Dietsche Warande. Jaargang 3

[p. 252]

De Liederen van Broeder Dirck van Munster,
door Hoffmann van Fallersleben¹⁾.

Het oudste gedrukte geestelijke liederboek, dat my tot dus verre is voorgekomen, heeft ten titel:

Dit is eē fu- | uerlijc boecxkē | in welcke staen | scone leysen en̄ | veel scone gheestelike lie|dekens. Noch een liedekē | vā deuocien ghemaect bi | broed' Dirck va munster. |

Aan het einde eene houtsnede: Maria met het Christuskind; daaronder:

⁋ Gheprent Tātwerpē aē die marct | Bi mi Adriaē van berghē. an^o. xvc. viij |

48 bladen in kl. 8^o, op elke zijde 21 regels. De titel in een arabeskenrand met eene houtsnede: Joseph en Maria biddend by het christuskind in den stal.

Een Exemplaar berust in de Kon. Bibliotheek in den Haag.

Inhoud:

1.	Met defen nieuwen jare. 9 strophen. Vgl. ‘Hor. belg.’ X. Nr. 1 en 2.
2.	Een kindeken is ons gheboren. 9 str. ‘Hor. belg’. X. Nr. 7.
3.	Laet ons met herten reine loven dat soete kindeken cleine enz. 10 str.
4.	Waer is die dochter van Syon? ic soudese blide maken. ic soude haer een bootschap doen van also hoghen saken. 8 str.

1) De Bestuurder der ‘D. Warande’ acht zich gelukkig deze bijdrage uit handen van den schrijver te hebben mogen aanvaarden - eenen man, wien onze letterkunde de dierste verplichtingen heeft. Omstandigheden, onafhanklijk van zijne hooge waardeering der verdiensten 's Heeren Hoffmanns, hebben de opneming, sedertdezes verblijf in ons midden, tot heden vertraagd.
A.Th.

[p. 253]

5.	O suver maccht van Israhel, wilt seer verbliden u enz. 17 str. ‘Hor. belg.’ X. Nr. 19, slechts 10 str.
6.	Omnes nu laet ons gode loven. 15 str. Vgl. H.v.F., ‘In dulci iubilo’ Nr. 26.
7.	Het was een maghet uitvercoren. 12 str.
8.	Heer Jesus Kerft van Nazarene. 10 str. Vgl. ‘Hor, belg.’ X. Nr. 4.
9.	Puer natus in Bethleem. Latijn.
10.	Puer nobis nascitur. Lat.
11.	Nu laet ons singhen, het is tijt, est puer natus hodie, die ons allen heeft verblijt, pro nostrorum crimine hodie, hodie natus est rex glorie. 30 str.
12.	Met vreuchden willen wi singhen in desen bliden tijt enz. 19 achtregelige str.
13.	Met desen nieuwen jare so willen wi vrolic zijn enz. 11 achtregelige str.
14.	Nu laet ons danken ende loven den hoghen god van hier boven enz. 12 str. Moll, ‘Johannes Brugman’, II. deel bl. 162-164.
15.	Een suverlijc liedeken (door Dirc van Munster).
16.	Op die wise: Hoe lustelic is ons die coele mei ghedaen. Hoe minnelic is ons des crucen boom ontdaen. ‘Hor belg.’ II. bl. 23. - X. Nr. 104. Moll, ‘Joh. Brugman’, II. deel. bl. 171.
17.	Hoe lude riep die siele tot god van binnen. 12 str.
18.	Dit liedeken gaet op die wise: Het was een lodderlic pape. Het viel een hemelsdouwe enz. 8 str. Vgl. ‘Hor. belg.’ X. Nr. 23.
19.	Dit liedeken gaet op die wife: Ic weet noch eenen acker breit. Ons naket een foeten tijt. 15 str.
20.	Dit liedeken gaet op die wise van Claes Molenaer (het lied-self is bewaard gebleven in het ‘Antwerp. Liedb.’, ‘Hor. belg.’ XI. Nr. 15.) In vreuchden is alle de werelt wijt. 14 str.
21.	Een liedeken van onser vrouwen op die wise: O Venus bant. O Jesus bant, o vurich brant. 8 str. Vgl. ‘Hor. belg.’ X. Nr. 60.
22.	Dit liedeken gaet op die wise van Cleve, Hoorne en Batenborch Met vreuchden willen wi singhen ende loven die triniteit enz. 7 str. Vgl. ‘Horae belg.’ X. Nr. 107 en 108. en Moll, ‘Joh. Brugman’ II. deel bl. 207-212.
23.	Dit liedeken gaet op die wiie: Het was een lodderlijc pape. God groet u, suver bloeme, Maria, maghet fijn enz. 8 str.
24.	(Melodie als van Nr. 22.) Nu laet ons vrolic singhen een liedeken ter eren van haer enz. 6 str.
25.	(Mel. als van Nr. 22.) Solaes willen wi hanteren ende altoos vrolic sijn enz. 6 str.
26.	Dit liedeken gaet op die wise: Och die daerjaecht. Ic hebbe ghejaecht mijn leven lanc al om een joncfrou schone enz. 7 str. Vgl. ‘Hor. belg.’ X. Nr. 109. Moll, ‘Joh. Brugman’, II. deel bl. 212-214.

[p. 254]

27.	Dit liedeken gaet op die wise: O fiere nachtegael. Och lichdi nu ende slaept, o levende gods sone? enz. 9 str. Omdichting des wereldschen Liedes ‘Hor. belg.’ XI. Nr. 132.
28.	Ic fie den morghensterre. 11 str. Gants verschillend van het even zoo beginnend Lied ‘Hor. belg.’ X. Nr. 86.
29.	Van sinte Katherinen. Op die wise: O Venus bant. O godlike cracht van hogher macht. 5 str.

Vele deser liederen sijn uit noch vroeger tijd herkomstig, soo als ik reeds by meer dan eenen hebbe aangewefen. Sy plantten sich in handschrifte en door den druk, alsmede ook mondelijk voort, en soo vindt mense in den liederboeken der 16. Eeuwe terug. Vele kunnen b.v. in het bundeltjen: ‘Het Hofken der geestelijcker Liedekens’ (Loven by Rutgeert Velpius, Librier in Ingelborch 1577) vervat sijn. Ik kenne dit seldsame boeksken slechts uit Moll's ‘Johannes Brugman’ II. deel, bl. 152. Soo kwam 't dan, dat sy in der 17. Eeuwe noch dikwerf gedrukt werden.

In het liederboek des Amsterdammer Boekdrukkers ‘Harman Jansz. Muller in de Warmoes-straet in den vergulden Paffer’^*) vindt men uit onsen ouden liederboeke Nr. 1. 2. 3. 4. 12. 13. 15. 16. 17. en 18, nu eens tamelijk gelijk, nu eens verkort (als Nr. 15), dan eens vermeerderd.

Ter proeve mogen thands eenige liederen uit den ouden liederboeke van 1508 hier volgen.

*) Dit is een sayverlijck Boecxken, inden welcken staen veel schoone Leysen, in 't Latijn ende Duytsch. Gelijk het in een Exemplaar der Kon. Bibliotheek in den Haag voor mij ligt, kan het slechts een Nadruk van het einde der 17^e Eenwe sijn; eenen anderen druk uit der eerfter helfte der 16^e Eeuw gebruikte ik vroeger, s. ‘Hor. belg.’ X. bl. 207.

Dit liedeken gaet op die wise: Ic weet noch enen acker.

Ons naket een soeten tijt,
wi moghen al wel sijn verblijt
met herten ende met sinnen:
ons is gheboren, des seker sijt,
so soeten jonghelinghe.

[p. 255]

 

Ons is gheboren so cleinen kint,

 

van eender maghet een jonghelinc,

 

een sone is ons ghegheven,

 

dat is ons allen een salich dine,

 

in hem is dewich leven.

 

 

 

So schier als hi gheboren was,

 

wert hi gheleit, also ic las,

 

in eender couder cribben,

 

want daer gheen ander wieghe en was

 

daer hi in mochte ligghen.

 

 

 

Op luttel hoi wert hi gheleit,

 

Josephs coussen fijn eerfte cleit,

 

daer wert hi in ghewonden.

 

noit en was meerder ootmoedicheit

 

in deser werelt vonden.

 

 

 

Die beesten vielen op haer cnien,

 

waer was dat wonder meer ghesien?

 

si bekenden haren here,

 

dat en fachmen noit gheschien:

 

het is ons een grote lere.

 

 

 

Het wert den herderen gheopenbaert

 

al van den enghel al metter vaert,

 

die hem die bootschap brochte;

 

si liepen al te Bethleem waert,

 

daer si dat kindeken sochten.

 

 

 

Si vonden alle die waerheit,

 

als hem die enghel hadde gheseit

 

van den kinde ende van der moeder.

 

het is ons een grote waerdicheit,

 

dat hi is onfe broeder.

 

 

 

Die herderen liepen altehant,

 

si maecten mere¹⁾ al om int lant,

1) Mare.

[p. 256]

 

dat Jesus was gheboren.

 

waer ons dat kindeken niet ghesant,

 

wi waren al verloren.

 

 

 

Daer nae opten achsten dach,

 

als ons sinte Lucas doet ghewach,

 

so wert dat kint besneden;

 

sijn suver bloet men storten sach

 

in sine jonghe leden.

 

 

 

Jesus wert dat kindeken jonc

 

gheheten op die selve stont,

 

des wi ons allen verbliden

 

en draghen in onser sielen gront

 

hem ewelic tot allen tiden.

 

 

 

Drie coninghen quamen also verre

 

uit haren lande bi eender sterre

 

tot Bethleem in die stede.

 

si offerden wierooc, gout, mirre

 

tot sijnder waerdichede.

 

 

 

Doen Herodes dat vernam,

 

wert hi toornich ende gram

 

in alle sinen sinnen,

 

hi dacht hoe hi dat jonghe lam

 

al totter doot mocht bringhen.

 

 

 

Herodes gheboot den ridderen sijn

 

te doden al die kinderkijn

 

die in den lande waren.

 

sijn hert dat was in grote pijn,

 

hi en woude niemant sparen.

 

 

 

Joseph die met haesten groot

 

metten kinde ende sijnder moeder vloot,

 

als hem die enghel seide:

 

vliet in Egipten om den noot

 

al door die langhe heide!

[p. 257]

 

Nu bidden wi tkindeken clein

 

ende Marien die suver maghet rein,

 

dat si ons willen beschermen

 

ende bi hem ons brenghen al ghemein

 

ende onser altijt ontsermen!

Dit liedeken gaet op die wise van Claes Molenaer.

In vrenchden is alle de werelt wijt,
die enghelen brenghen ons groot jolijt
met vreuchden hier beneden.

Want aen een maghet ghebenedijt
so is volcomen nu ter tijt
onser alder salicheden.

Natuur is hoven den loop ghegaen,
een suver maecht die heeft ontfaen
een kint in aertrike.

Seer cortelic ist al voldaen
dat Isaias dede verstaen,
dwelc was seer wonderlike.

Dat licht der sonnen is ons gheboren,
die moeder is maecht ende was te voren
ende bleef in reinieheden.

In der scrifturen fo mach men horen,
hoe dat bi Adam was verloren
tgheslacht der menschelicheden.

Kinder, nu laet ons blide sijn
ende loven dat soete kindekijn,
gheboren menschelike.

Want hi is comen, als ic bevroede,
om te verloffen met sinen bloede
ons allen ghemeenlike.

[p. 258]

 

Jesus so is die name sijn,

 

hi weende als ander kinderkijn

 

nae sijnder menschelicheden.

 

 

 

Twee stomme beesten bekenden wel

 

al haren schepper en niemaut el

 

bi sijnder godlijcheden.

 

 

 

Een cribbeken stont daer ghemaect,

 

daer wert hi in gheleit al naect

 

die here van hemelrike.

 

 

 

Drie coninghen quamen uit verren lande

 

ende si brochten daer offerhande

 

seer blide ende ootmoedelike.

 

 

 

Nu laet ons bidden dat kindekijn

 

met Maria die maghet fijn,

 

dat si ons wil ontfermen.

 

 

 

Als wi hier niet langher en moghen sijn,

 

dat si ons dan van die ewighe pijn

 

wil behoeden ende beschermen.

Een suverlije liedeken vol devocien, dwelc alle devote herten moghen singhen op die wise: Met vreuchden willen wi singhen ende loven die triniteit.

Die brudegom seit.

Och edel siele merke
ende hertelijc bekinne
dijns foeten brugoms werke,
sijn onghemeten minne,
hoe veel ic heb gheleden
al om die minne dijn:
dit soud u wel bi reden
doen doen den wille mijn.
Hemel, lucht ende aerde
heb ic ghemaect om di,
des hemels borghers waerde
sijn alle dijn dienaers vri,
die beesten op aertrike
die voghelen in der lucht,
die bloemkens desghelike,
die bomen ende alle vrucht.

[p. 259]

 

Die middelaer seit.

 

O siele uitvercoren,

 

nu keert uw hart tot hem,

 

ontsluit uws herten oren

 

en hoort uws brudegoms stem.

 

hi spreect tot u van binnen:

 

o uitvercoren bruit!

 

die werelt laet nu te minnen

 

ende gaet u selven uit.

 

Die brudegom seit.

 

Ic wil dat ghi sult laten

 

alle bliscap ende ghemae

 

der creaturen af laten

 

ende vlien der werelt wrac,

 

ende hebt mi lief allene,

 

ic wil uw brudegom sijn;

 

der menschen trou is clene,

 

int laetste niet dan pijn.

 

 

 

Uw herte te miwaert draghet,

 

ic ben van formen schoon,

 

mijn moeder is rein maghet,

 

ic ben eens conincs soon.

 

dan moochdi ewelic leven

 

al in uwes brudegoms rijc,

 

met gode sijn verheven

 

den schonen enghelen ghelijc.

 

 

 

Wildi der werelt volghen

 

en soeken aertsch jolijs,

 

so maecti mi verbolghen

 

en verlieft tschoon paradijs.

 

den wech die is seer enghe

 

die tot den levene leit:

 

strijdt in deuchden strenghe!

 

die crone is u bereit.

 

 

 

Door u, o mijn verkoorne,

 

heb ic scharpe weghen ghegaen.

 

door dijstelen en door doorne

 

moet ghi mi volghen aen.

 

wilt ghi niet vermiden

 

welluft in deser tijt,

 

so siet uws brugoms liden,

 

ost ghi hem ghelike sijt.

 

 

 

Om di beu ic ghedalet

 

uit mijnder moghentheit,

 

en̄ heb uw schult betalet

 

met groter bitterheit.

 

sijt mi ghetrou alleine

 

ende gaet di selven uit,

 

ghi hebt mijn herte reine

 

ghewont, mijn fuster en̄ bruit.

 

 

 

Ie ben uit groter eren

 

ghecomen in schande groot,

 

om uw vreucht te vermeren

 

gaf ic mijn leven ter doot.

 

ic was der coninghen coninc

 

en wert der menschen cnecht;

 

al duister ic aen tcruce hinc,

 

al was ic des hemels licht.

 

 

 

Ic ben pelgrim gheworden,

 

ghecomen uit mijn rijc,

 

si wouden mi vermorden,

 

o lief, seer nidelijc.

 

hoe vele heb ic gheleden,

 

hoe bitter, ooc hoe swaer!

 

om u heb ic ghestreden,

 

o bruit, driendertich jaer.

[p. 260]

 

Ic was so seer onblide,

 

doen ic den strijt bestoet,

 

dat ic te dien tide

 

swete water ende bloet.

 

ooc was ic alleen die man,

 

doen ic ten strijt waert ghinc,

 

minne dede mi die wapen an,

 

daer ic mede aen tcruce hinc.

 

 

 

O siele, o seer gheminde,

 

mijn bruit, mijn uitvercoren,

 

nu volcht mi tot int inde,

 

als ic n gae te voren,

 

ende laet u niet dunken

 

dat ghi te wekelic sijt,

 

mijn kele met minnen ghedrunken

 

en is so bitter niet.

 

 

 

En staet nae gheender rusten,

 

ten is gheens rustens tijt.

 

mi mecht ooc rnstens lusten,

 

doen ic ghinc in den strijt

 

om uwe ellendicheden;

 

daer toe was ic bereet,

 

ic hebbe die perse ghetreden

 

met arbeit swaer en wreet.

 

 

 

Uwen staf laet sijn mijn liden

 

als ghi vermoeijet sijt.

 

merct doch tot allen tiden

 

mijn pijn diep ende wijt.

 

ic heb om dine minne

 

so swaren cruce ontsaen,

 

als lammeken soet van sinne

 

ben ic ter doot ghegaen.

 

 

 

Om u ben ic gheclommen

 

al op des crucen boom.

 

waer toe ben ic ghecommen,

 

o siele, o suver bloem!

 

om u te gheven drinken

 

ende enghels spise daer bi?

 

mijn paffie wilt ghedinken,

 

set al uwen troost in mi!

 

Die middelaer seit totter bruit.

 

O bruit, wilt met hem truren,

 

met hem te liden kiest,

 

als doet tot allen uren

 

die sijn liesste lief verkiest.

 

vliecht op dat cruce met sinne

 

daer hi leet groten noot.

 

o bruit, om uwe minne

 

is nu uw brudegom doot.

 

Die minnende siele seit totten brudegom.

 

Ic wil met ganser herten

 

al metten armen mijn

 

omvanghen met groter smerten

 

u, Jesu brudegom sijn.

 

mijn hertken ic u gheve,

 

o Jesu, o liesste aenschijn,

 

ost ie sterve ost leve,

 

laet nemmermeer scheiden sijn!

 

Die middelaer seit.

 

Nu vliecht op tcruce ootmoedich

 

daer ic ane sterf den doot,

 

daer bloeijen bloemkens bloedich

 

als vijf schone rosen root;

[p. 261]

 

en gaet ghelijc die bijen sijn

 

en suighen der bloemen saet,

 

daer si uittreckende sijn

 

dalderfoetfte honichraet.

 

 

 

Hi heeft u meer beminnct

 

dan enich moeder haer kint;

 

sijn bloet is uit gherinnet,

 

daer met ghi u suver vint

 

als ghi sijt vol misdaden,

 

hi en wilt u niet versmaen,

 

als ghi begheert ghenaden,

 

hi wil u ghernc ontsaen.

 

Die brudegom seit.

 

Ic ben van u vergheten,

 

o lacen! heel binae,

 

voor uws herten door gheseten,

 

daer ic dicwil cloppe en̄ stae,

 

en̄ mi wort gheweighert dat,

 

o alrelieffte siele mijn,

 

te rusten in uwer herten stat,

 

want dat al mijn weelden sijn.

 

O siele, hoort mijn kermen!

 

waer om so vlietstu van mi?

 

laet u doch mijns ontsermen,

 

want ic dijn schepper si.

 

mijn armen sijn ontploken,

 

mijn hooft gheneicht tot u,

 

mijn leden om u ghebroken,

 

coomt mijn bruit en cust mi nu!

Broeder Dirc van Munster dichtte waarfchijnlik in 't Nederduitsch, of hy konde, indien hy in 't Nederlandsch dichtte, sijne Moedertale niet vergeten: de rijmen ghedunken: ghedrunken (ghedronken), sijt: niet sijn ten minste alleen in 't Nederduitsch suivere rijmen.

Over het vrijen der minnende siele naar haren Bruidegom Jesus s. ‘Hor. belg.’ X. bl. 6-15.

Broeder Dirc was tot dusverre slechts als schrijver des ‘Spieghels der goeder Kerstenen’ bekend. Eerst Willems wees hem eene plaatse onder den nederlandschen Dichteren aan. Uit eenen Liederboeke onder den titel:

Dit is een suyverlijck boecxken. Int welcke staen veel schoone leysene ende gheftelijcke [sic] liédekens. Gheprint Tantwerpen Bi mi Willem Vorsterman. Int jaer M CCCCC, XL.

deelde Willems het lied van der minnender siele mede: ‘Belgisch Museum’ V, 443-448. Ik hielt 'et niet voor overtollig 't in eenen ouderen oorspronkliker Texte te laten afdrukken. Opmerklike varianten des Vorstermanschen Textes sijn vers 8.

[p. 262]

doen den wille mijn; 124. verliest (verkiest); 141. doet (gaet); 156. daer ic dicke cloppende stae.

Dirc van Munster was Augustiner; trat toen over in de Orden der Franciscanen en werd guardiaan. Hy stierf in den roepe van grooter Heiligheit in sijnen Kloster te Loven 11. December 1515.

De schristen over sijn leven sijn by Willems bl. 449. aengegeven.

Sijn stichtlijk boek werd dikwijls gedrukt. Behalve de by Willems vermelde uitgaven bevindt er sich eene seer seltsame en noch daarenboven gedateerde in der Kon. Bibliotheek in den Haag:^*)

Hier begint eē scoen Spiegel der kerstenen mēschē. Gedruct buten schoenhouen^**) Int iaer ons herē M. cccc. en̄ xcviij. 8^o.

De eenige Versen daarin sijn de ook elders vaak gedrukte:

Drie dinghen weet ic voorwaer,
die dicke mijn herte maken swaer.
dat eerste beswaert mi minen moet,
want ic immer sterven moet.
dat ander beswaert mijn herte meer,
als dat ie niet en weet wanneer.
dat derde beswaert mi boven al,
ic en weet niet waer ie varen sal.

's Gravenhaag.

*) Zy is nader beschreven inden seer interessanten cataloge der nederlandschen Incunabeln, dien de Heeren Holtrop en Campbell ter perse hebben geleît.

**) Canonici regulares Monasterii S. Michaelis.