Dietsche Warande. Jaargang 6

[p. 81]

De Fabelen van den H. Cyrillus in het Nederlandsch,
Door Th. Kirghbijl ten Dam.

Pauwels Foreestier, Buikslooter,
aan zijnen vriend Diederik Kirghbijl ten Dam.

Waarde Vriend!

Toen Gij verleden Zondagavond vertrokken waart, zeide Mieken, op zekeren zoeten toon van meerderheid - Schadenfreude zeggen de Duitschers: ‘Pauw, heb-je den Heer Kirghbijl dat oude handschriftjen nu meêgegeven?’ - Mieken wist wel beter; maar dat was een aardige form, om het mij in te peperen, dat ik het vergeten had, en mijn geheugen een prikkel tot trouwer diensten te geven. Niet alleen had ik u het MS. niet meêgegeven, maar ik had het u niet eens laten zien - veel minder er over onderhouden. Het gaat nu hiernevens. Het hoort in eigendom toe aan mijn vriend J.S. Mz. - die het gekocht heeft van een oud bibliomaan, uw stadgenoot, wiens aardig leven ik mij voorbehoud te beschrijven, zoodra de goede man het tijdelijke met het eeuwige zal hebben verwisseld; wel te verstaan, als ik hem overleven mag.

Bij het doorlezen van het onvolledig quartijntjen, merkte ik alras uit wat hoek de wind waaide, en besloot het u aan te bieden, om er een historiesch-literariesch artikel over te maken. Om u een weinig op den weg te helpen, deel ik u

[p. 82]

mede, wat een lezer uit de eerste helft der XVIII^e Eeuw er van zegt, op een blaadtjen postpapier, dat voor het pergamentbundeltjen is vastgehecht geweest. Luister:

‘Anno 1733. den 14 Juny
geëyndigt dit Boeksken
te leesen, genaamt
FABULEN der DIEREN.
maar hebben niet veel aartigheyd daer in
gevonden, het is apparentlijk opgestelt
door een paap, al voor
de uitvinding der Druk-Konst;
het is geheelijk ter deugden,
geschikt, en byzonderlijk ter
ootmoedigheid, kleynheyd en
nedrigheyd des Herten, en
dan agteraan, ook meest tot
aanprysing der Kuisheyd
en den ongehuwden staat.

Waar uit men ligtelyk bespeurt dat 't door een Geestelyk persoon is opgestelt; hy gaat ook kragtig aan tegen de Gierigaerts, en op nog meerder plaatsen verheft hy de mildadigheyd en Liefdadigheyd, waar uit ik ook besluiten moet dat de Autheur een paap is geweest, want dus preekense gemeenlyk om geld en goed tot hen te doen koomen,

Sy zyn de Armen; als er gevers zyn

moeten 'er Ontfangers wezen,

en wie anders als deefe gasten?

Hy doorweeft de gesprekken hier inne vervat ook dikwyls met schriftuurwoorden, den schriftuurgeleerden meest eygen, ook komt'er dikwyls yets in uit de oude philosophen, en wel meeft uit Aristoteles, en dat raakt dan veelal de Natuurkunde, ik heb daer in meer regtzinnigheyd bespeurt als ik gedagt zou hebben te vinden in dien ouden schryver; vermids door het gezwets en geschreeuw van veel hedendaagse nieuwe schryvers, by my in kleynachtinge was.

Maar het komt in de mond der Dieren, dunkt my, niet te pas dat se oude philosophen by brengen, en die met hunne naamen noemen, 't is ongevoeglyk den dieren geleerdheyd toe te schryven: men kan

[p. 83]

hen gevoeglyk wel een verstand en oordeel laaten uitten, maer men behoorde niet verder te gaan.

Doch in dit werkje zynse nog al vry meer geleerd, het zyn hier halve Theologanten, se allegeeren Moises en de Propheten, se brengen al verscheyde maalen schriftuurplaatsen by zoo uit 't Oude als N. Testament.

Dit heeft gants geen aartigheyd in den mond der Dieren, dunkt my.

NOTA: ik lees deesgelijke boekjes meestentyd niet dan om de oudheyd van de Taal, men ziet daar uit hoe de taal van tyd tot tyd verandert is, zoo in naam- als in werk-woorden, als ook in spreekwysen en bysonder in spellinge. Het welk ons veylig mag doen stellen dat de taalverandering altyd in diervoegen fijn gang zal gaan, dewyl yeder een die opmerkend' is in sijnen leeftyd nog alle dagen verandering in 't gebruik van sijne moedertaal kan speuren; en daer heerscht in de spraak altyd eene mode zoo wel als in de dragt van kleederen, daarom moeten alle schryvers die in leevende taalen schryven in 't kort agter de bank en uit de mode geraaken. in de tyd van eene Eeuw zyn de beste schryvers alschier onnut geworden, of se moeten ten minsten dan al eens hervormt worden en in zuiver duits gestelt zijn (gelyk de Liefhebbers dus spreeken) of men kanse niet leefen, men walgt er van, Ja! men braakt 'er schier af. Door deese gezegende mode hebben de schryvertjes en de Boekwurmen altyd werk, want om nieuwe zaaken te ontdekken zijn 'er weynigen in staat, dan zoo moeten se op de woorden vitten, en overoude en alom bekende zaaken, met een opschik van nieuwe woorden, voor geheel wat nieuws opgeeven; En waerlyk zoo heeft deefe onse schrijver van de Fabelen der Dieren ook al gedaan in sijnen tijd. Want Het zyn veel-al oude Fabulen, en de sommige een weynig verschikt, Doch de meeste zijn nieuwe, naar mijn verstant; maer dog ik ben alles niet kundig, dat my nieuw toeschynt zal een oudheyd kenner al in de oudheyd gezien hebben. Dan dit dunkt my in dit manuscriptum, dat de nieuwe Fabelen wel de slegtfte zyn; de schryver geeft dikwyls niet veel acht op den aart, natuur oft' eygenschap der dieren die hij doet spreeken; zoo dat het evenveel schijnt of hy sijne Fabel genoemt had, den uil met de swaan, of 't Varken met de Koe, dewylse beyde maer een algemeen moreel lesje of spreukje vermelden dat geensins meer in hunne mond schijnt te passen als inden mond van alleman, of van alle gediertens; merkt wel: dit zij niet gezegt van alle deese Fabelen: Want inzonderheyd de allereerste

[p. 84]

in dit Boekje, van het swyn en den os, daer is het caracter van die beyde beesten seer wel in waargenomen, en ook zoo in meer anderen^† schoon niet in allen.

Gij ziet, mijn Vriend, de goede man, die dit bericht heeft gesteld, is niet gemakkelijk.... Als gij, met mij, deze fabelen tot de IX^e Eeuw zult brengen en ze als identiek erkennen met het werk van den H. Cyrillus, den, als bekeerder van vele slavonische stammen beroemden, griekschen Bisschop, zult gij het gewis eene hartstochtlijke onwetendheid noemen, die meent, dat zij hier het werk beoordeelt van een schraapzieken hollandschen ‘Prochiepaep’ of van een luyerenden en liefhebberenden utrechtschen Domheer der XV^e Eeuw; - maar hij is toch niet vreemd aan alle oordeelkunde, en zijne aanmerkingen op het oneigenaardige van sommige redeneeringen, aan de dieren in den mond gelegd, zijn niet ongegrond. 't Blijft echter jammer, dat onze vriend niet ‘veel aartigheyd’ in deze fabelen gevonden heeft: dat moet aan hém liggen. Gij zult overvloedig gelegenheid vinden dit aan te toonen, als Ge mijn voorstel aanvaardt om het ding te bewerken. Nu, zie wat gij er van maakt.

Vaarwel! Onze vriendschaplijke groeten voor u en Jufvrouw....

P.F.

Buikfloot, 30 April 1861.

Tot de belangrijkste openbaringen van den geest der volken behoort voorzeker de wijze waarop door onze voorvaderen, in de verschillende tijdperken hunner wondervolle eerste vorming, het voorschrift van Genesis II, v. 19 is ten uitvoer gebracht. ‘Als God de Heer dan gevormd had van der aarde alle gedierte des velds en het gantsche gevogelte des hemels, heeft Hij die gebracht voor Adam, dat hij zoude bezien.

† Behalven de Allegatien, maer die hebben toch in allen plaats! gelyk ook in de By-speelen hier agter aan koomende.

[p. 85]

hoe hij die noemen zoude - want alle levende ziele, zoo Adam ze benaamd heeft, zoo is haar naam.’ Voor het oog der volken is, in gelijken geest, al het gedierte der bosschen en beemden verschenen, opdat dit oog ze zien, hun oor ze hooren, hun geest ze kennen zoude, - en daarop hebben de volken den dieren namen gegeven: dat is: hunne natuur doorgrond, en volgends de ontvangen indrukken en verzamelde kennis, die dieren, met de levende stem, beschreven; hunne hoedanigheden opgeteld; niet nagelaten er afspiegelingen van de deugden en ondeugden der menschen in te vinden, en ze met vol bewustzijn gecharakterizeerd. Oudtijds, toen er meer geloof was, was er meer zin om ook in de redeloze, ja in de schijnbaar onbezielde natuur, een hooger levensadem te ontdekken. Dat de slang sprak in het Paradijs, viel Eva ook gants niet vreemd. Een onzer minder geachte dieren, maar dat de bestemming had in het Nieuwe Verbond met aanzienlijker rol bedeeld te worden dan de leeuw of het paard - de Ezel - had in het Oude reeds gesproken, en de H. Franciscus, de groote schouwer der XIII^e Eeuw, vond er niets ongewoons in, Gods Woord te verkondigen aan zijne ‘zusterkens’ en medeschepselen, de vogelen des Hemels. Twee Personen van de Godlijke Drievuldigheid worden door menschengestalten, maar de Derde liturgiesch rechtzinnig door het beeld van een zuiveren en nederigen vogel voorgesteld. Niet anders dan in dezen vorm zien wij Gods Geest den Kerkvader Gregorius en de wijsgeerige Maagd S^te Brigitta bezielen, en Tertulliaan noemt, in zijn tijd, de kerk, het Huis der Duive, ‘Domus Columbae’. Een dier, nog heden ten top der huizen Gods gesteld, bracht den voorbestemden Opperherder, die zijn meester verzaakte, tot inkeer; en vier dieren - de verschijnsels van Ezechiël - zijn de zinnebeelden der Hoogste Waarheid, in de Vier Evangeliën. Er was een tijd, dat de Zoon Gods der-mate met het Lam der beide Joannessen zich in éene voorstelling bij den mensch vereenigde, dat de al te veelvuldige afbeelding van Christus onder den vorm van een lam door kerkelijke beve-

[p. 86]

len werd tegengegaan¹. Hoog werden, in dagen van minder zelfvergoding en verwaandheid, de banden gewaardeerd, die den mensch aan al het geschapene en inzonderheid aan de met hem uit den waereldvloed geredde reine en onreine dieren verbonden. Sommige wijsgeeren hebben, in strijd met het hedendaagsch humanistiesch aristokratisme, zelfs wel beweerd, dat de dieren bestemd waren het zij voor eene zaligheid, geëvenredigd aan die des menschen, het zij voor eene zekere maatschappelijke ontwikkeling in deze tijdelijke orde.

Na deze opmerkingen zal het ons minder verwonderen, dat tot de voortreffelijkste dichtgewrochten van onze eigen jongste voortijd eene epopoee behoort, waarvan de verschillende charakters door dieren worden vertegenwoordigd en de feiten slechts dieren tot hoofddaders hebben - de ‘Reinaert’².

Er was niet eens zulk eene veeljarige ondervinding noodig, om de charakteristiek der dieren bij eenig volk tot eene onveranderlijke vastheid te brengen en de hoofdlijnen samen te stellen, waarbinnen de verschillende dier-persoonlijkheden bepaald bleven. Charakters of zelfs personen vond men met zoo veel waarheid door de dieren voorgesteld, dat sommige dieren fchier alleen den dramatischen naam hebben behouden, dien zij aan hunne eigenschappen te danken hadden. De vos heeft in het Fransch zijn eigen naam, bij de aanvaarding van zijn pseudonyem, moeten inboeten en ook in het oude Nederlandsch was ‘Reinaert’ veel algemeener dan ‘de Vos’. Men behoeft dus, om deze sterke verpersoonlijking van dieren te ontmoeten, niet bij ‘Leviathan’ te rade te gaan, noch de alledaagsche ‘Poes’ en ‘Lorre’ in te roepen.

De beroemdste verzameling volksverhalen, waar de dieren zich treffend in charakterizeeren, komt voor als fabelverzameling van den frygischen slaaf AEsopus, door een anderen vrijgelatene

1 Zie kánon 82 van het Quini-Sextijnsche Koncilie, in Trullo: Molanus, ‘De Hist. SS. Im.’, bl. 296 en 616.

2 Platd. text, uitg. door M^r Jac. Scheltema, 1826; de nederl. der beide Boeken door J.F. Willems, herdr. door D^r Snellaert (1850); het 1^e Boek met een anderen kodex tot hoofdbron door D^r Jonckbloet, 1856; in nieuw-Nederl. door Willems bewerkt (1834, 1851).

[p. 87]

(van keizer Augustus), den niet minder bekenden Phaedrus, vermeerderd en verminderd, in het Latijn behandeld. Men kan wel zeker zijn, dat de vinding dezer korte verhalen, in hunne vlottende verzamelingen, zoo min aan AEsopus als aan Phaedrus moet worden gedankt; maar het is ons genoeg, dat ze op naam van deze beide mannen uitgaan, en daaronder hunne grootste vermaardheid gekregen hebben. Te-recht zeggen de Mohammedanen dat Lockman, de fabelschrijver, duizend jaar geleefd heeft - 't is een zinnebeeld van het fabelscheppend volksgenie: inderdaad Lockman is koning, herder, profeet, slaaf, timmerman, schoenmaker, richter in Israël, kind van Abrahams vader en echter nakomeling van Cham geweest. De geleerde bibliothekaris A.C.M. Robert heeft in zoodanige beweeringen te onrechte strijd meenen te vinden¹.

Moesten er vaders aan de Fabel gegeven worden - wie zoû men er beter voor kunnen aanwijzen dan krachtige, natuurlijke, der flavernij ontgroeide geesten?

Ten aanzien van de optelling en rangschikking dezer zinrijke verhalen heeft zich een soort van kánon gevestigd, die zelfs door onzen Noydekijn (of wie anders de kunstrijke bewerker van den ned. ‘Esopet’ der XIII^e Eeuw mag geweest zijn) gevolgd is². Men weet, dat Lafontaine in zijne fabels bijna den geheelen Phaedrus heeft opgenomen, en zeker - zoo de fransche dichter groote lof verdient om de allerliefste form, waarin hij de stoffen gekleed heeft, meer lof verdienen de oorspronkelijke opstellers dezer verhalen: voor zoo ver daar, bij dit als bij andere algemeene uitingen van den volkszin, van eerste opstellers sprake kan zijn.

Onder de fabelen van Lafontaine komen er enkele voor, die geheel of gedeeltelijk aan een aalouden christelijken schrijver ontleend zijn - den H. Cyrillus van Thessalonika, als Kerkvader minder beroemd dan zijne naamgenoten van Jeruzalem en Alexandrië, somtijds, om dezer wille, in de lettergeschiede-

1 ‘Fables inédites des XII^e, XIII^e et XIV^e siècles, et fables de La Fontaine’, Paris, 1825, I, xlviij.

2 Zie M^r Clignetts uitgave (Bijdragen enz., 1819), bl. XIII en volgg.

[p. 88]

nis voorbijgezien: maar federt de laatste dertig jaren in zijn onbetwistbaar recht en belangrijke verdiensten, als schrijver der ‘Zedelijke apologen’, door alle deskundigen erkend.

Deze Cyrillus wordt doorgaands te zamen genoemd met zijnen broeder Methodius: den 9^en Maart wordt in het Roomsch Martyrologium hunne gedachtenis gehouden, ofschoon de Grieken en Muskovieten S^t Cyrillus reeds den 14ⁿ Februari en Methodius den 11ⁿ Mei vieren. Cyrillus (die aanvanklijk Konstantijn genoemd werd) was een uitstekend Wijsgeer en Taalgeleerde; hij kreeg, reeds te Konstantinopel waar hij ter studie gezonden was, den bijnaam van ϕιλόσοϕος; en Methodius muntte in de Schilderkunst uit. Na dat eerstgenoemde een turkschen stam tot het Christendom gebracht had, traden beiden, gezamendlijk, als Apostelen onder verschillende slavische volkeren op, en ten nutte der Chazaren, Bulgaren, Moraviërs en Bohemers vertaalden zij de gewone kerkgebe den, sommigen zeggen zelfs de gantsche H. Schriftuur, in het Slavoonsch. Onze Cyrillus moet geleefd hebben tot in het einde der IX^e Eeuw - aangezien Paus Joannes VIII, die regeerde van 872 tot 882, hem brieven geschreven heeft¹.

Wij, Nederlanders, hebben op dezen geestrijken schrijver eene bizondere betrekking: want niet alleen, dat de latijnsche bewerking (de grieksche text is nooit te-rug-gevonden) in de Middeleeuwen door al de germaansche landen zeer verspreid was - maar onder onze Graven en Hertogen (en waarschijnlijk reeds omtrent 1500) bestond er eene zeer goede nederlandsche vertaling van, die populair genoeg was, dat men zich de moeite gegeven heeft het uitheemsche van sommige bizonderheden in een nederlandsch kleed te steken, en waar, bijv., in het oorspronklijke sprake is van eene vreemde rivier daarvoor onzen Rhijn in de plaats te stellen². Niet te min schijnt op deze fabelen, gedurende de XVI^e Eeuw, de aandacht, ook hier in Nederland, minder te zijn gevallen -

1 Robert, t.a. p. I, bl. lvij. Zie De Feller i.v., Butler & Godescard, op 14 Feb.

2 Lib. III, Cap. xxiij.

[p. 89]

althands de geleerde andwerpsche Jezuïet D^r Balthasar Corder verhaalt met eenige uitvoerigheid, dat hij te Weenen uit een pergamenten handschrift, afkomstig van den Koning van Hongarije, en ‘tamquam praeclarum è Danaum reliquiis trophaeum’, uit Buda herwaards gebracht, deze zedelijke apologen leerde kennen, en ze las, in gezelschap van den Keizerlijken Raadsheer Antonius ‘Abbas Cremiphanensis’, die hem tot de uitgave aanspoorde¹.

Het boek, trouwens noch hij Photius, noch bij Sixtus Senensis, noch bij Possevinus als van Cyrillus afkomstig vermeld, was dan ook in de akademische waereld der XVII^e Eeuw dermate in vergetelheid geraakt, dat onze D^r Balthasar Corder, die te Weenen, in het kollegie der Jezuïeten, aan de Keizerlijke Akademie een leerstoel bekleedde, op den titel zijner nette uitgave met een rustig gemoed getuigde: ‘ex antiquo M.S. Codice nunc primum in lucem edita’ - nunc, dat is 23 Juni 1630. De latijnsche uitgaven ondertusschen, waarvan de Bibliografie onzer Eeuw aanteekening houdt, zijn talrijker dan men denken zoû. Er is een druk bekend, nog van vóor 1475, toegeschreven aan Mich. Wensler te Bazel, in folio met goth. letters gedrukt (61 bladzz. a 54 reg.²); een andere in kl. fol. (42 blzz. v. 40 en 41 regg.), letter van Eggesteyn, volg. Panzer³, of van Conr. Fijner, volg. Laire⁴; een derde, in fol. (2 kolommen a 40 regg.), letter van Ant. Sorg. te Augsburg. In 1475-1480 is eene uitgave in 4^o verschenen (van 119 blzz), getiteld: ‘Speculum sapientiae beati Cyrilli episcopi, alias quadripartitus apologeticus vocatus etc.⁵’; misschien is dit wel de zelfde text, die door Foppens vermeld wordt en door Joannes Parvus te Parijs is ter perse gelegd⁶. Eindelijk, alvorens Pater Corder zijne bewerking in het licht zond⁷ - was niet alleen vóor een eeuw

1 ‘Ap. Mor.’ ed. B. Corder, bl. A2 - A5 v^o.

2 Panzer, ‘Aeltest. Teutsch. Druckdm.’ I, 196, aangeh. in Brunets ‘Manuel’, 1842, I, 823.

3 T.a. p. I, 84, aang. bij Brunet t.z. pl.

4 Brunet.

5 Adry, ‘Mag. encycl. 1806, II, aang. bij Brunet.

6 ‘Bibl. belg.’ I, bl. 122.

7 Het mag bewerking heeten, want, zegt hij, het handschrift was fraai genoeg, edoch ‘adeo vitiosè, ut vix ulli periodo, sensus suus, aut constructio constaret’.

[p. 90]

of drie onze nederlandsche vertaling in omloop; maar in 1520 was er te Bazel eene verduitsching bewerkt en gedrukt door Adam Petri, waarvan een exempl. ter hofbibliotheek van Munchen aanwezig is.

Van al die drukken evenwel is op dit oogenblik nog maar hier of daar een exemplaar in sommige groote bibliotheeken te vinden¹; en het zeer kleine boekjen-zelf van Pater Corder, dat bestemd was de ‘onbekende’ fabelen van Cyrillus langs het kanaal der geleerden onder het volk te brengen, is thands zóo zeldzaam, dat ik er te vergeefs in eenige onzer voornaamste noord-nederlandsche boekerijen naar heb gevraagd, en het gebruik er van heb dank te weten aan de Leuvensche Hoogeschool, alwaar het klosvormig boeksken in zijn pergamenten bandtjen bewaard wordt, gem^t VI, II, 11.

In de laatste jaren is het ander-maal ‘vsz dem latin vertütscht’ en wel eens door een beyerschen ‘Benediktiner-Ordens-Kapitular’², die almede het ‘zum erstenmale’ op zijn titel plaatst, en te gelijker tijd door Past. Sim. Perzich, die het werk in 1844 te Breslau ter perse legde - almede ‘zum erstenmal’.

Waren wij, Nederlanders, den ouden h.-duitschen vertaler een paar eeuwen vooruit: ook in de nieuwere bewerkingen kunnen wij hooger verdiensten laten gelden dan onze nabuur. Den geleerden archivaris en boekbewaarder van het beroemde Einsiedelner klooster, P^r Gallus Morell, en den zoo even genoemden Benediktijner zijn, ‘trotz des sorgfältigsten Forschens zu seinem (des laatsten nam.) gröszten Erstaunen’, geene vertalingen van de XVII^e, XVIII^e noch van het eerste derde der XIX^e Eeuw voorgekomen; maar, des ondanks, werd toch onze vaderlandsche letterkunde reeds ten jare 1666 met eene zeer voortreflijke nieuwere bearbeiding dezer fabelen begiftigd. Het strekt mij tot een bizonder genoegen, ter dezer gelegenheid, niet slechts de apologen van Cyrillus, waar Cornelius

1 Te Parijs berust er een.

2 ‘Entelia oder Spiegel der Weisheit des h. Bisch. Cyrillus, in XCV Parabelen’. Neuburg a.D. 1844.

[p. 91]

a Lapide geen lofspraaks genoeg voor vinden kon, ‘stellende [de]selve boven de aerdighe schriften van Esopus en Pindarus (Phaedrus?)’, maar ook zijn bewerker, den Karmeliet P^r Olivier de Crock, wat nader bij mijne lezers te kunnen bekend maken. Zij zullen, meen ik, reeds op grond van slechts weinige proeven, in dezen nederlandschen schrijver, een der beste dichters uit de school van vader Cats en Pater Poirters, een der geestigste en kleurrijkste prozateurs willen begroeten, die onze XVII^e Eeuw heeft opgeleverd.

Wij zullen ons dan bezighouden met deze drie Nederlandsche boeken:

A.	het werk van den H. Cyrillus, volgends de latijnsche uitgave van den Nederlander D^r Balthasar Corder;
B.	de dietsche vertaling van de XIV^e Eeuw, volgends een HS. der XV^e;
C.	‘De sedighe Apologien oft onder-wijsende t'saemen-spraecken der Beesten: eerst in het Griecx beschreven door den H. Cyrillus, Aerts Bisschop van Alexandrien van de Oorden der Carmeliten: niet min profijtelijck als vermaeckelijck om lesen, als vervult sijnde met veel subtile ende bevallighe Leeringhen voor persoonen van alle staeten ende conditien. Nu eerst uyt het latijn overgheset en met dichten en sluyt-redens verciert: door P. [De Crock, bekend onder den kloosternaam van] Oliverius à S. Anastasio, Religieus der selve Oorden^1.’

1 ‘t'Antwerpen, By Cornelis Woons, op de Melck-marckt in de gulde Sterre. Anno 1660.’

A.

Bij gemis van andere lat. uitgaven dan die van Corderius, kan het, reeds uit dezen hoofde, niet in mijn voornemen liggen te onderzoeken, welke waarde de talrijke emendaties hebben, waaraan de geleerde Jezuïet, volgends zijne eigene getuigenis, de text onderwierp van het eenige handschrift,

[p. 92]

dat hem ten gebruike stond: om niet te zeggen, hoe veel gepaster het mij schijnt, dat, ook bij gunstiger gelegenheid, deze filologische taak door ieder ander dan mij-zelf vervuld wierde. Belezen in de Grieksche Vaderen, beroemd onder zijne wetenschappelijke tijdgenoten, was P^r Corder wel de bevoegde man, om de duistere plaatsen zijner bron te verduidelijken, of te-recht te brengen¹. Eene vergelijking met die duitsche vertaling, welke niet naar de uitgave van Corder bewerkt is, zoowel als met onze B en C, leert ons, dat hij zich gewacht heeft voor het opcieren van zijn model; hij heeft bedoeld Cyrillus te restaureeren, en, minder praetensiëus dan de moderne Duitscher, neemt hij eenvoudiglijk de natuurbegrippen en dichterlijke volksmeeningen over, dien Cyrillus dikwijls als beelden in zijne fabelen plaats geeft, al waren ze ook in de XVII^e Eeuw reeds verouderd.

1 Balthasar Corder, geb. te Andwerpen, 25 Mei, 1592, Priester van de S.J. en theologiesch D^r: een doorgeleerde Graecus, die, alvorens aan de Akademie van Weenen Professor te zijn, reeds te Brussel en elders gedoceerd had. Hij was een man van even vrome inborst als beschaafde zeden, dien de dood van zijne studietafel wechrukte, toen hij, ten tweeden male uit Rome thuis gekeerd, weder ijverig aan 't schrijven en opteekenen was getogen, den 24ⁿ Juni 1650.
Hij heeft uitgegeven: 1628, Catena LXV. Groecorum Patrum in S. Lucam; 1630, S^ti Cyrilli Apologi Morales; 1631 (?) Catena Graecorum Patrum in S. Joannem; 1631, Joannis Philoponi in Cap. 1 Genes. De Mundi creatione - Gr. en Lat.; 1634, Dionyfii Areopagitae Opera - Gr. en Lat. met aantt. II D^ln.; 1643, De Grieksche Vaders over de Psalmen, met vele aantt. uit oude Hdss. der Keizerlijke en Hert.-Beyersche bibliotheeken, III D^ln; 1648, S. Cyrilli Alexandrini Homiliae XIX in Jeremiam, voor 't eerst, door hem, uitg. en met eene lat. vert. voorzien; 1646-47, Symbola Grwecorum PP. in Euangelium Matthoei, overg. in 't Lat. enz. II D^ln; 1646, Job elucidatus, Gr.-Lat.; 1646, S. Dorothei Institutiones asceticae.; en nog bewerkt de Homiliën over de IV Evangeliën van den Patriarch Joannes Caleca en Joannes Ceraneus, alsmede het Boek der Wijsheid. Foppens, ‘Bibl. Belg.’ I, 122.
Op gezach van De Feller noem ik hem Corder. Volgends de loffelijke gewoonte van vorige eeuwen, vindt men bij Foppens alleen Corderius. 't Is waar dat deze, op ‘Corderius’, ook naar Guilielmus verwijst - een XVI^eeeuwer, die bepaald den fr. naam (met ier) schijnt gedragen te hebben. Paquot (‘Mém.’ fol. III, 573) noemt dan ook onzen Balthasar Cordier; maar dit bewijst niets: want Paquot had Corders boekjen, waarvan bij hem sprake is, nooit gezien, en neemt blijkbaar zijne mededeeling uit Foppens over, wien hij het verkeerde jaartal 1631 (als dat der uitgave der Apologi) ontleent. Bij dat jaartal is weinig geluk: De Feller maakt er 1640 van. In ieder geval, tot beter inlichting, heet de Andwerpenaar bij mij Corder.

[p. 93]

Het werk is verdeeld in vier boeken, in ieder van welke eene der Vier Kardinale Deugden verhandeld wordt:

Boek I:	Contra Imprudentiam.
Boek II:	Contra Superbiam.
Boek III:	Contra Avaritiam.
Boek IV:	Contra Luxuriam.

Volgends deze aanduiding, wordt de christelijke ‘sterkheid’ in de ‘nederigheid’ gezocht, en de ‘rechtvaardigheid’ bizonder gesteld in het vluchten der gierigheid. Inderdaad leest men, Lib. II, cap. 18: ‘Virtutis autem spiritus, humilitas est. Haec enim basis & fundamentum est corporis roboris, & virtutum.’ De duitsche vertaling geest den inhoud der boeken op deze wijze aan:

I.	Men moet zich toeleggen op de wijsheid, en de dwaasheid haten en vluchten.
II.	Men moet de hovaardij vluchten, en den deemoed beminnen.
III.	Wacht u voor de begeerte naar rijkdom; maar heeft u de Heer met goederen gezegend, zoo deel er uwen evennaasten gaarne van mede. Is u een weldaad bewezen - zoo toon u dankbaar.
IV.	Vlucht alles wat u tot onmatigheid en onzuiverheid zoû kunnen verleiden.

De op-een-volging der hoofdstukken in deze boeken, is bij Corder niet de zelfde als bij den Benediktijn. Ziehier de afwijkingen; misschien heeft de opgave eenige waarde voor wie later eene degelijke lettergeschiedenis van onze fabelen zoû willen schrijven:

Liber I en II komen met den Iⁿ en IIⁿ Theil des Benediktijners over-een.

Th. III,	9, Fuchs u. Affe is bij Corder Lib. III, 10.
Th. III,	10, Der Jüngling und die goldenen Berge is 9.
Th. III,	13, Die Kurbiss-Stande und die Palme is 14.
Th. III,	14, Die Ameise und der Blutegel is 16.
Th. III,	15, Die Spinne und die Biene is 13.
Th. III,	16, Der Ochs und der Wolf is 15.

[p. 94]

Th. IV,	7, Die zwei Ochsen und das Kameel is Lib. IV, 11.
Th. IV,	8, Der Phönix und die Natter is 7.
Th. IV,	9, Die Rose und die Lilie is 8.
Th. IV,	10, Die Natter und der Elephant is 9.
Th. IV,	11, Der Sperling und die Turteltaube is 10.

Eer ik mijn lezer nader met B en C bekend maak, wil ik, in de noot aan den voet dezer bladzijde, een paar proeven geven uit Corders text, en deel, in den text van dit mijn dietsch artikel, de daaraan beandwoordende hoofdstukken uit de dietsche vertalingen mede.

Zoo als ik boven zeide, vindt men maar zeer enkele elementen der fabels van Lafontaine bij den H. Cyrillus te-rug; zie hier, bij hem, het historiëele van ‘la Cigale et la Fourmi’ -waartoe Lafontaine echter AEsopus en Phaedrus wel in de eerste plaats zal gebruikt hebben. Volgends Robert vindt men ze ook bij den Perzischen dichter Saadi, en uit onzen Hebreeuwschen Salomon blijkt nader de roem van den ijver der mieren. Aldus luidt de bewerking van P^r de Crock¹:

Het I. Deel. De tweede t'Saemen-spraeck.
Bethoonende hoe datmen den tijdt en occasie moet waer-nemen om goet te doen.²
DEn luyen Krekel in het heetste van den Somer finghende in het groen sagh de neerstighe Miere met grooten aerbeydt een Cooren-

1 Behalven de oplosfing van enkele verkortingen, die voortkwamen uit de maat der regels, heb ik, zoo veel mogelijk, de orthografische en typografische fijnheden en flordigheden der texten behouden.

2 Lib. I, c. IV.
De melioribus rebus est uti providentiâ, quâ suo loco & tempore cuncta quaerai & facias.
IN feruore messis, cantans & quiescens cicada, cum vidisset formiculam, multo labore granum suis organulis attrahentem, compatiens ei dixit: vt quid in tanto aestu cum natura refrigeratiuam quietem, & humectantem vmbram requirat, tu non solum aridam circuis et tempestatem sustines, sed quod peius est graui onere te occidis? Nónne vides quod ego in vmbra viridi cum iubilo requiescens, in suffocante aestu refrigerantem cordis, anhelitum capere vix possum? Quiesce ergò donec messis transeat incentiuum; Cui mox improuidae, prouida sormica, prouidè respondit. (Eccles. 3. 1.) Omnia tempus habent, & suis spatiis vniuersa transeunt sub caelo. Quamobrem sicut quaeque suo loco & tempore agenda sunt, ita & inquirenda. Nam si rei oportunum tempus negligens transierit, cum illo indiguerit, postea minimè ipsum reperiet, eò quòd horâ debitâ fibi necessaria non quaesiuit. Sic ergò charifsima nobis vtendum prouidentiâ est, vt vitae quidem alimenta accommoda, illo tempore vigiles colligamus, quandò illa, naturae beneficentiâ, dum haec quaerimus, inuenimus. Tempus autem colligendi est messis, vndè nunc prouidè laboribus colligo, vt in arida hyeme, opulentâ requie viuam. Tu verò improuida futurum tempus negligens, in inftabili puncto quietis nunc existis, imò nunc magis abuteris cantilenis: & cum folium quo nunc delectaris, quafi vmbra transierit, grauis ardor famis, simul cum egestate fuccedet, cum in messe nihil congregaueris.

[p. 95]

graentjen naer haer holleken slepen, waer door hy uyt mede-lijden seyde; wel Mierken hoe kont ghy in sulck een groote hitte, in de plaetse van in de koelte te fitten, met sulck een swaer pack gheladen gaen, en aldus u selven dooden? siet ghy niet dat ick in dese groene lommer mijn vermaeck en ruste neme, wat wilt ghy dan in de brandende sonne aerbeyden? op dit onvoorsichtich ghetier van den luyen Krekel antwoorde de Miere seer voorsichtelijck: broeder Krekel Alle dinghen, gelijck de Schrifture seyt, hebben hunnen tijdt; en daerom ghelijck alle dinghen op hunnen tijdt ende plaatse moeten ghedaen worden, soo moeten sy oock op hunnen tijdt ende plaetse ghesocht worden; want ist datmen den bequaemen tijdt onachtsaemelijck laet voor by passeren, soo en salmen den selven niet vinden alsmen dien van doen sal hebben. Siet Me-vrouwe de nature opent nu in den Oost haeren schoot, die sy daer naer in den Winter sal sluyten: het is dan redelijck dat ick in den Somer vergaedere om in den Winter te leven.

Hier laat P^r de Crock het bij, en besluit, aardig, aldus:

Als het voorsichtich Mierken teghen den luyen Krekel dit gheseyt hadde foo is het met sijn packxken ghelaeden naer fijn neftien ghekropen, laetende den onnachsaemen Krekel in sijn groen prieelken singhen soo lanck alst hem beliefde.

Achter het Latijn volgt hier in tegendeel nog eene vrij lange redeneering - feil, die meermalen in deze apologen voorkomt, en waarvoor P^r de Crock zich heeft weten te wachten. Het slot luidt, als meesttijds in deze fabelen:

Quo dicto, onerata processit ad nidulum fuum.

De moraal der fabel van den Vos en de Raaf wordt, bij Cyrillus, vertoond door Reinaert met den Haan. Wij schrijven ze onder in de noot af, en deelen ze hier mede naar de vertaling in C., als eene eerste proeve daarvan:

[p. 96]

[B. II.] XV.
Tegen verheffinge der const.¹
EEn haen verftont dat die lucht verwandelen soude² ende verhief hem van sijnre const ende vloech op een boem ende crayde lude. Dat hoerde een vos ende quam lopen ghering³ ende groeten⁴ van onderen ende seide Broeder ic hoerde dijn vrolicheit ende quam. Ik bids di seg mi die sake dijnre bliscap. Die haen seide want ic verstae die ordinancie des hemels ende sonder nydicheit openbaer icse mit sange. Doe seide die vos al lachende. Daerom bistu vol wetenheit want dat weten alleen die goden. Doe die haen dat hoerde verhief hi hem noch

1 Lib. II, c. XV.
Contra tumentes ex scientia.
GAllus intelligens dispositionem mutabilitatis coelestis, mox de sua scientia tumidus, in arboris ramusculum aseendit, & erecto collo, altâ voce cantauit. Quem cum vulpes audisset, ad eius cantum quàm citissimè accurrit, & stans deorfum, ipsum salutauit, & dixit: Frater mi, audiui vocem exultationis tuae, quaeso cantationis causam indica mihi. At ille protinus, inquit, nimirùm intelligentiâ supernae dispositionis dotatus, eam cùm sentio, statim voce cantabili, nulli inuidus, pango. Tune vulpes, subridens, ait: ergò plenis es scientiâ, quae est diuinorum sublimium disciplina. Quo audito, gallus plus intumesceens cantauit, moxque; vulpes saltauit. Cui ille desuper, vt quid saltasti? Tune ipsa respondit, quia tu prius exultasti. Gaudere namque cum gaudentibus licet. Dolositatis deinde rete exponens, verbis callidis adiunxit: Quippe gaudeo mi frater, eò quod liberalissima bonitas Conditoris, quae rebus omnibus participium perfectionum suarum abundantiffimè impertit, etiam nobis brutis, inaestimabile donum sapientiae dederit. O Galle! tu es gloria nostra, tu es bestiarum laetitia. Te nunc quaeso, porrige, si dignaris, vt oseuler, mirum intelligentiae tuae caput. At ille, adulationis dolosae melleâ linguâ emollitus, statim vitale caput, improuidus ori famelico porrexit, quod auida vulpes stringens, deorfum miserum traxit: & subiunxit! Galle, galle, vbi est sapientia tua? concepisti superbiam, & perdidisti prudentiam, & dedisti pro nihilo vitam tuam. Cui gallus: Quid gloriaris in malitia? At illa respondit: Non est malitia humiliare superbiam, fed ars vera. Noui enim, quod cum fcientia inflet, mox tumefactioni ruptura fuccedat, quo fit vt auris vacua, libenter auram adulationis fuscipiat, quae cor inftabile superborum rumpit & diruit, cùm subintrat. Nimirùm minus considerasti, quòd finis propriae sapientiae humilitas sit. Nam si eruditis naturae imaginibus attendisti, lupus, qui est imago sapientiae, semper humilitate videtur connecti. Sydus namque quantò splendidius, tantò demissius est, & quantò sublimius tantò apparet minus. Paruus oculus rimatur acutius, & in cauda vermiculi, lucis clarissimae fulget decus. Porrò quid fciuisti, si te ignorasti? aut si nouifti, quomodo fuperbisti, puluis & cinis? Quid plura? nulla maior dementia est, quam per fcientiam, cum inflaris, perdere fapientiam. Quo dicto, statim famelica suum ori ex praeda officium dedit.’

2 P^r de Crock vertaalt beter: ‘Den Haen op-geblasen sijnde om de kennisse die hy heeft van den loop des hemels en de veranderinghe des weders, is op eenen tack van eenen boom ghevlogen alwaer hij sijn stemme verheffende met eenen uyt-ghestreckten hals heeft ghekraeyt.’

3 Haastig.

4 Groette hem.

[p. 97]

meer ende sanc ende die vos spranc. die haen seide waer om spronestu. die vos seide Om dattu als een philosoef verblijtste. het is geoerloft mitten bliden te verbliden. Ende die vos spreide dat net fijnre scalcheit ende seide Seker broeder ic verblide mi dat die milde goedheit des sceppers een deel sijnre volcomenheit wt sijnre oueruloediger fonteynen gestort heuet ende heuet oec ons domme dieren die gaue der wijsheit gegeuen O broeder haen du biste onse glorie ende der beesten vroechde Ic bids di reyke mi dijn hoeft der wonderliker verstandelheit dat ict mach cussen Ic bids di veruol mijn bliscap Die haen mit smeken bedrogen boet dat hoeft onwiselike den hongerigen mont. die vos die gapede ende beet ende seide¹. Haen haen waer is dijn wijsheit. Du hebfte houaerdicheit ontfangen ende wijsheit verloren ende hebste dijn leven voer niet ghegheuen. Die haen seide wat glorieerstu inder quaetheit Die vos antwoorde Ten is geen quaetheit te vernederen houaerdicheit mer tis waerachtige const want ic weet als die const opblaest als si heffet so scoert si Een ydel oer hoert gaerne smekende woorden ende verderft dat ongestadige hert der houaerdiger En trouwen du en mercste niet dat die plaets der wijsheit oetmoedicheit is² hoe een sterre lager staet hoe si clare scijnt hoe si hoger staet hoe si minre schijnt Een cleyn oge siet scarp Mer wat wistestu doe du di seluen niet en kendeste of kendestu di seluen waer toe verhiesstu di stub ende asche wat wil ic meer seggen daer en is geen meerre dwaefheit dan als du di van const verhefste ende die wijfheit verliefte³ Dit geseit volde die hongerige vos sinen buuc ende verslinde den haen.

Bij het bespreken van B en C zullen wij gelegenheid vinden nader kennis te maken met den inhoud en den geest dezer ‘Apologi Morales’. Het zal misschien hier de plaats zijn, om nog een enkel woord over den auteur te zeggen. Wij moeten namelijk P^r Corder zuiveren van een blaam, hem door Paquot opgeworpen. Deze niet altijd even naauwkeurige verzamelaar zegt: ‘Le P. Balthasar Cordier avoit publié en 1631. à Anvers

1 Geestiger vertaalt P^r de Crock: ‘Den onvoorsichtighen Haen door dese vleyende woorden aen ghelockt fijnde is van den boom ghevloghen en heeft sijn hooft in het back-huys van den schalcken Vos ghesteken, die het selve omdraeyende seyde:’

2 P^r de Crock, juister en aardiger: ‘O kieckeman! ghy en hebt niet bemerekt dat het eynde der wijsheydt is de oodtmoedicheydt;’

3 P^r de Crock, te recht: ‘daer en is voorwaer geen meerder dwaesheyt als door de wetenschap die op-blaest, de wijsheydt te verliesen.’

[p. 98]

des Apologues moraux sous le nom de S. Cyrille d'Alexandrie: mais on croit qu'ils sont d'un Auteur Latin¹’.

Ik weet niet, waar Paquot bij Corderius de poging herkend kan hebben, om zekere latijnsche fabelen onder den naam van den Alexandrijnschen Cyrillus aan den man te brengen. Ook P^r de Crock zoû daarop geen andwoord kunnen geven. Deze kent geen anderen lext van de fabelen dan die van Balthasar Corder; hij zegt in zijn voorbericht, dat men niet weet, wien ze moeten worden toegeschreven: het zij Cyrillus v. Alexandrië, het zij dien van Jeruzalem, het zij dien van Konstantinopel (onze Konstantijn-Cyrillus). Hij rept er met geen woord van, dat P^r Corderius den Alexandrijnschen zoû voorgestaan en vooruitgeschoven hebben. Maar P^r de Crock-zelf is minder voorzichtig. Hij (gelukkiger dan Corderius?) heeft bij Possevinus wel deugdelijk melding gevonden van een boek over natuurlijke historie, dat aan S^t Cyrillus van Alexandrië wordt toegeschreven, en daar hij niet gelooven kan, dat deze groote Bisschop zich vergenoegd zoû hebben met, zoo als Plinius, alleen over den aard der dieren te spreken, zonder daaruit zedelessen voor de menschen te trekken, staat het bij hem boven bedenking, dat deze Cyrillus, op wien hij als op een lid zijner orde (een Karmeliet) bizonder roem draagt, de auteur onzer fabelen moet wezen. Ik heb omtrent dit punt, hetwelk fints lang ten voordeele van S^t Cyrillus Thessalonicensis (of van Konstantinopel) is uitgemaakt, geen bizonder tegenpleit in te stellen: maar ik wil toch met een paar intrinsieke bewijzen de beweering van P^r de Crock tegentreden en onzen Cyrillus handhaven. In het HS., door Corder gevolgd, zoowel als in de onvermelde uitgave, waarnaar de Benediktijn vertaald heeft, en in het HS., door onzen B voor zijne verdietsching gebruikt - wordt op verschillende plaatsen (III, 20 en 22) over den ‘liberalis vermiculus’ en de ‘beneficio serici’, den ‘plemaetworm’ in het ‘Seidenwürmlein’ gesproken. Nu bloeide S^t Cyrillus

1 Paquot, ‘Mémoires’ (in sol.) III, bl. 573.

[p. 99]

van Alex. vóor de helft der V^e Eeuw (412; 444); en de Jeruzalemmer reeds omtrent de helft der IV^e (315; 386): de zijdeworm werd echter in Europa pas ingevoerd onder Keizer Justinianus (686; 711), en hij zal, hoezeer bij de Perzen bekend, noch in Afrika, noch te Jeruzalem, een of twee eeuwen vroeger wel zoo algemeen niet geweest zijn, dat hij het populaire beeld der milddadigheid in eene fabel geschiktelijk, d.i. met tressende waarheid, kon voorstellen. Dit kan echter voor S^t Cyrillus v. Thessalonika, omtrent 870, zeer goed het geval zijn geweest. Dan komt - in eene fabel, boven reeds door mij aangeduid, een gesprek voor van de Zee met den Donau: in de bronnen van Corder en van den Benediktijn, beide, heette de rivier de Donau.... Dit lag ook waarlijk den Apostel der Slavoonsche stammen voor de hand, die aan de oevers van dezen stroom zoo menig maal Gods woord verkondigd heeft; en deze bizonderheid-alleen reeds zoû mij ten aanzien van dit auteurschap geen twijsel overlaten.

't Is wel vreemd, dat in deze fabelen het heilige met het mythologische, de zedeleer des Christens met de spraakformen van het Heidendom op zulk eene soms vrij hinderlijke wijze door elkaâr worden gebruikt. 't Is óok vreemd, dat terwijl het Oude Testament zeer dikwijls door de opgevoerde schepselen wordt aangehaald - dit met het N.T. bijna nimmer gebeurt (ik herinner mij maar drie gesprekken, waar 't in voorkomt, Corder, I, 6, II, 28 en III, 7), ja, dat er de naam van Christus nooit in gespeld en die van God er in vermeden wordt¹. Voor 't overige zal men zien, dat het werk een goeden christelijken geest ademt, terwijl de talrijke, thands als verouderd beschouwde, begrippen over de natuur, die het stoffeeren, alvast niet in strijd zijn met den leestijd van onzen Cyrillus (IX^e Eeuw). Men kan niet ontkennen, dat vele fabelen, naast haar geestrijke pit en het opmerkelijke der bizonderheden uit de kosmogonie en uit de natuurleer van menschen, dieren, planten, vooral van steenen, die er in

1 Onze B zegt wel: ‘Sampsons crachte... was... vanden gheeft gods in sinen haer’, maar Corder leest bloot: ‘a spirita erat in capillis (II, 18).

[p. 100]

gevonden worden, aan zekere lankwijligheid lijden, en ik verheug mij, dat Corder, door het behouden van eenige schilderachtige trekken, die de Benediktijn schijnt te hebben verwaarloosd, en de beide bewerkingen B en C, door min of meer oordeelkundig te kappen, aan de breedsprakigheid van sommige redeneeringen zijn te gemoet gekomen.

B.

Ons handschrist is op zwaar pergament met eene kleine monnikenletter der XV^e Eeuw (naar het mij voorkomt, van de 2^e helft) geschreven. 't Is klein 4^to-formaat; de blaadtjens zijn 143 strepen breed, 210 hoog; elke bladzijde houdt 32 regels. Eene hand van de XVII^e Eeuw¹ heeft het HS. gepagineerd. Gelukkiger dan wij, heeft zij het kunnen omvatten toen het nog geheel volledig was: thands, hoewel een liefhebber van omstreeks 1730, wiens kennis men door onzen vriend Foreestier heeft gemaakt, het in een half-pergamenten bandtjen heeft laten steken, bestaat het nog slechts uit de volg. fragmenten:

Blz. 21-28:	tweede helft van Hst. 11 des Eersten Boeks, tot en met de eerste helst van Hst. 16.
Blz. 63-112:	II^e B. Hst. 11-30, het einde; voords Tasel van B. III, en Hst. 1 - 1^e helft van 8.
Blz. 113-126	(bl. 123-26 zijn met eene schaar voor de kleinste helft wechgeknipt): tweede helft van Hst. 9 (bij Corder 10) - 14, verminkt.
Blz. 129-162:	III^e B., slot van Hst. 16 (bij Corder 15) - 27, het einde; voords Tafel van B. IV, - Hst. 1 - de 1^e helft van 10; zoo dat de wederhelft in het laatste (11) ontbreken.

Kalligrafische vercieringen bezit het HS. weinig. Er komen twee fraaye initialen, ter opening van het III^e en IV^e Boek in voor: eene D en eene E: het lichaam uit vermilioenrood en

1 Die eene kleine aant. op bl. 154 schrijst.

[p. 101]

kobalt geschakeerd, met witte boordsels; de vulling en het vierkant met de kanttrekken uit vermilioen en violet vrij net geteekend. Voor het overige vangen de kapittels, welker nummer telkens met een kleine cijferletter vermeld wordt, bij afwisseling met een roode en blaauwe hoofdletter aan, en de inhoud wordt in rood schrift vermeld. De inhoud dezer rubrieken is als volgt:

Ganc in allen dingen mit ghescicte rijpheit of swaerheit.

Snel te horen. Verlang^1 te gelouen.

Minne rust des herten ende vlye^2 ledicheit

Astu weetste spreec. ende begeer twoort te horen.

Van een důn stemme ende te doen een grote daet.

Teghens die begheerte der waerdicheit.

Teghens die begheerlicheit der wereltliker hoecheit.

Teghens die gheen die hoghe dinghen vercregen hebben ende achtense groot.

Teghens die gheen die haestelike groot sijn geworden ende versmaden die cleyne.

Teghens die hem verheffen van welspreken.

Teghens die ghene die hem verheffen van veelheit haerre vrienden, ende stiuen int quade.

Teghens die hem verhessen van crachten.

Teghens die hem verheffen van haerre ouders edelheit.

Teghens die geen die hem verhessen wt haren rijcdommen.

Teghens die gheen die van ydelre glorien voer den menschen willen schinen.

Teghens die gheen die begeren te scinen dat fi niet en sijn.

Teghens die gheen die contrari sijn dan si schinen.

Teghens die gheen die hem verheffen wt grootheit hoerre gracien.

Tegens die hem verheffen vander scoenheit des lichaems.

Teghens die hem verheffen van claerheit hoerre stemmen.

Teghens die mit smeken willen wesen gepresen.

Teghens die hem seluen prisen.

Teghens die nydighe.

Tegens die ander lude ontrusten ende becallen.

1 Verlang: langzaam.

2 Vlie.

[p. 102]

Teghens die wereltlike rijcdom begheren.

Dat die begeerlic fijn der eertscer dingen blint sijn.

Dat die ghierige hoe veel si hebben sijn altoes arme.

Tegens die geen die niet te vreden en sijn al hebben si genoech.

Van dien quaden die dicwyl vallen van rijedom.

Teghens die gheen die mit verdriet die rijedom verloren hebben ende noch rijc willen wesen.

Tegens die geen die van vercregen rijcheden hem salich rekenen.

Van die sake ende sorge der onuersadeliker giericheit.

Welc dat waerachtighe rijcdomen sijn.

Waermen sorghen sal om rijc te worden.

Teghens die gheen die gaerne gauen ontfanghen.

Teghen die gheen die nemende rijc worden mit haest ende hem daer van verbliden.

Teghen die gheen die hem verbliden dat si van geroefden goede rijc sijn.

Teghens die dieuen die daer diewijl begripen worden daer si wanen te sculen.

Een bispel bewisende dat scheel tusschen enen ghierighen ende milden.

Een bispel dat bewijst dat een vri milt man die gheuet vrilike niet weder eyschende [en is].

Een bispel dat een vry milt man van sijnre weldaet nyemant en verwijt lof eyscende.

Een bispel dat een milt man geuet alle den ghenen die hi mach.

Een bispel dat een vrihertich man groteliken gheuet.

Een bispel dat die wel daet eens vrihertigen menschen eweliken sel dueren.

Een bispel dat een vrihertich man haestich is int gheuen.

Een bispel dat een vrihertich man blideliken gheuet.

Een bispel tegen ondancbaerheit.

Een bispel eens dancbaren menschen.

Een bispel teghen die minres der onreynicheit.

Een bispel tegens die minres der weelden.

Een bispel van tquade der weelden.

Een bispel dat een wijs man sel matich wesen in oueruloedicheit ende der gulsicheit niet dienen.

[p. 103]

Tegen die minres des wijns.

Een bispel tegen die mynres der vetter dingen.

Een bispel teghens die minres der vleysceliker scoeûheit om der oncuuscheit.

Een bispel tot prijs der reynicheit.

Een bispel tot lof der reynicheit.

Een bispel tegen die minres der oncuuscheit.

Het gebruik van sommige in de stukken voorkomende ver ouderde woorden, doet mij denken, dat de bewerking dezer fabelen hooger dan het asschrift opklimt, en misschien wel tot de XIV^e Eeuw is te brengen.

Ik weet niet of de woorden druust (M.), druusticheit, drocheliken, drocherie, schemen (dat^o), ontblijf (IV, 8; sterf), burdoen, dwaessegge, resels, bloet ijl ‘sanguisuga’, ingedoemte, plemaet worm, hijmen (III, 27; smachten).

De vertaling is doorgaande juist en duidelijk. Een enkele keer vergist de schrijver zich: bijv. B. III, hst. 2 wordt van de ‘oculos’ der Hyena ‘gemmis ornaveris’ gesproken: daar viel den vertaler de beteekenis van het, overigens, zeer dikwijls bij Cyrillus voorkomend gemma niet in, en hij schreef ‘der scadeliker hienen dubbelde ogen’.

Het woord rijcdom wordt, bij herhaling, vrouwelijk gebezigd, en de vos is nu eens een hi, dan eens een si; voet is vr. en m. In zuigen en zoogen gebruikt hij steeds de h. Nochtan is bovendien, nochtans heeft de advers. beteekenis.

En nu wil ik nog eenige der fabelen van onzen H. Kerkvoogd Cyrillus, volgends dit middeleeuwsche Hs., mededeelen.

(Wordt vervolgd.)