Logo DBNL
Dietsche Warande. Jaargang 5 (1860)

Dietsche Warande. Jaargang 5

(1860)– [tijdschrift] Dietsche Warande–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Maria-legenden.
(Vervolg van bl. 284.)

O.-L.-V.-Miraculen, bl. xxiiij, vo en volgg.

Van enen Broeder.
Daer was een broeder, [d]ie1 wel levede, en hem quam een grote siecte toe - ende sijn ziel wort voer den oerdel Gods ghebrocht.
Daer stont Maria, die moeder Gods, voer den Rechter, ende seide: ‘Lieve kint, Ic claghe u over die brueders van deser oerden, dat sy mijn ghetiden roekeloes2 lesen, sonder devocie ende ynnicheit, en̄ al lachende.’
Doe seide ons Here Ihesus tot sijnre moeder Maria: ‘Wi willen desen brueder weder seynden tot sinen lichaem, ende doen den brueders bidden, dat si hem3 beteren.
Doe wort die brueder weder levende ende hi vermaende alle die brueders, ende seide hem alle wat hi ghesien ende ghehoert hadde.
Van enen Broeder.
Men leest van enen anderen broeder, die lach ende soude sterven.[4] Hi lach of hi doot hadde gheweest ende hi lach in [e]en visioen. Ten leesten beghan hi te roepen, ende seide: ‘Wee u, wee u, die gheen die versumelic5 sijn in den dienste Gods: want die zielen inden veghevier de claghen over u, dat ghi hem niet en betaelt dat ghi hem sculdich sijt; ende Maria, die Moeder Gods, die claghet over u, dat ghi den selven cleyne[n] dienst die ghi haer doet, die doet ghi sonder ynnicheit al lachende ende rokeloes.’
Van een Broeder.
Het was een broeder in een cloester, die onse lieve Heer toe sende om sijn versumelheit groten hoeftsweer, also dat hi dicke inden choer niet staen en mochte. Op een tijt, doemen die ghetiden sanc, doe hadde hi den hoeftsweer, also groet dat hi uutten choer ghinc
beneden inder kerken. Ende hi leide sijn hoeft an onser Vrouwen altaer. Ende doe die broeders inden choer songhen ‘Gloria Patri’, doe sach die broeder dat daer een scone vrouwe quam, die seer laghe neychde tot den altaer, also langhe thent ‘Gloria Patri’ uut was, doe quamsi tot hem. Doe feide hi tot haer: ‘Wie si di?’ Si seide: ‘Ic bin die moeder Gods, voor wien die bose gheesten beven.’ Doe seide die broeder: ‘O Maria, lieve Vrouwe, waer om neychde ghi so feer, doemen “Gloria Patri” sanc: want ghi sijt een coninghinne der hemelen ende een moeder Gods.’ Doe seide Maria: ‘En hebt ghi niet ghelesen, hoe die Scrijf seit: ‘Hoe1 ghi (meere biste, hoe du di(2)) meer veroetmoedighen sult’? Ende want ghi mi saghet bughen tot Gloria Patri ter eeren der heiligher Drievoudicheit, ende ic een coninghinne bin, waer om versumt ghijt dan3 u te bughen ende te neyghen: want u versumelheit is een oersake van uwen hoeftswaer. Doe badt die monic ghenade ende verghiffenisse. Ende Maria, onse lieve Vrouwe, maecte een cruus voer sijn voerhoeft: ende doe was hi al ghenesen. Ende hi ghinc mit blider aensicht ende vertelde alle dese dinghen sinen broederen, ter eeren onser liever Vrouwen.

Van dieper gevoel echter en van hooger dichterlijke waarde is het verhaal

Van enen clerc die begheerde Maria te sien.
Het was een clerc, die diende Maria, die moeder Gods, seer ynnichlic en in dat slot van sinen ghetiden soe badt hi en̄ begheerde Maria te sien. Op een tijt lach hi in sijn ghebet, ende Maria, sijn vrindinne, quam tot hem, ende sprac hem toe. Hi wort vervaert, want hi en sach nyement. Doe vraechde hi wie daer waer. Doe [seide] si: ‘Ic bin hier, Maria, die moeder Gods, die ghi seer begheert te sien: mer ic segghe u: saghi mi, ghi sout blint worden van der claerheit.’ Doe seide die clerc: ‘O waerde Maria, maghet ende moeder Gods! Ic sal mijn een oghe toe doen ende mitten4 anderen oghe wil ic gaern blint worden. Op dat ic u eens mach sien.’
Ende doe hi Maria in hoer5 claerheit ghesien hadde, doe was hi mit dien oghe blint. Ende hi badt Maria rechteworts devotelic, dat
hifie mitten anderen oghe noch eens mochte sien: hi woude daerom al te maellen blint wesen! Ende Maria, die waerde moeder en̄ maghet, liet haer noch eens sien. Ende doe was hi mit beide oghen blint. Doe Maria sach sijn grote begheerten di hi tot haer hadde, doe gaf sy hem sijn oghen weder. Doe dancte hi Maria, ende diende haer mit groter devocien.

Ziet! al ware de genezing uitgebleven - wie maakt aanspraak op dichterlijken zin, en waardeert de schoonheid niet van dezen eenvoudigen, maar verheven trek?

Minder hoog dichterlijk, maar naïef en fijn is het volgend

Exempel [van eener maghet die dat Ave Maria conde]. Bl. Clx, vo.
Het was een devote maghet, die sat op een tijt inder kerken in die hochtijt van Kersmiffe, ende si was al vol vruechde ende blijscappen in den dienste Gods. Ende doe si alte1 seer begheerde uut minne Ihesus te sien, soe quam hi in haer stede voer haer staen, in die ghedaente een al te scoenen kindekijns, ende hi maecte voer haer stede gheruchte, dat groet was als haer dochte, mer nyemant en hoerdet dan si alleen. Ende si sach op ende seide: ‘Soen2 maect hier gheen gheruchte, mer gaet spelen op die strate met die ander kinderen.’ Ihesus seide: ‘Stae ic hier op dijn [stede]?’ Si sprac: ‘Neen ghi, lieve kint; mer goede kinderkijns en pleghen gheen gheruchte te maken [inder kerken], ende ghi maect alte groten gherucht; daerom gaet spelen van hier.’ Ihesus seide: ‘Ic en sal van hier niet gaen; ende het3 sal u leet sijn, als ic van hier bin.’ Si seide: ‘Hetten4 sal niet; want ic scaem mi voer ander luden, ende ghi hindert mi.’ Ihesus seide: ‘Condi u Ave Maria wael?’ Die ioncfrouwe seide: ‘Wat gaet u dat aen, of icket can of niet?’ Ihesus seide: ‘Ic en sal van hier niet gaen, ghi en hebt mi eerst gheseit u Ave Maria!’ Ende omdat si sijns quijt wesen soude, so las si hem5 een Ave Maria. Ende doe si seide ‘Ihesus Cristus, Amen,’ soe seide hi: ‘Dat ben ic.’ Ende mettien was hi wech, ende si en fachs niet meer. Doe wort si bedroest, om dat si Ihesus hadde hieten wechgaen.

Daaraan verwant door de stoffe en een paar lieve trekjens is het andere

Exempel van een devote vroue. Bl. Clxi.
Het was een devote vrouwe die hadde grote begheerten6 Ihesum te sien inder ghedaente eens kindekijns. Op een tijt lach si inder
kerken in haren ghebeden. Ende si wort onslaep1, ende doe si ontwaecte, soe en sach si niement in die kerke, dan inden choer sach si al te suverliken cleynen kindekijn dat nauwelic gaen en conde. Ende si dochte: ‘Hoe2 rouwich sal die moeder wesen, die dat suverlike kindekijn verloren heeft!’ Ende si stont op ende ghinc tot hem ende seide: ‘Lieve kindekijn, waer is dijn moeder?’ Ende het swech. Ende fi seide voert: ‘Hoe hiet dijn moeder? ende waer woendi?’ Ende het swech ende het seide niet. Doe seide si: ‘Lieve kindekijn, cont ghi u Ave Maria wael?’ Hi seide: ‘Ia ic!’ Doe seide fi: ‘Och lieve kindekijn, leeft mi doch u Ave Maria, om Ihesus wille!’ Doe seide dat kint: ‘Ave Maria, gracia plena, Dominus tecum!’ Dat is: Wes ghegruet, Maria, vol ghenaden die Heer is metti. Ende doe hi dat ghefeit hadde, so ontfoer hi haer, ende si bekende doe, dattet Ihesus was, ende dat hi haer begheerten voldaen hadde.

Een lieve moreele trek ligt ook in de beide volgenden.

Hoe Maria die brueders dat sweet of droghede. Bl. xxxv.
Het ghesciede op een tijt dat die brueders van St Bernardus oerde inden velde waren maeyen. Doe ghinghen daer twie broeders uutten cloester om die ander brueders te visenteren ende in horen arbeit te troesten ende te helpen. Ende doe si bi die andere quamen, doe saghen si een scoen suverlike vrouwe met twie2 ander maechden na volghen, ende si saghen dat dese scone vrouwe enen witten doeck in hoor hant hadde, ende ghinc van brueder tot brueder en̄ veechden hem3 dat sweet van horen aensicht. Doe die broeders dat saghen, soe verwonderden si hem seer, dat die scoene vrouwe so vrilick onder die broeders ghinghen. Ende si worden daer in beroert, want die broeders waren vervaert van alle vrouwen. En̄ si dochten, hoe dat wesen moechte. Doe wort hem geopenbaert dat die scone vrouwe was die maghet Maria; ende die ander twee waren Katherina ende Magdalena; ende si waren daer ghecomen om die broeders te troesten in horen arbeit. Ende doe die broeders nare quamen, doe saghen si, dat die waerde maghet Maria die benedictie over die brueders sloech, en̄ doe en saghen sise niet meer. Ende aldus troest onse lieve Vrouwe den ghenen die in arbeide sijn.
Van Constantijn. Bl. Cxxxiij vo.
Constantijn dede maken een scoen kerke, in die eer der waerder maghet Maria. Ende daertoe dede hi copen scoene columpnen ende
costelic, die die meisters niet gherechten en conden, hoeveel volcx dat daer toe quamen. Doe wort Constantijn zeer droevich ende mishielt hem1. Doe open baerde hem die waerde maghet Maria in enen visioen, ende hiet hem dat hi soude nemen drie kinder uter scolen, ende die souden die columpnen lichteliken richten. Ende hi nam drie kinder uter scolen, ende dat volc quam toeghelopen omdat wonder aen te sien. Ende dat hondert dusent mannen niet gherechten en conden, dat dede[n] lichteliken drie kinder, mitter hulpen van onser liever Vrouwen Maria.

Tot de schoonste en meest afgewerkte tableaux behoort wel:

Van een harde2 ende van sijnre dochter. Bl. Cli, vo.
Het was een harde, ende woende in een dorp; ende hadde eene dochter, die noch een reyne maghet was, ende halp hem die beesten hoeden. En̄ daer stont een verwoeste kerke, opten velde, daer si plach te hoeden; ende daer ghinc dese in, en̄ plach hoer ghebedekijn te spreken, voer dat beelde van onser liever Vrouwen Maria; want die kerke was ghewiet ende ghesticht in onser liever Vrouwen eer. Ende daer stont een suverlic beelt van onser liever Vrouwen Marien in, ende hadde haer lieve Kindekijn op haren scoet. Ende want3 dese kerc verwoest was ende ghelaten4 vanden menschen, soe en was dit beelt oec niet zeer gheacht; so dattet seer armeliken ghecleet ende verciert was: also alst ghewoenlic is in verwoeste kerken! Ende want dese maghet haer ghebet dicke5 voer den beelde plach te spreken, soe had si mede doghen mit haer, om dat onse lieve Vrouwe, die gloriose maghet, Maria, so armeliken daer ghecleet stont, ende sprac, al claghende: ‘O Coninghinne van Hemelrijc, ghebenedide moeder mijns Heeren Cristi! ghi sijt harde6 qualiken ghecleet: ende ic en hebbe, leyder7, niet daer ic di mede clede[n] ende verscieren mach, alsic gaern dede; mer ic wil u cleden mit minen ghebeden, als ic alre ynnichlicste ende devotelicste mach8: ende verscieren u also mit allen dinghen, die eenre Coninghinnen toe behoert te draghen aen horen live.’
Ende in aldusdanigher devocien tot onser liever Vrouwen was si menich iaer, ende hierna ghesciedet, dat haer onse lieve Vrouwe weder loenen woude vanden dienst, die si haer ghedaen hadde, ende si wort ziec ende viel te bedde.

Ende op een tijt soude[n] twe broeders gaen doer een bosch, dat bi dat dorp gheleghen was, daer dese maghet in ziec lach; ende in dat wout, daer dese twe brouders doer gaen souden, waren moerdenaren; ende als si daer in ghecomen waren, so began den enen broeder seer te waken1 ende seide: ‘Ic moet ommer2 slapen.’ Doe sprac die ander: ‘Slapen wi hier, soe sullen die moerdernaers comen, ende doden ons.’ Doe seide die ander: ‘Ic en mach niet veerre3 gaen, ic moet ymmer slapen,’ ende mittien leyde hi hem neder, ende sliep. Ende die ander ghinc bi hem sitten, ende began sijn boec op te doen, en̄ gaf hem tot finen ghebeden. Ende als hi aldus sat in sinen ghebeden, foe fach hi een grote scaer van sconen ioncfrouwen4 comen, ende hadde alle gestrijpte cleder5 aen. Ende hi stont teghen hem op6 met groter waerdicheit; ende si neghen hem toe[7] ende ghinghen hem verbi sonder spreken. Ende daerna quam een ander scaer, die noch scoenre waren; ende hadden witte clederen aen. Ende die ghinghen hem oec verbi, als die eerste dede. Daer na quam die derde scaer, ende waren noch veel scoenre dan die ander, ende hadde rode cleder8 aen. Ende daer volghede een gloriose ioncfrou na, die alte minlicken te sien was ende scoen versciert bowen die ander; ende was ghecleet mit witten ende rode rofen al om haer lijf, ende enen sconen crans op haer hoeft, recht of si uutten paradise ghecomen waer. Ende die broeder stont teghen haer op mit groter reverencien, ende nech haer toe, ende begheerde seer devotelic te weten, wie die scone ioncfrouwe9 wesen mochte. En̄ als die scone coninghinne sijn begheerte mercte, neyghede si tot hem oetmoe[de]lic[10] en̄ sprac hem minlic toe en̄ seide: ‘Ic bin Maria, die moeder Gods, die gheen sondaren en versmaet, die mi aen roepen.’ Doe begheerde hi seer oetmoedeliken te weten, wie die scoene scaren waren van[11] ioncfrouwen, die voer hoer ghinghen. Doe antwoerde hem die suete maghet Maria minliken, ende seide: ‘Dat sijn alle ioncfrouwen, die in reynicheit ghestorven sijn. Die eerste scaer van drien, die ghi saghet, die ghestrijpte cleder an hadde, dat sijn die ioncfrouwen die inder werelt also stonden dattet hem bina alleens
was, of si echscap dede of in reynicheit leveden; ende fijn in deser wisen ghestorven, ende daerom hebben si ghestrijpte cleder an, mar hoer glorie is seer groet; die ander scaer, die ghi saghet, inden witten clederen, die noch scoenre waren, dat sijn ioncfrouwen die inder werelt reynicheit ghelovet1 hebben ende hebben die ghehouden totter doot toe; ende daer om is haer glorie seer groot ende hoghe boven die eerste ioncfrouwen; die derde scaer, die ghi ghesien hebt, in den roden clederen, die nu voer mi gaen, die sijn oec ioncfrouwen, die reynicheit ghelovet hebben, ende mijn exempel na ghevolghet[2] ende hebben oec die martelie aenghenomen ende hoer bloet ghestort om die minne hoers brudegoms mijns lieven Kindes, ende dese hebben die alremeeste glorie van den drien scaren.’ Doe onse lieve Vrouwe, die suete Maria, desen broeder dus minliken berecht hadde, op sijn vraghen, doe begheerde hi oetmoedelic te weten van haer, waer si henen wanderen wouden mit desen sconen ioncfrouwen. Doe antwoerde si hem: ‘Wi willen gaen in desen dorpe tot eenre ioncfrouwen, die nu leyt op haer versceyden ende willense oec mede ontfanghen in onsen scaren; want si hevet mi devoteliken ghedient ende aldus ghecleet en̄ verciert mit haren ghebeden, als ghi sien moghet.’ Ende die broeder seide: ‘Wi willen daer oec comen, ende visiteren die maghet.’ Ende onse lieve Vrouwe Maria die sceyde doe van hem. Ende hi weckede sijn gheselle van sinen slape. Sijn gheselle stont op al verblidende ende seyde: ‘Ic hebbe enen salighen slaep gheslapen, want ic heb dat slapende ghesien, al dattu wakende ghesien hebste: ende wi willen oec gaen, ende sien hoe dese ioncfrouwe vander werelt sceyden sal.’ Ende si ghinghen in dat dorp, ende vragheden seer vlitelicken, ‘waer daer een ioncfrouwe ziec waer’.
Doe spraken die luden vande[n] dorpe ghemeenliken, ‘dat si daer van gheenre sieker ioncfrouwen en wisten’. Doe waren die broeders seer droevich; ende wouden weder wech ghegaen hebben uuten dorp. Doe quam daer een mensche, ende seide hem, ‘Daer lach een arme maghet ziec int eynde vanden dorpe, ende waer eens harden dochter’. Doe worden die broeders blide ende ghingen daer en vonden die maghet legghen inden stroe ende si en saghen nyement bi haer ende si gruetense en̄ spraken haer toe. Doe sprac die maghet tot hem, en̄ seide: ‘Broeders, doet u covelen3 of, ende bidt God, dat hi u gheve te sien dat scone gheselscap, dat hier vergadert is.’ Doe vielen si neder
op haren knyen ende toghen hoer covelen of. Doen saghen si alle die scone ioncfrouwen, die opten weghe voerbi hem ghegaen waren, ende veel enghelen mit hem. Ende si saghen oec onse lieve Vrouwe Maria, die die scoenste was van hem allen. Ende si hadde eenen sconen rosecrans in haer hant ende si begonden alte sueteliken te synghen, ende si ontfinghen die siele vander ioncfrouwen. Ende onse lieve Vrouwe sette hoer den crans opt hoeft; ende so wort si ghevoert inden hemel mit soeten sanghe ende mit groter blijscap ende vruchden inden ewighe[n] leven. Amen.

Niet onaardig ter kenschetsing van den eeuwgeest in de voorstellingswijzen der kunstenaars is het verhaal der beide volgende:

Van Marien beelde. Bl. Cxxxiiij.
By Oirliens, in een stede hiet Hanenon, daer was een keerc ghemaect in die eer van onser Vrouwen; ende die stat was swaerliken beleghen van haren vianden, also dat die luden vander stat ghinghen in die kerke ende baden oetmoedelike[n] onser liever Vrouwen mit tranen datse hem te hulpe quame. Ende si namen dat beelde van onser liever Vrouwen, ende settent1 voer op die poert; ende die achter den beelde stonden deden den vianden grote scade. Dat verach een van buten, en sprac: ‘En trouwen! uwen sterfdach is nu ghecomen, want dienstu waenste dat di helpen sal en mach di niet helpen.’ Ende die scoet een scutte2, ende Marien beelde rechte haer op, ende ontfinc die scote. Doe waren die vander stat blide, doe si saghen, dat onse lieve Vrouwe voer haer wacht3. Doe legeder éen een scut op ende scoet den ghenen doot, die Marien beelde den last dede. Ende dese mare quam onder theer, ‘dat onse lieve Vrouwe voer die stat vacht’. Ende die viande deden haer wapen of, en̄ maecten vrede mitter stat ende ghinghen daer in, ende offerden onse lieve Vrouwe grote offerhande ende loveden4 dat si nummer meer scade en souden doen op die stat. Ende noch staet dat beelt van onser liever Vrouwen daer; ende dat scutte int beelde.
Van enen Prochiepaep. Bl. Cxxxiiij vo.
Het was een prochipaep in een stat, diet gheelt meer minde dan God. Ende daer worden twee luden siec in fijnre prochien: die een was rijc ende die ander was een goet arm wijfkijn, ende begheerde[n]
beide haer sacrament. Ende die priester ghinc eerst totten riken man, en̄ hoerde hem sijn biecht, ende gaf hem sijn sacrament. Doe quam een bode vanden arme wijf kijn: ‘dat men hasteliken tot haer quame, want fi cranc ware’. Sijn dyaken riet hem dat hi ghinghe totten arme wijfkijn ende gave haer dat facrament. Hi antwoerde ‘hi en woude van den riken man niet gan’. Doe sprac die diaken, ‘dat ware grote sonde, lietmense sterven sonder sa[cra]menten ende het ware haerre zielen anxtelic’1. Hi seide ‘hi en ghincker niet’. Doe sprac die diaken: ‘Here, waert u lief, ic woudse berechten.’ Die pape gaf hem oirlof. Ende hi nam dat heilighe sa[cra]ment ende ghinc daermede totten wijfkijn. Ende dat arme wijfkijn lach op dat stroe. Ende daer was Maria, mitten heilighen maechden ende mitte[n] enghelen bi haer, die alle op haer knien vielen, ende aenbeden Ihesu, Marien kint. Ende die diaken was vervaert ende en dorste niet voert gaen, voer dat hem Maria hiet, dat hi in ghinghe ende gave hoer die sacramenten der heiligher kerken. Ende die waerde coninghinne Maria die diende daer, ende oec dat hemelsche gheselscap. Ende doe si die sacramenten ontfanghen hadde, doe nam Maria die ziel ende voerdese in hoirs liefs Kints rijc, mit groter vruechden. Die dyaken ghinc toe mit groter vruechden van daen, tot des riken mans huse2. Ende hi sach die duvelen, in catten ghelijc, om des riken mans bedde staen. Ende hi riep, ‘datmen die catten uut iaghen soude, want fi wouden scoren3’ ende die ziel was in groter wresen. Ende hi sach dat een duvel quam, ende stac enen haec in sijn kele ende haelde die ziele uut, die mit al te yammerliken4 ghelaet uuten lichaem sciet. Ende die duvelen sloeghense seer ende toghense in die helle. En̄ doe dat die diaken5 sach, viel hi in onmachten ende quam van hem selven een langhe tijt. Doe quam Maria ende trosten6 dat hi weder tot hem selven quam; ende hi nam een beter leven an5 ende bleef in den dienst Gods ende der maghet Maria.

Allerliefst van voorstelling is weêr het verhaal

Van een ionghe iode daer onse Vrouwe toe quam in den scepe. Bl. Lxv vo.
Meester Albertus scrivet ons, dat op een tijt waren vergadert in eenre stat sommighe kinder van den Kerstenen, ende wouden hem vermaken en̄ ghinghen op eenre tijt in de winter, doet seer
cout was, opten over des meeres of des zees om te spelen, ende clommen in een scip. Onder dese kinder quam oec mede eens ioden kint ende woude mede in de[n] scepe; mer die kersten haddent node. Ende het woude ymmer mede ende clam vast in. Sy voeren hier en daer mitten scepe, spelende also langhe dat si seer cout waren en̄ begheerden te lande te wesen. Ende sy fetten onderlinghe op, dat fi dat ioetsche kint niet [te] lande en woude[n] brenghen, mer latent in den scepe alleen; ende si clommen te samen in een ander scip, ende voeren te lande, en̄ lieten desen ionghen iode1 alleen. Ende als hi sach datse hem alleen hadden ghelaten, soe was hi seer bedroeft, want het began te donckeren; hi wort vervaert ende hi hadde grote coude. Hi began te wenen, ende te claghen, ende hulp te ropen: mer hi en wort van nyement ghehoert.
Ende ten lesten sach hi uutter eenre syden vanden scepe tot hem comen alte wonderliken sconen vrouwe feer costelike ghesiert; en̄ si hadde om haer enen mantel blau van verwe, ende si seide: ‘Mijn lieve soen, waerom sidi bedroeft?’ Hi antwoerde: ‘Om dat ic hier alleen ghebleven bin: en̄ ic duchte van coude ende van onghemac te vergaen.’ Die suete Moeder der ontfermharticheit wort mit mede liden beroert, ende nam haren scoenen mantel van haer ende sloechse den kinde omme, ende verwarmde also eensdeels sijn coude leden; ende si brochte hem binnen in den scepe daer si, overmits die verhenghenisse Gods, een scoen vuer vonden. Daer dede si hem bi sitten ende dede hem goet ghemac ende si sat oec bi hem, nevens dat vuer. Hi sachse dicwijl an ende verwonderde van hare scoenheit. Ende si seide tot hem: ‘Hoe dunct u van mi, sout ghi mi oec willen hebben tot eenre moeder?’ Hi seide: ‘Ia ic, vrouwe, mochte mi dat gheboren: want ic en hebbe nye scoenre moeder ghesien, dan ghi en sijt.’ Ende onse Vrouwe seide voert mer: ‘Sal ic u moeder wesen en ghi mijn kint,[2] so sult ghi mi onderdanich wesen, ende leven naden wille uwes verlossers.’ Ende hi seide: ‘Hi woude doen aldat fi hem beval.’ Aldus brochte die maghet Maria den nacht mitten ionghen [iode] toe. Ende des morgens vroe brochte fi hem te lande, ende sette hem neder bi een cloester van cathusers, ende si seide: ‘Zoen, gaet hierin: want in dit cloester hebbe ic veel vrienden: ende ghi sult daer wel ontfanghen worden.’ Doe onse lieve Vrouwe dit gheseit hadde, sceydesi van daen. Hi ghinc in dat cloester ende seide den bruederen alte mael wat hem
ghesciet was. Die brueders ondervraechden hem naerstelic, ende si verstonden claerlic, dattet was Maria, die moeder Gods. Si namen den ionghelinc in, ende leerden in den kersten ghelove ende maecten kersten, ende cort daer na ontfinc hi di oerde, ende nam seer toe in duechden ende wort een groet meester; en̄ was seer ynnich inden dienst onser liever Vrouwen, ghedenckende der groeter vrienschap die si hem hadde bewijst.

De bovenvermelde wedergade der Beatrijs luidt als volgt:

Van een coster ende een costerinne. Bl. xiiij.
Het waren twe cloesteren van sincte Bernardus oerde, die niet verre van een versceyden en waren. Dat een was van mannen, dat ander van vrouwen; ende si leveden heilichlic nader1 reghel vander oerden. Ende in dien cloesteren was elc een persoen die die costerie bewaerde in sinen convent. Dese personen waren beide seer devoet ende van enen gheesteliken leven, ende overmits ghelijcheit die si hadden in duechden, daerom hadden sy malcander lijf2 in onsen Here Ihesum Cristum. Also wat die een behoefde inder costerien totten closter, daer waren si malcander een onderstant in, na horen vermoghen. Nochtans waren si also behoet, dat si malcander nye en faghen. En̄ beide waren si seer devoet inden dienste Gods ende Maria sijnre liever moeder, ende sonderlinge so hadde dese cóster minne ende grote devocie tot Maria, die moeder Gods, so dat hi tot hare eren ende waerdicheit een scoen beelde van Maria dede maken, soe hi alre suverlicfte mochte, ende die duvel beneden onder haer voeten maken, soe hi alre lelicste mochte. Ende die duvel benyde dat, ende oec die ynnicheit des costers, ende hi quam op een tijt bi nacht, doe die coster Metten luden soude, hem teghemoet in sulken fygueren als hem die coster hadde doen maken onder dat beelde van Maria; ende die duvel sprac den coster smadelike toe, ende vraechde hem ‘waer om dat hi hem also leliken hadde doen maken onder die voete van also sconer vrouwe; ende hi seide: ‘Ten si dat ghi mi of doet, ic sal u alsulken confuus doen dattet u rouwen sal, dat ghi mi aldus hebt vertoornt.’ Doe die coster dit hoorde ende sach, ende den anxt wat gheleden was, doe seide hi: ‘Ganc van mi, du duvel! na dijn dreygen en vraghe ic niet. Maria, die moeder Gods die ic diene, die sal mi van dinen handen wael bescermen.’ Ende mit dien was hi den duvel quijt.
Daerna, over een langhe tijt, doet wael X iaer gheleden was, ende
die coster dese dinghen al vergheten hadde, doe quam die duvel op eenre nacht in die eerste slaep vóer Metten, ende woude hem opten coster wreken ende hem confuus ende scande doen, als hi hem beloeft hadde. Ende hi quam in die ghelikenisse der cofterinne, ende clopte voer sijn celle. Ende die coster stont op en̄ vraechde ‘wie daer waer’. Die duvel seide: ‘Ic bin die costerinne van desen vrouwen cloester, u vriendinne, die u langhe ghetrouwe gheweest hebbe ende feer in uwer minnen quelle1; ende ic en mach mi niet langher liden: daerom bin ic van groter minnen uutten cloester ghegaen tot u; ende ic hebbe mede ghenomen die alre beste yuwelen ende cleynode vanden cloestere, daer wi langhe op teren moghen. Nu coemt hasteliken, sonder marren, ende neemt al dat ghi crighen en̄ draghen moghet, ende laet ons te samen trecken uutten lande.’ Ende ghelijc [die duvel[2]] den coster van buten toesprac, also becorde hi hem oec van binnen, so dat hi niet te antwoerden en wiste; mer hi wort verwonnen en̄ waende alwaers, ende ghinc haftelic ende vergaderde alle dat fulverwerc vanden cloester ende die yuwelen, die hi crighen mochte, ende dedese in enen sac, ende ghinc mitten duvel uutten closter, die hi waende die costerinne te wesen. Mer doe sy een stuc ghegaen waren, wort die duvel claghende ende seide: ‘Och, ic hebbe in uwen closter vergheten dat alre beste cleynnoet, dat ic hadde: och, blyvet hier wat sieten ende wacht na mi; ic sal haestelic lopen en̄ comen weder.’ Die coster gheloefde haer en bleef daer sitten bi sinen scat alleen. Doe ghinc [die duvel] op den dormpter3, en rip lude: ‘Wel op, wel op, en volcht die coster den dief na; want hi hevet alle die yuwelen vanden closter ghestolen, ende is daer mede wech ghelopen.’ Die abt stont op, ende alle die broeders ende si vonden alle die sloten ondaen ende die yuwelen waren wech en̄ si liepen den coster soeken. Ende sy vonden fitten, niet verre vanden closter mitten goeden, die4 hi ghestolen hadde. Doe vinghen si hem, ende wat si hem vraechden hi en viste niet te segghen: want hi was beanxt ende bescaemt ende en wiste niet hoe hi in die last ghecomen was. Si brochten hem inden cloester ende leyden inden kerker ende sloten mit beyden voeten inde[n] stoc. Ende die abt beval een van den moniken Metten te luden alst tijt waer. Ende fi ghinghen alle op haer rust.
Doe die coster aldus versmadelic inden kerker sat, doe was hi seer bedrucket mit groten anxt, ende hi beghan seer yammerlic te
screyen, om dat hi so haestelic inder becoringhe verwonnen was, ende hi en wiste nerghent trost noch raet te winden. Doe gaf hi1 hem selven mit devocien tot onser Vrouwen Maria, die moeder Gods, die een troesterinne is alre bedroefder menschen; ende hi seide: ‘O Maria, moeder Gods! lieve ontfermhartighe Vrouwe over die sondaers! want ghi kent dat ic u mit devoter harten hebbe ghedient, daerom bidde ic u, om u grote ontfermharticheit, wil mi nu bi staen in mijnre noet, daer ic in ghecomen bin!’ Doe die coster aldus in finen ghebede was, ende alleen hoep hadde op Maria, die moeder Gods, doe sach hi den duvel tot hem comen in die ghedaente als hi hadde laten maken onder dat beelde van Maria, ende die duvel begonde sijn spot te houden mitten coster ende hi seide: ‘Hoe heb ic u nu ghehandelt? Ic lovede u, dat ic u scande en̄ confuus weder doen foude, ende nu hebbict di wael gheloent.’ Die coster sat bedruct ende beschaemt ende en wifte niet te antwoerde[n], ende hi swech, ende badt ghenade aen Maria, die moeder Gods. Ende die duvel seide: ‘Ay, ay, nu hebbict u ymmer wael gheloent! Mer och leider! Maria, die ghi dient, hevet mi ghedwonghen mit hare moghentheit, dat ic doen moet dat ic node doe.’ Doe dede die duvel die stoc op, ende liet den coster daer uut ende hi ghinc fitten inden stoc inder ghedaente des costers, ende die coster ghinc weder heymelic in sijn celle.
Doe hi in sijn celle was, doe was hi wat verblijt ende hi danckte ende lovede Gode ende Maria sijn lieve vrindinne dat si hem so guedertierlic hadde geholpen. Ende hi nam nauwe waer die Mettentijt, ende doet bider tijt was, dat men luden soude, so ghinc hi luden te Metten. Doe dat die monic hoerde die die costerie bevolen was van den abt, verwonderde hi hem wie daer luden mochte. Ende hi ghinc hastelike, ende vant die coster stan luden. Doe was hi vervaert: want hi hadde ghesien, dat die coster in den stoc ghesloten was. Ende hi ghinc totten abt ende totten ghemenen broeders, ende seide dat die coster uutten stoc ghebroken was. Die abt mitten broeders ginghen totten kerker, ende sy wonden die door ghesloten. Si onsloten die door, ende si saghen den coster inden stoc sitten: en̄ si ghinghen voert inder kerken ende daer saghen si den coster staen luden. Doe sei-[de] die abt totten broeders: ‘Alle dese nacht hevet ons die duvel te spot ghehouden.’ Doe nam die abt een quast mit ghewide
water ende besprenghede den coster daermede ende hi ontfinct oetmoedelic. Doe ghinc die abt inden kerker mitten broeders, ende hi bewarp hem oec mit dat ghewide water. Doe vloech die duvel van daen ende liet daer groten stanc. Doe bekende[n] si, dattet die duvel was die al dat rymoer ghemaect hadde. Ende mitter hulpen van onser Vrouwen so bleef die coster voertgaen in doechden ende diende Maria, die Moeder Gods, seer devotelic alle sijn leven lanc. Daerna sende hi een heymelike bode inden vrouwen closter, om te vraghen of die nonne yet uutten closter gheweest hadde, ende of daer yement of wiste, wat des nachtes inden mannen cloester ghesciet was. Ende doe daer [n]yemant of en wiste, doe biechte die coster sinen abt alle dinck, ende na des costers doot, so openbaerde dat die abt alle den broeders, tot enen exempel en̄ tot love Maria, der moeder Gods, die hoer dienen dat sise in ghenen noet en laet.

Zie hier nog een schilderachtig verhaal:

Van drie clercken. Bl. xxvi vo.
Het waren drie clercken, ende laghen mit malcander ter scolen. Ende die twe pleghen costeliken te leven, na die ghenoechten haers vleyschs ende na ydelheit der werelt; mer die derde die levede redelic ende ghinc ter kerken, ende diende Maria, onser lieve Vrouwen. Ende dit benide[n] die ander twee clercken, dat hi sijn gelt so verspaerde; want si sorchden dat si van horen ouders versproken souden worden, dat si hoer goet soe verteert hadden, meer dan haer derde gheselle. Ende sy versyerden1 enen raet: dat sy een costelike maeltijt souden bereyden, ende soe wie dat scoenste yuweel toende van sijnre vriendinne, die soude van dier maeltijt quijt gaen. Mer die dat snoetste2 toende, die soude die maeltijt alleen betalen: want sy meende[n] dat men gheen yuweel gheliken hem3 en soude moghen crighen. Ende sy broch[ten] hem daertoe mit subtilen woerden, dat hijt mede consenteerde. Ende doe waren si blide ende meenden dat hi die maeltijt alleen soude betalen.
Ende die clerc ghinc mit bedructer harten voer dat beelde van onser Vrouwen, ende hi claechde haer sinen noet, ende badt haer mit devocien, dat sy hem helpen woude; ende daerna ghinc hi mit bedructer harten wanderen op een ryvier4. Ende daer quam hem te ghemoet die alre scoenste coninghinne, ghecroent mit een scoen croen. Ende haer volchde[n] veel maechden. Ende dese clerc en dorste
sijn oghen niet op slaen. Doe sprac hem Maria, die scoene conighinne, toe, ende vraechde hem, ‘hoe hi soe bedruct was’? Ende hi en doerstet haer niet openbaren van scaemten. Ende Maria die woudet ymmer weten. Doe seyde hi haer die sake, ende dat hi sorchde also scoen1 yuweel niet te moghen crighen als sijn ghesellen. Doe seide Maria, die moeder Gods: ‘En weest niet versaecht.’ Ende sy gaf hem enen sconen appel en̄ beval hem ‘dat hi in een cloester gaen soude, dat daer bi stont ende bidde[n] den abt dat hi mit hem eten woude.’ Ende dan sal die abt segghen, dat hi nye in xxx iaren uuten cloester ghegheten hevet; soe seg[ht] hem weder ‘dattet hem die vrouwe ontbiet2, die te nacht sijn alve3 naeyde, ende leyde se onder sijn hoeft.’ Ende doe sceyde Maria van daen.
Ende die clerc ghinc int cloester, en̄ badt den abt dat hi met hem woede eten. Die abt seide als Maria gheseit hadde. Doe seide die clerc: ‘Die vrouwe, die te nacht u alve naeyde ende leydse onder uw hoeft, die ghebiet u dat te doen.’ Ende die abt verwonderde2 hem, hoe die clerc dat weten mochte, en̄ seide tot hem: ‘Dier vrouwen en wil ic niet onghehoersaem wesen. Ic wil gaern mit u gaen.’ Doe die maeltijt bereyt was, doe quam die abt ende ghinc sitten bi den simpelen clerc ter maeltijt mitten anderen die daer vergadert waren. Doe brochten die twie clercken haer yuwelen woert die seer scoen waren. Doe die simpel clerc die yuwelen sach, wort hi versaecht en viel op sijn knyen ende boet den abt sinen appel. Ende die abt ontsach hem dien appel te nemen: want hem Maria die ghegheven hadde. Ende ten lesten nam die abt den appel bider stelen; ende doe toech hi daer uut dat allre scoenste misghevade van syde, soedat nyement desghelijcs ghesien en hadde. Ende het ghinc al boven die scoenheit der ander yuwelen. Ende aldus bleven die twie ander clercken confust ende waren bescaemt. Ende die ander clerc bleef voert aen dienende Maria, die moeder Gods, mit groter ynnicheit alle sijn leven lanc.

Eindelijk deelen wij hier het min bekende slot der legende van de Soudaansdochter4 mede; Bl. Clxij.

Hi ghinc wech, ende si bleef daer sitten voer die porte. Die dach
leet over1, ende het naecte den avont. En̄ Hi en quam niet weder. Ende die daer uut en̄ in ghinghen vraechden haer: ‘Ioncfrouwe, wat wildi ende wien wachdi2 al hier?’ Ende si seide: ‘Ic wachte hier een ionghelinc3, die hier binnen is.’ Ende doet doncker began te worden, weende si seer ende wort bedroeft. Doe quam die gaft meister ende seide: ‘Ioncfrouwe, wie ontbiede di hier? ende hoe sitstu aldus? ghi sult moeten heen gaen; en̄ men sal die porten sluten.’ Si seide: ‘Ic wacht hier enen ionghelinc, en̄ is hier in ghegaen en̄ hiet mi hier bliven en̄ sijns verwachten. Hi vrachde: ‘Hoe hiet hi ende wat hevet hi aen?’ Si seide: ‘Hi hevet enen sueten naem... mer sinen naem is mi vergheten. Mer hi hevet een blaeu lasueren habijt mit gulden sterren beset, ende een gulden vaddinc4, gheciert mit costeliken ghesteenten; en̄ sijn haer is blenckende5 als gout, sijn oghen als een tortelduve; sijn wanghen sijn blosende; sijn lippen sijn roet als een rode rose; sijn tanden sijn wit als albastrum,’ en̄ des ghelijc seide si veel punten van Hem. Doe seiden die brueders: ‘Desen ionghelinc en heb ic niet ghesien’, ende onboden den abt, ende hi quam al daer. Ende hi vraechde haer: ‘Waer om si al so seer weende, en̄ wat si verbeide’. Ende doe vertrecte6 si alle dinc als ghi ghehoert hebt. Ende si seide hem: ‘Het is mijn brudegom; ende hi hevet mi trouwe ghelovet, en̄ ic hem weder; ende hi hevet mi ghebrocht in vreemden landen ende nu laet hi mi hier fitten.’ Die abt vraechde haer: ‘Sout ghi hem wael kennen, of ghi hem saghet?’ Si seide: ‘Ia ic, Heer!’
Doe ontboet die abt alle die inden cloester dienden, ende doe si daer waren, vraechde hi haer ‘of si hem sach’. Si seide: ‘Neen, hi en is deser gheen ghelijc. Hi is veel scoenre boven maten.’ Ende si weende seer. Doe seide die abt: ‘Lieve ioncfrouwe, weest te vreden. Ic en can u niet helpen, mer Ihesus van Nazarenen moet u helpen ende troesten!’ Doe seide si: ‘Also hiet mijn brudegom, die ic hier verbeide!’ Doe dat die abt hoerde, seide hi: ‘Ioncfrouwe, is dit u brudegom - foe fal ic u wael helpen: comt wat nare7 in.’ Si ghinc in ende seide: ‘Waer is hi?’ Die abt ghinc bi haer sitten, ende troestese segghende: ‘[8] En wilt niet weenen: u brudegom is inden cloester; ghi sult hem spreken; mer nu niet: hi hevet wat te doen.’ Ende hi seide haer veel van Ihesus Nazarenus9. Si seide:
‘Wat segdi1 mi van hem? Ic kennen2 wael, ende ic hebben2 dicke ghesien ende mit hem ghesproken. Ende bin mit hem ghewandert in vremden landen, buten weten van minen ouders’. Ende si vertelde hem alle dinc: ‘hoe hi tot haer te comen plach ende[3] si seide: ‘Och mijn Here, gaet doch ende segt hem “dat ic hier sijns verbeide”, of laet mi tot hem gaen!’ Doe seide die abt: ‘Lieve dochter, hier en moeten10 gheen vrouwen in gaen, binnen de[n] cloester; mer blivet hier, ic sal die boetscap doen; ende ic sal morghen weder tot u comen.’ Ende hi sceyde van daen, ende si bleef in swaren verlanghen.
Des anderen daghes quam die abt tot haer ende seide: ‘Ioncfrouwe, u brudegom ontbiet u, dat ghi niet toernich en sijt; hi en mach niet comen: mer hi ontbiet u, dat ghi gaen sult in dit cloester van vrouwen, dat hier bi staet. Daer wonen sijn susteren. Daer sult ghi bliven wonen, ende doen als men u segghen sal. Ende hi sal daer tot u comen.’ Ende hi troestese ende seide: ‘Ic heb daer een sufter, die is abdisse vanden cloester. Ic sal mit u gaen, ende men sal u daer gaerne ontfanghen, om uwes brudegoms [wille]. Ende doe ghinc si mit hem; ende si wort daer minlic ontfanghen.
Daer na, doe si gheleert was inden ghelove ende onderwijft, so dat si gheestelic verstont dat si vleyselic ghemint hadde, so wort si gecleet mitter nonnen habijt; en doe die tijt quam, datmense wijlen4 soude, so wort die abt onboden, dat hi quame om haer te wijlen. Ende op die selve nacht so openbaerde Hem onse lieve Heer Ihesus Cristus en̄ seide: ‘Gaet ende segt mijn bruut, dat ic daer comen sal en̄ wilse selve wijlen: want si is mi getrouwe ghebleven.’ En̄ des morghens ghinc die abt totten cloester, ende brochte die boetscap der ioncfrouwen ende alle den convente5. Ende si verbliden hem seer ende verwaechten Ihesus, dat hi comen soude. Doe die homisse6 tijt aen stont, doe quam Ihesus Cristus, ghecleet ende gheciert als een bisscop, ende brochte mit hem een grote eerbaer staet van volc en̄ personen. Dat waren sijn lieve gheminde heilighe ende enghelen[7]. Ende dat hemelsche heerscap sanc die misse also uuter maten scoen dat nye mensche hier inder aerden sijns ghelijc en hadde ghehoert.3
Ende Ihesus wijlde sijn bruut,[1] ende hi seide: ‘Mijn fuster, mijn duve, mijn scone lief, ende mijn uutvercoren bruut, ker di vroliken tot mi en̄ sueteliken: want ie sal di corteliken halen uut deser pelgrymaedse ende uut desen dal der tranen; ende van allen liden sal ic di verlossen: want mijn hoef is bereit, ende mijn slaepcamer is verciert; mijn beddekijn is bestroeyt mit welrukende[n] bloemen, ende in minen boemgaert daer wassen so wonderlike scoen lelyen ende rosen, ende alle manieren van bloemen, bomen ende suete[n] cruden, ende vruchten. Daer hoertmen stadelic suet gheluut van spelen ende muysiken ende vroliken sanghe, ende een ewich alleluya2; ende ic, u brudegom, bin daer scinende scoenre dan Cm3 sonnen. O mijn bruut, daer sel ic di cortelic halen, want die speelres verwachten dijn toe coemst mit groter begheerten.’
Ende doe Ihesus sijn bruut aldus ghetroest hadde, sceyde hi van daen mit alle dat hemelsche gheselscap, ende die nonne waren blide ende vroliken ende dancten alle te samen onsen lieven Here.
Ende na een corte tijt quam onse lieve Here Ihesus ende haelde fijn bruut tot finen palaes, daer wi alle comen moeten: des gonne ons Gods [bermharticheit4], Amen!

Behalven het handschrift, waaruit wij de bovenstaande proeven geput hebben, bestaat er een zeldzaam voorkomende 4o inkunabel-druk, op de achterste bladzijde voorzien met de merken van Jacob Jacobsz van der Meer en Mauricius Yemantszoen van Middelborch; alzoo, gedrukt te Delst omstr. 1477, van welk kostbaar boek een keurig exemplaar voorkwam in de veiling der bibliotheek van den haarlemschen historiograaf van Oosten de Bruyn, onder No 9. Dit hoogst belangrijk drukwerk heeft gelijken titel en voorreden als ons handschrift. De meeste exemplen hebben de beide werken gemeen; eenige, en van de schoonste komen er in het HS. voor, die de druk niet heeft, terwijl wij enkele verhalen, in laatstgemelden, ons daarentegen, uit het HS. niet herinneren. Voor het overige, leert de vergelijking van wat beiden gemeen hebben dat de druk niet naar een exemplaar van het HS. gevolgd is, maar eene afwijkende

bewerking der stoffen bevat - waarschijnlijk grootendeels uit het, ook daargenoemde, zekere ‘boec’, ‘Marionael’ getiteld, ontleend. Uit den druk, dien onze geleerde vriend, de boekhandelaar Fred. Muller, ons ter inzage verstrekte, deelen wij, ten slotte, het volgende nog meê:

Van eenre Vrouwen die Marien hoer kint ontnam. Ongepagineerd - maar, afgeteld, B 4 vo.
Het was een wijf, die horen man verloren hadde, ende si hadde enen enighen zoen die si seer minde. Op een tijd wort horen zoen ghevangen van sijnen vianden ende wort geleit in enen kerker. Doe si dat hoerde, so weende sij alte seer ende badt seer naerstelic onser Vrouwen, die si seer devoet was, dat si haren zoen verlossen woude. Ten laetsten, doe si sach dattet haer niet en halp wat si bad, doe ghinc si alleen in die kerc daer Marien beelde stont. Ende si ghinc voer dat beelde, ende sprac haer aldus toe: ‘O heylige Maghet, ie hebdi dicwijl gebeden om die verlossinge mijns kindes, ende noch en helpftu mij niet. Ic aenroepe dijnre hulpe over mijn kint ende ic en ghevoele genen troeft. Daer om, om dat mi mijn kint ontnomen is, so fal ic di dijn kint ontnemen, ende legghent in een zeker stede, tot een pande voer mijn kint.’ Ende doe si dit seide, so trat si naerre en̄ nam Marien haer kint dat si op horen scoet hadde, ende si ghinc thuyswaert ende bewant dit kindekijn in een zuverlic cleet ende beslotet in hoer koefer, en̄ was blide dat si dat gulde pant hadde voer horen zone. En̄ siet - des anderen nachtes so openbaerde hoer Maria den ionghelinc des wijves zone, en̄ dede den karkar op en hiet hem dat hi uut ghinghe en̄ seide hem: ‘Sone, du fultste dijnre moeder segghen, datsi mi mijn kint weder gheve, om dat ie hoer1, hoer kint ghegheven hebbe.’ Ende hi ginc uut en̄ quam tot sijnre moeder en̄ vertelde hoer, hoe datten Maria verlost hadde. Ende si wert herde blijde ende si nam dat beelde vanden kinde ende ghinc in die kerke ende gaf Marien onser Vrouwen hoer kint weder, en̄ seide: ‘Maria, lieve vriendinne, ie dancke u, dat gi mi minen zoen weder hebt ghegheven, en̄ daer om geef ic u uwen soen weder: want ic belye dat ie [doer u] mijn kint weder ontfanghen hebbe.’
Van enen2 heremite, die onse Vrouwe begheerde te sien. Afgeteld: G 3.

HEt was een heremite, die wel hadde horen segghen van Maria onser liever Vrouwen, doe si noch op aertrike was, dat sij noch alsoe schone was an ziele ende an lichaem, ende dat si so minlikē1 was, soe wiese ansach die wort ontsteken rechte voert mit gueder minnen in hoerre begheerten; so dat die heremite quam totten berch van Syon, daer Maria woende mit anderen maechden. Ende sinte Ian ewangelist was doe hoer beforgher; alsoe als Jhesus, onse Here, hem onder den cruce bevolen hadde.
Doe di heremite sprac tot sinte Ian: ‘O heylighe vader, vergave God, dat ic mocht aensien mijn Vrouwe, die gloriose maghet Maria!’ finte Ian seide: ‘Blijft hier wat staen, tot dat die noen2 uut is, ende dan sal si coemen uut haerre bedecamer; soe moechdise sien.’
Doe Maria uut quam, ende die heremijt hoer minlic aensicht sach, so qnam uut horen aenschijn also grote onbegripelike schoenheit, dat die heremite, overmits die grote schoenheit, neder opter aerden vyel ende hi riep met groter stemmen sijns harten ende seyde: ‘Anders gheen hemelrijc en beghere ie te hebben dan dat ic altoos mocht aensien dat gloriose aensichte der minliker maghet Marien!’

Behoeft een systeem, dat zulke vereerders van zijn vrouwlijken schoonheidstype heeft aan te toonen, wel tegenover de lage sarkasmen van de Marnixen en Lydiussen eeniger natie of eeniger leeftijd verlegen te staan?

Eer wij de pen nederleggen, merken wij nog op, dat hetgeen boven door ons, omtrent de beide texten ‘Van den pape die salve conde’, gezegd is - in dien zin gewijzigd moet worden, dat de legende hier niet de antifoon ‘Salve Regina’ zal bedoeld hebben; maar de Mis, wier introïtus aanvangt: ‘Salve sancta Parens, enixa puerpera Regem’, die op vele Mariadagen gezongen en gelezen wordt.

Ook hebben wij bevonden, dat het geval ‘van een monic die hiet Wolbertus’, bij Maerlant, in den ‘Spiegel Hist.’ onder cap. 88 te vinden (P. I, B. VII), in de levensbeschrijving te huis behoort van den Zaligen Jossio. Onze inkunabel bovengen. geeft (bl. E 5) den monnik den naam van ‘Yosbertus’, waar Wolbertus wel uit zal verbasterd zijn.

In het ‘Ghesantschap vande ziele tot haeren Godt1’ wordt het geval medegedeeld met de volgende woorden (bl. 147, verg. bl. 13): ‘In 't Jaar 1163, op S. Andries’ avondt, binnen de stadt van S. Omer, is in het Clooster van S. Bertin den saligen Jossio over-leden, die voor ghewoonte hadde dagelijckx vijf Psalmen te lesen, waer van de eerste Letters den Naem van Maria uyt-maeckten, seggende voor yderen Psalm eenen Ave Maria; welcke Godtvruchtigheyt aen Godt soo aenghenaem gheweest is, dat hy uyt het Graf vanden Overledenen vijf schoone Roosen dede voorts-komen, waer van de eene was spruytende uyt sijnen mondt, twee uyt sijne ooghen, ende de twee andere uyt sijne ooren: op de welcke den Naem van Maria gheschreven stont met goude Letteren. Welck Mirakel aen een yghelijck bekent gheweest is in de selve kercke ghedurende den tijdt van seven dagen, hebbende oock onder andere voor ghetuyge den Bisschop van Atrecht ghehadt.’ Dan vermeldt het boeksken den aanhef der vijf Psalmen, en slaat den geloovigen voor, in gelijker voege, deze vijf hymnen te lezen:

 
Memento salutis Auctor.
 
Ave maris stella.
 
Regina coeli laetare.
 
Inviolata.
 
Ave Regina coelorum.

‘ofte wel’ Alma Redemptoris.

J.A. Alberdingk Thijm.

 

Op den feestd. van Leo den Groote,

19 Apr. 1860.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs


datums