Biblia dat is, de gantsche Heylighe Schrift, grondelick ende trouvvelick verduydtschet, Met verklaringhe duysterer woorden, redenen ende spreucken [etc.] (Deux-Aes bijbel)

HET HEYLIGE Euangelium, beschreuen door Lucam.

Dat Eerste Capittel.

5. Het gheslachte, 6. heylicheyt, 7. ende tegenspoet Zacharie ende zijnder huysvrouwen, 18. de ongheloouicheyt ende straffe desseluen, 28. de sprake des Enghels ende Elizabeth met Maria, 46. de lofsanck Marie, 57. de gheboorte ende besnijdenisse Ioannis, 64. het wonderlick ghenesen ende dancksegghinghe Zacharie zijns vaders.

A.1

NA dien dat hen vele onderwonden hebben in orden te stellen het verhael der dingen die onder ons volcomelick betuycht zijn,

2

Ghelijck sy ons ouerghegheuen hebben, diese vanden beginne selue ghesien, ende Dienaers des woorts gheweest hebben.

3

So heeft het my, die alle dinghen van voren aen ^a neerstelick ^b ondersocht hebbe, oock goet ghedocht, ordentlick tot dy te schrijuen mijn beste Theophile.

a of, gantschelick

b Ofte, beuonden

4

Op dat du moechst bekennen de versekertheyt der dinghen daer du van onderwesen bist.

5

IN de daghen Herodis des Konincx van Iudea, ⁺ was daer een Priester met name Zacharias, van ^c der ^d dachordeninge Abie: ende zijn wijf van de dochteren Aaron, ende haren naem [was] Elizabeth.

+ Zacharias ende Elizabeth.

c 1.Para. 24.b.10

d Ofte, dachghebeurte

6

Sy waren beyde rechtueerdich voor God, wandelende in alle gheboden ende ^e rechtueerdichmakinghen des Heeren onstraffelick.

e Dat is, insettinghen

7

Ende sy en hadden gheen kindt: want Elizabeth was onuruchtbaer, ende [sy waren] beyde wel bedaecht.

8

Ende het is geschiet als hy zijn Priesterampt bediende voor Gode, in de ordinancie zijnder ^f dachordeninghe,

f Ofte, dachghebeurte

9

(Na de ghewoonte der Priesterlicker bedieninghe, was het lot op hem gheuallen, dat hy ^g soude ingaen inden Tempel des Heeren om te roocken.)

g Heb. 9.a.6

[fol. 22r]

B.10

^h Ende alle de menichte des volcx buyten, was biddende ⁱ ter vren der roockinghe.

h Leuit. 16.b.17

i Exod. 3.a.7

11

So wert van hem de Enghel des Heeren ghesien, staende ter rechter zijden des Roockaltaers.

12

Ende Zacharias hem siende wert beroert, ende vreese is op hem geuallen.

13

Ende de Enghel seyde tot hem: ⁺ En vreest niet Zacharia, want dijn ghebet is verhoort, ende Elizabeth dijn wijf sal dy eeenen sone baren, ^k ende du salt synen naem noemen Ioannes.

+ Zacharie wort eenen soon beloeft.

k Luce 1.f.59

14

Ende dy sal blijschap ende verheuginghe wesen, ^{+ l} ende vele sullen in sijne geboorte verblijden.

+ Hoedanich Ioannes wesen soude.

l Luce 1.f.58

15

Want hy sal groot wesen voor den Heere, ^m wijn ende ⁿ stercken dranck en sal hy niet drincken: ende sal met den heylighen Gheest veruult worden, oock van zijns moeders lijue aen.

m Iudic. 13.a.4

n Griecx, Sicer

16

^o Ende sal der kinderen Israels vele tot den Heere haren God bekeeren.

o Malach. 4.a.5 Matth. 11.b.14

17

^p Ende hy sal voor zijn aensichte gaen inden gheest ende kracht Elie, ^† om de herten der vaderen tot den kinderen te bekeeren, ende de onghehoorsame tot de voorsichticheyt der rechtueerdighen, om den Heere te bereyden een welgheschickt volck.

p Matth. 3.a.2 Marci 9.b.12

† Malach. 4.a.6

18

Ende Zacharias seyde tot den Engel: Waer by sal ick dit weten? ^q want ick ben oudt, ende mijn wijf is seer bedaecht.

q Gene. 17.b.17

19

Ende de Enghel antwoordde ende seyde tot hem: Ick ben Gabriel, ^r die voor God stae, ende ben wtgesonden om met dy te spreken, ende dy dit te euangelizeren.

r Dat is, die een dienstknecht Gods ben, bereyt tot synen ghebode,

C.20

Ende siet, ⁺ du salt stom wesen, ende niet konnen spreken tot op den dach dat dit gheschieden sal, om dat du myne woorden niet ghelooft en hebst, de welcke sullen veruult worden in haren tijt.

+ Zacharias wort stom om zijn ongheloouicheyt.

21

Ende het volck verwachtede Zachariam, ende waren verwondert dat hy so langhe vertoefde inden Tempel.

22

Ende als hy wt quam, en konde hy tot hen niet spreken: ende sy bekenden dat hy een ghesichte inden Tempel ghesien hadde. Ende hy wencte hen toe: ende bleef stom.

23

Ende het gheschiedde, als de dagen syner bedieninge veruult waren, ginck hy na zijn huys.

24

Ende na die daghen wert Elizabeth zijn wijf beurucht: ⁺ ende sy verberch haer vijf maenden, segghende:

+ De oude onuruchtbare Elizabeth wort beurucht.

25

Also heeft my de Heere ghedaen in de dagen, ⁺ in de welcke hy my aenghesien heeft, op dat hy myne versmaedtheyt onder den menschen wech name.

+ Onuruchtbaerheyt is versmadelick.

26

Ende in de seste maent wert de Enghel Gabriel van Gode ghesonden na een stadt in Galilea ghenaemt Nazareth. ⁺

+ De Enghel tot Mariam ghesonden.

27

^s Tot een maecht die ondertrout was eenen manne ghenoemt Ioseph, vanden huyse Dauids. Ende de naem der maecht was Maria.

s Matth. 1.b.18

28

Ende als de Enghel tot haer inghekomen was, seyde hy: Weest gegroet du ^t beghenadichde, de Heere is met dy, du gheseghende onder den vrouwen.

t Dat is, dien genade gheschiet is.

29

Doe sy hem sach, verschricte sy van syne woorden, ende ouerleyde hoedanich dese groetinghe ware.

D.30

Ende de Engel seyde tot haer: En vreest niet Maria, want du hebst ghenade by God gheuonden.

31

^u Ende siet, du salt ^x beurucht worden, ende eenen sone baren, ^y ende synen name heeten Iesus.

u Esai. 7.b.14

x Griecx, ontfangen in den buyck.

y Matth. 1.c.21. Luce 1.c.21

32

^z Dese sal groot wesen, ende sal de Sone des Alderhoochsten genaemt worden. ^a Ende God de Heere sal hem den throon zijns vaders Dauids gheuen.

z Esai. 54.a.5

a 2.Sam. 7.b.12 Esai. 9.a.7 Psalm. 132.b.11

33

^b Ende hy sal ouer het huys Iacobs regneren inder eewicheyt, ende zijns Koninckrijcx en sal gheen eynde wesen.

b 1.Para. 22.b.10 Psalm. 45.a.7 ende 89.d.37 Ierem. 23.a.6 Danielis 3.d.33 ende 7.b.14.k.100 Mich. 4.a.7 Hebr. 1.a.8

34

Maria seyde tot den Engel: Hoe sal dat ^c gheschieden? want ick gheenen man en bekenne.

c Griecx, wesen

35

De Enghel antwoordde, ende seyde tot haer: De heylighe Gheest sal ouer dy komen, ende de kracht des Alderhoochsten sal dy ouerschaduwen. Daerom oock dat heylige dat [wt dy] gheboren sal worden, ⁺ sal Gods Sone ghenaemt worden.

+ Gods Sone.

36

Ende siet, Elizabeth dijn nichte is oock selue beurucht met eenen sone in hare ouderdom: ende dese maent is haer de seste, die onuruchbaer ghenaemt was.

37

^d Want gheen ^e dinck en sal by God onmoghelick wesen.

d Iob 42.a.2 Zacha. 8.a.6 Sapient. 11.c.22 Matth. 19.c.26 Luc 18.c.27

e Griecx, woort

38

Ende Maria seyde: Siet, de Dienstmaecht des Heeren, my gheschie na dynen woorde. Ende de Enghel ghinck van haer.

39

Ende Maria opgestaen in die daghen, ⁺ reysde met haeste na het gheberchte in een stadt Iude.

+ Maria besoect Elizabeth.

E.40

Ende ginck in het huys Zacharie, ende groette Elizabeth.

41

Ende het gheschiedde, als Elizabeth de groetinge Marie hoorde, so huppelde het kindeken in haren buyck: ende Elizabeth wert veruult met den heylighen Gheest.

42

Ende riep wt met luyder stemmen, ende seyde: Gheseghent bistu onder de vrouwen, ende gheseghent is de vrucht dijns buycx.

43

Ende van waer koemt my dit, dat de moeder mijns Heeren tot my koemt?

44

Want siet, so haest als de stemme dyner groetinghe tot myne ooren ghekomen is, heeft het kindeken van vruechden ghehuppelt in mynen buyck:

45

^f Ende salich [is sy] die ghelooft heeft, want het sal volbracht worden dat haer vanden Heere gheseyt is.

f Luce 11.c.28

46

Ende Maria seyde: ⁺ Mijn ziele verheft den Heere,

+ De Psalm Marie, waermede sy betuycht dat de beloefde Salichmaker ghekomen is.

47

Ende mynen gheest verheucht in God mynen Salichmaker.

48

Want hy heeft de nederheyt zijns Dienstmaechts aenghesien: Want siet, van nu voort sullen my salich noemen alle gheslachten.

49

Want hy heeft my groote dinghen ghedaen die machtich is, ende synen naem [is] heylich.

F.50

^g Ende syne barmherticheyt duert van gheslachten tot gheslachten, den ghenen die hem vreesen.

g Exod. 20.a.6.

51

^h Hy heeft ghewelt ghedaen door synen arm, hy heeft ⁱ verstroyt de hooueerdighe in haers herten ghedachten.

h Esai. 51.a.9.

i Syrach 10.b.16

52

Hy heeft de machtighe vanden throone afgetrocken, ende de ^k nederige heeft hy verheuen.

k 1.Sam. 2.a.8 Psalm. 113.a.6.

53

^l De hongerige heeft hy met goeden veruult: ende de rijcke heeft hy ^m ledich wech gesonden.

l 1.Sam. 2.a.5. ende 34.b.11

m Oft, ijdel

54

ⁿ Hy heeft Israel synen knecht op geholpen, op dat hy der barmherticheyt gedachtich waer.

n Esai. 41.a.8 Ierem. 31.a.3.c.20

55

^o (Ghelijck hy ghesproken heeft tot onse vaders, Abraham, ende synen zade inder eewicheyt.

o Gene. 17.b.19 ende 22.b.18

56

Ende Maria bleef by haer ontrent drye maenden, ende keerde weder tot haer huys.

57

Ende de tijt Elizabeths wert veruult, dat sy baren soude: ende sy baerde eenen sone.

58

Ende de ghebueren ende hare maghen hoorden dat God syne barmherticheyt grootelick aen haer bewesen hadde: ^p ende waren met haer verblijt.

p Luce 1.b.14

59

Ende het gheschiedde, dat sy ten ^q achtsten daghe quamen het kindeken besnijden, ende noemdent na den name zijns vaders Zachariam.

q Gene. 17.b.12 Leuit. 12.a.3.

G.60

Ende zijn moeder antwoordde ende seyde: Neen, maer het sal ^r Ioannes ghenoemt worden.

r Luce 1.b.13

[fol. 22v]

61

Ende sy seyden tot haer: Daer en is niemant in dijn maechschap die met desen naem ghenaemt wort.

62

Ende sy wencten sijnen vader, hoe hy hem wilde ghenaemt hebben.

63

Ende hy eyschte een tafelken, ende schreef, ^s segghende: Ioannes is synen naem. Ende sy verwonderden hen alle.

s Dat is, met dese woorden.

64

Ende terstont wert synen mont ende tonghe gheopent: ende hy sprack God prijsende.

65

Ende daer quam een vreese ouer alle die daer ontrent woonden: ende alle dese dingen werden in dat gheheele gheberchte des Iootschen lants vertelt.

66

Ende alle de ghene die het hoorden, nament ter herten, seggende: Wat sal doch dit kindeken wesen? ^t† Ende de hant des Heeren was met hem.

t† Anders, want

67

Ende Zacharias zijn vader wert vol met den heyligen Gheest: ⁺ ende propheteerde, seggende:

+ De Psalm Zacharie.

68

^u Gepresen zy de Heere de God Israels, want hy heeft besocht ende verlossinghe ghedaen sijnen volcke:

u Matth. 1.c.21 Luce 2.d.31. ende 7.b.16 Actuum 4.b.12

69

^x Ende heeft ons opghericht eenen hoorn der salicheyt, int huys zijns knechts Dauids.

x Psalm. 132.b.17

H.70

^y Ghelijck hy ghesproken heeft door den mont syner heyligher Propheten, die vanden beginne der werelt gheweest zijn, [namelick,]

y Psalm. 74.b.12 Esai. 40.b.10 Ierem. 23.a.6 ende 30.b.10 ende 33.a.6 Danielis 9.c.27

71

^z Dat hy ons verlossen soude van onse vyanden, ende vander hant aller die ons haten.

z Griecx, behoedinghe van onsen etcet. Psalm. 14.a.7 ende 53.a.7 Ierem. 33.b.11

72

Om barmherticheyt te bewijsen aen onse vaderen, ende ghedachtich te wesen zijns heylichs verbonts.

73

^a Ende des eedts dien hy tot Abraham onsen vader ghesworen heeft: [namelick] dat hy ons soude gheuen:

a Gene. 22.b.16. Psalm. 105.a.9 Ierem. 31.d.33 Hebr. 6.b.13.17.

74

^b Dat wy verlost zijnde wt de handen onser vyanden, hem dienen souden sonder vreese,

b Hebr. 9.b.14

75

^c In heylicheyt ende gerechticheyt voor hem, alle de daghen ons leuens.

c 1.Petri 1.b.15

76

^d Ende du kindeken salt een Propheet des Alderhoochsten ghenaemt worden: ⁺ Want du salt voor den aengesichte des Heeren voorgaen, syne weghen te bereyden.

d Malach. 4.a.5 Luce 1.b.17

+ Ioannis ampt.

77

^e Om te geuen synen volcke kennisse der salicheyt, in vergheuinghe der sonden.

e Luce 3.a.3

78

Door de hertelicke barmherticheyt onses Godes, waer in ons besocht heeft ^f de ^g opganck wt der Hoochden.

f Malach. 4.a.2

g Ofte, spruyte

79

^h Op dat hy soude ⁱ schijnen den ghenen die sitten in duysternisse ende schaduwe des doots, om onse voeten te richten inden wech des vreden.

h Esai. 9.a.2. ende 42.a.7. ende 43.a.8 ende 49.a.9 ende 60.a.1

i Ofte, luchten

80

Ende het kindeken wies op, ende wert sterck, inden Gheest, ende was in de woestijne tot den dach zijnder verthooninghe tot Israel.