Te wesen haeren serviteur:

 

Hy spreeckt haer aen met diep oodtmoet,

 

Hy gheeft haer naemen suycker-soet...

 

 

 

Maer als hy meent te sijn¹ gheloont

 

Voor alle gunst aen haer bethoont:

 

Dan seydt sy somtijdts, “lieven vrient,

 

K' en ben met u noch niet ghedient;”

 

Soo dat hy dinght en niet en coopt,

 

En dickmaels blaeuwe schenen loopt...’

Een gedicht in gants anderen toon is het ‘Beclagh-dicht ghemenghelt met hope over den vyt-gheroeyden Wyn-gaert Carmeli vyt Enghelandt.

“O Wijn-gaert eertijts schoon gheplant,
Door heel het rijck van Enghelant!
Carmelus sit om u bedruckt,
Om dat ghy dus zijt uyt-gheruckt.
En schreyt als Sions droeve maeght,
Die eertijdts heeft foo feer beklaeght
Met een beklaeghelijcke stem
T' verwoesten van Ierusalem,
T' welk nu de Babiloonsche macht
Schier hadde gans te niet ghebracht.
Ist om dat ghy had (soomen seyt)
Te verr' u rancken uyt-ghespreyt?

Maer daerom wijn-gaert niet ghetreurt,
Want t' isser noch aen meer ghebeurt.
Al sijt ghy daer eens uyt-gheroeyt,
Siet dat ghy op een ander groeyt,
Tot dat den Heer believen sal
V t' helpen uyt dit on-gheval:
En weer te stellen naer den heys²,

1 Worden.

2 Eisch.

[p. 227]

 

Door desen soo ghewensten Peys,

 

In dat verheven Roosen-rijck

 

Schier aen het Paradijs ghelijck

 

In vruchten”

Met rozenrijk wordt natuurlijk Engeland bedoeld, de kampplaats om de roode en witte roos.

Wel aen dan, wijn-gaert sijt verheught,
Want naer de droefheydt komt de vreught:
Leeft al op hop' dat metter tijdt
Den Bergh om u sal sijn verblijdt,
Als u de Enghels wederom
Eens sullen heeten willekom,
En planten sullen t'allen kant
In al de hoven van het lant.

Want nu ter tijdt t'is voor-ghewis,
Dat Enghels sijn der duysternis.’¹

Nog moet omtrent den ‘Gheestelijcken Lust-hof’ opgemerkt worden, dat de beide Deelen (I & II), vercierd zijn met de volgende, meest alle zeer fraaye teekeningen van onzen N.-Brab. landgenoot Abrah. van Diepenbeke, in koper gesneden door Petrus Clouwet, A. Lommelin en Rich. Collin:

I.1.	Titelplaat, voorstellende, boven, Maria met het Kindtjen, verschijnend aan den Insteller der Karmelieten; twee vrouwelijke Heiligen omgeven den groep; twee engeltjens spannen een bandrol uit, waarop staat: ‘komt in mijnen hof’, Cant. V, 1; beneden, kloosterkerk der Karmelieten: de broeders in het choor, de Koningin des Hemels op het outer, met 2 ontstoken kandelaars en 2 bloemvazen.
2.	Gezicht van Elias; voorspelling van het wonder der Moeder-Maagd.
3.	Emerentiana, gewijd tot moeder van de H. Anna.
4.	De H. Familie op den Karmel.
5.	Agabus wijdt de eerste kerk aan Maria.

1 T.a.p., bl. 317.

[p. 228]

6.	S. Cyrillus handhaaft in het Koncilie den titel van Moeder Gods.
7.	Wonderbeeld van Napels.
8.	S. Petrus Thomas.
9.	Monogram der H. Maagd.
10.	S. Petrus Thomas in zijn schrijfcel verschijnt Maria.
11.	Hare openbaring aan Simon Stock.
12.	Bezoek van den H. Lodewijk aan de Karmelieten.
13.	Mis van den H. Andraeas Corsinus.
14.	Openbaring aan den Z. Francus van Sena.
15.	Krooning der Z. Maria Magdalena de Pazzi.
II. 16.	Elisaeus.
17.	Koning Stephanus van Hongarije draagt Maria zijne kroon op.
18.	De H. Bertholdus ontvangt en reikt den rozekrans uit.
19.	S. Petrus Ambianensis, vereerd als ‘S. Rosarii inventor’.
20.	S. Brocardus.
21.	S. Albertus.
22.	Verschijning aan S. Angela.
23.	S^t Cyrillus van Konstantinopel.

Ik moet hier in 't voorbijgaan opmerken, dat als in het werk van den Heer Kramm in een citaat gesproken wordt van Diepenbeeks ‘slechte’ levenswijze, men hierdoor te verstaan heeft - eenvoudige: want Diepenbeek was vroom en goed, ja argeloos¹.

En nu, om nog eens op ons punt van uitgang, de behandeling door onzen Pater van de Historia naturalis der dieren te-rug te komen, wil ik uit N^o I den volgenden apologe van eenen ‘Hypocryt’ uitschrijven, om daarmeê mijne studie op S^t Cyrillus' fabelen in 't Nederl. en zijn laatsten neêrlandschen bewerker, P^r Oliverius de Crock, gezegd de Sancto Anastasio, te besluiten:

DE Swaen, dat wit gepluymde dier,

VVierdt eertijdts van het offer-vier

Verstooten van den grooten Godt,

1 Zie, over hem, den ‘Volks-Alm. v. Ned. Kath.’ 1857, bl. 225 en volg.

[p. 229]

 

Gelijcker staet in sijn gebodt¹.

 

Maer, ziel, wat heeft de vvitte Swaen

 

Sijn Majefteyt voor quaet gedaen;

 

Gemerckt, sy is soo wit en schoon,

 

En haer in 't waeter set ten thoon

 

Met een soo suyver wit gelaet,

 

Dat schier den sneeuw te boven gaet?

 

Dat² hem de Vlier-muys en den Vyl³

 

Het Vercken met sijn vuylen muyl,

 

Den Pellicaen en Kiecken-dief

 

Niet sijn geweest soo nut en lief

 

Dat hy se tot een offer wilt⁴,

 

Daar in ben ick wel haest gestilt,

 

VVant in die vogels en het svvijn

 

Veel saecken te berispen sijn:

 

Den Vyl en oock de Vleeder-muys,

 

Die sijn by nachten selden thuys,

 

En vliegen uyt naer hunnen lust,

 

Als d' ander vogels sijn gerust:

 

Den Kiecken-dief gedurigh steelt,

 

En t' Vercken in de modder speelt;

 

Daerom en ist geen vvonder, vrient,

 

Dat sulck gedierte niet en dient,

 

Om aen den Heer voor offerandt

 

Op den Autaer te sijn gebrandt;

 

Maer ick en kan niet vvel verstaen,

 

Hoe dat die vvit gepluymde Svvaen,

 

Dat vvonder schoon en wit gediert,

 

't VVelk daer soo fraey op t' vvaeter swiert,

 

En daer-en-tusschen niet en vat

 

Op synen rock een druppel nat,

 

Van den Autaer verstooten vvort,

 

VVat ist dat aen die beeste schort?

 

T' is waer, de Svvaen is wonder net,

 

Als iemandt op haer pluymen let;

 

Sy geeft oock blijdtschap aen 't gesicht:

 

Maer siet wat dat van onder licht;

1 Levit. XI, 18.

2 Staat: Dats'.

3 Uil.

4 Staat: Dat hy tot offer niet en wilt.

[p. 230]

 

Het is een swart en leelijck vel!

 

Dat wiste Godt den Heere vvel:

 

En daerom heeft-se Godt mishaeght,

 

Om dat sy 't vvit van buyten draeght,

 

Om dat sy draeght maer ydel schijn:

 

Daerom moet sy verstooten sijn.

 

My dunckt dat Godt, die dit verbiet,

 

VVat veerder als de Svvaene siet;

 

Hy fiet naer u gy Hypocrijt,

 

Die als een ander Svvaene sijt,

 

Wanneer gy schijnt van buyten wit,

 

Al ist dat 't svvart van binnen sit.

 

Gy schijnt te trachten naer de deught,

 

Al ist dat gy in 't quaet verheught.

 

Leght af, leght af den valschen schijn,

 

VVilt gy óock niet vervvorpen sijn,

 

En wacht niet tot den Laetsten Dagh,

 

Die opent dat gesloten lagh,

 

Maer siet dat gy van nu begint,

 

En voortaen ander gaeren spint,

 

Ist dat gy wilt naer desen tijdt

 

Met Godt voor eeuvvich sijn verblijdt.