De 'Disticha Catonis' in het Middelnederlandsch

[p. 106]

Bijlage III.
Parodie van Cato's zedelessen.

Het gedicht onder dezen naam door Zarncke in zijn Deutsche Cato, p. 143 vlg. afgedrukt en ald. p. 11 reeds kortelijk ingeleid¹⁾, is inderdaad niet anders dan een averechtsche wellevendheidsleer. Het staat door zijn inhoud dan ook te dicht aan de rijke litteratuur der Tischzuchten en Anstandsregel²⁾ dan dat het eene rechtstreeksche parodieering van Cato's spreuken heeten mag, ofschoon de door Zarncke gegeven naam gewettigd blijft niet alleen door het opschrift ‘Wie der meister seinen sun lernet’³⁾ maar óók en vooral door den laatsten regel van het oudste hs.⁴⁾ en de plaats, die het stuk in dat hs. inneemt.⁵⁾ De ware betrekking evenwel waarin Cato's lessen tot dezen voorlooper der Grobianus-litteratuur staan, wordt door Dr. Milchsack in zijn herdruk van ‘Fr. Dedekinds Grobianus’⁶⁾ even kort als juist aangewezen. Volgens hem staan nog tusschen Cato en de parodieering daarvan de talrijke Tischzuchten in; immers van deze laatste vormt ‘der wälsche Gast’⁷⁾ mèt de oudste duitsche vertaling van

1) ‘Parodie des Cato’; het oudste hs. op papier, 8^o, uit de 15e eeuw bevindt zich te Weimar. Vgl. Zarncke, a.w. p. 143, en p. 17. Ald. p. 11. ‘[Diese parodie enthält] die älteste spur eines Grobianus - der den Dedekind-Scheidtschen um wol 150 jahre an alter übertrifft’.

2) Zie Goedeke, Grundriss, I. 366 (1e ed.); Koberstein, Grundriss (ed. Bartsch) I. 266. Vgl. ook Milchsack, Dedekinds Grobianus, etc. p. III.

3) Dit opschrift immers is blijkbaar ontleend aan den titel der verschillende oude drukken van de duitsche vertaling: ‘Hier lert Kato -’ of ‘- der weiss Kato seinen sun’ Vgl. Graesse, Trésor, II. 84.

4) ‘Kato daz gesprochen hat’.

5) Het volgt namelijk op een afschrift van de oudste duitsche vertaling van Cato. Vgl. Zarncke, a.w. p 17 en 143.

6) Neudrucke deutscher Litteraturwerke, (etc.) no. 34 u. 35. Fr. Dedekinds Grobianus verdeutscht von Kaspar Scheidt. Abdruck der ersten Ausgabe (1551). Halle a/S, Niemeyer, 1882. Zie ald. p. III. IV.

7) Tafelwetten, omstreeks 1215-16 geschreven door Thomas van Zirklaria, uitgeg. door Rückert. 1852.

[p. 107]

Cato den grondslag; hetgeen tevens de reden is waarom, met één enkele uitzondering¹⁾, al die Tafelwetten den vorm vertoonen van den duitschen Cato (tweeregelige rijmen). Dat dus de parodieering van de zóó ontstane ‘Tischzuchten’ - dienstig om onbehouwen lomperds en botteriken aan de kaak te stellen, en vervat in het gedicht ‘Wie der meister (etc.)’ - door haar vorm aan den duitschen Cato kan herinneren, al heeft de inhoud daarmede niets gemeen, wordt op deze wijze volkomen duidelijk.

Zarncke ziet in deze parodie van Cato ‘die älteste spur eines Grobianus’ en zoo wordt zij vrij algemeen beschouwd. Het is niet onaardig hier even te vermelden, hoe ook, omgekeerd, in den Grobianus de herinnering aan Cato steeds bleef voortleven. Hans Sachs, die óók drie gewone Tafelwetten schreef, koos voor zijn ‘Die verkert dischzuecht Grobiani’ de besproken parodie onmiddellijk tot voorbeeld²⁾, en komt dus niet zoozeer in aanmerking; maar wel is het merkwaardig dat Cato genoemd wordt door Dedekind in de Praefatio en in Lib. I. cap. I. vs. 4³⁾ van zijnen ‘Grobianus.’⁴⁾ Ja, men is bij de lezing van dat eerste caput zelfs geneigd te denken, dat D. de oude parodie op Cato heeft gekend, hoewel het gedicht van Hans Sachs de schakel tusschen beide gevormd kan hebben. Het opmerkelijkst blijft evenwel de titel van eene vertaling van D.'s Grobianus, luidende: The school of Slovenrie, or Cato turned wrong side outward. Translated out of Latine, (etc.) by R.F. Sent, London, 1605; een titel waartoe geen der latijnsche of duitsche uitgaven eenige aanleiding kan hebben gegeven⁵⁾.

1) De zoogen. ‘Tannhäuser Tischzucht’ in strofen van vier regels.

2) Geyer, p. 32, aangehaald bij Milchsack, p. IV.

3) Forsitan et tetricos offendent ista Catones
Carmina morum, quae feritate damus.
En: Non tonat hîc aliquis tristia verba Cato.
(Ed. Leiden, 1631). Of heeft men hier aan Cato Censorius te denken?

4) Terloops zij herinnerd dat de naam ‘St. Grobian’ van Seb. Brandt afkomstig is (Narrenschiff, ed. Zarncke p. 70; zijn ‘Grobian’ staat echter in geen betrekking tot Cato. Tusschen Brandt en Dedekind staat nog het prozawerkje ‘Grobianus Tischzucht bin ich genant’ (1538) in.

5) Vgl. Milchsack, p. XIV-XXIII.