Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

Dat vi. Capittel.

5. Hy spijst de schare, 15. ende vliedtse die hem willen Koninck maken, 48. syne leere van het gheestelick eten zijns vleeschs, 60. ende hoe die aenghenomen is.

A.1

DAer na ginck Iesus ouer de ^a Zee, aen der stadt Tiberias in Galilea:

a Griecx, Zee Galilee Tiberiadis.

2

Ende een groote schare volchde hem na, om dat sy syne teeckenen gesien hadden, die hy dede ouer de krancken.

3

Ende Iesus is op den berch ghegaen, ende sat daer met syne Discipulen.

4

^b Ende het Pascha, de Feeste der Ioden was na by.

b Exodi 12.b.18 Leuitici 23.a.5

5

Als Iesus dan syne oogen op hief, ende sach dat daer een groote schare tot hem ghekomen was, seyde hy tot Philippum: Waer van sullen wy brooden koopen, op dat dese eten moghen?

6

(Ende dit seyde hy om hem te beproeuen: want hy wiste wat hy doen soude.)

7

Philippus antwoordde hem: Voor twee hondert penningen broots zijn desen niet genoech, op dat een yeghelick van hen een weynich neme.

8

Een van syne Discipulen, Andreas de broeder Simonis Petri, seyde tot hem:

9

Hier is een Ioncxken dat vijf ghersten brooden heeft, ende twee vischkens: ^c maer wat is dit onder so vele?

c 1.Reg. 4.e.43

B.10

Ende Iesus seyde: Doet de menschen ^d nedersitten. Ende daer was veel gras te dier plaetsen. ⁺ So saten dan de mannen neder ontrent vijf duysent in ghetale.

d Griecx, nederuallen.

+ 5000. mannen worden gespijst met vijf brooden ende twee visschen.

11

Ende Iesus nam de brooden ^e danckte ende deyldese den Discipulen, ende de Discipulen den ghenen die neder gheseten waren: desghelijcks oock van de vischkens, also vele als sy wilden.

e Of, als hy ghedanct hadde, deyldese etcet. 1.Sam. 9.b.13

12

Als sy nu versadicht waren, seyde hy tot syne Discipulen, vergadert de ouerghebleuen brocken, op dat daer niet verloren en gae.

13

Sy vergaderden dan, ⁺ ende vulden twaelf koruen met brocken vanden vijf gersten brooden die daer ouerghebleuen waren den ghenen die gheeten hadden.

+ Wonder.

14

Als nu de menschen saghen dat teecken dat Iesus ghedaen hadde, syden sy ^f Dese is waerlick de Prophete die in de werelt komen soude.

f Luce 7.b.16 ende 24.b.19 Ioannis 4.b.19

15

Als nu Iesus bekende dat sy souden komen om hem te nemen, ⁺ op dat sy hem Koninck maecten, ^g ontweeck hy wederom op den berch alleen.

+ Sy willen Christum Koninck maken.

g Ioannis 18.d.36

16

^h Ende als het auont wert, gingen syne Discipulen af tot der Zee.

h Matthe 14.c.23 Marci 6.e.47.

17

Ende ginghen in het schipken, ende quamen ouer de Zee na Capernaum.

18

Ende het was nu duyster gheworden, ende Iesus was tot hen niet gekomen. ⁺ Ende de Zee verhief haer op, door eenen grooten waeyenden wint.

+ De Discipulen in de Zee ghequelt van den Winde.

29[19]

Als sy dan gheuaren waren ontrent vijf ende twintich oft dertich ⁱ stadien, sagen sy Iesum op de Zee wandelen, ende het schipken by komen: ende sy vreesden.

i Een Stadium is 625. voeten, dat is, 135. schreden, ende de 24. stadien een vre gaens.

C.20

Maer hy seyde tot hen: Ick bent, en vreest niet.

21

So ^k wilden sy hem dan in het schipken nemen: ende het schipken quam terstont te lande daer sy na voeren.

k Ofte, namen sy hem dan geerne.

22

Des anderen daechs als de schare die ouer de Zee stont, ghesien hadde dat daer gheen ander schipken was, dan dat eene daer syne Discipulen in ghetreden waren: ende dat Iesus niet met syne Discipulen in het schipken ghegaen was, maer dat syne Discipulen alleen wech gheuaren waren.

23

(Maer daer quamen andere scheepkens van Tiberias, by der plaetsen daer sy het broot gheeten hadden, als de Heere ghedanckt hadde.)

24

Als dan de schare sach dat Iesus daer niet en was, noch syne Discipulen, traden sy in de scheepkens, ende quamen na Capernaum, soeckende Iesum.

25

Ende als sy hem vonden ouer de Zee, seyden sy tot hem: ^l Rabbi, wanneer bistu hier gekomen?

l Dat is, Leeraer.

26

Iesus antwoordde hen, ende seyde: Voorwaer, voorwaer segghe ick v, ghy en soect my niet om dat ghy teeckenen ghesien hebt, ⁺ maer om dat ghy van de brooden gheeten hebt, ende versadicht zijt.

+ Sy soecken Christum om des broots wille.

27

^m Werct niet [om] de spijse die vergaet, maer [om] de spijse die tot in het eewighe leuen blijft: welcke v de Sone des menschen gheuen sal. ⁿ Want desen heeft God de Vader verseghelt.

m Ioannis 3.b.16 ende 4.b.14 ende 6.e.40.f.54

n Matthei 3.b.17. ende 17.a.5 Marci 1.b.12 ende 9.a.7 Luce 3.c.22 ende 9.d.35 Ioan. 1.d.33 ende 5.d.37 ende 8.b.18 2.Petri 1.b.17

28

So seyden sy dan tot hem: Wat sullen wy doen op dat wy Gods wercken wercken?

29

Iesus antwoordde ende seyde tot hen: ^o Dit is Gods werck, dat ghy gelooft in hem dien hy ghesonden heeft.

o 1.Ioannis 3.c.23

D.30

So seyden sy tot hem: ^p Wat teecken doetstu dan, op dat wijt sien, ende dy gheloouen? Wat werckstu?

p Matthei 10.a.1. Marci 8.b.11 Luce 11.c.29

31

^q Onse Vaders hebben het Manna gheeten in de woestijne, ghelijck daer geschreuen is: Hy gaf hen broot wt den Hemel te eten.

q Exodi 16.a.4. Numeri 11.a.7. Psalm. 78.c.24. Sapient. 16.c.20 1.Corint. 10.a.3

32

Doe seyde Iesus tot hen: Voorwaer voorwaer segghe ick v: Moses en gaf v dat broot niet dat wt den Hemel is: maer mijn Vader gheeft v dat warachtighe broot wt den Hemel:

33

Want het broot Gods is hy, die wt den Hemel koemt, ende gheeft der werelt het leuen.

34

Doe seyden sy tot hem: Heere, gheeft ons alle tijt dit broot.

35

Iesus seyde tot hen: Ick ben dat broot des leuens: ^{+ r} wie tot my koemt, die en sal niet hongheren, ^s ende wie in my gelooft die en sal nemmermeer dorsten.

+ Tot Christum komen.

r Esaie 55.a.1.

s Syrach 24.c.26. Apocal. 22.b.17 Ioannis 7.d.37

36

Maer ick hebbe v gheseyt, dat ghy my oock ghesien hebt, ende en ghelooft niet.

37

Al wat my mijn Vader gheeft, dat sal tot my komen: ende die tot my koemt, en sal ick niet wt worpen.

38

Want ick ben wt den Hemel gekomen, ^t niet om mynen wille te doen: maer des ghenen die my ghesonden heeft.

t Matth. 26.e.40. Marci 14.d.36 Luce 22.e.42

39

Ende dit is de wille des Vaders die my ghesonden heeft, ^u dat ick van alle dat hy my ghegheuen heeft, niet en verliese, maer dat opwecke ten wtersten daghe.

u Ioannis 10.c.28 ende 17.b.12 ende 18.a.9

E.40

Ende dit is den wille des ghenen die my ghesonden heeft, ^x dat een yeghelick die den Sone siet, ende in hem ghelooft, het eewige leuen hebbe: ende ick sal hem opwecken ten wtersten dage.

x Ioannis 3.b.16 ende 4.b.14 ende 6.c.27.e.45

41

Doe murmureerden de Ioden daer van dat hy gheseyt hadde: Ick ben dat broot die wt den Hemel afghekomen ben.

42

^y Ende sy seyden: ⁺ Is dese niet Iesus de Sone Iosephs, wiens vader ende moeder wy kennen? Hoe seyt dese dan, Ick ben wt den Hemel neder ghedaelt?

y Matthei 13.f.55. Marci 6.a.3

+ Sy werden aen Christo gheerghert.

43

Doe antwoordde Iesus, ende seyde tot hen: En murmureert niet onder malcanderen.

44

^z Niemant en kan tot my komen, ten zy dat

z Ioannis 6.g.65

[fol. 37v]

hem trecke de Vader, ⁺ die my gesonden heeft: ende ick sal hem verwecken ten wtersten daghe.

+ Die God hoort koemt tot Christum.

45

Daer is gheschreuen in de Propheten, ^a ende sy sullen alle van Gode gheleert wesen. So wie dan vanden Vader ghehoort, ende gheleert heeft, die koemt tot my.

a Esaie 54.b.13 Ieremie 31.d.33 Hebr. 8.b.10 ende 10.b.16

46

^b Niet dat yemandt den Vader ghesien heeft, dan die van Gode is, die heeft den Vader gesien.

b Matthei 11.c.27 Ioannis 1.b.18 ende 7.c.29 ende 8.b.19

47

Voorwaer voorwaer segghe ick v, ^c die in my ghelooft, heeft het eewighe leuen.

c Ioan. 3.b.16.d.36

48

Ick ben het broot des leuens.

49

^d Vwe vaders hebben het Manna gheeten in der woestijne, ende zijn ghestoruen:

d Exodi 16.a.4 Numeri 11.a.7 Psalm. 78.c.24 Sapient. 16.c.20

F.50

Dit is het broot dat vanden Hemel af koemt, op dat die daer van eet, niet en sterue.

51

Ick ben dat leuendighe broot die vanden Hemel ghekomen ben: ^e So yemant eet van desen broode, die sal inder eewicheyt leuen: ^f Ende het broot dat ick gheuen sal, is mijn vleesch, welck ick gheuen sal voor het leuen der werelt.

e Ioannis 11.c.26

f Hebr. 10.a.5.b.10

52

Doe streden de Ioden onder malcanderen, ende seyden: ^g Hoe kan ons dese zijn vleesch te eten gheuen?

g Ioannis 3.a.9

53

Doe seyde Iesus tot hen: Voorwaer voorwaer segghe ick v, ten zy dat ghy eet het vleesch des Soons des menschen, ende drinct zijn bloet, so en hebt ghy gheen leuen in v.

54

^h Wie mijn vleesch eet, ⁺ ende mijn bloet drinct, die heeft het eewige leuen: ende ick sal hem verwecken ten wtersten daghe.

h 1.Corint. 11.c.26 Ioannis 3.b.16 ende 4.b.14 ende 6.c.27.e.40

+ Het vleesch Christi eten ende zijn bloet drincken.

55

Want mijn vleesch is waerlick spijse, ende mijn bloet is waerlick dranck.

56

Wie mijn vleesch eet, ende mijn bloet drinct, die blijft in my, ende ick in hem.

57

Ghelijckerwijs my de leuende Vader gesonden heeft, ende ick leue door den Vader: also oock wie my eet, die selue sal leuen door my.

58

Dit is het broot dan wt den Hemel gekomen is: niet gelijck uwe vaders het Manna gheeten hebben, ende zijn ghestoruen: Wie dit broot eet, sal inder eewicheyt leuen.

59

Dit seyde hy in de vergaderinghe, leerende te Capernaum.

G.60

Vele dan van syne Discipulen dat hoorende, seyden: Dit is een harde redene: wie kanse ghehooren?

61

Ende Iesus ⁱ by hemseluen wetende dat syne Discipulen daer van murmureerden, seyde hy tot hen: Erghert v dit?

i Griecx, in

62

^k [Wat salt zijn] dan, so ghy den Sone des menschen siet opclimmen, daer hy eerst was?

k Ioannis 3.b.13 Marci 16.b.19 Luce 24.f.51 Actuum 1.a.9 Ephe. 4.a.8

63

Het is de Gheest die leuendich maeckt, het vleesch is niet nut. De woorden die ick tot v spreke, zijn Gheest ende leuen.

64

Maer daer zijn sommighe onder v die niet en gheloouen. Want Iesus wiste vanden beghinne wie sy waren die niet en gheloofden: ^l ende wie hy was die hem verraden soude.

l Ioannis 13.b.11.

65

Ende hy seyde: ^m Daerom hebbe ick v geseyt, dat niemant tot my komen kan, ten zy dat het hem ghegheuen zy van mynen Vader.

m Ioan. 6.e.44

66

Van doen aen ginghen vele van syne Discipulen te rugghe, ⁺ ende wandelden niet meer met hem.

+ De Discipulen worden aen hem geergert, ende wijcken van hem.

67

So seyde Iesus tot de twaelue: Wilt ghy oock niet wech gaen?

68

Doe antwoordde hem Simon Petrus: Heere, tot wien sullen wy henen gaen, du hebst de woorden des eewighen leuens.

69

ⁿ Ende wy hebben ghelooft ende bekent dat du bist die ^o Christus de Sone des leuenden Gods.

n Matth. 16.b.16 Marci 8.c.20 Luce 9.c.26.

o Dat is, Ghesalfde,

H.70

Iesus antwoordde hen: ^p Hebbe ick niet v twaelue wtuerkoren, ende een van v is een Duyuel?

p Luce 6.b.13

71

Dat seyde hy van Iuda Simonis Iscarioth: want dese soude hem verraden, ende was een van de twaelue.