Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat xiij. Capittel.

2. Paulus ende Barnabas gheroepen tot de Heydenen, 7. de bekeeringhe Sergij des Stadthouders, 11 ende verblindinghe van Elymas, 16. de predike Pauli, ende Barnabe, 42. der Heydenen ghelooue, 46. ende verworpinghe der Ioden, 48. sy gheloouen die ten leuen verordent zijn.

A.1

ENde daer waren in der Ghemeynte die te Antiochien was ^a sommighe Propheten ende Leeraers, ⁺ namelick, ⁺ Barnabas ende Simeon genaemt Niger, ende Lucius van Cyrenen, ende Manahen die met Herode den Vieruorst opgheuoedt was, ende Saulus.

a Actu. 14.c.26.

+ Dienaers der Ghemeynte in Antiochia.

+ Paulus ende Barnabas tot den dienst der Heydenen verordent.

2

Ende doe sy den Heere dienden, ende vasteden, seyde de heylighe Gheest: ^b Scheydet my Barnabam ende Saulum wt tot den wercke daer ickse toe gheroepen hebbe.

b Actuum 9.b.15. ende 22.c.21 Roman. 1.a.1. Galat. 1.b.15. ende 2.a.8. Ephe. 3.a.5. 1.Timoth. 2.a.7. 2.Timoth. 1.b.11.

3

^c Doe [dan] als sy gheuast ende gebeden, ende hen de handen opgheleyt hadden, lieten sy [se gaen.]

c Actuum 6.a.6. ende 8.b.17. ende 9.b.17.

4

Dese dan van den heylighen Gheest wtghesonden, quamen af tot Seleuciam, ende van daer scheepten sy af na Cypren.

5

Ende als sy te Salamine quamen, so verkondichden sy het woort Gods in de vergaderingen der Ioden. Ende hadden oock ^d Ioannem tot [eenen] Dienaer.

d Actu. 12.c.25.

6

Ende als sy het Eylant doorghereyst waren, tot Paphos toe, ^e vonden sy eenen Iode die een Toouenaer ende valsch Propheet was, genaemt Bar Iesus.

e Actuum 8.a.9. ende 13.a.6.

7

De welcke was by Sergius Paulus den Stathouder, eenen verstandighen man: welcke ontboot Barnabam ende Saulum, ende ^f sochte het woort Gods te hooren.

f Of, begeerde

8

Maer ^g Elymas [dat is] de toouenaer, (want also wort synen naem ouergheset) wederstondt hen, soeckende den Stadthouder van den ghelooue af te keeren.

g Exodi 7.b.11.

9

Maer Saulus (de welcke oock Paulus [ghenaemt was,[) veruult vanden heylighen Gheest syne ooghen op hem houdende, seyde:

B.10

O du kint des Duyuels, vol alles bedrochs ende listicheyts, ende vyant aller gerechticheyt, saltu niet ophouden de rechte weghen des Heeren te verkeeren?

11

Ende nu siet de hant des Heeren teghen dy, ende du salt blint wesen ende eenen tijt lanck de Sonne niet sien. Ende terstont viel op hem donckerheyt ende duysternisse, ende hy rontomme gaende, sochte die hem mochten metter hant leyden.

12

Als de Stadthouder sach dat daer gheschiedt was, ⁺ gheloofde hy, verwondert zijnde in de leere des Heeren.

+ Sergius Paulus wordt gheloouich.

13

Ende Paulus ende die met hem waren, van Papho ghescheept zijnde, quamen tot de [stadt] Perge in Pamphilia. ^h Maer Ioannes weeck van hen, ende keerde weder na Ierusalem.

h Actuum 15.d.38

14

Ende sy van Perge voortghegaen, quamen te Antiochia in [den lande] Pisidia: ende op den Sabbath dach in de ⁱ Synagoge gegaen zijnde, saten neder.

i Dat is, Schole, of, Collegie der Ioden

15

Ende na het lesen der Wet ende der Propheten, ⁺ sonden de Ouerste der Synagogen tot hen, segghende: Mannen broeders, so eenighe troostelicke reden in v is tot den volcke, so spreeckt.

+ Het lesen der Wet ende Propheten.

16

Doe stondt Paulus op, ⁺ ende als hyse metter hant hadde doen swijghen, seyde: Ghy Israelitische mannen, ende die God vreest, hoort toe.

+ Pauli predicacie.

17

De God deses volcx Israel heeft ^k onse vaderen wtuercoren, ende heeft dit volck verhoocht als sy vreemdelinghen waren in den lande Egypti, ^l ende heeftse met ^m wtghereckten arme daer wt gheleydt.

k Exodi 1.a.1.

l Exodi 13.b.16.

m Griecx, hoogen

18

ⁿ Ende verdroech hare manieren ontrent den tijt van veertich iaren inder woestijne.

n Exodi 16. Numeri 14.d.34 Psalm. 95.b.10. Ezech. 4.a.6.

19

Ende als hy de seuen volcken inden lande Chanaan verdoruen hadde, ^o deylde hy hen der seluer lant wt met den lote.

o Iosu. 14.a.2.

C.20

^p Ende daer na gaf hy hen Richters ontrent vierhondert ende vijftich iaren lanck tot op den Prophete Samuel.

p Iudicum 1.a.2 ende 3.a.9.

21

^q Ende daer na begeerden sy eenen Koninck, ende God gaf hen Saul den sone Cis, eenen man wt den geslachte Beniamin, veertich iaren lanck.

q 1.Sam. 8.a.3. Osee 13.b.11 1.Sam. 9.b.15. ende 10.a.1.

22

Ende als hy dien afgheset hadde, ^r verweckte hy hen Dauid tot eenen Koninck, welcken hy oock ghetuyghenisse gaf ende seyde: ^s Ick hebbe gheuonden Dauid den sone Iesse eenen man na mijn herte, die alle mynen wille doen sal.

r 1.Sam. 16.b.13.

s 1.Sam.13.b.14. Psalm. 89.c.21. Actuum 7.e.46.

[fol. 50r]

23

^t Van deses zaet heeft God na de belofte Israels, verweckt den Salichmaker Iesum,

t 2.Sam. 7.b.12. Psalm. 132.b.11. Esaie 11.a.1 Actuum 2.d.30. Roman. 1.a.3. 2.Timoth. 2.a.8.

24

^u Als Ioannes eerst alle den volcke Israel gepredickt hadde den doop der bekeeringhe ^x voor syne toekoemst.

u Matthei 3.a.1 Marci 1.a.2 Luce 2.a.3 Ioannis 3.c.23.

x Griecx, voor het aensicht zijns ingancx.

25

Ende als Ioannes synen loop veruult hadde, seyde hy: Wien ghy meynt dat ick ben? ^y ick ben [die] niet: maer siet hy koemt na my, ^z wien ick niet weerdich en ben zijn schoenen te ontbinden.

y Ioannis 1.c.20.

z Matth. 3.b.11.

26

Ghy mannen broeders, kinderen des gheslachts Abrahe, ende die onder v God vreesen, ^a tot v is het woort deser salicheyt ghesonden.

a Matth. 10.a.6. Actuum 3.c.26. ende 13.e.46

27

Want sy die te Ierusalem woonen, ende hare Ouersten ^b als sy desen niet en bekenden, hebben sy oock de stemmen der Propheten, die op de Sabbathen ghelesen worden, [hem] oordeelende veruult:

b Ioannis 16.a.3. Actuum 3.b.17. 1.Corint. 2.a.8. 1.Timoth. 1.b.13.

28

^c Ende gheenderhande oorsake des doots in hem vindende, baden sy Pilatum dat hy gedoot werde.

c Matth. 27.c.20. Marci 15.b.11. Luce 23.b.18 Ioannis 19.a.6

29

Ende als zijt al veruult hadden dat van hem geschreuen was, namen sy hem van den houte, ende leyden hem in een graf.

D.30

^d Maer God heeft hem van de dooden opgheweckt.

d Matth. 28.a.6 Marci 16.a.6 Luce 24.a.6

31

^e De welcke is ghesien gheweest vele daghen van de ghene die met hem opgegaen waren van Galilea tot Ierusalem, de welcke syne ghetuyghen zijn tot den volcke.

e Marci 16.b.14 Ioannis 20.b.19. ende 21.a.1. Actuum 1.a.3. 1.Corinth. 15.a.5

32

Ende wy verkondighen v dat die ^f belofte die tot onse vaderen gheschiet is,

f Gene. 3.b.15. ende 22.b.18. ende 26.a.4. ende 49.b.10. Deute. 18.b.15. 2.Sam. 7.b.12. Psalm. 132.b.11. Esaie 4.a.2 ende 7.b.14 ende 9.a.6. ende 40.b.10. Ieremie 23.a.5. ende 33.b.14 Ezech. 34.c.23. ende 37.c.24 Danielis 9.c.24

33

God haren kinderen [dat is] ons, veruult heeft, verweckt hebbende Iesum: ghelijck oock inden tweedden Psalm geschreuen staet: ^g Du bist mijn Sone, heden hebbe ick dy ghebaert.

g Psalm. 2.a.7 Hebr. 1.a.5. ende 5.a.5.

34

Ende dat hy hem also vanden dooden heeft opgeweckt, dat hy niet meer sal wederkeeren totten graue, heeft hy aldus gheseyt: ^h Ick sal v de heylighe ende trouwe [beloften] Dauids gheuen.

h Esaie 55.a.3.

35

Daerom seyt hy ooc in eenen anderen [Psalm:] ⁱ Du salt niet toelaten dat dijn Heylighe verrottinghe sie.

i Psalm. 16.b.10. Actuum 2.d.31.

36

^k Want Dauid als hy synen tijdt den Raedt Gods gedient hadde, is ontslapen, ende by synen vaderen gheleyt, ende heeft verrottinghe ghesien.

k 1.Regum 2.b.10 Actuum 2.c.29.

37

Maer dien God opgheweckt heeft, die heeft gheen verrottinghe ghesien.

38

So zy v dan kondt ghy mannen broeders, ^l dat v vergheuinghe der sonden verkondicht wordt door desen: ^m ende van allen daer ghy niet van kondet in de Wet Mosis rechtueerdich worden.

l Luce 24.e.47. 1.Ioannis 2.b.12.

m Roman. 3.c.28. ende 8.a.3. Galat. 2.b.16 Hebr. 7.b.19

39

ⁿ So wie aen desen gelooft, die wort gerechtueerdicht.

n Roman. 10.a.4.

E.40

So siet dan toe, dat op v niet kome, dat in den Propheten gheseyt is:

41

^o Siet ghy verachters, ⁺ ende verwondert v, ende ^p vergaet: want ick wercke een werck in uwe daghen, een werck dat ghy niet gheloouen sult, alst v yemant vertelt.

o Abac. 1.a.5

+ Verachters.

p Of, verswindt:

42

Ende doe ^q† de Ioden wtghegaen waren wt der vergaderinge, baden de Heydenen dat sy hen ^r den naesten Sabbath dese woorden souden spreken.

q† Anders, sy

r Griecx, des tusschen Sabbaths

43

Ende als de vergaderinge opgebroken was, volchden Paulum ende Barnabam vele Ioden ende Goduruchtighe ^s Iodenghenooten, welcke sy aen spraken, ende ^t rieden hen in de ghenade Gods te blijuen.

s Griecx, Aenkomelinghen,

t Actuum 11.c.23 ende 14.c.21.

44

Ende op den nauolghenden Sabbath quamen te samen by na geheel de stadt, om het woort Gods te hooren.

45

Ende als de Ioden de scharen saghen, werden sy vol nijdts, ende wederspraken het ghene dat van Paulo gheseydt was, ⁺ teghensprekende ende lasterende.

+ De Ioden spreken tegen Paulum.

46

Ende Paulus ende Barnabas vrijmoedicheydt ghebruyckende, seyden: ^u Het was noodich dat tot v eerst het woordt Gods ghesproken werde: ^x maer na dien ghy dat verstoot, ende oordeelt v seluen onweerdich des eewighen leuens te wesen, siet so keeren wy ons tot den Heydenen.

u Matth. 10.a.6. Actuum 3.c.26. ende 13.c,26.

x Exodi 32.a.8. Esaie 55.a.5 4.Esdre 1.c.24. Matthei 8.b.12. ende 21.e.43

47

Want also heeft ons de Heere beuolen, [segghende:] ^y Ick hebbe dy gheset tot een licht der Heydenen, op dat du een salicheydt werdest tot het wterste der Aerden.

y Esaie 42.a.6. ende 49.a.6. Luce 2.d.32.

48

Ende als de Heydenen dat hoorden, verblijdden sy hen, ende presen het woort des Heeren: ende daer gheloofden so vele alsser ten eewighen leuen gheordineert waren.

49

Ende het woordt Gods wert door het geheele lant wtghebreydt.

F.50

Maer de Ioden verweckten Godureesende ende eerbare vrouwen, ende de voorneemste van der stadt, ^z ende verweckten veruolghinghe tegen Paulum ende Barnabam, ende wierpense wt van hare palen.

z 1.Timoth. 3.b.11

51

^a Ende sy schudden het stof van hare voeten op hen, ende quamen tot Iconien.

a Matth. 10.b.14 Marci 6.b.11. Luce 9.a.5. Actuum 18.a.6.

52

Ende de Discipulen werden vol vreuchden ende heylighen Gheests.