De boec van Catone

[p. 21]

De boec van Catone
naer een handschrift van het einde der XIIIe eeuw.

[p. 23]

Hier beghint de Boec van Catone,

⁺Die machtech was van groten doene

Tote Roeme, in die port,
Dar hi sinen kinde gaf voert,
Ende leerde hem met sinne sere,
Vroscap ⁽¹⁾ , wetentheet ende eere.
Verstaet. Die in haren sinne
Draghen wareleke minne,
Si makenre af rime ende liet,
Diere minne ne garic niet ⁽²⁾:
Want het is mi al vergaen
Datter minnen mach bestaen,

+ Hs.f^o ccxlviii.v^o.

(1) Vroscap, wysheid.

(2) Ne garic niet, begeer ik niet. ‘Der minne so en draghic niet.’ (Oude Antw. Dr. naer Jonckbl.)

[p. 24]

 

Ende kere minen moet

 

An de ghene die sijn vroet.

15.

Wilen doe ic minne droech,

 

Doe ic de minne sach hic ⁽¹⁾ loech;

 

Nv hatixse alle in minen sinne,

 

Die minne draghen entie minnen.

 

Er ⁽²⁾ dit was, seide mi mijn vrient:

20.

Gheselle die der vroetheet dient,

 

Dat hijs betren loen ontfaet

 

Dan die ter minnen dienste staet.

 

Hier ombe ⁽³⁾ hebbic dies beghonnen;

 

Si hebben onrecht dies mi verionnen,

25.

Om dat hic gaerne helpen soude

 

Elken nv ter duegt waert houde,

 

So dat hire an mochte leren

 

Vroescap, ende comen ter eeren.

 

 

 

Lieue kinder nv bidt Ghode

30.

Dat hi mi sende sinen bode,

 

Ende hi mi wise ende lere

 

Hoe hic minen sin ter wijsheit kere.

 

Alle die vroet willen wesen

 

Der clerken boec moeten si lesen

(1) Hic, ik.

(2) Er, eer.

(3) Hier ombe, hieromme, hierom.

[p. 25]

35.

Of in dietch ⁽¹⁾ of in latine,

 

[Alzo hic v hier bekinne],

 

Alzi terst ter scole gaen,

 

Die hem wijsheit doet verstaen,

 

Vele meer dan enich doet.

40.

Hier ombe pensic in minen moet ⁽²⁾ ,

 

Dat icker v bi wille leren,

 

Hoe ghi v herte nu moegt keren

 

Ter wisseit waert. Nu merket dan

 

Wat willen seide en vroet man ⁽³⁾;

45.

Ende penst om dese woert,

 

Die hic v hier sal secghen voert.

 

 

 

Het woende wilen en rike man,

 

Daer hic af wel spreken can,

 

Tote Roeme, ioe wilen eer ⁽⁴⁾ ,

50.

Die wijsdoems wiste vele meer

 

Dan enech doet, die leuet nv:

 

Hi hiet Catoen, dat seghic v.

(1) In dietsch, in dietsce, in 't nederduitsch of vlaemsch. Heden in Brabant nog gebruikelyk.

(2) Een stukje uit het blad gesneden heeft de laetste woorden beschadigd van de regleen 36, 37, 38, 39 en 40. Wy hebben dezelve ingevuld met hulp der uitgave van D^r. Jonckbloet, genomen uit den ouden Druk. Behalve nochtans reg. 36, die aldaer niet voorkomt, waervan wy de twee laetste woorden, naer onze goede meening, hebben hersteld. Deze regel is eene tusschenrede, enkelyk om het rym.

(3) En vroet man, een wys man.

(4) Ioe wilen eer, zeer lang voordezen; ioe schynt een versterkings woordje te zyn. In den Antw. Druk is het weggelaten: ‘Te Romen wilen eer.’

[p. 26]

 

Hi hadde en kint ende hiet alzo

 

Alse hi dede, ⁽¹⁾ dies wassi vro.

55.

Alst der kintscap was ontgaen,

 

Dat mochte onthouden ende verstaen,

 

Hi riept voert ende sprac te hem:

 

Sone, men segt nv dat hic bem

 

Vroet ende wijs; nv merke dan,

60.

Ic wildi leeren dat hic can.

 

Doe seidi ende beghonste aldus:

 

‘Si Deus est animus.’

 

 

 

1.

 

⁺Sone, maerc wat hic di bediede,

 

Ende oec mede di ghebiede:

65.

Dats dattu di ⁽²⁾ daer toe sals keren ⁺

 

Te Ghode, altoes so saltu leren. ⁺

 

 

 

2.

 

 

 

Ende smarghen vroe opstaen,

 

Ende ombe dine bederue gaen ⁽³⁾:

 

Hic segdi, die te langhe slapt,

70.

Dattene de slaep onduchtech ⁽⁴⁾ maect. ⁺

(1) Hi hadde en kint ende hiet alzo - alse hi dede. Hy had een kind dat, even als hy, Cato heette. Dies wassi vro. Daerover was hy wel te moede. De oude Antw. D. geeft het aldus: ‘Die hadde een kind dat hiet also. - Al dat hi dede dies was hi vro.’

+ f^o cclix.r^o.

(2) Dats dattu di, Dat is dat gy u.

+ Disticha latina.

+ libr. I. - I.

(3) Ombe dine bederve gaen: om uwen nooddruft gaen. (Z. Kil. verbo bederve; ook Huydec. op Melis Stoke III, bl.228.)

(4) Onduchtech, is onbevreesd. Hier moet men lezen ontuchtig, onzedig.

+ ib. - 2.

[p. 27]

 

3.

 

 

 

Wachti dat mens niet ne segt ⁺

 

Dat vele talen andi leegt.

 

Men segt: mengherande tale

 

Ne sittet niemen ghoeder wale. ⁺

 

 

 

4.

 

 

75.

Doe alzo alse de vroede doet,

 

Die in hem heeft ghestaden moet;

 

Men lachtert ⁽¹⁾ dat en hier segt ⁽²⁾ ,

 

Dies hi ghinder niet ne plegt. ⁺

 

 

 

5.

 

 

 

Ende ne merke ⁽³⁾ niemens quade daet:

80.

Dat vele merken dat es quaet;

 

Bedie, hen es man no wijf

 

Die sonder sonden leeden lijf. ⁺

 

 

 

6.

 

 

 

Hoerstud, sone, dat iemene deert ⁽⁴⁾ ,

 

Doet van di, hijs sot diet gheert:

85.

Want het lettel vromen mach

 

Den lieden te doene quaet ghelach. ⁺

+ Disticha lat.

+ libr 1. - 3.

(1) Lachtert, lastert.

(2) ‘Dat en (een) hier zegt. ’Het Handsch. geeft zelden den tweeklank in de woordjes een, eer enz.

+ ib. - 4.

(3) Ne merke, veroordeel niet; van het ww. merken. Z. Jonckbl. l. c. bl. 40.

+ ib. - 5.

(4) Hoerstud dat iemene deert, hoort gy zaken welke iemand nadeelig zyn. (Deêren, schaeden, Kil., Des Roches.)

+ ib. - 6.

[p. 28]

 

7.

 

 

 

Si altoes enradech ⁽¹⁾ ende sochte, ⁺

 

So saltu sijn in dine ghedochte;

 

Hijs sot, die al sijn ghepens

90.

Den lieden segt, hare ende ghens ⁽²⁾ . ⁺

 

 

 

8.

 

 

 

Betrou niet alse dijn wijf ti segt

 

Clagten ouer dinen cnecht;

 

Want der quader wijf sijn ghenoech,

 

Die mannes vrient sijn int gheuoech. ⁺

 

 

 

9.

 

 

95.

Alse du manes dinen vrient ⁽³⁾ ,

 

Of tyen ⁽⁴⁾ dien du heefs ghedient,

 

Al sprect hiere weder hiet,

 

Daer ombe ne saltus laten niet. ⁺

 

 

 

10.

 

 

 

Dune salt met talen no met spraken

100.

Ghescelt ⁽⁵⁾ ieghen den quaden maken;

(1) Si altoes enradech. ‘Si altoes’ is hier overbodig en ook agter gelaten in de twee ander teksten. ‘enradech’ wel beraden, standvastig. In 't lat. staet constans. - Het tegenovergestelde by Melis Stoke: ‘naradich no fel.’ (III, bl. 401, v. 782).

+ Disticha ita.

(2) Hare ende ghens, hier en ginds.

+ libr. I. - 7.

+ ib. - 8.

(3) Alse du manes dinen vrient, als gy uwen vriend vermaent, berispt. De tekst van het C. Hs. heeft: ‘alstu nodes dinen vrient,’ een onzin.

(4) Of tyen, - of tyes? of beschuldigt, van het w.w. tyen, tygen aentygen, Kil.

+ ib. - 9.

(5) Ghescelt, twist, van het werkw. schelden, twisten, lasteren.

[p. 29]

 

[Hen sit den goeden man niet wale ⁺

 

Ieghen hem te houdene tale ⁽¹⁾ .] ⁺

 

 

 

11.

 

 

 

Minne de ghene die di minnen,

 

Dien du doest ⁽²⁾ ghoet laet hem bekinnen;

105.

Hijs sot, die daer te dienste staet,

 

Daert hem der na te quade vergaet. ⁺

 

 

 

12.

 

 

 

Niemaren ende achterspraken,

 

Die de lieden te scanden maken,

 

Die saltu scuwen ende laten;

110.

Want dies pleght hi wert verwaten. ⁺

 

 

 

13.

 

 

 

Bone, dat men die beheten heeft ⁽³⁾ ,

 

Ere commet dat ment die gheeft,

 

Ne saltut niet beheten voert;

 

Want men lieghet vele woert. ⁺

 

 

 

14.

 

 

115.

Als di hymen geuet lof,

 

Ne sire niet te blider of:

 

Die vroede merct ende verstaet,

 

Er hi van iemene lof ontfaet. ⁺

+ Disticha lat.

(1) Deze twee regelen zyn in ons Hs. achtergelaten. Om den zin te volmaken hebben wy dezelve aengevuld uit het Comb. Hs. vers 41-42, naer de uitgave van Kausler.

+ libr. 1. - 10.

(2) Hs. doeft.

+ ib. - 11.

+ ib. - 12.

(3) Beheten heeft, beloofd heeft, van het werkw. beheten, beloven.

+ ib. - 13.

+ ib. 14.

[p. 30]

 

15.

 

 

 

Ende als en ander man doet wel, ⁺

120.

Dat onthout wel ende vertel;

 

Als du wel does so swigher of,

 

Dies saltu hebben ghoeden ⁽¹⁾ lof. ⁺

 

 

 

16.

 

Die wile dattu best ionghelinc,

 

So doe so meneghe goede ⁽²⁾ dinc,

125.

Alse die dan naken dine daghe,

 

Dat men dijns in goede ghewaghe. ⁺

 

 

 

17.

 

 

 

Ne roeket oec niet ⁽³⁾ wat enech man

 

Stillekinne gherunen ⁽⁴⁾ can;

 

⁺ Want de quade want altoes des

130.

Al dat men runt dat van hem es. ⁺

 

 

 

18.

 

 

 

Al comtet dattu heefs genoech

 

Haven, nochtanne houti int gheuoech;

 

Want heden es de man rike,

 

Ende maerghen staet hem armelike:

135.

Want fortune es wel groet

 

Den meenghen vor sine doet. ⁺

+ Disticha lat.

(1) Hs. ghoden.

+ libr. 1. - 15.

(2) Hs. ghode.

+ ib. - 16.

(3) Ne roeket niet, neem geen acht. In 't lat. ne cures, van roeken by Kil. ook rochten, ruchten; curare, attendere, aestimare etc.

(4) Gherunnen (of runnen) in het oor fluisteren.

+ f^o v^o.

+ ib. - 17.

+ ib. - 18.

[p. 31]

 

19.

 

 

 

Elc soudem wachten ende so spreken ^{(1) +}

 

Dat hem hier niet mochte ghebreken:

 

Die dit dade hi ware vroet,

140.

Ende sijn dinc soude werden ghoet. ⁽²⁾ .

 

 

 

20.

 

 

 

Bone, alse di dijn aerme vrient

 

Met ere cranker ghichten ⁽³⁾ dient,

 

Wes blider dandi es te moede,

 

Ende loenet hem in allen ghoede. ⁺

 

 

 

21.

 

 

145.

Al bestu arem nv van hauen,

 

Ende van richeden sere beschauen,

 

Bepens di dattu hier te voeren

 

Naect ende arem waers gheboren. ⁺

 

 

 

22.

 

 

 

Dune sals keren niet in dien

150.

Dattu de doet sals hiet ontsien;

 

De ghene die de doet ontsiet,

 

Hem ne helpt sijn leuen niet. ⁺

(1) Versta: sorghen.

+ Disticha lat.

(2) Deze strophe schynt een vervolg te zyn op de leerspreuk N^o 18.

(3) Met ere cranker ghichten, met eene kleine gifte. C. Hs. v. 76 ‘ van eere cleenre ghifte.’

+ libre. 1. - 20

+ ib. - 21.

+ ib. - 22.

[p. 32]

 

23.

 

 

 

Hijs sotter dan en kuekenoet ⁽¹⁾ , ⁺

 

Die hoept op anders mannes doet;

155.

Want alle de liede, ionc ende out

 

Syn haers leuens euen ghewout ⁽²⁾ . ⁺

 

24.

 

 

 

Metten ghenen die di minnen,

 

Ne saltu sceldens ⁽³⁾ niet beghinnen:

 

Want van ghescelde es hier te voeren

160.

Vernoi groet comen ende toren. ⁺

(1) Hys sotter dan en kuekenoet. C. Hs. v. 87 - ‘Hys dulre dan een quekenoet’ Antw. D. v. 119. ‘hy is sotter dan een quekenoot’ (Jonckbloet) - Dit zeldzaem gebruikte woord ontmoet men eens in den roman van Ferguut v. 399:

Die dorpre versprac sinen sone:
Ja, seit hi, quaet hoerensone,
Wildi wesen ridders ghenoet?
Gaet ende hoet u queckenoet.
Oft ghi metter ploech niet wilt gaen.
So draghet mes met berien saen.

Huidecoper, die deze verzen aenhaelt, geeft aen dit vokabel de beteekenis van Beest; ‘want, zegt hy, gelyk Ridders genoot niet anders is dan Ridder zoo is queckenoot niet anders dan Beest of medebeest: alsof de dorper gezeid hadt: wilt gy ridder wesen? gaa Beest, hoed uw Medebeesten.’ (Melis Stoke. II, bl.555) wy gelooven meer bepaeldelyk dat het gans, ook ganzekudde zal hebben beteekend, en voortkomt van quecken, quacken, reddere sonum instar anseris, Kiliaen. Dus zoude hier te verstaen zyn: hy is dommer dan een gans.

+ Disticha lat.

(2) Comb. Hs.: ‘hebben euen vele haers lijfs ghewout. ’ Antw. Dr.: ‘syn haers lijfs onghewout.’ (Joncbloet - ghewout sijn, hebben, magtig zyn, vermogen hebben; onghewout, onmagtig; alsof men zeide: Jong en oud hebben even veel - of geene - magt over hun leven; zoo dat hy, ‘die hoept op anders mannes doet,’ om eenige goed te bekomen, wel kan de eerste in 't graf dalen. Conf. Erasmi Scholion in Dist. XIX libri. I.

+ libr. 1. - 19.

(3) Sceldens, te scelden, twist maken, of een geding aengaen, Litem inferre.

+ ib. - 36.

[p. 33]

 

25.

 

 

 

Alse di hebben dine knechte ⁺

 

Gram ghedaen met onrechte,

 

Laet sinken dan dinen moet,

 

Het es ti erlijc ende ghoet. ⁺

 

 

 

26.

 

 

165.

Al moegstu iemene verwinnen saen,

 

Laet altoes in versten ⁽¹⁾ staen.

 

Hic segghe di dat ghestadechede

 

Heuet meenghen goeden zede. ⁺

 

 

 

27.

 

 

 

Dattu met pinen beiiaghet heefs ⁽²⁾ ,

170.

Entat sotteleke woch gheefs,

 

Laet dat, sone, of tu best vroet,

 

Ende kere dar af dinen moet. ⁺

 

 

 

28.

 

 

 

Bedienens ⁽³⁾ gheuen ende nemen,

 

Dat es haer sede die nv leuen;

175.

Met eren, sone, doe dit alsoe,

 

So machtu sijn blide ende vroe. 27

+ Disticha lat.

+ libr. 1. - 37.

(1) Versten, uitstel.

+ ib. - 38.

(2) Dattu met pinen beiiaghet heefs, hetgeen gy met moeite bekomen hebt.

+ ib. - 39.

(3) Bedienens, (ook bedi) schynt hier te beteekenen: ten zelfden tyde. Verg. Huidecoper op M. St. I, bl. 230. In den Antw. Dr. staet: ‘beide.’

[p. 34]

 

29.

 

 

 

Wiltu di, sone, daer toe keren ⁺

 

Dattu dorpers ⁽¹⁾ sede wils leren,

 

Virgilius heuet al bescreuen,

180.

Hoe dane wys die dorpren leuen. ⁺

 

 

 

30.

 

 

 

Wiltu oec leren medicine,

 

Of aersatre ⁽²⁾ mede te sine,

 

Maers ⁽³⁾ heuet bescreuen al,

 

Wat men daer toe segghen sal. ⁺

 

 

 

31.

 

 

185.

Wiltu des di ondervijnden ⁽⁴⁾

 

Dattu gheuecht wils beghinnen,

 

Doe minen raet ende les Lucane,

 

Hi sal di wel brenghen drane. ⁺

 

 

 

32.

 

 

 

Sone, wiltu oec wesen vroet,

190.

Ende wijsdoem doen in dinen moet,

+ Disticha lat.

(1) Dorpers, dorpelingen, veldbewoners, ongeleerde lieden.

+ libr. II. prol. a.

(2) Aersatre, arts, geneesheer, van Archiater.

(3) Maers, lees Macer (AEmilius).

+ ib. - prol. b.

(4) Ondervijnden, - bekinnen, Zonder rym noch assonance. Het C. Hs. geeft deze lezing:

Sone, wiltu di dies bewinden
Dattu gheuecht wilt ondervinden. (v. 274 - 75).

De Antw. Druk:

Wiltu des onderwinden
Dattu gheuechts wilt bewinden. (Jonckbl.)

+ ib. - prol. c.

[p. 35]

 

Lere so vele in dine ionghe iuegt ⁺

 

Alse du cont, dattu heefs duegt.

 

Men segt dat ene jonghe lert

 

Vroetheit, als hiere garne toe kert ⁽¹⁾ . ⁺

 

 

 

33.

 

 

 

⁺

195.

Den ghelucke wes onderdaen,

 

Alst ti te dienste heeft ghestaen,

 

Ende dankes ghode ember ⁽²⁾ mede,

 

Daer du best in elker stede ⁽³⁾ .

 

 

 

34.

 

 

 

Den ghenen die di toe gaen,

200.

Hem allen saltu te dienste staen,

 

Of ti dijn viant wille deren

 

Dat sine di doch helpen weren. ⁺

 

 

 

35.

 

 

 

Dune salt niet vraghen des

 

Welc si die hemel ende wat hi es;

205.

Want du best sterfleec ende bedi

 

Onderwint di wat sterven si. ⁺

+ Disticha lat.

(1) De drie eerste woorden van dezen regel zyn zeer verduisterd op het Hs.

+ libr. II. prol. e.

+ Hs. f^o. ccl. r^o.

(2) Ember, (emmer) altyd.

(3) Deze strophe kunnen wy niet goed op een latynsch Distichon toepassen.

+ ib. - 1

+ ib. - 2.

[p. 36]

 

36.

 

 

 

Alse du best gram ende onghemoet, ⁺

 

Bedincstu di dan, so bestu vroet:

 

Want gramscep belet den man

210.

Dat hi hem bedenken niet ne can. ⁺

 

 

 

37.

 

 

 

Kies enen vrient, dien du macht maken

 

Condech dine verhoelne saken.

 

Bestu siec, kies enen man,

 

Die wel van ersatrien ⁽¹⁾ can. ⁺

 

 

 

38.

 

 

215.

Al gesciet ti oec yewet el ⁽²⁾

 

Dan dijn wille, verdraegt wel:

 

Het comt dicken ⁽³⁾ dat de ghoede

 

Heeft dat hem es wel onghemoede. ⁺

 

 

 

39.

 

 

 

Maerc altoes watti mach deren,

220.

Ende bewert, moghstut beweren ⁽⁴⁾:

 

Want hi es dul ⁽⁵⁾ , die comen siet

 

Dongheual ends niet ne vliet. 27-

+ Disticha lat.

+ libr. II - 4.

(1) Ersatrien artsenij, geneeskunst.

+ ib. - 22.

(2) Yewet el, iets anders.

(3) Dicken, dikwijls.

+ ib. - 23

(4) Bewert, beweren, verhoeden, beletten.

(5) Dul, dwaes, onvoorzichtig.

[p. 37]

 

40.

 

 

 

Al heefstu iet dat di quaet doet, ⁺

 

Ne keere daer an niet dinen moet:

225.

Ember so hebbe ghoeden waen,

 

Datti ten besten sal vergaen. ⁺

 

 

 

41.

 

 

 

⁺Die dat heeft dat hem becomt ⁽¹⁾ ,

 

[Hout hi, ic waen hem vromt;

 

Hi es sot die heuet goet,

230.

Ende leghet onder sinen voet.] ⁺

 

 

 

42.

 

 

 

[Dat ghod wil doen metti,

 

Laet hem gheworden wat si;

 

Dune waers te raden niet]

 

Waer hi di ghesciep ende wesen hiet. ⁺

 

 

 

43.

 

 

235.

Hic verbieddi onduchtechede ⁽²⁾;

 

Want soe heuet wel quaden zede,

 

So wie sose draegt, godeweet ⁽³⁾ ,

 

Hi heefter af dat hem es leet.

+ Disticha lat.

+ libr. II. - 25.

+ Hs. f^o ccl. v^o.

(1) Met dezen regel eindigt de eerste kolom r^o van het blad, dat ten halve afgesneden is. Daerdoor ontbreekt gansch de tweede kolom, alsook de eerste kolom verso, te zamen uitmakende 66 regelen. - Wy hebben de drie ontbrekende regelen in de N^os 41 en 42 aengevuld uit den Ouden Druk, naer D^r Jonckbloet's uitgave.

+ ib. II. - 6?

+ ib. II. - 12.

(2) Onduchtechede. In het C. Hs. staet ‘nidichede,’ nydigheid; dit slaet beter op het latyn: invidiam vitare memento.

(3) Godeweet, God weet het! een uitroepsel.

[p. 38]

 

44.

 

 

 

Du sals hebben ghestaden moet ⁺

240.

Waeneer so men di belghen doet:

 

Het staet wel elken ghoeden man,

 

Dat hi alsoe dat weldoen can. ⁺

 

 

 

45.

 

 

 

Hoerdom ⁽¹⁾ es en quaet sede;

 

Ende vrec te sine oec der mede;

245.

Sone, dat saltu ember scuwen,

 

Want si vele sonden bruwen. ⁺

 

 

 

46.

 

 

 

Die hem gheloeft, hijs sonder raet,

 

Die hier ghoet sprect ende ghinder quaet.

 

Sone, so wat so dins ghesciet,

250.

Dies ne onderwint di niet.

 

 

 

47.

 

 

 

Entat ti in dronkenscep ghesciet,

 

Dat ne laet onghebetert niet;

 

Want daer af, hier te voren,

 

Es comen vernoi ende toren.

+ Disticha lat.

+ libr. II. - 14.

(1) Hoerdom, hoererij.

+ ib. - 19.

[p. 39]

 

48.

 

 

255.

Sone, als dijn wijf verbolghen es, ⁺

 

Dune salt niet maerken des;

 

So wat so soe seght in hare woert,

 

Dat draegt de wint al vter port. ⁺

 

 

 

49.

 

 

 

Sone, oftu vroet wils sijn,

260.

So there in ghoeder maeten tijn:

 

Hijs sot die sijn ghoet tonmaten teert,

 

Ende hem anden vremden gheneert. ⁺

 

 

 

50.

 

 

 

Lieue sone, nv wachti dies,

 

Dattu biddens niet ne plies ⁽¹⁾;

265.

Penser ombe ⁽²⁾ altoes ter vaert:

 

Die vele bidt hi wert onwaert.

 

 

 

51.

 

 

 

⁺Ende vele sceelt die es wreet,

 

Ente vechtene saen ⁽³⁾ ghereet;

+ Disticha lat.

+ libr. III. - 19.

+ ib. - 20.

(1) Dattu biddens niet ne plies, Dat gy u niet gewoon maekt te smeeken of te verzoeken?

(2) Penser ombe, peins er om, denk er aen. - Deze twee verzen 265-66 staen in het C. Hs. aldus uit gedrukt:

Ic segdi hoet int lant nu steet:
Die vele biddet, hi es leet. (v. 167-70.)

+ f^occli r^o

(3) Saen, haest, spoedig, by sommige oude Vlamingen nog in gebruik.

[p. 40]

 

Wachti des ende si vroet, ⁺

270.

So sal dijn dinc al werden ghoet ⁽¹⁾ .

 

 

 

52.

 

 

 

De doet ne saltu haten niet,

 

Dor ene dinc diere soe pliet,

 

Dats dat soe regt ouer de quade,

 

Al comt soe somen dicken te spade ⁽²⁾ . ⁺

 

 

 

53.

 

 

275.

Es dijn wyf van rade vroet,

 

Houter di an, het es di ghoet:

 

Hets menech wijf die meer can

 

Van ghoeden rade dan sulc man. ⁺

 

 

 

54.

 

 

 

Mettinen ⁽³⁾ sinne saltu algader

280.

Eren moeder ende vader;

 

Ghod seide: diese belghen doet,

 

Dat hem te pinen werden moet. ⁺

 

 

 

55.

 

 

 

Diese oec ert, eist man, eist wijf,

 

Hi leed sekerleke ghoet ⁽⁴⁾ lijf;

285.

Ende sal te vriende hebben Ghode,

 

Hout hi wel sine ghebode ⁽⁵⁾ .

+ Disticha lat.

(1) Hs. Ghod. - Deze twee zamenhangende leerspreuken 50 en 51 ontmoet men niet in de latynsche Disticha.

(2) Somen dicken te spade - C. Hs.: ‘dicwile te spade.’ v.174; hier: somtyds wat laet.

+ libr. III - 21.

+ ib. - 22.

(3) Mettinen, met dynen, met uwen.

+ ib. - 23.

(4) Ghoet lyf, goed, deugdzaem leven.

(5) Toegift van den vertaler op de zedeles 54.

[p. 41]

 

56.

 

 

 

Sone, doet dat hic di ghebiede, ⁺

 

Ende merke wat hic di verbiede:

 

Die sal Ghod eren ende alle liede,

290.

Dit salre af wesen dine miede ⁽¹⁾ . ⁺

 

 

 

57.

 

 

 

Sone, rike te sine te ommaten,

 

Dat saltu scuwen ende laten;

 

Ne laetstus niet, Ghod sal di haten,

 

Ende haet di Ghod du best verwaten.

295.

Wiltu werden dan liefghetal,

 

So werd omoedech al ouer al. ⁺

 

 

 

58.

 

 

 

Bone, doe dat hic di wise,

 

Ende houti an die selue spise,

 

Dar du mede best gheuoudt,

300.

So heefstu di hier wel behoedt. ⁺

 

 

 

59.

 

 

 

Al eist dat sake datti hiet

 

In engher sake wijs ⁽²⁾ messciet,

 

Dune salt gheluc blent scelden niet, ⁺

 

Dat op sine vrient wel siet.

+ Disticha lat.

(1) Miede, belooning. Deze Strophe ziet eenigermate op de prol. van het IV^e B.

+ libr.IV. prol.

+ ib. - 1.

+ ib. - 2.

(2) Sake wys, wyze zaek? even als v. 303, geluc blent, voor blent geluc?

+ ib. - 3.

[p. 42]

 

60.

305.

Du macht den penninc minnen wel, ⁺

 

Om nutscep ende niewet el ⁽¹⁾:

 

Men segt dat noit helech man

 

Ne leide sinen sin daer an. ⁺

 

 

 

61.

 

 

 

Als du out best ende rike,

310.

Dan saltu gheuen mildelike,

 

So dat men mach secghen van di:

 

Ay dese oude man, hoe ghoet was hi! ⁺

 

 

 

62.

 

 

 

Als du macht merken in dinen moet

 

Dat men di yeweren onrecht doet,

315.

So bidt den rechtre dat hi si,

 

Dor dinen dienst in hulpen di;

 

Want recht heeft dicken hulpen noet,

 

Dat nember ⁽²⁾ de man ne si so groet. ⁺

 

 

 

63.

 

 

 

Ende daer di te rechte af messciet,

320.

Verdraeght dat mens [ne] marke niet;

 

Ende wanneer so du sculdech sijns,

 

Vermane dijns selues, dat es prijs. ⁺

+ Disticha lat.

(1) Niewet el, niets anders.

+ libr IV.-4.

+ libr. III. - 8.

(2) Nember, nooit, nimmer.

+ ib. - 15.

+ ib. - 16.

[p. 43]

 

64.

 

 

 

Daer du af twifels dat saltu lesen, ⁺

 

So langhe dattuus vroet mogs wesen:

325.

Die leest dat hi niet verstaet,

 

Ens niet versteet, dat es hem quaet. ⁺

 

 

 

65.

 

 

 

Bone, dat di dine vriende raden,

 

Dat saltu in dinen sin bestaden,

 

Hier naer, als duus te doene heefs,

330.

Dattu di seluen raet dan gheefs. ⁺

 

 

 

66.

 

Hic segdi, sone, wat hic di rade;

 

Laetstut het sal comen di te quade:

 

Du sals wesen altoes onderdaen

 

Den gheden ¹ / ente sinen dienste staen ⁺

 

 

 

67.

 

 

335.

Alse du oec eets, so wachti dies,

 

Dattu te vele niet ne plies

 

Dan te sprekene ⁽²⁾ . Diet heeft in seden,

 

Men merket sere in dorperheden ⁽³⁾ . ⁺

+ Disticha lat.

+ libr. III. - 17.

+ libr. IV. - 13?

1 ‘Den gheden’ sic. Dit woord komt ons onverstaenbaer; de schryffout, zoo zy bestaet, durven wy niet herstellen. - Moet men lezen: den goeden? - Is dit vers toepasselyk op het Dist. 39 lib. IV?

+ ib. - 39?

(2) Niet ne plies - dan te sprekene, niet te veel spreken op den maeltyd.

(3) Hs. dorparheden.

+ libr. III. - 18.

[p. 44]

 

68.

 

 

 

Dune saels, sone, metten ouden ⁺

340.

Sceren, no dijn scop niet houden ⁽¹⁾:

 

Want so die ouder langher leeft,

 

So hi wijsdoems emmer mer ⁽²⁾ heeft. ⁺

 

 

 

69.

 

 

 

Dronken te sine dicken van wine,

 

Ende in hoerdome mede te sine,

345.

Daer ne comt af ander recht

 

Danne ghescelt ende gheuecht. ⁺

 

 

 

70.

 

 

 

Nv wachti des, ende si oec vroet,

 

Ende hout di emmer in ghoet ghemoet,

 

So saltu werden ghoet ghetal,

350.

Ende ghemint al ouer al ⁽³⁾ .

 

 

 

71.

 

 

 

De ghene die swighen ⁽⁴⁾ ende lettel spreken,

 

Die conen menegherande treken.

 

Men seght: de vloet die stille staet

 

Es dieper dan die ghaet. ⁺

+ Disticha lat.

(1) Sceren.. den scop houden, schertsen, den spot dryven. C.Hs.: ‘weder scop no sceeren houden.’ (v. 268).

(2) Hs. Men.

+ libr. IV. - 18.

+ ib. - 30.

(3) Deze strophe, zynde een corollarium van de voorgaende, kan niet zien op een latynsch Distichon.

(4) Hs. Suighen.

+ ib. - 31.

[p. 45]

 

72.

 

 

355.

Als dijn gheluc di gheuet men (sic) ⁺

 

Dan du beghaers in dinen sen, (sic)

 

Mercstu ⁽¹⁾ dan, du best onvroet,

 

Eens anders haue ende sijn ghoet. ⁺

 

 

 

73.

 

 

 

Dattu doen macht, doe al dat;

360.

Wiltu meer doen, du werdts mat:

 

Hijs sot, die hem vorder wille strecken

 

Dan hi sine cleder mach gherecken. ⁺

 

 

 

74.

 

 

 

Dats ene dinc dat men gerne wrect,

 

Dat men sinen vrient verspreect:

365.

Scieghen ⁽²⁾ den ghoeden enten rechen

 

Ne saltu niet met talen vechten. ⁺

 

 

 

75.

 

 

 

Al bestu arem ende sonder haue,

 

Ne wes te drouer niet der aue:

 

De vroede maerc ende verstaet

370.

Dat haue commet ende ghaet. ⁺

+ Disticha lat.

(1) Mercstu,.. hier staet, onzes achtens, het ww. merken. in den zin van benyden. - De oude vertaler of liever de oude copist schryft, zonder onderscheid, mercken en maercken.

+ libr. IV. - 32.

+ ib. - 33.

(2) Scieghen, jegen, tegen. Sommingen onzer landslieden spreken dit woordje nog uit op die verouderde wyze.

+ ib. - 34.

+ ib. - 35.

[p. 46]

 

76.

 

 

 

Dat es vernoi ene oec toren, ⁺

 

Alse een man langhe te voeren

 

Heeft ghewonnen, ende hem en ongheual

 

Doet dat ghewin verliesen al.

375.

Sone, castidi wel daer of,

 

So saltu meerren ⁽¹⁾ dinen lof. ⁺

 

 

 

77.

 

 

 

Ne beheet ⁽²⁾ oec di seluen niet

 

Langhe te leuene, want men siet

 

Den man wandelen ende gaen

380.

Heden, ende marghen eist ghedaen. ⁺

 

 

 

78.

 

 

 

Du salt ofren gherne Ghode,

 

Ende houden wel sine ghebode;

 

Doestu dit te ghoeder trowen,

 

Dies ne sal di niet berouwen.

385.

Die dor Ghode gherne gheeft,

 

Ghod lonet alse hijs te doene heeft.

+ Disticha lat.

(1) Meerren vermeerderen.

+ libr. IV. - 36.

(2) Beheet, van het ww. beheeten, beloven, Hier in den zin van zich toeleggen; leg u niet toe lang te leven.

+ ib. - 37.

[p. 47]

 

79.

 

 

 

Daer du waens hebben achter, ⁺

 

Stridstu, du saels hebben lachter:

 

Beter es wel woch ghegaen

390.

Dan qualeke ten stride ghestaen. ⁺

 

 

 

80.

 

 

 

Wiltu wel verstaen ende leren,

 

So saltu di na minen raet keren,

 

Ende werken na mine lere,

 

So saltu comen te groeter ere. ⁺

 

 

 

81.

 

 

395.

Bone, dat es de beste scat,

 

Die hic hebbe; ende omme dat,

 

So biddic di dor onsen here,

 

Werc hier naer, ende pens om ere.

 

 

 

82.

 

 

 

Sote liede oec penstrum ⁽¹⁾ mede,

400.

Ende doet te Ghode vwe ghebede,

 

Omoedelike tote onsen here... ⁽²⁾

 

[Dat hi vwen sin ter wijsheit kere].

+ Disticha lat.

+ libr. IV. - 39.

+ libr III. prol a

(1) Penstrum, peinst er om.

(2) Dit is de laetste regel van het blad, dragende f^o CCLI. De overige bladen tot aen f^o CCLIIIJ zyn ons niet aen de hand gekomen. Wy hebben ons veroorlofd, om het rym en den zin te volmaken, er nog een regel by te voegen. Zeer vermoedelyk bleeft er slechts het slotrym over, zoo als het in het Comburger Hs. en in den Ouden Druk voorkomt. Zie achter.