Dietsche Warande. Jaargang 2

[p. 490]

Bilderdijk en Vondel,
uit de Feestrede¹⁾ van M^r Is. Da Costa.

..... Wanneer ik in die hoogere rangen der Goddelijke Dichtkunst te zamen met Bilderdijk aan Vondel gedenk, dan komt mij voor den geest de wijze, waarop onze oude historieschrijvers vier voorname Edelhuizen van Holland plegen te onderscheiden, en te karakteriseeren als het oudste, het stoutste, het rijkste, het edelste. Werd het mij opgelegd de vier merkwaardige benamingen tusschen de twee Nederlandsche Hoofddichters te verdeelen, ik kende die van oudst en rijkst aan Vondel, die van stoutst en edelst aan Bilderdijk toe. Ik noem daar Vondel den oudste, niet in dien wel van zelf sprekenden zin van oudere in leeftijd, maar in den uw daarmede verwanten van Voorganger en daardoor zelven Voorbeeld. Oorspronkelijkheid is uit den aard der zaak, bij overigens gelijken rang en waarde, de eigenschap eerder van den vroegere in leef- en bloeitijd. Frissche oorspronkelijkheid is bij Vondel

1) Da Costa, de naaste vriend van den Meester, wiens gedachtenis wij, voor weinige dagen geleden, gevierd hebben, heeft met de meeste heuschheid aan ons verzoek voldaan, om aan de luwte onzer ‘Warande’ eenige der zinrijke en gloeyende akkoorden zijner prozaharp toe te vertrouwen, akkoorden, waarmede hij, in de vruchtbaarheid zijns geestes, den naam van zijn vereeuwigden voorganger bezongen heeft. In de ‘Mengelingen’ onzer tegenwoordige aflevering komen wij op genoemde plechtigheid te-rug. Wij danken hier al aanstonds onzen geëerbiedigden vriend en roemrijken kunstgenoot voor dit nieuw blijk zijner genegenheid voor onzen persoon, en wij verheugen ons en danken er den Vader des Lichts voor, dat er, in weêrwil der diepst ingaande en tot zeer seriëuze plichtvervulling nopende strijdpunten, die ons verdeelen, toch nog zoo menige levensvraag en kostbare, heilige zinspreuk is, in de leer der waarheid en der schoonheid, die ons op het warmst en eerlijkst aan elkander verbindt.
31 Okt. Aant. v.d. Bestuurder der ‘D.W.’.

[p. 491]

dan ook hoofddeugd; met die hoofdeigenschap vereenigt hij in hooge mate dien van rijkdom. Rijk is de geniale Keulenaar niet alleen door de veelheid en verscheidenheid zijner voortbrengsels (daarin toch staat Bilderdijk wel in geenen deele bij hem achter), maar veel meer door die soort van gemakkelijkheid, ongedwongenheid, onbekrompenheid, die aan overvloeienden rijkdom eigen is. Rijk is hij in alles, waardoor poëzy, poëzy is: onuitputbaarheid in middelen van uitdrukking en bronnen voor beeldspraak; pracht van taal en van versmaat, schitterend en degelijk, als of ge bij de keizerlijke krooningsfeesten een dier oude Moscovische Bojaren of Hongaarsche Magnaten zaagt, overdekt met voorouderlijk edelgesteente en parelen, op millioenen geschat. Voorzeker heeft het overigens Vondel ook aan geen stoutheid ontbroken; stoutheid in de keus zijner onderwerpen, in de opvatting, in de bewerking, evenmin als men, omgekeerd, bij Bilderdijk wel immer armoede of schraalheid ontmoet. Maar stoutheid is toch meer bij uitnemendheid de gaaf van dezen, al ware het ook slechts in het wagen van meer en hooger met betreklijk (misschien!) minder aangeboren dichterkrachten dan zijn voorganger uit krachtiger en forscher gebouwde Eeuw. - Edel vooral is in toon en vorm, in keurigheid van smaak en spraak, verre boven Vondel, Bilderdijk; edel en stout te gader door een nog fijner en geoefender tact van hetgeen zich, te gelijk met waardigheid en met énergie, zeggen of niet zeggen laat, door een nog ongewoner en ongemeener hanteeren van de in ressources onuitputlijke taal, - door eene weder geheel nieuwe en voorbeeldelooze heerschappij over maat en rijm; ook daartoe evenwel de latere Amsterdamsche Hoofddichter door den oudere krachtdadig gevormd. Natuur en kunst, bij elk der twee op het gelukkigste gepaard, staan bij hen evenwel tot elkander in omgekeerde evenredigheid; bij Bilderdijk (wie zal het ontkennen?) is de kunst machtiger, bij Vondel cle dichterlijke natuur nog milder, - gisten wij, - geweest; van daar bij dezen, met geringer bewustheid van zijn rang en rijkdom als poëet, meer (als 't ware) Homerische naïveteit, meer van zelf-

[p. 492]

heid, minder zorg (durven wij het zeggen), om onberispelijk voor den dag te komen. Bij Bilderdijk (was de bewustelooze schoonheid der 16^de en 17^de Eeuw nog wel mogelijk meer in de 18^de en 19^de?) meer kennis en studie van zich zelven, maar dan ook meer bewustheid van hetgeen hem gegeven was. Het onderscheid komt altijd wederom neder op de verhouding tusschen natuur en kunst, elk van beiden bij de beide dichters in zeldzame maar ongelijke mate, verbazend en groot. Houdt den ietwat Oosterling steeds van afkomst en uitdrukking, den vorm op nieuw van gelijkenis of leenspreuk ten goede, vooral wanneer hij die, gelijk te dezer plaatsen, van bij uitnemendheid Nederlandsche bron en bodem ontleent. Bataven! van ouds geroepen en gewoon u op de wateren, tusschen de wateren, tegen de wateren te bewegen! laat ik u Vondel mogen voorstellen, in betrekking tot het weeke en veerkrachtige element, als de kloeke en koene zeeman, die met bodems, zwaar van den rijkdom van werelden, op vleugelen door wind - of raderen door stoom - bewogen, de zilte velden van den verren Oceaan doorsnijdt en doorsnelt; in Bilderdijk, altijd kunstenaar, altijd bouwkunstenaar, dan ook weder den waterbouwkundige die, wederom op andere wijze, de groote wateren van Neêrlands taal en poëzy beheerscht, ze langs kanalen leidend, tot opene havens vormend, binnen dammen en dijken bedwingend, door al die kunstgewrochten, in één woord, bewerkend, waardoor ook in dit vak de naam van Nederland bekend werd tot aan de einden der aarde.