Dietsche Warande. Jaargang 5

[p. 168]

Oorkonden.
X.
I.

Testament eens rechtsgeleerden van 1400.

Toen Jan Bottelgier, de geheimschrijver van Koning Karel den VI^e, zijne ‘Somme rurale’ het ‘Boeck van allen rechten’, het Vade-mecum van de advokaten der laatste Middeleeuw, dat ‘allen leeken dienende’ was, volwrocht had, wilde hij, in eene beweging van Godsvrucht, als CCC en LX^e Hoofdstuk daaraan toevoegen de kopij der akte, waarbij hij de toekomst zijner kinderen, de in-stand-houding zijner familiegoederen, en het ‘uiterste’ zijner ziele verzorgen wilde.

Men heeft hier een opstel van een nog jongen man, die in zijn zwak lichaam een krachtigen geest huisvestte, die aan de form niet te offeren had, daar hij ze meester was, en wiens gevoel zich vrij uitsprak in dit, uit menigen archaeologischen hoosde, belangrijk stuk¹.

¶ Copye vanden testament, vanden copuleerder van desen tegenwoerdighen boeck. Capittel CCC LX.

In Nomine Domini. Amen:

Weet een ieghelijc, dat Ian Bottillier, Raedt des Conincx, versekert, dat alle levende creatueren eynden moeten ende termineren van lijf ter doot; nyet wetende hoe, noch wanneer, om te obvieren ofte te scouwen dat ic niet begrepen en werde intestatus noch inconfessus derselver doot, ende niet voersien van testament ende or-

1 Wij hebben ons bediend van een druk der ‘Somme ruyrael’ van 1503, te Andwerpen, bij Henric Eckert van Homborch. Wij hebben de verkortingen opgelost.
A.Th.

[p. 169]

dinancie van wtersten wille: Soe ist dat ie, in mijn volle memorie, finnen ende verstant, make ende ordinere mijn testament, ghiften ende ordinancien van wtersten wille, bider manieren hier nae volghende.

¶ Eerst: ic love ende dancke Gode, mijn Here, mijn Schepper: van mijnre gheboerten, leven, lichaem ende leden, daer hi mi af versien heeft; vanden vijf sinnen, die hi mi gheleent heeft, ende van alle die goeden, daer hi mi af ghevoet ende ghehouden heeft in mijn leven.

Daer nae, biecht ic mi tot Gode, sijner liever Moeder die Maghet Maria, ende allen Heilighen, van alle die fonden ende mesdaden, daer ic, duerende mijn leven, inne ghevallen bin, ende vanden welcken ick gheen biecht tanderen tiden ghesproken hadde ende by penitencie, remissus ende gheabsolveert. Biddende Gode feere devotelick, dat die mi vergheven werden, bekennende ende ghevende daer om, bi warachtich berouwe, my fculdich, eenwerf, anderwerf, ende derdewerf. Ende om satiffactie te doen, wil ic dat, oft gheweten is dat ie van yemants goet hebbe, dattet wederghegeven fi, vanden goeden die van mijn achter bliven sullen; ende oft ic yemant mesdaen hebbe, ic bidde devotelic dattet mi vergheven sy; ende oft mi yemant mesdaen hevet, ic vergheeft hem om Gods willen; biddende Gode dat [hi], bi fijnre barmherticheit, belieft foe te doen ende mi houden in sijnder gracien ende vifitacie ter doet toe: Soe dat, int wterste vander doot, die Vyant geen macht en heeft mi te tempteren noch te doen twyfelen van uwer genade; ende misericordie te hebben ende te begheren; ende int ghelove mijn leven eynden; ende dye siele in sijnre heyligher glorien ontfanghen.

Item, als ic doot bin ende gheexpireert, ic bidde dat, van mi ter aerden te doen, verbeit si biden tijde van .xii. uren oft daer omtrent, op datmen fien mach, dat ic al gheexpireert ben; ende alsdan gheset in een plat block, bedect alleen met een slaeplaken, opt welck ter stont ghemaect ende gheset si een cruce van groene zooden van eerde, lancs dat voir screven block; in memorie dat ic van aerde ghemaect bin ende weder aerde werden fal; ende alsoe ghedragen totten grave toe, met .viij. arme menschen barvoets, in een teiken dat ic naect quam, ende naect soe ga ick weder wech. Ende als men coemt halen mijn lichaem, om ter aerden te doen, dat die Pastore daer si metten twee Capellanen, die grote ende cleyn Coster, ghecleet met koercleden oft mit cappen naden tijt; die welc, eer mijn lichaem gegheven fi om ter aerden te draghen, singhen sullen int

[p. 170]

lude, sittende omtrent den lichaem, die .vij. psalmen penitencialen, metten anthiffenen ende collecte, dair toe dienende; ende daer nae die letanien, segghende, inder stede van ‘ora pro nobis’, ora pro eo.

Ende dat ghedaen, dat dat voerschreven lichaem dan ghedraghen sy ter aerden, met den voerscreven arme menschen; die voersereven Pastoer, Capellanen ende Clercken mede gaende, singhende die officie diemen ghewoenlijck is over den doden te singhen. Ende achter den voerscreven lichaem sullen gaen dye arme burghers om den lichaem te gheleyen ten grave toe. Want anders nyemant en wil ick moeyen dan mijn executoers, die des altemael alsoe sullen doen doen.

Ende alsoe ghedraghen totten kerchof Gods ende Sinte Briche, daer ick ter aerden alsoe ghedaen sal werden, inden hoec buten der kercken thoren, daer mijn dochter begraven was, daer ic ghecoren hebbe mijn sepulture; biddende ende begherende aenden administratoers vander selver kercken, dat sy my dat alsoe gunnen willen. Op welcken grave ende sepulture den lichaem alsoe ghebracht, die voerscreven Pastoer, Capellanen ende Cofteren, sullen lesen dese falmen vanden soutere Quemadmodum desiderat cervus ad fontes aquarum, ita desiderat anima, etc. Ende die anthiffenen ende collecte daer toe dienende, voer den doden, metten officiën gheaccostumeert te doen totten begraven vanden dooden.

Ende den voersereven lichaem begraven: soe bidde ick den voerscreven Pastoer, Capellanen ende Costeren, ende den armen burgheren, ende den anderen, die den voerscreven lichaem draghen sullen, dat fy treden in der voerscreven kercken metten toortsen ende voerden crucifixe, ende bidden Gode van hemelrijck voer mijn siele: dat, by sijnder heyligher gracien ende ghenaden, mi verghiffenisse verleent wert; ende aldaer orlof nemen, sonder weder totten huyse keeren.

Tot welcken lichaem te draghen, ghelijck als voerscreven is, niet meer en sy dan twee toortsen, ter eeren ende waerdicheit vanden Heilighen Cruce, die daer mede ghedraghen sal werden; nyet dat mijne stinckende ende vuyle lichaem des waerdich sy. Soe bidde ick, dat die voerscreven begravinghe gheschyet onder dye vespere singhende, inder memorie dat onfe lieve Here Ihesus Christus, die om onsen wille ende om onse redemptie sterven woude, tot dier uren werde geset in sijn heylighe sepulture.

Item als ick begraven bin, ghelijc als voerscreven is, ic wil ende ordinere dat mijn obsequie ofte wtvaert ghedaen sy opten octave van mijnen overlijden, biden voerscreven Pastoer, Cappellanen, Dyaken

[p. 171]

ende Subdyaken, beyde die Clercken, twee Observanten, twee Augustijnen, dye [die] voerscreven wtvaert helpen singhen.

¶ Ende dat op die selve morghenstont ghesonghen sijn vigeliën, ende daer nae terftont die misse beghinnen; ende dat inder kercken ghemaect sy voer den crucifixe een coedtse oft bedftede van stroode, ende op dye felve ghemaect een hoechte van borden ghelijc een breet ende plat block, ghedeckt met een wit slaeplaken alleen; ende aen dat hoechste eynde vander selver hoechte ghemaect een cruce van houte, breet ende hoech, op welcken cruce ghefet fijn drye kaersen, op elcken arm een. Ende elcke voerscreven kaerse weghende drie pont: ende op welcker hoechte gheleyt fal wesen een beelt van wasse, inder formen van eenen doden, naecten man, vanden ghewichte van twintich pont.: ende omtrent de selve voerscreven coedtse ofte bedstede fullen wesen .xxxij. armer menschen, sittende ende biddende Gode voer mijn fiele; inder memorie dat wi inder oudtheden van .xxxij. iaren comen fullen ten ordeel Gods. Ende dat hy alsdan mi, bi sijnre heiligher gracien, setten wilt aen fijn dextere ofte rechter fyde, metten behouden ende falighen menschen. Welcke arme menschen fullen wesen, die haer aelmissen nemen, inder memorien dat wy gheen eyghen en hebben: ende dat wy in pinen onfe leven eynden fullen moeten. Welcke arme menschen gaen fullen offeren; elcke mensche draghende een kaerse van twalef inden ponde: ende een broot ende een pinninck.

Ende oec sullen al daer wesen vijf arme beghinen, die inden voerscreven obsequie gheordineert fullen sijn, in memorie vander Maghet Maria, biddende dat sij wesen wil intercesseresse oft verweerster voer Gode, om mijn siele. Ende dat ghedaen: sal ghegeven worden aenden ghemeenen armen drye rasieren coorens in broode, int eynde vander misse. Ende dat niet gheluyt en fy in die begravinge ende wtvaert, dan met twee die alderminste clocken vander kercken, gheconsidereert mijn cleyne fragiliteyt. Tot welcken begravinghe ick niet en wil bidden noch moeyen meer voles dan voerscreven is, die welck gheloent sullen werden: so wel vander begravinghe als vander wtvaert tot discrecie van mijn executoers.

Ick wil, dat nae mijnre doot, soe gheringhe¹ alst moeghelijc is, begonnen fijn missen te doen celebreren voer mijn fiele, bi eenen priestere die alre devotichste van conscientien die men vinden mach, de

1 Dit beteekent niet gering, maar spoedig.

[p. 172]

welcke lesen ende celebreren fal alsoe veel missen van requiem, elcken dach een, als ick iaren gheleeft hebbe, in memorie ende danckende Gode van den iaren, die hi my ghegeven ende verlenet sal hebben te leven. Tot welcke missen bi een arm mensche geoffert fi een broot, een penninck, ende oeck mede een kaerse als voerscreven is. Welcke missen gedaen sullen werden inder kercken daer mijn lichame fal wesen begraven.

Item te ordineren de lay testamentale: Ick gheve den Pastoer van Sinte Brice .xx. schellinghen tournoys, teinden tsiaers dat ic aflivich wefen sal. Ende daermede sal hi ghehouden wefen minen name, alle fonnendaghe een iaer lanc, als hi die gheboden doet inder Hoechmisse, metten doden te vermanen. Ende of die Pastoer wechginc binnen fiaers, dat hi betaelt si nae advenant.

Item aen den groten Cofter .x. scelline op condicie voerscreven, dese onder coster .iij. β tournoys, dye graefmaker .viij. scellinc tournoys.

Ende voert vanden ghiften ende aelmissen die ick wil ghedaen hebben int particulaer oft univerfael: Ick heb daer af mijn meyninghe verclaert mijn executoers; om daer af te doen tgheent dat ick hem ghefeit hebbe.

Item om voert te disposeren ende te ordineren vanden goeden, die van mi bliven fullen. Alle dat gheent dat van mi bliven fal, fal bliven an mijn lieve geminde ghefelscap ende echtscap al haer leven: soe wel huysraet als erven; behouden, dat sijt niet vercopen noch belasten en sal moghen: mer sal daer mede ghehouden wesen te bewaren, ende te onderhouden, te leeren, ende behoerlijc te regieren die kinderen, die van ons beyden bliven fullen, ghelijc als een goede moeder toebehoert; en dat die kinderen bi haren rade leven willen, ende ter tijt toe datsy bider moeder, biden vrienden ende maghen, ende byden executoers ghehuwelict fullen wefen.

Ende oft ghebuerde, dat mijn voerscreven echtscap weder huwelicte, ic wil dat, eer sy haer bruloft hout, dat mijn voerscreven kinderen, die alsdan leven fullen, moghen hebben ende eyschen deelinghe tegens haer moeder in allen goeden, by der manieren, hier nae volghende; dats te weten:

Dat Iacob, mijn sone, voer wtnemen sal al mijn harnasche, ende .xx. pont parafijs, om een paert, als tot een edel man behoert; Item, hi sal noch voer wt hebben alle die artillerie harnasch ende weere, die nu is in mijn poerte te Ploych, ende de selve poorte, metten paertstalle daer bi: om al daer te houden sijn gaen ende comen tot sijnre ghcliefte.

[p. 173]

Ende van dat overschot, so wel erve als huysraet, sullen gemaect werden drye hopen, bi rechtvaerdighe inventorie ende bi den eedt vander voerschreven moeder. Van welcke drie hopen mijn voerscreven kinderen hebben sullen dye .ij. ende haer voerscreven moeder dye derde, tot goetduncken vanden voerscreven vrienden ende maghen. Wel verstaende dat, oft daer alsdan niet meer dan éen kint en waer levende, ten tijde vanden voerscreven huwelic, dat hi hebben fal die twee deelen. Ende yst bi alsoe, dat mijn voerscreven ghesellinne niet weder en huwelict, sy sal ghebruycken haer leven lanc alle die goeden als voerseit is.

Ik wil ende ordinere, dat alle die erven, van mijnre ende haerder syde nae haer doot blivende, comen ende erven sullen aen Iacob, minen eenighen sone, in dien hi alsdan levendich is. Ende oft hi alsdan ghehuwelict waer oft geweest hadde, ende hi een witachtige sone hadde, soe wil ic dattet erft aenden sone van minen voerschreven sone, op die tijt gestorven, ende dat ander derdendeel aen den dochteren vanden voerscreven Iacob; bi condicie dat die voorscreven Iacob dese erven, also op hem ghecomen als voerseit is, niet vercopen noch belasten en sal. Ende in dien hi des woude doen, dat Belotte, fijn suster, actie mach hebben ende sake, alle die voorscreven erven te resumeren ende aen haer als rechte ersnaem alleen en voer al van haer moeder ende van mi geheelijc te nemen.

Item ende om den aendeel, die ic meen die voerseide Belotte mijn dochter te doen, Ic ordinere: dat terstont dat haer voerseide moeder aflivich is, Iacob, haer broeder, haer gehouden ende sculdich sal wesen te gheven alle iaers hondert ende .x. rasieren corens: sule als mijn molen van Froymont wint ende wtgheeft.

Item ie ordinere noch, dat si hebben sal alle iaers .lxvi. pont tournois, te nemen ende te heffen op tgheen dat men mi sculdich is: soe wel van pachten als van renten, in dye voerfeide stede van Froymont. Ende om dit te volcomen, te voldoen, ende te betalen, alle iaers, die voerschreven Belotte, mijne dochter, ie obligiere die voerscreven molen ende pachten mede. Ende in dien dat dye voerscreven Iacob niet en woude of weigherde te betalen alle iaers tgheent dat voerscreven is, ie prieviere hem ende verdrage van alle die voerscreven ghiften.

Alle welcke saken voerscreven ic testatere ende ordinere, als bi vigoer ende cracht van testamente, ende ordinancie van wterften wille, dattet waerdich sy ende equipolle bescreven recht ten propoest

[p. 174]

vanden fayseur oft maker obsorbist usancie ende custume locale, dye selve ordinancien te houden, te bewaren, ende te obferveren, by den genen die sake van mi hebben; op die peyne te verliesen alle dat ghene dat hem van my soude mogen comen ende erven.

Bidde ende begeer aen allen rechters dat sy, in hulpe van rechte ende volcominghe van wterste wille, aen mijn lieve echtscap, aen edelen oomen, die oomen ende maghen van mijn voerscreven kinderen, dat sijt alsoe willen ende doen bewaren ende observeren teghens een yeghelijc, wient behoert. Behoudende aen mi volle macht van desen mijn teghenwoerdige testament, het si in heel oft in deel, te wederroepen, te veranderen, te meerderen, ende te minderen, het si bi codicille oft cedule van mi gemaket, oft bi annex in desen teghenwoerdigen testament gheannexeert: Welcke saken, in dien ic die verandert, ghemeerdert, oft gemindert hadde, daer eenich blijcken af ware, ick wil dattet hout ende waerdich si als die vigoer voerseit.

Om welck voerscreven mijn teghenwoerdighe testament ende ordinancie vanden wtersten wille voerscreven te interineren ende te setten tot executie behoerlic, Ic neme, verclare, ende kiese mijn executoers, mijn lieve ghesellenede ende echtscap, ende mijn grote ende ghetrouwe vrienden Ian Despij ende Allaerd Tibegos: den welcken ic consentere ende gheve volle macht ende auctoriteit te doen ende te volcomen dese mijn teghenwoerdighe testament: ten eersten, dat si moghen ende connen van den goeden die ic achterlaten sal; Ende welcke goeden, om des te doen, ic hem sette in handen ende opdraghe: sonder dat iemant anders op mijn voirscreven goeden doet eenige prisinghe of inventorie van scependom oft anders.

Ick wil oec dat mijn voerscreven executoers sijn ende bliven souder coste oft scade in mijn voerscreven testament te interineren ende totter executien te setten oft te stellen; op dat, vanden drien voerseit, die twee daer in present sijn, ende dat mijn lyeve geselscap ende echtscap altijt daer af die een si. Ic wederroepe ende sette te nieute alle ander ordinancien ende testamenten, dye ic hier voertijs ghemaect, ghetestateert, ende gheordineert foud moghen hebben.

Welck mijn voerscreven testament ende ordinancie van wterste wille ic wil dattet hout ende waerdich sy. Ende in ghetuyghe van desen, soe heb ic dit betughet ende ghevesticht, betughe ende vestighe inder precencie ende teghenwoerdicheit vanden ghetughen die welc die hier nae volghen: Dat is te weten: Ian Vilain, alias Becquet, Clere van den Coninc oft Vicaris, Ian Agnechyn, Iacob Du hamel, Sergent van-

[p. 175]

den Coninck, ende Ian Crievecuer, Substitut vanden Procureur van den Coninc. Ghedaen, gestateert, ende gheordineert den .xvi. dach in September, Inden iare. M.CCCC. ende .ij.

LAUS. DEO.

¶ Ende hier mede soe eyndet dit teghenwoerdighe boecke, ghehieten ‘Somme ruyrael’; dat welc geprint is Thantwerpen, Inden iare .M. CCCCC. ende .iij., den .xxv. dach. in Novembri, by mi Henric Eckert van Homborch.

II.
Nog iets over Jan Gossaert of Jan van Maubeuge,
medegedeeld door J.J. van der Horst, Pr.

Gelijk reeds door den geleerden Edward van Even in zijn stuk is aangegeven¹, werkte Jan van Maubeuge 15 jaren aan zijn groote triptiek voor het hoog-altaar in de Maria- of Koorkerk der Abdij. Van dat altaarstuk wordt door de oude Zeeuwsche kronijken bevestigd, dat het zijn wederga in de gansche Christenheid niet vond, en de kruisiging des Heeren voorstelde.

Jan van Maubeuge was niet zoo zeer de beschermeling van den Prelaat van Middelburg, Heer Maximiliaan van Bourgondiën², door wien hem deze schilderij was besteld, als wel van zijn nees, Adolf van Bourgondiën, Heer van Beveren en van Veere. Deze Adolf leefde vorstelijk op zijn kasteel Zandenburg en had daar alles om zich vereenigd, wat volgens de zeden dier tijden den luister zijner hofhouding ook maar eenigzins verhoogen kon. Onder de geleerden, die soms zeer langen tijd op Zandenburg verbleven, komt ook Deside-

1 ‘D. Warande’, IV, bl. 35, 42.

2 Hier heeft blijkbaar, bij den Heer van Even, bladz. 27, eene vergissing plaats: Maximiliaan van Bourgondiën en niet Philips was Abt van Middelburg, en Adolf van Bourgondiën Heer van Veere.
V.d.H.
De Heer Alfr. Michiels schrijft aan Van Mander juist de tegenovergestelde ‘vergissing’ toe.
A.Th.

[p. 176]

rius Erasmus voor, met wien de Edelvrouw zelfs briefwisseling schijnt gehouden te hebben. Nog komen onder de personen van het hof voor, een silozoof, een dichter, een schilder en een nar. De schilder was niemand anders dan onze Jan van Maubeuge, die vele jaren, zoowel vóór als na het afschilderen van het altaartasereel, op het kasteel Zandenburg moet gewoond hebben. Het zal dan ook wel op aanbeveling van den Heer van Veere zijn geweest, dat hem dat groote kunstwerk werd opgedragen. Ook onder den grooten Markies van Veere, Heer Maximiliaan van Bourgondien, bewoonde Jan van Maubeuge nog altijd het kasteel, en voerde daar tijdens het bezoek van Keizer Karel V een grap uit, die zoowel van zijn losbandig leven, als van zijn vernustig penseel getuigde.

In de ‘Chroniick van Zeelandt, eertijds beschreven door d' Heer Johan Reygersbergen, nu verbetert ende vermeerdert door Mercus Zuerius van Boxhorn’ komen, D^l II, blz. 445, nog eenige bijzonderheden betreffende dezen Jan van Maubeuge voor, die, aan Carel van Mander ontleend, hier uit zijn ‘Schilder-Boeck’ (uitg. 1604 - bl. 225) door ons worden medegedeeld¹:

De Schilder-const, die haer eerste baringhe heeft in den gheest oft ghedachten, door inwendighe inbeeldingen, aleer sy met der handt opghevoedt, ende ter volcomenheyt gebracht can worden, soude men seggen, wil van de ghene gheoeffent wesen, die van gheschikten stillen wesen en gheregelden leven zijn, om dieswille dat de sulcke sonder verstooringhen der sinnen, oft inwendighe beroerten der ghedachten, bequamer souden wesen hunnen gheest in soodanighe aldervernuftichste Consten-oeffeninghe te veronledighen oft te besteden, 'twelck doch niet te bevestighen en waer met den aerdt, leven en wesen van den constighen Jannijn, oft Jan de Mabuse, die gheboren is van een stedeken in Henegouwe oft Artoys, gheheeten Maubuse, en was een tijtgenoodt van Lucas van Leyden, en veel meer cloecke gheesten.

1 Wij zijn voornemens van tijd tot tijd, ook uit gedrukte werken, met name uit de belangrijke oude uitgaven van v. Mander, eenige schilderijbeschrijvingen mede te deelen, die den stand der olieverwschildering in het eerste tijdvak kunnen toelichten, en tevens de wijze, waarop die stukken door XVI^e-eeuwsche schrijvers begrepen en verklaard worden.
Red.

[p. 177]

Hy is een Man gheweest, die heel slordigh, en van ongereghelden leven was: doch, dat verwonderens weert is, daer teghen alsoo seer gheschickt, suyver, net, en verduldigh in zijn constighe handelinghe oft wercken, als oyt Constenaer mocht wesen: doch is hem de Const al slapende niet aenghewassen, oft deelachtigh gheworden. Hy heeft in zijn jeught wel vlytigh gheweest, om met leeren de Natuere voet te houden, en alsoo te geraken ter hooger volcomenheyt: want de Deught gemeenlijck eenen rouwen oft harden toegangh heeft. Hy heeft Italien en ander Landen besocht, en is wel een van de eerste geweest, die uyt Italiën in Vlaenderen bracht de rechte wijse van te ordineren en te maken Historien vol naeckte beelden, en alderley Poëterijen, twelck voor zijnen tijt in onse Landen so niet in ghebruyck en was. Onder seer veel wercken, het besonderste en vermaertste stuck van hem ghedaen, is gheweest d'hoogh-Altaer-tafel te Middelborgh, een seer groot stuck met dobbel deuren, die men in 't open doen, om de grootheyt, met schragen most onderstellen. Den vermaerden Albert Durer, t' Antwerpen wesende, quam dit stuck met groot verwonderen sien, niet sonder grooten lof daer van uyt te spreken. Den Abt die 't dede maken, was den Heer Maximiliaen van Bourgoingnen, overleden anno 1524. Dese Tafel was een Afdoeninghe van den Cruyce, daer grooten tijt, en uytnemende Const in ghebruyckt is gheweest, en is met de selve Kerek door 't Hemel-vyer oft blixem te nieten ghegaen en verbrandt, dat der Consten halven groot jammer en verlies is. Daer zijn binnen Middelborgh van hem nae ghebleven verscheyden stucken, als eenighe schoon Mary-beeldekens, en dergelijcke: maer besonder is van hem in den langhen Delft¹, ten huyse van den Heer Magnus, een uytnemende stuck, en so schoon, als tegenwoordigh van hem te sien mach wesen, en is wat grootachtich in de hooghte, de Afdoeninghe van het Cruys, daer het doot lichaem wort nederghelaten, de beelden ontrent anderhalf voet hoogh, seer aerdigh gheordineert, en suyver gheschildert, met schoon stelselen der beelden, lakenen, en ghecrockte doecxkens, uytbeeldinghen der droefheyt, en ander werckingen. Daer is oock by den Const-liefdigen Melchior Wijntgis² een schoon Lucretia. Noch is t'Amsterdam in de Warmoes-straet, tot Marten Papenbroeck, een heerlijc groot stuck in de hooghte, wesende een Adam en Eva, schier als 't leven, seer schoon en suyver ghedaen,

1 Een straat in Middelburg.

2 De Maecenas van Carel van Mander.

[p. 178]

en wort op groot gelt ghehouden, ghelijcker oock veel van gheboden is geworden. Daer is oock by Joan Nicket t'Amsterdam een groot stuck, wesende een onthoofdinge Jacobi, van wit en swart, ghedaen schier sonder verwe, als sapachtigh, datmen den heelen doeck mach vouwen, douwen, en kroken, sonder dat het hem hinderen mach, en is seer aerdigh gehandelt. Mabuse heeft onder ander oock gheschildert een Mary-beeldt, terwijlen hy was in dienst van den Marquijs van der Veren, wesende de tronie ghedaen nae de Huysvrouw van den Marquijs, en 't kindeken quam nae haer kindt. Dit stuck was soo uytnemende aerdigh, en soo suyver gheschildert, dat alle wat men anders van hem siet, daer by rouw ghelijckt te wesen: een blaeuw laken was oock soo heel schoon, oft versch ghedaen waer gheweest; dit stuck was naemaels ghesien ter Goude, by den Heer van Froimont. Verscheyden conterfeytselen zijn van hem oock seer wel ghedaen te Londen. Te Withal, op de gallerije, zijn oft waren van hem twee jonghers, oft edel kinderen tronien, die uytnemende van hem ghedaen waren. Mabuse was eenighe Jaren in den dienst van den voornoemden Marquijs, en t'gheschiede dat den Marquijs na zijn vermoghen heerlijck ontsingh den Keyser Carolus de Vijfde, waer toe hy zijn Hofghesin cleedde in wit sijden Damast. Mabuse, also hy veel tijts middel socht om gelt tot zijn ongeschickt doorbrenghen te crijghen, dede so veel, dat het Damast hem te voren was gedaen¹, met meeninghe, dat hy zijnen tabbaert oft cleedt op zijn wijse vreemdlijck soude doen maken: dan hy vercochtet, en verteerde t'gelt. Wat had hy te doen? Doe den tijt ghenaeckte, dat dese feestlijcke ontfanghinghe soude gheschieden, hy gaet en neemt schoon wit Papier, laetter eenen schoonen tabbaert van maecken, dien hy met schoon Damast-bloemen en fraey werck verciert. Nu hiel den Marquijs in zijn Hof een gheleert Philosooph, een Schilder, en een Poeet: dese onder ander hadden alle drie in een rije te trecken, voorby t' Paleys, daer den Keyser by den Marquijs ter venster lagh. In 'tvoorby trecken, alsoo den Marquijs zijn Majesteyt vraeghde, welck hem docht het schoonste Damast: so hadde den Keyser d'oogh op dat van den Schilder, welck seer wit en van schoon geblomt was boven alle ander in 't aensien. Waerom, also oock Mabuse ter Tafel werdt ghestelt te dienen, hy van den Marquijs die alles voor wist, by den Keyser te comen werdt gheboden: welcken tastende, voelde 't Papier. En also sijn Majesteyt

1 Bij v.M. en Reyg. staat hier overtollig 't woord ‘hebben’.

[p. 179]

den handel wierdt vertelt, hadder groote ghenuecht en al lachende veel vermaeck in, alsoo dat den Marquijs niet om veel Damast en hadd gewilt, of den Schilder en hadde sulcken bootse (den Keyser soo heel bevallijck wesende) aenghericht. Mabuse also hy wat seer ontbonden van wesen was, werdt om eenighe oorsaeck binnen Middelborgh ghevanghen, en gheduerende dese hechtenis, maeckte verscheyden aerdighe teyckeninghen, waer van icker een deel heb gefien, die met swart crijt wel waren ghehandelt. Het jaer sijner gheboort, en sterven, heb ick niet vernomen¹.

1 † 1532. Anderen en, op hun spoor, Alfr. Michiels zeggen: 1562.