Dietsche Warande. Jaargang 6

[p. 136]

Genealogische Aanteekeningen over Nederlandsche Letterkundigen.

I
Nageslacht van Daniel Heins.

De Heer A. Angz. Angillis spreekt in de ‘Dietsche Warande’ (VI^de Deel, bl. 45) zeer onbepaald over het nageslacht van den Leidschen Hoogleeraar Daniel Heins, naar de gewoonte van dien tijd, Heinsius genoemd, en haalt aldaar eene plaats uit de Bibliotheca Belgica van Foppens aan, waarin de bekende Raadpensionaris Anthony Heinsius wordt gezegd van Daniel Heins af te stammen, en een gezegde van Pieter Burman den jongeren, welke integendeel beweert dat de eenige zoon van Daniel, de bekende Nicolaas Heinsius, ‘kinderloos’ zou zijn gestorven. Foppens dwaalde en Burman - - - - maar over hem later.

Het geslacht Heinsius, waaruit de Hoogleeraar Daniel stamde, en over hetwelk o.a.J. van Waesberghe in zijn Gerardimondium, p. 144, spreekt¹, was een geheel ander dan dat waartoe

1 Van Waesberghe zegt t.a. pl., sprekende van de beroemde mannen die Geraardsbergen heeft opgeleverd: ‘Clarissimum Danielem Heinsium etsi Gandavi natum, nostratem tamen facimus, quod ejus parentes Gerardimonte magno litterariae fructu diu habitaverint.’ Hetgeen de Heer Benoit Jouret, in zijn in 1840 uitgekomen ‘Grammont, son origine et son Histoire’, p. 113, dus overbrengt: ‘Quoique né à Gand, nous considérons aussi comme notre compatriote le célèbre Daniel Heinsius, parceque ses ancêtres ont longtemps enseigné dans notre ville les belles-lettres avec fruit, et que lui même y a demeuré longtemps.’ Het laatste zegt v. Waesberghe niet en is ook in tegenspraak met de bekende levensgeschiedenis van Heinsius. Het werk van v. Waesberghe zag het licht in 1627, toen Heinsius zeven en veertig jaren oud was.

[p. 137]

de Raadpensionaris Anthony Heinsius behoorde. Deze laatste, den 22 November 1641 te Delft geboren, was zoon van Adriaan Heinsius, Raad en Schepen dier stad, welke weder een zoon was van Anthony Louisz. Heinsius, die den 17 Dec. 1621 Raad ter voornoemde plaatse werd¹. Beide familiën voerden zeer verschillende geslachtswapens. Het Vaderl. Woordenboek, oorspronkelijk verzameld door Jac. Kok, heeft het alzoo mede mis, door op bl. 517 van het XX^ste Deel den Raadpensionaris Heinsius te noemen: vermoedelijken zoon van Nicolaas Heinsius Daniëlsz.

Bij Matthijs Balen, Beschryving van Dordrecht, vindt men op bl. 1156², omtrent het huwelijk van Daniel Heins of Heinsius, en omtrent zijne kinderen, het volgende:

‘Joffr. Ermgard Rutgers (dochter van Wynand Rutgers en van Kornelia Muys van Holy) Troude 1617 Heer Daniel Heins, Ridder, Raad en Historie Schrijver van Zijne Koninklijke Majesteyt van Zweden: Professor der Historie in de Academie van Leyden; hy storfs den 25 Februarii 1655. Zy in September 1633. hadden verwekt,

Elisabeth en Nikolaas Heins, Daniels zoon en dochter. Jossr. Elisabeth Heins, Daniels dochter, geboren den 27 Augusti 1618. Troude d'Heer M^r Willem Goes, eersten Raad in 't Hoff van Holland, liet na

Johan, Robert, Ermgard en Daniel Goes, enz.

Nikolaas Heins, Daniels zoon, geboren den 29 July 1620, was eerst geweest Secretaris des Cabinets van Kristina, Koninginne van Zweden, etc. En naderhand in Dienst getreden van dezen Staet, is vele Jaren gebruikt by haar Hoog Mog, in Qualiteyt van Ordinaris Resident aan 's Hoog-gemelte Hoff, en ook als Afgezant by zijne Chaarze Majesteyt van Moscovien.’

Deze Nicolaas Heins Daniëlszoon, meer bekend onder den

1 Als ik my niet vergis dan is de Delftsche familie Heinsius uitgestorven. Van haar stammen af de thans levende van der Heims, door het huwelyk (27 Maart 1683) van Catharina Heinsius, zuster van den Raadpensionaris, met M^r Anthony van der Heim, Raad en Rentmeester van de Domeinen van Holland. Te Delft waren twee predikanten die den naam van Heinsius voerden, Josias in 1606-1617 en diens zoon Johannes in 1637-1642. Of zy tot de familie van den Raadpensionaris behoorden is mij onbekend.

2 Niet zoo als wijlen M^r J. Scheltema, St. Nederl. D¹. I, bl. 445 zegt, bl. 1156.

[p. 138]

naam van Nicolaas Heinsius, was het wiens leven door Pieter Burman den jongeren is beschreven. Doch Burman verzwijgt de bijzonderheid, welke in 1857 door den Heer P. Leendertz, Wz., in het Tijdschrift de Navorscher (VII^de Deel) bl. 194 en volgg., voornamelijk uit de Sylloge Epistolarum is aan het licht gebragt, dat Nicolaas Heinsius¹ eerst door de regtbank te Amsterdam en vervolgens in hooger beroep te 's Gravenhage, werd veroordeeld, om zekere Margaretha Wullen, aan wie hij trouwbelofte had gegeven, tot vrouw te nemen. Deze Margaretha Wullen had twee zonen, die zij voor zonen van Heinsius uitgaf. Hoezeer het huwelijk op regterlijk bevel in zijne afwezigheid door een ander persoon, die hem vertegenwoordigde, op het stadhuis te 's Gravenhage werd voltrokken, heeft hij gezegde Margaretha nimmer als zijne vrouw erkend en ook hare zonen nimmer als zijne wettige zonen aangemerkt. En Burman kon alzoo, op de door den heer Angillis, bl. 43, aangehaalde plaats², gerust zeggen, dat hem geen wettig kroost van Heinsius bekend was: ‘nullos Heinsii legitimos ac genuinos foetus - - - agnoscimus.’

Maar hoezeer Heinsius die zonen niet als zijne wettige zonen erkende, zij bestonden toch, en voerden de namen ‘Daniël’ en ‘Nicolaas’ en noemden zich ‘Heinsius’. Beide heeft de Heer Leendertz t.a. pl. vermeld.

Wij vinden dezen Daniel in de Geschiedenis van de voormalige Geldersche Hooge School en hare Hoogleeraren, van Prof. H. Bouman, Deel I, bl. 368, genoemd op eene lijst van hen, die vóór 1692, te Harderwijk, zonder aldaar, zoo ver

1 Wijlen J. Scheltema verhaalt in het Staatkundig Nederland, Dl. I, bl. 445, dat Nicolaas Heinsius Secretaris van Amsterdam was, toen deze in 1661 (1662) tot Resident van dezen Staat aan het Hof van Zweden werd gekozen, en de Heer Leendertz zegt t.a. pl. bl. 195, dat Heinsius na 1655 tot Secretaris dier Stad werd benoemd. In de zeer uitvoerige en naauwkeurige lijst der Secretarissen van Amsterdam, te vinden bij Wagenaar, Gesch. dier Stad, XIII St., bl. 248, komt de naam van Nicolaas Heinsius niet voor. Ik houd die opgave alzoo voor eene dwaling, vermoedelijk veroorzaakt door het gezegde van dien zelfden Wagenaar, Vaderl. Histor. XIII^de Deel, bl. 49, waar men leest: Nikolaas Heins, ‘Secretaris van Amsterdam’ toog als Resident naar Zweeden.

2 Pag. 55 vitae Heinsii.

[p. 139]

men weet, opzettelijk gestudeerd te hebben, den Doctoralen graad ontvingen. Men leest aldaar: ‘Daniël Heinsius, Hagenaar¹, kleinzoon en naamgenoot van den beroemden Daniël Heinsius, zoon van den niet minder vermaarden Nicolaas Heinsius, (wordt) Docter der Regten d. 25 October 1669.’

Daar Nicolaas Heinsius Danielszoon eerst den 9^den October 1681 overleed, strekt dit tot bewijs, dat de zoon van Margaretha Wullen zich nog bij het leven van Heinsius diens naam toeëigende en als diens zoon door den Academischen Senaat te Harderwijk werd erkend.

De Heer Leendertz zegt t.a. pl. dat het M^r Daniël Heinsius is, die de echtgenoot werd van Isabella Maria van Veen, dochter van Simon Willemsz. van Veen, Hoofdofficier van Alkmaar en van Maria Cuik van Mierop, welke Isabella Maria den 5^den Mei 1699, volgens het Woordenboek van Hoogstraten, aanhangsel op het laatste Deel, bl. 159, kinderloos overleed. Ik vermoed het ook, doch heb hiervoor geen ander bewijs dan de gelijkheid van naam.

De andere zoon van Margaretha Wullen, Nicolaas Heinsius genaamd, leidde een zeer avontuurlijk leven. Hetgeen ons door den Heer Leendertz t.a. pl. wordt medegedeeld, en der le zing wel waardig is.

Deze Nicolaas Heinsius was Medicinae Docter, vestigde zich na veelvuldige omdolingen, vooral buiten 's lands, in 1695 als zoodanig te Kuilenburg, noemde zich ‘Med. en Phil. D^r. Hofraad en eerste Lijf-medicus van Sijne Hoog. Vorst. Doorlucht. den Hertog van Saxen-Coburg’, en was schrijver van verschillende zoo medische als romantische werkjes, door den Heer Leendertz opgesomd, onder welke ook wordt genoemd: ‘de vermakelijke Avanturier, ofte de wispelturige, en niet min wonderlijke Levensloop van Mirandor’, een werk dat

1 Uit de omstandigheid dat deze Daniël zich een Hagenaar noemt en reeds in 1669 de doctorale waardigheid bekwam en alzoo zeker reeds in 1650 zal geboren zijn, kan men opmaken: dat Margaretha Wullen ten minste eenigen tijd te 's Gravenhage haar verblijf hield en Heinsius al omgang met haar had vóór zijne eerste benoeming tot Resident bij het hof van Zweden, welke eerst in 1654 plaats had.

[p. 140]

veel opgang maakte en van hetwelk ten minste de 8ste druk het licht zag, en volgens Bruno Daalberg, die het echter verkeerdelijk aan de pen van den Raadpensionaris Heinsius toeschrijft, in vier talen werd overgebragt.

Deze D^r. Nicolaas Heinsius werd mede door zijne tijdgenooten als zoon van Nicolaas Heinsius Daniëls zoon erkend. Zekere Med. D^r. H. van Lewen noemt hem aan het hoofd van een lofdicht, geplaatst voor een der werkjes van Heinsius, ‘De kwijnende Venus’ getiteld, en in 1697 het eerst uitgekomen, ‘Soons-soon van den voortreffelijken Daniel en sone van den beroemden Nicolaas’, en Jan de Regt vervaardigde op hem mede een lofdicht, te vinden in de Mengeldichten van dien dichter, bl. 49 en volgg; beginnende:

‘Beroemde Heins, doorluchtig schryver

Niet min vermakelyk dan nut

Gy zyt het menschdom tot een stut;

Uw wetenschap, gepaard met yver

Verstrekt, geheel van dooling vry,

Een fakkellicht aan de Artzeny.’

en eindigende:

‘Dus lykt gy alderbest uw vad'ren

De Heinsen, die, alom vermaard,

Van weinig zyn geëvenaard.’

Niettegenstaande al dien lof, is mij die D^r Nicolaas Heinsius, uit hetgeen ik in ‘de kwijnende Venus’ las, voorgekomen, als een groot snoever, immers als een verwaand pedant, die gedurig van zijn zoogenaamd ‘arcanum’ zwetst.

Als bijdrage tot den arbeid van den Heer Angillis over Daniël Heins, laat ik hier volgen, het oordeel van Johann Balthazar Schuppius over dezen laatsten, te vinden in de Konst- en Letterbode van 1855, N^o 58, bl. 149 en volgg. Het luidt: ‘dat de groote Heinsius, princeps Litteratorum, van hoogmoed, inbeelding en verwaandheid dronken was, voor zijne voorlezingen niet studeerde, maar soms allerlei laffe

[p. 141]

aardigheden (alberne Dinge) op de katheder bragt.’ En iets verder: ‘Ik ben naar Leiden gegaan, alleen om aan de begeerte te voldoen, van te kunnen zeggen dat ik den grooten Heinsius, den Generaal-Majoor in den letterkundigen oorlog (in bello grammaticali) heb gekend, maar ik bevond zijne Excellentie zoo trotsch en hoovaardig, dat ik eerder bij den Prins van Oranje audientie erlangen konde, dan bij hem.’

Schuppius was een Godgeleerde en Letterkundige, die van 1610 tot 1661 leefde en na 1649 Predikant te Hamburg was. Hij bezocht vóór dien tijd Holland en hoorde te Amsterdam de lessen van Vossius en van Barlaeus.

De voornoemde Heer P. Leendertz W.z. heeft onlangs in den XI^den jaargang van de Navorscher (Nieuwe Reeks, dl. I. bl. 51 en volgg.) eenige verspreide gedichten van Daniël Heins, den Hoogleeraar, bijeengebragt.

Amsterdam, 29 Maart 1861.

W.J.C. van Hasselt.

II.
Bij wie is Vondels dochter te Keulen opgevoed?

In het laatste nommer dezer ‘Warande’ teekent M^r. W.J.C. van Hasselt verzet aan tegen Antonides' beweeren, dat Vondels dochter te Keulen, bij zijn ouders, in 't Roomsche geloof zou zijn opgevoed. Te recht, wanneer wij hier werkelijk aan zijn eigen ouders te denken hadden; gelijk door genoemden M^r. afdoende bewezen is. Wat belet ons echter aan 's meisjens moederlijke grootouders te denken, evenzeer te Keulen woonachtig, en welke ons niets verhindert, aan 't voorvaderlijke geloof getrouw te achten?

Deventer, 14 April 1861.

Van Vloten.