Dietsche Warande. Jaargang 5

[p. 180]

Kerkzeden.
I. Manier om misse te hooren.

LIeve kint, alstu wilste misse horen... Du sultste bidden ende weenen ende dijn ghemack niet soeken. Die en sulst altijt niet sitten oft staen. Biwilen sulftu gaen, bi wilen vallen op dijn knien. Ende alsmen singet gloria patri, soe valt op u knien. Als men singet ‘ihesus christus’ so valt op dijn knien; als men singet ‘Kyri eleysen’ so salstu staen oft du wilste, oft ligghen over die banck ende bidden; alsmen singhet ‘Adoramus’, soe valt neder op dijn knien; alsmen singet ‘Suscipe deprecationem nostram’, so valt op dijn knien. ....Daer na volget ‘Dominus vobiscum’: so sultstu staen. Alsmen die Collect singhet soe moechstu ligghen oft staen. Alsmen singet: ‘Per dominum nostrum ihesum christum’, soe valt neder op dijn knyen. Alsmen die Epistele singet so moechstu staen¹. Alsmen singet dat ‘alleluya’ soe sulstu staen. Alsmen singhet die Sequencie so moechstu staen. Alsmen singet dat Evangelium so sulstu staen bloets hoefts². Sinte Elizabeth, die wijle dat si ioncfrou was, soe plachse haer crone vanden hoefde te nemen alsmen dat Evangelium sanck ende onder die stellinghe. Ende alsmen beghint dat Evangelium, soe sultstu een cruce voer di slaen. Ende dat selve sultftu doen alst Evangelium wt is. Dat bedudet alsoe veel dat alle die woerden die si spreken moghen, sullen also waer wesen als die woerden des heylighen evangelien. Daer nae volghet die Credo: soe sultstu staen, ende alsmen singhet ‘Ex Maria virgine’, soe sulstu vallen op dijn knyen ende dancken Gode wten gronde dijns herten dat hi mensche gheworden is ende vander reynder maghet Maria gheboren is.... Daer na volghet die Offersanck. Wilstu dan offeren, dat sulftu doen om God ende niet om die luden

1 Sommige liturgisten prijzen, bij de Epistelvoordracht, het zitten aan, als een zinbeeld der aartsvaders, zittend en wachtend in de Limben.

2 Moet men hieruit afleiden, dat men onder de mindere deelen der Mis de kap over het hoofd hield getrokken?

[p. 181]

wil noch om ydele eere.... Als die Offersanck wt is, soe keert hem die priester om ende spreect, ‘Orate pro me peccatore’; dat beduyt alsoe veel dat hi bidt alle die ghene die vergadert sijn dat si Gode voer hem bidden, dattet heylige sacrament dat hi offeren sal niet alleen voer hem mer voer allen menschen ende voer alle de sielen die inden vegevier sijn, dattet God aenghenaem si. So sulstu vallen op dijn knyen ende spreken dit ghebet:

Ghebenedide here ihesu criste!
Want du die ghebenedide hoge priester biste
Die dit heylighe Sacrament eerst begonde
In die bitter martelie voer onse sonden,

Helpt den priester dat hi huden dat heylige Sacrament offeren moet dattet di aenghenaem si ende ons allen troeste ende allen kersten sielen come te hulpe.

DAer na als die priester singet ‘Per omnia secula seculorum’, soe sulstu staen. Ende alsmen singet ‘Gratias agamus Domino Deo nostro’, so valt op u knien ende staet weder op. Ende alsmen singet ‘Sanctus’, so slaet een cruce voor di. Ende alsmen singet ‘Benedictus qui venit’, so slaet een cruce voer di. Ende alsmen op boert¹ den heyligen lichaam, so valt op dijn knien ende spreect dit gebet:

Ghebenedide warachtige lam
Godes, langhe ghebenedijt moet sijn
Dijn heylighe lichaem,
Dattu van dijnre ghebenedider moeder ontfinges
Ende om minen wille aenden cruce hingeste,

Dien du alle daghen in des priesters handen tot eenre eewiger spisen mi te troeste seyndes.

O wonderlike spise, o ghebenedide broot!
Coemt my te troeste in mijnder laetster noot!

Daer na alsmen die kelck op boert, soe spreect dit ghebet:

O ghebenedide heere milde ende goet!
Gheloeft ende ghebenedijt si dijn heylige bloet,

Dattu tot seven stonden stortes wt dijn ghebenedide leden; dattu alleen my gavest in des priesters handen tot een salighen dranck te seynden.

O wonderliek broot, o levende bloet!
Coemt mi te troeste in mijnre laester noot
Ende bewaert mi voer den eewighen doot.

Daer na legghe over die banck ende spreect wattu wilste. Ende als die priester spreect ‘Nobis’, soe bidt hi voer alle sondaren, soe clopt voer dijn borst ende gedencket dattu een sondaer biste ende

1 Opheft.

[p. 182]

spreect: Here God, weest my sondighe mensche ghenadich. Ende alsmen singet dat Pater noster, soe staet. Ende alst wt is, so legget over die banck. Alsmen singet ‘Pax domini’ soe staet op, ende alsmen singet ‘Agnus Dei’, soe valt op u knien ende staet weder op, ende anderwerf ende derde werf doet also. Daer na geeft men die pace. Die en sulstu van niemande versmaden. Want die pace gheeft men vanden outaer tot een teyken dat alle die ghene die daer misse horen deelachtich sullen sijn den sacramente, dat dien priester voer ons neemt... Alstu sieste dat die priester dat heylighe sacrament nuttigt, so valt op u knien ende bidt dat hi di des waerdich maket ende spreect aldus:

Ghebenedide sone Gods ihesu criste,
Want di dat wonderlike en levendighe broot biste,
Dat van den hemel neder quam,
Maect mi waerdich dijn heylighe lichaem;
Helpt mi dat ic eewelic bi di blive,
Dat ict met mijn sonden niet en verdrive,
Dattet my te troeste come in minen noot
Ende bewaert mi voer den eewighen doot.

Dit selve ghebet sulstu oec spreken alstu tot Gods tafel gaetste. Als die Misse wt is, soe valt op dijn knien ende ontfanct die benedixe.

Alstu coemste te vesper ende die priester singhet ‘Deus in adiutorium’ soe slaet een cruce voer di; dat sulstu oec doen also dicke als die priester dat spreect.

Alsoe dicke als men singhet ‘Gloria patri’, soe valt op dijn knien;

alsmen die psalmen leest so staet;

alsmen singhet die hymnus, soe legt over die banck oft sittet.

Alsmen singet ‘Magnificat’ soe salmen ymmer staen, want dat is die love sanck onser liever vrouwen Marie. Dit sanck si inder tijt doe si onsen here ontfanghen hadde, ende si haer lieve vriendinne Elizabeth metten armen ombevanghen hadde, ende sinte Ian in zijnre moeder lichaem speelde ende spranck teghen sinen scepper....

Alsmen singhet die Compleet soe moechstu liggen oft staen. Alsmen singhet ‘Nunc dimittis’ so sulstu staen.... Alsmen Metten singet, so staet tot ‘Venite’ wt is. Alsmen die Psalm leset, so sidt oft legt. Alsmen dat Pater noster spreket voer die Lessen, soe staet. Alsmen die Lessen singet soe sulstu sitten oft legghen over die bancke oftu wilste. Alsmen die Omelie singet, soe staet, tot men singet ‘Et reliqua’. Alsmen singhet ‘Te Deum laudamus’, soe sulstu op staen: want dat is een ghenoechlicke love sanck ende een hoech ghebet dat God behaghet...

Daer na volghet die Laudes; so moechstu sitten oftu wilste; alsoe

[p. 183]

langhe alsmen lesen sal ‘Laudate dominum de celis’, soe salstu voertmeer staen, al die metten wt. Alsmen Priem singet, soe suldi staen al die wile datmen singet die ymnen. Alsmen die psalmen leest, so moechdi sitten. Alsmen leest ‘Quicumque vult’, soe sultstu opstaen. Alsmen leest Tercie, Sext, ende Noen, onder den ymnus sulstu staen, onder den psalmen moechstu sitten ost liggen. Alsmen singhet ‘Salve regina’, so sulstu vallen op dine knyen ende weder op staen ter tijt toe dat men singet ‘Et ihesum benedictum fructum ventris tui’, soe valt op dijn knien ende staet weder op. Alsmen singet ‘O clemens O pia O dulcis Maria’ soe valt op dijn knyen.

Uit ‘Der Zielen Trooft: is ghetoghen wt vele goede boecken, als wt der Bibelen. wt Scholastica historia. Ende wt vele andere diuerse boecken.’ Andwerpen, ‘int huys van delft’, Henrick Eckert van Homborch, 1512, 17 Feb. Verg. ‘D. Warande’, IV, bl. 505 en volg.