Dietsche Warande. Jaargang 5

[p. 35]

Oorkonden. VIII.
Ordinantiën van het metselaars- en Sint-Lucas-gild te Amsterdam.
Uitgegeven door J.J. Nieuwenhuyzen.

De beide volgende stukken, in mijn bezit, zijn geschreven op perkament. Het eerste betreft de oprigting van eene ziekenbos, of zoo als men toen zeide ‘armbosse’ ten behoeve der gildebroeders van het Metselaars-gild. Het schijnt eene onderlinge overeenkomst der leden van het gild te zijn en wordt derhalve in de Handvesten der stad Amsterdam (laatste uitgave) niet gevonden. In 1532 hebben ‘de vier gekozen Overmans van de Metselaers arme Bosse’ zich tot de stadsregering gewend ‘ende hebben vertoont ende te kennen gegeven, hoe dat hen van noode is te hebben sekere puncten ende articulen, uyt machte van dewelcke sy te het de voorsz. arme Bosse souden mogen onderhouden.’ Hun verzoek werd toegestaan en den 18^den Mei van dat jaar eene nieuwe ‘Ordonnantie van de Bos’ uitgevaardigd, uit 17 artikelen bestaande. (Zie: Handv. der st. A. 3^de stuk, bl. 1382.)

Het tweede stuk is daarom merkwaardig, omdat er uit blijkt dat het S^t. Lucas-gild en het Metselaars-gild vóor 1579 vereenigd zijn geweest, althans gemeenschappelijk goederen bezeten hebben, zoo dat zelfs na de scheiding, die toen plaats had, de ‘pelt’ of het lijkkleed aan beiden gemeen bleef. Het is tevens opmerkelijk dat de oudste gildebrief die de

[p. 36]

Handvesten voor ons bewaard hebben, zoowel van het éene als van het andere gild, van 1579¹ dagteekent. Daarin wordt echter van eene vroegere vereeniging in het geheel geene melding gemaakt.

Amsterdam,

12 April 1859.

J.J. Nieuwenhuyzen.

1 Dat is van de uitzetting der Amst. Regering.
A.Th.

I.
Dordinancie vander Bos (1512).

Condt ende kenlick zij allen eerbare ende discrete personen, Ionck of oudt, die dezen onsen lettren sullen zien of horen lezen, Hoe dat ghecomen zijn die gildebruders van die metselaers ende hebben anghesien die armoede die onder hem is ghewest ende daer om, doer sommighe die welcke noch comen mochte tot armoede of ellende, zoe ist dat wij geordineert hebbe Eendrachtelic een armbosse, als hier nae volgende:

1.	Item int eerst zoe salmen hebben tot dezen voirn. bosse een Deken met vier overmans als regyerders ven der bossen.
2.	Item zoe wie in deze armbosse gaen wil doer oetmoedicheyt, die sal zoe vele geven als die deken met sijn overmans daer thoe ordineren voer zijn inganck, nae den inganck sal hij een jaer stille staen, zonder iet uth die bos the genyeten, Ende zijn ommeganck te betalen van die tijdt of dat hij daer inghegaen is, Ende den ommeganck salmen manen ses reysen tsjaers.
3.	Item wert hij sieck, dat god hem enighe crancheyt of siecte toe zeynt, of dat hij valt, soe salmen hem geven alle weken uth die armbosse nae goedt duncken ende ordineringhe van die deken met zijn overmans ende nae dat die bosse verdragen mach. Hier uth worden ghesloten alle crancheyt die een criget van vechten of balgen, die een zal niet ghenieten; maer alleen dat god een man thoe zendt.
4.	Item of daer yemant in die bos ware ende niet en woude betalen, die sal oeck alzoe lange stille staen, tertijdt thoe dat hij ten vollen ende heel betaelt heft, eer dat hij sieck word.
5.	Item om dese penningen te ontfangen ende uth tegeven soe sal die deken met vier overmans, die daer thoe worden gecoren, dat ghelt nae hoer concienci bewaren ende the profijt brengen, op hoer cedt, om die armen te sustineren ende te onderhouden. Ende dese

[p. 37]

	voern. deken met sijn overmans sullen van dese ghelden bewijs ende rekeninge doen, van penninck tot penninck, op die Vier Ghecroenden dach^1, alle man openbare, ende dan daer te ordineren wat men dat jaer uth ende in geven sullen; oeck sullen daer die twie oudtste overmans of gaen, ende eer zij of gaen sullen sij een ander kyesen in hoer plaets.
6.	Item zoe sellen die deken met zijn overmans hoer ghelt daer openbaer betalen, ende nyet min dan die ander ghildebroeders. Ende waert sake datter een van die overmans oflivich worde, soe sal die deken met die ander drie overmans een ander kiesen in sijn plaets.
7.	Item noch wanneer die overluyden vergadert zijn met horen deken, soe sullen sij niet meer verteren op die bos dan drie stuvers, ende dat sal sijn eens des jaers, als zij vergaderen om te rekenen, ende wat zij meer verteren op hoer eyghen costen. Item die niet en betaelt zijn inganck ende ommeganck bij gesunden live, die en sal niet hebben als hij cranck is. -

Wij bos mesters a^o. 1560 hebben mit groete narsticheyt bevracht dalderouste bos mesters, die welcke seggen dat deese brief gescreven is ende die bos gefondert is, int jaer ons heeren dusent vijfhondert ende twalef. -

1 Patroonfeest der metselaars en architekten, 8 Nov.

II.

In den name ons heeren. Amen. Bij den inhoudt van desen tegenwoirdigen openbaren Instrument zij eenen yegelijck condt ende kennelijck, dat op huyden den vijffentwintichsten dach in Januario, int jaer ons heeren ende salichmakers duysent vijff hondert negen ende tseventich, stilo ord., sijn ten overstaen ende bijwesen van mij Frans Anthonisz. Bruyningh, Tamstelredamme residerende, openbaer Notaris bij die vanden hoogen Raede des Conincx van Spangyen ende den hove van Hollandt (deur voirgaende nominatie der voirsz. stede) geadmitteert, in vrundtschappe veraccordeert, geschift ende gescheyden, die Overluyden ende bosmeesters van Sint Lucas ambacht, als namentlijck: Joost Jansz. beeltsnijder, Pieter Joostensz., Huybert Coertenz., beyde glasemakers ende Willem Tonisz. schilder ter eenre, Ende die overluyden ende bosmeesters van het metselaers ambacht, mit namen: Cornelis Danckwertsz. ende Barent Pietersz., geassisteert met Claes

[p. 38]

Cornelisz. ende Arent Cornelisz., alle metselaers ter andere sijden, ende dat noopende ende ter cause van alle alsulcke Rentebrieven ende andere Reeckeningen, als die voirsz. beyde ambachten metten anderen int tgemeen gehadt hebben tot desen daghe toe incluys, alles in manieren nae volgende:

Te weetene ende eerst zijn den Overluyden van sinte Lucas ofte vande kunst bij Lootinge te deele gevallen: Inden eersten een besegelde brieff van twee Karolus guldens tsjaers, gereeckent den penninck zestien, houdende op de stadt ende verschijnende jaerlijcx op ten negenden Novembris; in date den negenden Novembris XV^c drye ende tseventich.

Noch een besegelde brieff van vijff guldens ende zestien stuvers tsjaers, oudt eyghen, verschijnende dhelfte op Maye ende dander helfte op Heylige misse¹; in date den laetsten dach in Octobri XIIII^c zes ende vijfftich beginnende: Wij Claes melisz. ende Rembout andriesz. Schepenen in Amstelredamme.

Noch een besegelde Rentebrieff van twee guldens achtien stuvers tsjaers, oudt eyghen, houdende op drye vrije ackeren landts, gelegen binnen die ban van oude Aemstel in Duvendrecht, in Jacob roelofsz. sate; in date duysent vier hondert zeven ende dertich.

Noch een besegelde brieff van gelijcke Inhoudt als dese voirgaende; in date den XVII^en dach in April XIIII^c drye ende vijfftich.

Noch een besegelde brieff van vijff guldens twaelf stuyvers tsjaers, houdende op twee huysen ende erffven, deene gestaen in Sinte Annen straet ende dander int verwers steechgen, verschijnende jaerlijcx op ten XVIII^en Augusti; in date 1531.

Noch een besegelde brieff van vijfftalve guldens tsjaers, houdende op Jan matthijsz. glasemaker, verschijnende jaerlijcx op ten XVIII^en Decembris; in date 1553 den XIII^en Decembris.

Noch een besegelde brieff van zeven guldens tsjaers, houdende op een huys op de heylige wech, verschijnende jaerlijcx den XXI^en January; in date den XXV^en February 1569.

Item is tvoirsz. ambacht van sinte Lucas noch te deele gevallen die bos van sinte Lucas.

Noch heeft sinte Lucas ambacht met die metselaers gemeen die pelt dienende tot begravinge der dooden.

Voorts is den Overluyden van de Metselaers ambacht bij lootinghe te deele gevallen dese nae volgende perchelen van Rentebrieven; Inden eersten een besegelde Rentebrieff van vijfftalfve guldens tsjaers,

1 Allerheiligen.

[p. 39]

houdende op de stadt van Amstelredamme, verschijnende jaerlijcx opten XXVI^en May; in date den XXVI^en May XV^c drye ende tseventich.

Noch een besegelde Rentebrieff houdende op de stadt, van acht guldens ende vijfs stuvers tsjaers, ter losse den penninck zestien, verschijnende opten XXIIII^en January; in date den XXIIII^en January XV^c acht ende tseventich.

Noch een besegelde Rentebrieff houdende op de drye estrycken bij de verckensluys, van drye guldens ende vijfftien stuvers tsjaers, verschijnende jaerlijcx op ten negensten Martii; (in date den negensten Martii duysent vijff hondert ende thien.

Noch een besegelde Rentebrieff van een gulden achtiendalfve stuvers tsjaers, oudt eyghen, spreeckende op Gerbrant coeck; in date duysent vier hondert negen ende dertich.

Noch een besegelde Rentebrieff van derdalfve guldens tsjaers, houdende op een huys ende erffve staende in de pijlsteech, daer naest lendenen off zijn: Reyer cornelisz. aende westsijde ende Adriaen lenertsz aende oostsijde, verschijnende jaerlijcx den XVI^en Decembris; (in date den XVI^en Decembris) XV^c drye ende tsestich.

Noch een besegelde Rentebrieff van zeven guldens tsjaers, houdende op Isbrant lambertsz. cuyper inde mandemaker steech, verschijnende te heylige misse; in date den VI^en Novembris XV^c ende vyfftich.

Noch heeft het metselaers ambacht met sinte Lucas ambacht gemeen die pelt dienende tot begravinge der dooden.

Voorts is wel expresselijcken geconditionneert ende ondersproken, dat die voirschreven partijen respective te vreden zullen wesen mette brieven elcx bij lootinge te deele gevallen ende daer aff staen ende verwachten tzy schaede ofte baet; sal oyck elck der voirschreven partijen gehouden zijn inne te voirderen die verlopene Renten vande brieven elcx te deele gevallen, bedragende yders portie ter somme van negen ende veertich Karolus guldens. Aldus geschift ende gescheyden binnen der voirsz. stede van Amstelredamme, inden vergulden Enghel, ten huyse van Jan aertsz., ten daghe ende jaere als boven.

In quarum rerum fidem robur ac testimonium ego Notarius antedictus, hac manu mea propria, ac signo consueto subsignavi, rogatus et requisitus.

1579.

Bruyningh. Not^s pu.

[p. 40]

IX.
Medegedeeld door J.J. van der Horst, Pr.

I.
Diner van Willem den Zwijger te Veere.

‘Specificatie van tgene by Piernelle Cats gecocht en̄ gelevert js totte maeltydt van zyne Ex^cie. opte x^en Aprilis 1580.¹’

Inden Eersten betaelt aen broot, gehaelt tot Claes de backer volgende zijn billet	x β gr.
Ende aen huysbacken broot, gelevert by Pernelle	vj β gr.
Tot Absolons de vleeschouwer gehaelt zoo aen schapen, lamsvleesch ende een quartier calfs vleesch volgen̄ tbillet	iij iij β iiij gr.
Betaelt by Jan Cloutinck voor xviij calfs vleesch tot Middelb̄ aen Jozyne tpont viij gr.	vij β gr.
Noch gecocht tot Midde drie calcoensche hoenderen voor - ij gr., en̄ vier brugsche cappoenen vor xviij β den coppel	iij xvj β gr.
Noch betaelt voor drie coppel jnlantsche cappoenen daeraf deene coppel tot Campens^2 gedregen js	xvj β gr.
Aen Runtvleesch gegeten byde cuecken jonckwijfs die geholpen en̄ geschuyrt hebben voor en̄ naerde maeltijdt	iiij β gr.
Betaelt aen drie coppel jonge hoenders iiij β vj gr., ende voor vier coppel duyven iiij β tf^n	viij β vj gr.
Voor iiij lardeer speck tot viij gr. tpont, en̄ voor eyeren tf^n	iiij β viij gr.
Aen boter zo versche voorde tafel als tonneboter jnde cuecken verbesicht tsamen xxj voor	xij β x gr.
Betaelt voor twee pont cappers ij δ viij gr., voor oliven x gr., en̄ voor xxv oraingnen j β vj gr. tf^n	v β gr.

1 Deze maaltijd is gegeven door de Stad Veere aan den Prins in het logement ‘den Campveerschen Thoren’, hetwelk nog bestaat, en waarin nog het zelfde bedrijf wordt uitgeoefend.

2 Een gehucht op Noord-Beveland.

[p. 41]

Ende aen boomgart voorde tafel en voorde cock tsamen hondert vijfventwintich	ij β vj gr.
Betaelt voor ij½ bancket zuycker tot Middelburch dwelck nyet begrepen en js jnt bancket gelevert byden bancketmr^n. tot iij β iiij gr. tpont f^t	viij β iiij gr.
Betaelt voor drie stoop asijn ij β en̄ voor olie ij β.	iiij β gr.
Aen caersen zoo opde tafel, opde buffetten, opde croone jnde zale, de twee avonden en̄ jnde cuecken zoo voren als achter gebrant drie steen tot xxj stuivers den steen f^t	x β vj gr.
Aen turf zoo jnde cuecken als zale x β, ende aen hout ter plaetsen voorn̄ gebrant viij β gr. tsamen	xviij β
Aen salade en̄ groen cruyt de twee avonden	ij β iiij gr.
Betaelt voor iij coppelen lampreyen, een coppel conynen	xij β gr.
Betaelt voor twee braetverckens aen Jan Alfaersz̄ vij β iiij gr., en̄ voor twee andere uut Wolffarsdeyck^1 xij β viij gr. ts^n	xx β
Betaelt voor drie Oosterfche^2 ham̄en wegen̄ xxij tot vij gr. xij m^t tpont	xiij β ix gr.
Voor twee tongen betaelt	iij β v gr.
Betaelt voor twee coeyvoeten en̄ tongen om pafteyen af te maecken	iij β iiij gr.
Over de schuythuyren van Prenelle, Janne Pieters tot twee reysen toe mits over tbancket te halen	iij β gr.
Betaelt twee schuyrsters van elcx dagen t'thin geschuyrt te hebben, tot viij gr. elx daechs en̄ over haerl costen tfn.	xvj β viij gr.
Item daer js gedroncken byden Secretaris, den Doctoor, ende zwager vande zelfve iiij pinten wijns^3	iij β iiij gr.
Aen broot zuycker verbesicht zes pont	xv β gr.
Ende aen cruyt en̄ specerie mits aen Rooswater tf^n.	viij β
Betaelt over tbacken de calcoensche hoenderen	xiij β
Macx den backer over tbacken van vier taerten,

1 Een dorp op Zuid-Beveland.

2 ‘Naer Oostlant willenwi varen’ - N.-W. Duitschl.

3 Deze post staat doorgeschrapt, en mogt dus waarschijnlijk niet in rekening gebragt worden, maar zal door de verbruikers zelven betaald zijn. Ik gis, dat deze verteeringen gemaakt zijn bij de beraadslagingen over den te houden maaltijd.

[p. 42]

vier vlayen ende vier pasteyen̄ uutwysen zijn billet en̄ hem betaelt	xxxvij β iiij gr.
Aen cranselingen i β gr., en̄ voort besigen vande glasen mette ghene die gebroken zyn tf^n	iiij β vj gr.
Betaelt voor eenen hase	ij β vj gr.
Item daer js getapt en̄ gedroncken byden schotten dEx^cie gehaelt hebben̄, den schuytluden tbancket en̄ ander geback bringende en̄ bootschappen doen̄, mits het tapijts hangen̄ voor ende naer, en̄ anders als jnde zale xxx stoop biers tot x gr., f^t	xxv β gr.
Ende aen cleyn bier zoo voren als naer	vij β gr.
Daer js getapt den j^en avont jnde zale drie cruycken groot vier stoop en̄ vier cruycken van vier stoop Rinsen wijn ten pryse van iij β iiij gr. den stoop f^t	iiij gr.
Den cock van zyne Excellentie heeft doen tappen met zynen maet eerst v cannen Rinsch en̄ vj cannen Fransch	xxvij β
Ende daer js getapt jnt cleyn camerken daerde Edel luyden van zyne Ex^cie aten met Adr^n Bouwensz̄ etc. iij cannen Rinsch	v β gr.
Item daer es noch getapt opden voorn̄ eerften avont een cruke van vier cannen Roots, en̄ voorts anderen mitten vier stoop gedroncken byden dienaers van Ex^cie den Gouverneur en̄ andersins tot ij β iiij gr. den stoop f^t	xiiij β gr.
Opden tweeden avont js getapt en̄ gedroncken vij cruyken van drie stoop tot iij β iiij gr. den stoop	iij x β
Ende byden stadtboden den dienaers vanden Secretaris en̄ conservatuer etc. vijf cannen f^t	v β x gr.
Over de groote moyte ende goeden dienst van Prenelle, mits voor hare servetten en̄ lijnwaet tot discretie van uwer E. myne Heeren den Comissarissen (was ingevuld met)	v gr.
Voorde moeyte en̄ dienst van Janne Pieters alzoo zy sieck geworden es en nyet en heeft mogen helpen tot Andries Marinusz̄ Burg stelt alhier als voren tot discretie..... (was ingevuld)	x β gr.
Voorden dienst gedaen by Heynrik Coene gehaelt thebben de conynen en̄ twee dagen geholpen thebben

[p. 43]

betaelt		iiij β iiij gr.
	Voor tdrinckgelt vanden Jonckwijfs	v β gr.
	Voorden wenders en̄ schotelwassers	ij β viij gr.
	Ende voorden goeden dienst gedaen byden stadtboden (was ingevuld met) yder een stoop wijns	x β gr.

Totalis Somma vande geheele maeltyt opten thoren behalven tbancket van suycker beloopt

xxxix v β x gr.

Aldus afgerekent opten xix^en Aprilis 1580.

Uit het Archief der stad Veere.

v.d.H.

II.
Een vonnis van het jaar 1534.

Correctie van Dominicus van Rotterdam, genaemt scipper Domijn, den xxiiij ja.^rij xv^cxxxiiij.

Om dieswille dat scipper Dom̄cus van rotterdam hem vervoordert heeft van desen jaere en̄ ander voorleden jaeren te eten ende nutten ham̄en worften speck en̄ ander vleesch op vrijdagen, saterdagen en̄ ander verboden ende ongeordonneerde dagen contrarie tgebot en̄ ordonnan̄ der heyleger Kercken ende d̄ enboven hem vervoordert heeft ander goede luden d̄toe te brengen ende jnduceren dat zy van gelijcken zouden willen doen: Soe wordt hy om dier mesdaet wille by aenleggen conclusie en̄ maninge van mijn̄ Heer den Bailliu by vonnesse van Burghmr̄s en̄ scepenen gecondempneert tot aenschouwen en̄ exempel van allen mensschen geset te worden voor den stadthuyse alhier op een scavot van den clocke xj^e tot half xij^e toe d̄ hy behangen sal staen om zijn lijff met een pampier d̄jnne geschildert sullen wesen, hammen worsten speck en̄ diergelijcke. Aldus gewesen ter vierschaeren den xx. ja^rij xv^cxxxiiij naden geboorten xp̄j. en̄ geexecuteert den xxxiiij ja^rij dān.

Afgeschreven uit het ‘Regifter vanden criminelen zaken, Beginnende jn Octob̄ an̄o xv^cxiiij, By tyde Meester Cornelis Brantsz̄ Clerck der stede van der Vere’. fol. xlj verso. Letter B. berustende op het Archief van Veere.