De boec van Catone

[p. 59]

De boec van seden,

volgende op den BOEC VAN CATONE, in het audenaerdsche Hs.

Fragment ⁽¹⁾ .

Inleiding.

(Naer den text van het Comburger Handschrift.)

‘Nv verstaet, al hier ter steden

Beghinne ic den bouc van seden,
Ende wet wel: dat ic hier bediede
Es niet ghetrocken vut walschen lieden ⁽²⁾ ,
Noch vter walscher auentueren;
Soe es ghetrect vter scrifture,
Harentare ⁽³⁾ , daer ict sochte
Ende het mi ghenoeghen mochte.

(1) De Boec van Seden uitgegeven door Kausler (Denkmäl. II, bl. 561-599) naer het Comburger Hs, bevat 1116 rymregelen, terwyl onze fragmenten slechts 383 regelen opleveren. Hoe gering dit ook zy, mogen dezelve toch dienen ter vergelyking van de teksten, welke, zoo in spelling als in volgorde en voordragt, op vele plaetsen aenmerkelyk verschillen.

(2) Lieden, liederen.

(3) Harentare, hier en daer.

[p. 60]

 

‘Dese bouc spreect van houeschede, ⁺

 

Ende bi wilen van vroedscap mede;

 

Ende omme dat dine ghedane wert

 

Ter weerelt seden al behort,

 

So dinct mi recht, bi waerheden,

 

Dat men heet: den Bouc van zeden. ⁺

 

. . . . . . . . . . . . . .

 

 

 

⁺Dat dijn ghoet te sere dwine iet,

 

No groete borgtucht, no doe niet:

 

Sulc es dijn vrient als du iet gheefs,

 

Die niet roect dijns, als du niet heefs. ⁺

 

 

5.

No ne verhefti noch niet te sere,

 

Al heefstu gratie van onsen here,

 

Meer dan een ander doet,

 

Eist conste, eist ionste, of ander ghoet. ⁺

 

 

 

Gramscep ne opheffe oec niet,

10.

Die langhe te voren es ghesciet:

 

Want weldaet die men heeft ghedaen,

 

Die pleghemen te verghetene saen,

 

Dies wachti: oec viantscep ende quade dade

 

Die vergheet men harde spade. ⁺

+ Comb. Hs.

+ Vs. 1.-14.

+ Hs. f^o CCLIIIJ. recto.

+ Vs. 485. - 88.

+ Vs. 515. - 18.

+ Vs. 519. - 24.

[p. 61]

15.

Ende neganc ⁽¹⁾ niet ter marct, op hopen ⁺

 

Om dattu op anders [borse] sals copen:

 

Wi sient dicken metten oeghen,

 

Dies pleghen dat si sijn bedroghen. ⁺

 

 

 

Dune moesti niet voerder strecken

20.

Dan dine cleder moghen recken:

 

Nadien dattu neringhe heefs

 

So bedaerf ⁽²⁾ ti dattu leefs. ⁺

 

 

 

Ende van niemens goede dan van den dijn

 

So ne wes ⁽³⁾ milde, of het mach sijn:

25.

Dune moets niet vte anders mans siden

 

Eneghen breden rieme scniden. ⁺

 

 

 

Nv pens noch na desen raet mijn, ⁺

 

Hic wane di sere ghoet sal sijn: ⁺

 

Eist sake dattu huwen wils wel,

30.

Nem dinen ghenoet ende niemen el;

 

Ende nem een wijf van ghoeden seden,

 

So saltu leeden dijn lijf ⁽⁵⁾ met vreden. ⁺

(1) Ne gane, ga niet

+ Comb. Hs.

+ Vs. 525. - 28.

(2) Bedaerf, van het ww. bedaerven, zyne behoefte nemen. Z. Huydec. op M. Stoke, III, bl. 428. Hier neem uwe behoefte om te leven. (Maek teere naer neere. Oud vl. spreekwoord.)

+ Vs. 529.-32.

(3) Hs. wel.

+ Vs. 535.-56.

+ O ⁽⁴⁾

(4) De o beteekent dat de rymregel niet staet in de uitgave van Kausler..

+ O

(5) Dijn lijf, uw leven.

+ Vs.541.-44.

[p. 62]

 

Men secgt dat het sijn viere saken, ⁺

 

Die den menssce houerdech maken:

35.

Voerbaer ⁽¹⁾ gheslachte ende wetenthede,

 

Rijchede van ghoede ende sconede.

 

Die hier ombe hem houerdech maect,

 

Bi rechter redenen hiere toeghenaect,

 

Want hi es domp die hem verheft ⁽²⁾

40.

Ende niet van desen vieren beseft. ⁺

 

 

 

Vrient, alse vremde gaste tote die comen,

 

Winne an hem redenleke vromen,

 

So dat si en ander tijt te di

 

Weder dan comen; ende bedi,

45.

Verstant ⁽³⁾ wattu dan sals plien:

 

Of tijn vrient di comt onversien,

 

Ghef blideleke dattu heefs;

 

Al eist so dattu niet ne gheefs ⁽⁴⁾

 

Alse vele alse dijn wille ware,

50.

Toech hem blide aensichte openbare.

 

Neghene waerscepe ⁽⁵⁾ ne doech niet,

 

Daer men ghene blide ansichte ne siet:

 

Dat eist dbeste, dat eist dmeeste,

 

Dat vulmaect al de feeste. ⁺

+ Comb. Hs.

(1) Voorbaer, voornaem, uitstekend; by Kil. veurbaer, veurbaerigh. Zie D. Doetrinale, voerbaerheid, en Huydec. loco c. II, bl. 115.

(2) Hs. verheeft.

+ Vs. 545. - 52.

(3) Verstant, gebied. wyze van het ww. verstaen: Versta wat gy dan zult doen.

(4) Hs. heefs.

(5) Waerscepe, werscepe, by Kil. weerdschap, convivium, epulum maeltyd. In Dietsce Doctr. werscap.

+ Vs. 564.-77.

[p. 63]

55.

Vrient, nv willic di bedieden, ⁺

 

Wat wel fit an de lieden,

 

Hoe elc moet, eist man, eist wijf,

 

Met hoefsceden leden sijn lijf:

 

Er du in yemens dore sals gaen,

60.

Die du vins besloten, saen

 

Daer saltu hoesten ofte spreken,

 

Niet met hurtte de dore opsteken. ⁺

 

 

 

⁺Bone, als du coms in vremder stede,

 

Sit neder op die aerde mede;

65.

Ende of men di ter taflen bied tervaert

 

Den nap, nemne dan al onuervaert,

 

Ende drinc dan wel lichteleke,

 

Ende gheffene weder hoefsceleke.

 

Bestu aerem man, dan ofte neder,

70.

Ne biet dijns drancs gheblif niet weder,

 

Daer groete liede ter taflen sijn,

 

Maer ghiet alvt of drinc den wijn;

 

Ende cole ⁽¹⁾ den nap, ende settene neder

 

Al ghecoelt ter taflen weder. ⁺

 

 

75.

Oftu te werscepen ⁽²⁾ werds ghebeden,

 

Niet ne kies te sittene steden,

+ Comb. Hs.

+ Vs. 583. - 90.

+ F^o CCLIIIJ. V^so.

(1) Cole, van koelen, in den zin van spoelen, Cole den nap, spoel den kroes.

+ Vs. 591.-602.

(2) Zie de note 5 bl. 61.

[p. 64]

 

Vor dat hi di stede gheeft ⁺

 

De waert, die di ghebeden heeft,

 

Ende hi di dus dan spreket an:

80.

‘Vrient, sit hier bi desen man.’

 

Ende sidtstu ongheheten mede,

 

Ganc sitten in de vterste stede,

 

So dat dine ⁽¹⁾ waert, die di bat,

 

Alse hijt siet, vernoie ⁽²⁾ dat:

85.

‘Vrient, hier ne sittijs niet,

 

Gaet sitten bet op, hic ghebiet.’

 

Dan sal di daer groet ere ghescien

 

Vor die liede diet sullen sien. ⁺

 

 

 

Ende of die spise niet es ghereet,

90.

Ghelaet ti blideleke, ghodeweet,

 

Ende help ghereden die capoene,

 

Of ander dinc, daer eist te doene.

 

Eets tu met vrowen, so diene hare,

 

Ende van der spise, haer en tare,

95.

So snijt minleke die ⁽³⁾ moreele

 

Ende lechse voer hare te dele.

 

Wes in elkerwijs, dat radic ti,

 

Ghereet hem te dienne ende niet di.

+ Comb. Hs.

(1) Hs. dinen.

(2) Vernoie, van het ww. vernoien, by Kil. vernoeyen, mishagen, - kwalyk nemen, Men leze hier gelyk in het C. Hs.: ‘vernoie dat, - ende segghe: vrient,’ enz. - Voor de zedeleer, verg. Meijer's Leven van Jezus, Cap. 151. Van den sittene ter Brulocht.

+ Vs. 613. - 26.

(3) Hs. Die minleke morcele. By Kausler: ‘snyt suuerlike die morseele.’

[p. 65]

 

Ende al de wile dat hi ⁽¹⁾ drinct yet ⁺

100.

So ne drinct en twint ⁽²⁾ selue niet.

 

Ende alse du eets, in neghere wise

 

So ne lachtre niet dine spise;

 

Ne blaes oec niet op dijn eten,

 

Het ware onnere, mocht ment weten.

105.

Ende hef op metter hant dine

 

Ter middewart den cop met wine,

 

Ende heffene bi den boerde niet;

 

Ende er du drincs selue, so biet

 

Der vrowen, of die es gheseten

110.

Te diere scotele metti eeten.

 

Men plegt in mengher stede, weder

 

Den cop nochtanne te settene neder.

 

Of tu oec enech quadekijn

 

Vloten sies in dinen wijn,

115.

Hets houesscher dattut sturtes vt

 

Dan dut metten monde blies vt. ⁺

 

 

 

Als du ets so ne crauwe niet

 

No hoeft, no hant, daert yemen siet.

 

Ene hoefscede makic di cont:

120.

Die wile dat spise es in dinen mont,

(1) Hs. soe. - Comb. Hs. hi.

+ Comb. Hs.

(2) En twint, een beetje, Willems, Rein. de Vos. Blommaert, Oudvl. Gedicht. I. Gloss.

+ Vs. 627. - 54.

[p. 66]

 

So ne drinc, none spuwe, dat es ere, ⁺

 

Daetstut oec het ware onnere ⁽¹⁾ .

 

Ne lene met ellenboghe oec niet

 

Op te tafle daert yemen siet.

125.

Sit recte, ende diene dinen gheselle,

 

So dat hi duegt van di ertelle. ⁺

 

 

 

Vrient, alse du dinen here diens,

 

Dien hem so, dattu verdiens

 

⁺ Sine gracie ende sine hulde,

130.

Dat hi di ontfa, bi dier sculde. ⁺

 

 

 

In allen dinghen wes ghetrowe

 

Dien du dins, eist here, eist vrowe,

 

Ende ganc haestelike, dat es dijn ere,

 

Dar men di sent, ende weder kere.

135.

Wes scnel te doene alle dinc;

 

Dat men di sech, dat wel ghedinc.

 

Ende diene houesscheleke vor dine here;

 

Ende pijndi harde vele, te mere

 

Dat hem dijn dinst dan wel behaghe.

140.

Als du draegs gherechten, alle daghe,

 

Drach in de slinke hant tgherechte,

 

Ente sause in dandre, ende ganc rechte,

+ Comb Hs.

(1) Deze rymregel is open gebleven by Kausler.

+ Vs. 655. - 63.

+ F^o CCLV r^o

+ Vs. 718. - 21.

[p. 67]

 

Set vor den vorbaersten tersten teten, ⁺

 

Die ter tafle daer es gheseten.

145.

Den wijn moetstu neder scinken

 

In den nap, dar men vt sal drinken; ⁺

 

Ende den buuc kere nederwaert ⁺

 

Van den lagle, ⁽¹⁾ al onveruaert, 15-15

 

Ende dbier, dat scinc van hoeghen; ⁺

150.

Dus moetstu doen, wiltmis ghelouen. ⁺

 

Ende als du kniels, dan saltu houden,

 

Teen been op, ende tander vouden:

 

Maer vor Ghode, eist here, eist cnape,

 

Eist coninc, bisscop, clerc of pape,

155.

Hi moet met beden beenen cnielen,

 

Vor de salechede van siere sielen. ⁺

 

 

 

Vrient, als dijn vrowe of dijn here

 

Sijn verbolghen op ti zere,

 

En twint antworde weder niet,

160.

Om gheen vernoi dat ti ghesciet, ⁺

 

Voer es di gramscep leden bleuen, ⁺

 

Dan saelti werden ere ghegheuen. ⁺

 

⁽²⁾ . . . . . . . . . . . .

 

⁺ Die toti comen ontfancse wale,

 

Ende antwort hem met scoenre tale;

+ Comb. Hs.

+ Vs. 722 - 37.

+ o

(1) Lagle, by Kil. Laeghel, groote flesch. Lat. lagena.

+ o

+ o

+ Vs. 738. - 43.

+ o

+ Vs. 744. - 47.

+ o

(2) Ontbreekt de 2 kolom r^o en de eerste v^o, wezende het blad ten halve weggesneden.

+ F^o verso.

[p. 68]

165.

Want scone tale ne cost niet, ⁺

 

Waer wart hi garne diere pliet. ⁺

 

 

 

Hets vele beter bin huus bliuen,

 

Met huwen (lieden) ⁽¹⁾ ende met winen,

 

Dan dattu haer en taere gaes.

170.

Dar du dulleke ⁽²⁾ tijn verdwaes:

 

Du moegse maken blide der mede,

 

Met dattu souts verdoen in vremder stede. ⁺

 

 

 

Hoer ende swijgh ende sprec ter tijt,

 

Ende wachi van hem die di nijt:

175.

Want stille nijt es argher ouerware

 

Dan die men draght al openbare. ⁺

 

 

 

Oec ⁽³⁾ hi es sekerleke dul die man

 

Die hem seluen decken niet ne can,

 

Ende sinen wiue beueelt dan mede

180.

Sine groete behoelnehede ⁽⁴⁾ . ⁺

 

 

 

Sone, die de warelt recken ⁽⁵⁾

 

Ente lieden domen ende bestrecken,

+ Comb. Hs.

+ Vs. 774. - 77.

(1) Achtergelaten woord in ons Hs. aengevuld naer de uitg. van Kausl.

(2) Dulleke, dullyk, zottelyk.

+ Vs. 777. - 82.

+ Vs. 783. - 86.

(3) Hs. Want. Comb. Hs. Oec.

(4) Behoelnehede, verholenhede, geheim. Deze spreuk heeft 6 regelen in 't C. Hs.

+ Vs. 787. - 92.

(5) Recken, beheeren, bestieren, Recke, heer, held. Blomm. Oudvl. Ged. Gloss.

[p. 69]

 

Wedewen ende weesen moetsi ontfarmen, ⁺

 

Ende alse wel doen recht den aermen,

185.

Also si wilden dat men hem dade:

 

Doen si anders, dats harre sielen scade,

 

No dor vrome ⁽¹⁾ ne moetent sijt laten,

 

No dor miede, bi caritaten:

 

Laten sijt oec, hem saels berowen

190.

Noch hier na, bi ghoeder trowen;

 

No dor bede, no dor ghichte,

 

No dor neue, no dor nichte,

 

So ne moghen si gaen te wanke ⁽²⁾ ,

 

Willen si Ghode dienen te danke;

195.

Want ghichte soe verblent den man

 

Dat hi recht doen, no recht ⁽³⁾ ne can.

 

⁺ Ende miede zo verdrinct de siele,

 

Alwaer wat sake dat gheviele

 

Dat aerem man hadde rechte saken,

200.

Miede sout al onrecht maken. ⁺

 

 

 

Sone, oftu houts herscappie,

 

Bouen dinen ghenoet, of baelgie ⁽⁴⁾ ,

 

Na dine macht berechtene wel;

 

Verhefti niet ende wes niet fel.

205.

Al dincti dattu heues macht,

+ Comb. Hs.

(1) Vrome, bate, zn. Vroemen, ww. baten, nuttig zyn.

(2) Wanke, te wanke gaen: Kil. wancken, wanckelen; waggelen, onstandvastig zyn.

(3) Comb. Hs.: no roect.

+ F^o cclvi, r.

+ Vs. 793. - 806.

(4) Baelgie, onderhoorige? Vergel. Roquefort, Gloss, aen het w. Baillie.

[p. 70]

 

Ne doe daer ombe niemen cracht ⁽¹⁾ , ⁺

 

No ouerdat, no valsce sake,

 

Of men di daer naer afstake

 

Dat niemen mochte van di claghen,

210.

Iof wanconste ⁽²⁾ emmer upti draghen:

 

Herscaps hulde noit es ghestade

 

Ende dicken oec endet in quade:

 

Hets beter clemmen ende weder vallen

 

Dan al te hoeghe ⁽³⁾ . . . . . . . ⁺

 

 

215.

Bone, dine vrient prijs openbare,

 

Voer de lieden, hare en tare,

 

Ende lachtren stillekine sine quade sede,

 

Ende sceldene van sine dulhede.

 

Men kent den vrient vor menne proeft,

220.

In groeter noede als mens behouft:

 

Die in de noet vrient bekinne,

 

Die sijn altoes van ware minne.

 

Vrient, als men ieghen di mesdoet,

 

Al verwast ti dinen moet,

225.

Ne wrec di niet stappans ter steden,

 

Vor es di gramscap al leden:

(1) Geschonden blad. De laetste woorden van de regelen 206-228 en de eerste van 229-254 zyn aengevuld met hulp van Kausler's uitgave.

+ Comb. Hs.

(2) Wanconste, kwaedwilligheid. Willems, Rein. de Vos. v. 907. Kil. wankost, suspicio.

(3) Deze regel ontbreekt by Kausler.

+ Vs. 807. - 19.

[p. 71]

 

Men doet dicken als de moet es heet ⁺

 

Dat het den man dar na wert leet. ⁺

 

⁺ Wes gheduldech ende blide,

230.

Van dattu heefs in allen tide,

 

Oft ghevallet in engher saken,

 

Dat de liede metti maken

 

Ghile ⁽¹⁾ ende spel, so ghile mede,

 

Ende neemt in verduldechede;

235.

Want die ghedoecht, hi verwint,

 

Dar ombe ne gramdi niet en twint:

 

Maer die keytijf es, hem torent meer

 

Bespotten, dan sijn groete seer ⁽²⁾ . ⁺

 

Ende meer mesdoet een wijse man

240.

Dan die der wijsheit niet ne can.

 

 

 

Wes den lieden wel ghesprake,

 

Ende volghe gherne rechte sake;

 

Scuwe quaetheit, mesdoe noede,

 

. . . . . ijns ⁽³⁾ an Ghode. ⁺

245.

Een ander doet quaet, dit es ware,

 

Ende hi ontsiet quade niemare,

 

De goede ontsiet de doene quaet,

 

Dor die deucht dar hi in staet ⁽⁴⁾; ⁺

+ Comb. Hs.

+ Vs. 820. - 53.

+ F^o v^o 2e kol.

(1) Ghile, boert, jok; ghilen ww. boerten, den spot dryven.

(2) Op dezen regel volgen by Kausler nog 38 regelen die in ons Hs. op deze plaets zyn weggelaten. Vss. 239-40 behooren tot de laetste ontbrekende spreuk.

+ Vs. 894.-903.

(3) Uitgesleten. By K.: purelike dor Gode. Daerop 2 regelen, in ons Hs. weggelaten.

+ Vs. 942. - 47.

(4) By K. volgen 2 regelen ook in ons Hs. niet voorkomende.

+ Vs. 950.-53.

[p. 72]

 

Du sals quaet scuwen in allen stonden ⁺

250.

Dor die vuulheden van den sonden.

 

So wie so laet te doene quaet,

 

Die heere, daer hijt dor laet,

 

Ende dor den welken hi doet wel,

 

Hi salt hem lonen ende niemen el. ⁺

 

. . . . . . . . . . . . .

 

⁺

255.

Ieghen herscep moetstu op staen,

 

Ende blideleke der ieghen gaen;

 

Neuen hem ne sitte niet, maer der bi,

 

Het ne ware of ment danne hiete di.

 

Sitstu bi betren lieden danne du,

260.

So onthout wat hic di segge nu:

 

Ghesateleke moetstu di houden,

 

Niet teen knie ouer tander vouden.

 

Nv maerc noch wat hic di telle ⁽¹⁾;

 

Oftu ghaes met tinen gheselle,

265.

Ganc neuen hem, ende of hi wille,

 

So ganc vor hem ende swich al stille.

 

Noch willic dattu mi verstaes:

 

Als du met vorbaren mensse gaes,

 

Bachten hem ganc in allen tiden,

270.

Hine hitu gaen neuen siere siden. ⁺

 

 

 

Ende scuwe alle ledecheden,

 

Want si beuellen goede ⁽²⁾ seden;

+ Comb. Hs.

+ V. 956. - 61.

+ F^o cclvii, r^o.

(1) Telle, vertelle, verhale.

+ Vs. 664. - 79.

(2) Hs. ghode.

[p. 73]

 

Ledechet doet ontfanghen dullen minnen ⁺

 

Den meenschen in dommen sinnen. ⁺

275.

Ledechede es sere quaet,

 

Hem dier mede omme gaet:

 

Soe ⁽¹⁾ uolgt tauarnen ende ribaudrie;

 

Soe ⁽²⁾ uolgt wiuen ende draghet vrie;

 

Soe doet quaet gheselscep iaghen loes,

280.

Ende kert den man van duegden altoes;

 

Ende hem verteren doet sijn ghoet,

 

Wel ⁽³⁾ dulleke dicken in onspoet. ⁺

 

 

 

Zone, noch so moetti na mi hoeren, ⁺

 

Wildi ⁽⁴⁾ leuen sonder toeren. ⁺

285.

Sone, milde te sine altoes in scine

 

Es en vray tekin vrecke te sine.

 

Die vele pint ende vele spart,

 

Hets tekin dat hi vele begaert.

 

Sone, doe dat ti rade vroede lieden,

290.

Ende laet te done dat si verbieden;

 

Ende ganc met hem, ende verstant,

 

Hoe si di wisen, dat doe te hant.

 

Ende wachti oec, so doestu wel,

 

Ieghen den ghenen die es fel. ⁺

 

 

295.

Minne den ghenen in dinen moet ⁽⁵⁾ ,

 

Die ghoedertiere es ende vroet.

+ Comb. Hs.

+ Vs. 966[.] - 69.

(1) Hs. so.

(2) Hs. so.

(3) Hs. vel.

+ Vs. 972. - 79.

+ o

(4) Hs. wilde.

+ o

+ Vs. 984. - 93.

(5) Hs. moer.

[p. 74]

 

Die fel es ende wret oec mede, ⁺

 

Dien onsie in elker stede. ⁺

 

 

 

Die ghemate es, die es vroet;

300.

Want mate es tallen spele ghoet.

 

Neghene lieden die ghevroeden

 

Sijn alte milde van haren ghoeden ⁽¹⁾:

 

Want onghemate scadet sere,

 

Ende milde te sine, dats groet ere.

305.

De ghene es milde die ghebijt

 

Dat hi heeft ⁽²⁾ ende hout te tijt,

 

Ende gheue dar te gheuene es;

 

Want den vrecken (sic) ne dinct niet des;

 

Hi hout dat hi gheuen soude,

310.

Haer en tare, aldaer men woude ⁽³⁾;

 

Want de ghireghe can versaden niet,

 

Om gheen gheluc dat hem ghesciet.

 

De ghireghe man, hi es ghelijc

 

Den ghenen die es verdropijt ⁽⁴⁾ .

315.

Dat es de ghene diet water laet,

 

Die bi drinkene niet versaet;

+ Comb. Hs.

+ Vs. 994. - 97.

(1) Hs. ghoden.

(2) Comb. Hs. gheeft.

(3) Hs. woende.

(4) Verdropyt, waterzuchtig. - Dropigheid, by Kil. watersuchte. - In 't latyn hydropicus. - Ghelyc... verdropyt, assonance. Zoude dit woord oorspronklyk niet geweest zyn: hydropyc? - In het comb. Hs. vs. 1023 staet: ypocrijt, hetwelk den zin verminkt van de hier vertaelde spreuk uit Ovid. Fast. I:

Et cum possideant plurima, plura petunt (avari).
. . . . . . . . . . . . . . . . .
Sic quibus intumuit sussusâ venter ab undâ,
Quo plus sunt potae plus sitiuntur aquae.

[p. 75]

 

So hi meer drinct, so hi mer mach: ⁺

 

Dorst ne vergaet hem nacht no dach.

 

⁺ Want hi es ghelijc altoes der ze,

320.

Die ne versaet es hember nie;

 

Hi penst altoes, daer hi es,

 

Om sinen scat, dies sijs ghewes;

 

Dat sijn scat yet mendren mach,

 

Dats ⁽¹⁾ sijn ghepens, nacht ende dach;

325.

Ende alse al die ⁽²⁾ scat gegadert es,

 

Dan comt de doet, dies sijs ⁽³⁾ ghewes,

 

Die niemene spart graue no coninc,

 

Die al verkert dan dese dinc.

 

 

 

Gheburt die ionc es ende onvroet ⁽⁴⁾ ,

330.

Ende diet vertert harde dulleke

 

Al sonder noet, in elke weke,

 

Ende niet ne lase, ingheualle,

 

In engher maniere almet alle,

 

Ene pater noster ouer de ziele

335.

Al wisti dat soe in pecke viele ⁽⁵⁾ . ⁺

 

Waer toe gadert yemen dan dgoet, ⁺

 

Dat en ander qualeke verdoet? ⁺

 

Maer kerdijt weder, bi spapen rade, ⁺

 

So mocht sijn siele hebben ghenade. ⁺

+ Comb. Hs.

+ F^o verso.

(1) Hs. dat.

(2) Hs. aldi.

(3) Hs. syt.

(4) Hier is een rymregel achtergelaten, luidende mogelyks in dezen zin: ‘Dat hi te dele heeft vele goet,’ - Het Comb. Hs. geeft op deze plaets eene andere lezing.

(5) Hs. wiele.

+ Vs. 1006. - 41.

+ o

+ o

+ o

+ o

[p. 76]

340.

Maect wel noch, sone, ende verstaet ^{(1) +}

 

Na dese dinc, dat es mijn raet: ⁺

 

Auentuer helpt daers es te done

 

Wel dicken dar de man es coene:

 

Coenede es en vordeel groet,

345.

In steden dar mens heuet noet;

 

Maer om coene ⁽²⁾ te sine dats domphede;

 

Want menech es bleuen doet der mede:

 

Hic prise de conede van den man,

 

Die stout es ende hem wachten can. ⁺

 

 

350.

Drie manieren van lieden sijn

 

Die caitijf ende onsalech sijn:

 

Dat es een onsalec man,

 

Die niet leeren wille ende niet ne can.

 

Die ander onsaelghe, ghodeweet ⁽³⁾ ,

355.

Dats die vele vroescepen weet,

 

Daer neghene af mach comen

 

Niemen te nutscepen, no te vromen.

 

De derde onsaelghe, dies sijt ghewes,

 

Dats die ander lieden ghewone es

360.

Recht te doene ende groet goet,

 

Ende dies hem seluen niet ne doet:

(1) Hs. verstaer.

+ o Comb. Hs.

+ o

(2) Het Comb. Hs. heeft: ‘dul coene.’

+ Vs. 1042. - 49.

(3) Hs. ghodewert.

[p. 77]

 

Wachti, sone, oft mach ghescien, ⁺

 

Dattu ghen werdts van desen drien. ⁺

 

 

 

Want ⁽¹⁾ bedecthede es harde ghoet

365.

In allen dinghen daer mense doet,

 

Nv si bedect van dinen dinghen:

 

Want dune moets niet vortbringhen

 

Dine quade daet, no daer af beromen,

 

No van quaetheden yemene doemen. ⁺

 

 

370.

Ende werke na mine wort ⁺

 

Die hier na nv volghen voert: ⁺

 

Dats die vele bidt ⁽²⁾ hi es onwaert,

 

Ende onghemint in allen aert ⁽³⁾:

 

Hic radem dies omberen mach,

375.

Dat hi niet bidde op eneghen dach:

 

Want menech es die gaerne name,

 

Dorsti wel, dor de scame;

 

Ente meenghe scamt hem ende bid node,

 

No garne name, diet hem bode. ⁺

380.

Die so leeft dat hi leuen mach opt sijn ⁽⁴⁾ ,

 

Die ne soude ens anders niewet sijn:

 

Want vrihede die es groet

 

Wel vele beter dan gout roet ⁽⁵⁾;

+ Comb. Hs.

+ Vs. 1050. - 63.

(1) Want, dewyl dat.

+ Vs. 1064. - 69.

+ o

+ o

(2) Bidt, bidden; hier in den zin van bedelen?

(3) Hs. raet, Comb. Hs. aert.

+ Vs 1074. - 84.

(4) Deze regel is by Kausler open gelaten.

(5) De laetste woorden van vs. 381-82-83 zyn in ons Hs. uitgesleten en hier aengevuld naer het C. Hs.

[p. 78]

 

[Want die es sijns selues man, ⁺

 

Die sijn goet ende hem beureden can,

 

Ende wel ghenoeghet dat hi heuet

 

Ende bi anders goed niet ne leuet;

 

Hi es vrij ende weeldich mede,

 

Hi leeft een lijf van salichede ⁽¹⁾ .] ⁺

+ Comb. Hs.

(1) Onze fragmenta eindigen aen de cyfer 383. - Om 's dichters gedachten voluit te geven hebben wy de zes laetste regelen uit het Comb. Hs. overgenomen.

+ Vs. 1082. - 90.

(4) De o beteekent dat de rymregel niet staet in de uitgave van Kausler..